TUNCELİ İLİ SOSYAL ANALİZ ÇALIŞMASI

TUNCELİ İLİ SOSYAL ANALİZ

ÇALIŞMASI

HEGEM Vakfı

2015

i PROJE YÜRÜTME VE ARAŞTIRMA EKİBİ

Proje Yöneticisi Adem SOLAK (HEGEM Vakfı Başkanı)

Proje Danışmanı

Prof. Dr. Yahya Mustafa KESKİN (İzzet Baysal Üniversitesi)

Proje Yürütücüsü Doç. Dr. Yusuf GENÇ

(Sakarya Üniversitesi) Proje Araştırma Ekibi Prof. Dr. Zahir KIZMAZ

(Fırat Üniversitesi) Prof. Dr. Özkan YILDIZ (Dokuz Eylül Üniversitesi) Prof. Dr. Abbas TÜRNÜKLÜ

(Dokuz Eylül Üniversitesi) Doç. Dr. Erdal YILDIRIM

(Tunceli Üniversitesi) Doç. Dr. Yusuf GENÇ

(Sakarya Üniversitesi) Doç. Dr. Şükrü ADA (Atatürk Üniversitesi) Doç. Dr. Vahap ÖZPOLAT

(Artuklu Üniversitesi) Doç. Dr. Murat Cem DEMİR

(Tunceli Üniversitesi) Yrd. Doç. Dr. Mehmet YAZICI

(Bingöl Üniversitesi)

Yrd. Doç. Dr. İlhan Oğuz AKDEMİR (Fırat Üniversitesi)

Yrd. Doç. Dr. Hasan Hüseyin TAYLAN

(Sakarya Üniversitesi)

ii İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ... 1

YÖNETİCİ ÖZETİ ... 3

Kapsam ve Yöntem ... 3

Tunceli için Genel Bulgular ... 3

Demografi ... 3

İşgücü ve İstihdam ... 4

Eğitim ... 4

Sağlık ... 5

Sosyal Yardımlar ve Sosyal Hizmetler ... 6

Gündelik Yaşam ve Aidiyet ... 7

Adalet ve Suç ... 8

Alan Taraması Bulguları... 9

1. ARAŞTIRMANIN GENEL ÇERÇEVESİ ... 14

1.1. Araştırmanın Konusu ve Amacı ... 14

1.2. Araştırmanın Önemi ... 14

1.3. Araştırmanın Yöntemi ... 15

2. TUNCELİ’NİN MEVCUT DURUM ANALİZİ ... 17

2.1. Nüfus Yapısı ve Nüfus Dinamikleri ... 17

2.1.1. Nüfus ve Yaş ... 17

2.1.2. Cinsiyet ... 18

2.1.3. Medyan Yaş ve Cinsiyet Oranı ... 19

2.1.4. Medeni Durum İlişkisi... 20

2.1.5. Nüfusun Artış Hızı ... 22

2.1.6. Doğurganlık Oranı ... 24

2.1.7. Doğum ve Ölüm İstatistikleri ... 26

2.1.8. Hayatta Kalma Beklentileri (Kadın/Erkek) ... 28

2.1.9. Bebek ve Çocuk Ölüm Hızları ... 29

iii

2.1.10. Nüfus Yoğunluğu ... 30

2.1.11. Kırsal ve Kentsel Nüfus ... 30

2.1.12. İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Nüfus ... 31

2.1.13. Temel İşgücü ve İstihdam Göstergeleri ... 33

2.1.14. Nüfusun Eğitim Durum ... 34

2.1.15. Kentleşme Oranı ... 35

2.1.16. Yaş ve Bağımlılık Oranları ... 36

2.2. Hane Halkı Yapısı ... 37

2.2.1. Hane Halkı Büyüklüğü (Ailedeki Birey Sayısı) ... 37

2.2.2. Çocuk Sayısı /5 Yaş Altı Çocuk Sayısı ... 37

2.2.3. Hanelerde Sosyal Güvenlik Durumu ... 38

2.3. Göç ... 38

2.3.1. Başka İllere Göç ... 39

2.3.2. Başka İllerden Göç ... 39

2.3.3. Yurtdışından Geri Göç ... 40

2.3.4. Net Göç Hızı ... 41

2.3.5. Geri Dönüş Sürecinde Yaşanan Sorunları Çözüm Yolları ... 41

2.3.6. Yeni Üniversite Mezunlarının Kentte Kalma/ Göç Etme Durumu .... 43

2.4. Eğitim ... 43

2.4.1. Tunceli İli Nüfusunun Eğitim Düzeyine Göre Dağılımı ... 44

2.4.2. Tunceli'de ilköğretimde (İlkokul ve Orta Okul) Okullaşma ... 45

2.4.3. Tunceli'de ortaöğretimde Okullaşma ... 46

2.4.4.Eğitim Kademelerine Göre Nicel Durum (2010-2015) ... 47

2.4.5. Özel Öğretim ... 49

2.4.6.Merkezi Sınavlar ve Çıktıları Açısından Tunceli’de Eğitim ... 49

2.4.7. Pisa Sonuçlarına Göre Ortadoğu Anadolu Bölgesi veTunceli’de Eğitim ... 50

2.5. Sağlık Göstergeleri ... 53

2.5.1. Kamu ve Özel Sektör Hastaneleri Yatak ve Kapasiteleri ... 53

iv

2.5.2. Sağlık Hizmetlerindeki İnsan Kaynağı ... 53

2.5.3. Kişi Başına Düşen Doktor Sayısı, Sağlık Personeli Başına Kişi Sayısı ... 54

2.5.4. Sağlık Harcamalarına Ayrılan Kaynak ... 55

2.5.5. Sağlık Güvencesi Kapsamındaki Nüfus ... 55

2.5.6. İlde / Bölgede Yaygın Hastalıklar ve Risk Durumu ... 55

2.5.7. Ölüm Oranları ve Sebepleri ... 56

2.5.8. Ruhsal Sağlık ve İntihar ... 57

2.6. Sosyal Hizmetler, Sosyal Yardımlar ve Sosyal İçerme ... 57

2.6.1. İlde Dağıtılan Sosyal Yardım Rakamları... 59

2.6.2. Sosyal Yardım Algısı ... 60

2.6.3. Dezavantajlı Bireylerin (Engelliler, hükümlüler vb.) İstihdamında Yaşanan Sorunlar... 60

2.6.4. Dezavantajlı Bireylere Yönelik Sosyal Dışlanma ve Önyargılar .... 61

2.6.5. Kamusal Hizmetlere Ulaşma Durumu... 61

2.6.6. Engelli ve Yaşlı Bakım Hizmetleri ... 61

2.6.7. Huzurevi İhtiyacı ve İşleyişi ... 63

2.7. Gündelik Hayat ... 63

2.7.1. Boş Zamanları Değerlendiriş Biçimleri ... 63

2.7.2. Sportif Faaliyetler ve Bunlara Katılma Durumu ... 64

2.7.3. İç ve Dış Seyahat/Geziler ... 64

2.7.4. Bireyin Mutluluk Durumu ... 65

2.8. Sosyal Örgütlenme ve Sivil Toplum Kuruluşları ... 65

2.8.1. Dernekler, Faaliyetleri ve Bunlara Üyelik Durumu... 65

2.8.2. Sendikalar, Faaliyetleri ve Bunlara Üyelik Durumu ... 66

2.8.3. Oy Verme Davranışları ... 68

2.8.4. Siyasal Tercihlerde Göz Önünde Tutulan Faktörler ... 68

2.9. Medya ve Kültürel Faaliyetler ... 69

2.9.1. Yerel Basın, Takip Durumları ve Abonelikler ... 69

v

2.9.2. Kültürel Faaliyetler ve Aktiviteler... 69

2.10. Adalet, Suç ve Güvenlik... 70

2.10.1. Tunceli İlinin Suç ve Suçluluk Yapısı ... 70

2.10.2. Tunceli İlinde İşlenen Suçlar ve Suçlardaki Değişim ... 72

2.10.3. Adalet Verilerine Göre Tunceli İlinin Suçluluk Yapısı ... 74

2.10.4. Tunceli İlinde Çocuk Suçluluğu ... 76

2.10.5. Tunceli İlinde İntihar Olgusu ... 83

2.11. Siyaset ve Siyasal Yapı ... 83

2.12. Sosyal Dayanışma ve Yoksulluk Kültürü ... 84

2.12.1. Hanenin Komşuluk ve Akrabalık İlişkileri ve Sosyal Dayanışma Ağları ... 84

2.12.2. Yoksulluk ve Kültürü ... 84

2.13. Kalkınma ve Girişimcilik Profili ... 99

2.13.1. Girişimci/Yatırımcı Eğitim Durumları ... 99

2.13.2. İlde Yatırım Ortamını Etkileyen Belirleyici Unsurlar ... 99

2.13.3. Girişimci/Yatırımcının İli Tercih Etme Sebepleri ... 100

2.13.4. Bir İli Tercih Etmede Girişimci Seçimini Etkileyen Faktörler: .... 101

2.13.5. Ekonomik Sektörlere Yönelik Altyapı Hizmetleri ... 102

2.13.6. Ekonomik Sektörlere Yönelik Destek ve Teşvikler Faydalanma Durumu ... 103

2.13.7. Devlet Destek ve Teşviklerine Karşı Yaklaşımlar ... 104

2.13.8. Kalkınmanın Önündeki En Önemli Engeller ... 107

2.13.9. Kalkınmayı Sağlayacak En Önemli Potansiyeller ... 107

2.13.10. Kalkınmada İlin En Önemli Sorunları ... 108

2.13.11. İl İçin Son Yıllarda Yaşanan En Olumlu Gelişmeler/Yatırımlar ... 109

3. NİTEL BULGULAR: ODAK GRUP VE DERİNLEMESİNE GÖRÜŞME ... 111

3.1. Giriş ... 111

3.2. Eğitim ... 111

3.3. Göç ... 113

vi

3.4. Sosyal Hizmetler ve Sosyal Dışlanma ... 116

3.5. Sosyal Yardım Algısı ... 118

3.6. Adalet, Suç ve Güvenlik ... 120

3.7. Kimlik ve Aidiyet ... 123

3.8. Siyaset ve Siyasal Yapı ... 125

3.9. Kalkınma ve Ekonomi ... 130

3.10. Memnuniyet Durumu ... 131

4. NİCEL BULGULAR: ALAN TARAMASI VERİLERİ ... 133

4.1. Giriş ... 133

4.2. Genel Özellikler ... 133

4.3. Göç ve Sorunları ... 136

4.4. Sağlık ... 139

4.5. Sosyal Yardımlar ... 142

4.6. Sivil Topluma Katılım ... 143

4.7. Medya Takip Eğilimleri ... 144

4.8. Kimlik ... 146

4.9. Sosyal Dışlanma... 150

4.10. Ülke ve Siyasal Meseleler... 151

4.11. Boş Zamanları Değerlendirme ... 153

4.12. Konut Durumu, Alışveriş ve Ekonomik Faaliyetler ... 157

4.13. Aile Konuları ... 159

GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ ... 163

Eğitim ... 164

Sağlık ve Sosyal Hizmetler ... 167

Siyaset, Siyasal Yapı ve Sivil Toplum ... 173

Medya Takip Durumları ve Yerel Basın ... 175

Suç, Kentsel Güvenlik ve Adalet ... 175

GENEL ÖNERİLER ... 180

KAYNAKLAR ... 190

vii

viii TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1: Yaş grubuna göre nüfus, 31.12.2013 ... 18

Tablo 2: Cinsiyet grubuna göre nüfus, 31.12.2013... 19

Tablo 3: Ortanca yaş ve yaş bağımlılık oranı, 2012-013 ... 19

Tablo 4: Evlenme sayıları, 2003-2013 ... 20

Tablo 5: Boşanma sayıları, 2003-2013 ... 21

Tablo 6: Yıllık nüfus artış hızı, 1945-2013 ... 23

Tablo 7: Doğurganlık Oranı ... 25

Tablo 8: Tunceli’nin Doğurganlık ... 25

Tablo 9: İlçe ve Cinsiyete göre doğumlar, 2013 ... 27

Tablo 10: İlçe ve Cinsiyete göre ölümler, 2013 ... 28

Tablo 11: TÜİK, Hayat Tabloları, 2013... 29

Tablo 12: Bebek ve çocuk Ölüm Hızları ... 29

Tablo 13: Nüfus yoğunluğu, 1940-2013 ... 30

Tablo 14: İlçelere göre il ve ilçe merkezleri ile belde ve köyler nüfusu, 2013 ... 31

Tablo 15: Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Çalışanlar Sayısı ... 31

Tablo 16: Sektörlere Göre İşgücü Verileri (2004 – 2013) ... 32

Tablo 17: Temel işgücü göstergeleri, TRB1 (Bin kişi) ... 33

Tablo 18: Bitirilen eğitim düzeyi ve cinsiyete göre nüfus (15+ yaş), 2013 ... 34

Tablo 19: Tunceli ilçe nüfusları, 31.12.2013 ... 35

Tablo 20: Ortanca yaş ve yaş bağımlılık oranı, 2012-2013 ... 36

Tablo 21: Hane Halkı Büyüklüğü (Ailedeki Birey Sayısı) ... 37

Tablo 22: Yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus – 2014... 37

Tablo 23: Hanelerde Sosyal Güvenlik Durumu ... 38

Tablo 24: Verilen göç, 2012-2013 ... 39

Tablo 25: Alınan göç, 2012-2013 ... 39

Tablo 26: Yurtdışından Geri Göç ... 40

Tablo 27: Alınan göç, verilen göç, net göç ve net göç hızı ... 41

Tablo 28: 2013 yılı Hastane ve Yatak Sayıları ... 53

Tablo 29: Sağlık Personeli Sayısı ... 54

Tablo 30: 2012 verilerine Göre Tunceli İli il/ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu ... 54

Tablo 31: Bebek ölüm hızı, 2009-2014, ‰ ... 56

Tablo 32: Daimi ikametgâha göre seçilmiş ölüm nedenlerinin dağılımı, 2013-2014 ^(r) .. 56

Tablo 33: İntiharlar, 2000-2013 ... 57

Tablo 34: Kaba intihar hızı, 2007-2013 ... 57

Tablo 35: Sosyal Hizmetler, Sosyal Yardımlar ve Sosyal İçerme ... 58

Tablo 36: İlçelere Göre Vakıf Bazlı Yardım Durumu (Ocak - Aralık 2012) ... 59

Tablo 37: İllere Göre Vakıf Bazlı Yardım Durumu (Ocak - Aralık 2012) ... 59

Tablo 38: Tunceli’de Spor Kulüplerinin Türlerine Göre Dağılımı ... 64

Tablo 40: Dernek sayıları ... 66

Tablo 41: Herhangi Bir Derneğe ve Vâkıfa Üyelik ... 66

ix Tablo 42: İşçi sayısı, sendikalaşma oranları ve Üye sayıları (Tablo yayın formatına göre

düzenlenecektir) ... 66

Tablo 43: Tunceli’de Kamuda Çalışan Sendikalı Memur Sayısı ... 67

Tablo 44: Cinsiyete Göre Sendikaya Üyelik ... 67

Tablo 45: Tunceli Seçim Bölgesi Oylarının İlçelere Göre Dağılımı ... 68

Tablo 46: Türkiye’de ve Seçilmiş Bölgelere Göre Okur-Yazarlık Durumu (2012) ... 93

Tablo 47: Türkiye ve Seçilmiş Bölgelerde Eğitim Kademelerine Göre Öğrenci ve Öğretmen Sayıları (1995) ... 93

Tablo 48: Seçilmiş İllerdeki Yolların Kalitesi (2006) ... 96

Tablo 49: Açılan-Kapanan İşyeri Sayıları ... 99

Tablo 50: Açılan-Kapanan İşyeri Sayıları ... 102

Tablo 51: Teşvikli Yatırımlar içinde Tunceli’nin payı (%) ... 104

Tablo 52: Türkiye’de Yatırım Teşvik Sistemi (Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar”, 19.06.2012 tarih ve 28328 sayılı Resmi Gazete)... 105

Tablo 54: Sosyo-Ekonomik ve Demografik Özellikler ... 133

Tablo 55: Öznel Yoksulluk Algısı ... 134

Tablo 56: Meslek ve İş Durumu ... 135

Tablo 57: Yerleşim Yeri ... 136

Tablo 58: Göç ve İkamet ... 136

Tablo 59: Göç Sorunları ... 137

Tablo 60: Göç Süreci ... 137

Tablo 61: Göç Pişmanlığı ... 138

Tablo 62: Geri Dönmeme Nedeni ... 138

Tablo 63: Geri Dönüşlerde Yaşanılan En Büyük Problemler ... 138

Tablo 64: Göç Edilen Yerde Kalanlar... 138

Tablo 65: Geri Dönüş İçin Devletten Beklentiler ... 139

Tablo 66: Sosyal Güvence ... 139

Tablo 67: Hastalıklar ... 139

Tablo 68: Uyuşturucu Madde Bağımlılığı ... 140

Tablo 69: Uyuşturucu Madde Bağımlılığı Yaygınlığının Nedenleri ... 140

Tablo 70: Uyuşturucu Madde Kullanım Düşüncesi ... 140

Tablo 71: Alkol Kullanımı ... 140

Tablo 72: Anlamsızlık Duygusu ... 141

Tablo 73: Öfkelilik ve Fiziksel Şiddet ... 141

Tablo 74: Fiziksel Zarar Verme Nedenleri ... 141

Tablo 75: Yardım Sağlayan Kişi/Kuruluş ... 142

Tablo 76:Yardım Alınan Kişi/Kuruluşlar ... 142

Tablo 77: Yardım Kalemleri ... 142

Tablo 78: Dernek Üyeliği ... 143

Tablo 79: Sendika Üyeliği ... 143

Tablo 80: Günlük Haber Takibi ... 144

Tablo 81: Uydu Anteni Sahipliği ... 144

Tablo 82: Gazete ve Dergi Aboneliği ... 145

x

Tablo 83: Tercih Edilen Televizyon Kanalları ... 145

Tablo 84:Tercih Edilen Televizyon Programları ... 145

Tablo 85: Tercih Edilen Radyo Kanalları ... 146

Tablo 86: Tercih Edilen Radyo Programları ... 146

Tablo 87: Kendi Kimliğini Değerlendirme ... 146

Tablo 88: Etnik Kimliğin Açıklanması ... 147

Tablo 89: Konuşulan Dil/Lehçe... 147

Tablo 90: Dini-Kültürel Kimlik ... 148

Tablo 91: Öznel Dindarlık Algısı ... 148

Tablo 92: Alevi İnanç Ritüelleri ... 148

Tablo 93: Siyasal Kimlik... 149

Tablo 94: Öznel Sosyal Dışlanma Algısı ... 150

Tablo 95: Vatandaşlık Algısı ... 151

Tablo 96: Türkiye’nin En Önemli Sorunu ... 152

Tablo 97: Parti Üyeliği ve Oy Verme Davranışı ... 152

Tablo 98: Boş Zamanı Değerlendirme ... 153

Tablo 99: Tatil Alışkanlığı ... 155

Tablo 100: Tunceli’de Yaşamaktan Memnuniyet ... 155

Tablo 101: Göçün Yaşam Kalitesine Etkisi ... 156

Tablo 102: Mülkiyet Durumu ... 157

Tablo 103: Konut Özelliği ... 157

Tablo 104: Fatura Ödeme Durumu ... 157

Tablo 105: Gıda Alışverişi ... 157

Tablo 106:Aile Kazancı Yeterliliği ... 158

Tablo 107: Hanede Gelir Getirenler ... 158

Tablo 108: Hanedeki Mevsimlik İşçiler ... 158

Tablo 109: Kadınların Ekonomik Faaliyetleri ... 159

Tablo 110: Çalışan Çocuklar ... 159

Tablo 111: Aile İçi Otorite ... 159

Tablo 112: İdeal Çocuk Sayısı... 160

Tablo 113: Çocuğun Tercih Edilen Cinsiyeti ... 160

Tablo 114: Evlilik ve Boşanmaya İlişkin Tutum ve Değerler ... 160

ÖNSÖZ

Fırat Kalkınma Ajansı, alanını oluşturan Bingöl, Elazığ, Malatya ve Tunceli illerinin kalkınmasına yönelik plan ve proje geliştirme çalışmaları yürütmekte, kurumların karşılıklı koordinasyon içinde çalışmasına katkı sağlamak üzere bölgesel araştırma ve planlama çalışmaları yapmaktadır.

2012 ve 2013 yıllarında hazırlanan 2014-2023 Bölge Planındaki illerin sosyal yapısı ikincil veriler çerçevesinde etraflıca incelenmiş, yapılan kısıtlı saha çalışmalarında ve Valiliğimizce yürütülen pek çok faaliyette Tunceli özelinde çeşitli sosyal olgular tespit edilmiştir. Halkın devlet algısı ve halkın devletle bütünleşmesi, devlet hizmet ve yatırımlarının toplumda karşılık bulamaması, Alevilik kültürünün baskın etkileri, güvenlik algısı ve terörizmin sebepleri gibi bu tarz konuları derinlemesine saha çalışmaları ile bilimsel bir temelde irdeleyebilmek, kalkınmanın temel malzemesi olan insanı bireysel ve toplumsal olarak daha iyi anlamak ve algılayabilmek amacıyla 2015 yılı içerisinde Tunceli Sosyal Analiz Projesi çalışması yürütülmüştür.

HEGEM Şiddetle Mücadele Vakfı, koordinasyonunda geniş ve yetkin bir uzman kadro tarafından yürütülen bu çalışmada ilimizin sosyal yapısı, demografik, kültürel, tarihsel ve sosyolojik açılardan incelenmiş, eğitim, işgücüne katılım, göç, sağlık, sosyal örgütlenme ve sivil toplum, siyasal yapı ve vatandaşlık bilinci gibi hususlar irdelenmiştir. Kimlik ve aidiyet, sosyal hizmetler ve sosyal içerme, gündelik hayat, girişimci ve yatırımcı profili gibi konular da ilin kalkınması bağlamında çok boyutlu olarak ele alınmış, Tunceli özelinde, yukarıda sıralanan olgular hakkında görüşler ortaya konulmuştur.

İlimizi ve insanımızı daha yakından anlayarak ve tanıyarak, yürütülecek her türlü faaliyet, proje, yatırım ve tedbirin tasarım ve uygulama aşamasına ışık tutmasını beklediğimiz elinizdeki bu çalışmanın siyasetçilerimize, kamuda görev yapan yöneticilere ve sivil toplum kuruluşlarına yol göstereceğini temenni eder,benzer çalışmanın diğer illerimizde de yürütülmesi gerekliliğine inandığımı belirtmek isterim.

Çalışmanın hazırlığında emek sarf eden Valiliğimiz ve Fırat Kalkınma Ajansı çalışanlarına, HEGEM Vakfı Yöneticilerine ve bünyesindeki değerli araştırmacılarımıza; çalışmalara düşünce, görüş ve önerileri ile katkı sağlayan vatandaşlarımıza teşekkürlerimi sunarım.

Osman KAYMAK

Tunceli Valisi

2

3 YÖNETİCİ ÖZETİ

Kapsam ve Yöntem

Araştırma, Tunceli ilinin sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel mevcut durumunu karşılaştırmalı ve sosyolojik bir yöntemle analiz ederek, sosyal ve ekonomik kalkınmaya etki eden, Tunceli’ye özgü sosyo-ekonomik ve kültürel faktörleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Tunceli’de yaşayanların, eğitim, sağlık, güvenlik, sosyal yardım, erişilebilirlik, sosyal hizmetler gibi genel kamu hizmetleri ve sosyal hayat, ticari faaliyetler, kentleşme ve diğer olanaklar ile ilgili durumlarının değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. İlaveten Tunceli’de yaşayan bireylerin devlet algıları, vatandaşlık algıları, kimlik tanımları, kültürel ve tarihsel hafızaları ve genel olarak il ile ilgili değerlendirmeleri ile ilin sosyal ve ekonomik gelişimi arasındaki ilişki analizi amaçlanmaktadır. Ortaya çıkacak sonuçlar, sosyal ve ekonomik gelişmeye yönelik geliştirilecek politikalar için önemli veriler sunulması amaçlanmaktadır.

Tunceli Sosyal Yapı Analizi Araştırması, hem nicel hem de nitel yönü olan bir araştırma modeline dayalıdır. Araştırmanın anketlere dayalı verileri, araştırmanın nicel yönünü; şehrin ileri gelenleri ve paydaşlarının katılımının sağlandığı odak grup görüşmelerinden ve derinlemesine görüşmelerden elde edilen görüşler ve mevcut resmi veri tabanlarından elde edilen ikincil verilere dayalı kısmı ise nitel yönünü oluşturmaktadır. Tunceli Sosyal Yapı Analizi Araştırması, birbirini izleyen 3 temel aşamadan oluşmuştur: a- Tunceli iliyle ilgili resmi istatistiklerin ve raporların derlenmesi ve de Tunceli iliyle ilgili literatür- arşiv taramasının yapılması; b- Tunceli ilinde her biri 15’şer kişiden oluşan 16 odak grup görüşmesi ve derinlemesine görüşmeler; c- 250 kişiyle yüz yüze görüşmeye dayalı Sosyal Yapı Anketinin uygulanması.

Söz konusu kapsam ve amaçlar doğrultusunda izlenilen araştırma yöntem tekniklerle aşağıdaki veriler elde edilmiştir;

Tunceli için Genel Bulgular Demografi

Tunceli nüfus yoğunluğu az olan illerimizdendir. Tarihten gelen bazı olumsuzlukların, terör hadiselerinin ve sosyo-ekonomik şartların, Tunceli'nin yoğun göç veren illerimizden olmasına neden olmuştur.

Tunceli, cinsiyete göre nüfus özelliği farklılık gösteren bir ildir. Erkek nüfusu, kadın nüfusundan daha fazladır.

Tunceli ili, 31,9 ortalama yaş ile ülke genelinden ve içerisinde yer aldığı bölgeden daha yaşlı bir nüfusa sahiptir.

Türkiye genelinde olduğu gibi 2008 yılından sonra evlenme oranlarında düşüş

gözlenmektedir. Bağlı olarak 2013 verilerine göre Türkiye'de bir yılda meydana

gelen doğum oranı %1,6 iken, bu oran Tunceli'de %1,1'dir. Tunceli hem genel

nüfus sayımında hem de 2013 ve 2014 TUİK verilerinde çocuk ve bebek ölüm

4 hızları bakımından Türkiye ortalamasının altında yer almaktadır. Tunceli'de

kadınların hayatta kalma süresi erkeklere göre %6,7 daha fazladır.

Tunceli ilinde, Türkiye genelinde olduğu gibi aile giderek küçülmektedir.

Tunceli'de nüfusun %62,5 kentlerde ve %37,5 kırsal kesimde yaşamaktadır.

Tunceli kırsal kesimlerden, çevre il ve ilçelerden göç alan bir kent değildir.

İşgücü ve İstihdam

Tunceli’deki iş gücü göstergelerine bakıldığında işgücüne katılma oranı %54, işsizlik oranı %8,1, istihdam oranı %49,7’dir.

2012-2013 döneminde Tunceli’nin en çok göç verdiği illere bakıldığında sırasıyla İstanbul, Elazığ, Ankara, İzmir ve Diyarbakır olduğu görülmektedir.

2012-2013 döneminde Tunceli’nin en çok göç aldığı illere bakıldığında sırasıyla İstanbul, Elazığ, Ankara, Diyarbakır ve İzmir olduğu görülmektedir.

Türkiye genelinde hane başına düşen sosyal güvenlik sahibi kişi sayısı 3,9 iken Tunceli’de bu oran 2,7’dir.

Eğitim

2013 yılı verilerine göre, Tunceli’de 80.090 olan 6+ yaş nüfusun % 7,39’unu oluşturan 5.922’si okuma yazma bilmemektedir. O yazma bilmeyenlerin büyük çoğunluğunun (%75’i) 50 yaş üstü kadınlardan oluşmaktadır. Diğer yandan 6+

yaş grubunda nüfusun %13,69’nu oluşturan 10.969 kişinin de okuma yazma bildiği ancak herhangi bir okul bitirmediği görülmektedir.

Okul öncesi eğitimde okullaşma oranlarına bakıldığında Tunceli’deki durumun civar iller ve Türkiye ortalamasının üzerinde olduğu anlaşılmaktadır. 3-5 yaş grubunda net okullaşma oranı açısından Türkiye ortalaması %32,68; Tunceli’deki okullaşma oranı ise %53,16 olduğu görülmektedir. İlköğretim düzeyinde okullaşma oranı Türkiye Geneli için; %97,10 ve Tunceli için; %95,53'tür.

Ortaöğretimde Tunceli’nin net okullaşma oranı %81,25’dir. Bu bağlamda Tunceli’deki ortaokul düzeyinde okullaşma oranı (%81,25), Türkiye ortalamasının (79,36) da % 1,89 kadar üzerinde görülmektedir.

2014-2015 öğretim yılı verilerine göre ülke genelinde bir öğretmene ilkokullarda 18, ortaokulda 17, ortaöğretimde ise 14 öğrenci düşmektedir. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ise ilkokul + ortaokulda 27, ortaöğretimde ise 28’dir.

Belirtilen öğretim yılında Tunceli ilimizde bir öğretmen ve dersliğe düşen öğrenci sayısına bakıldığında, bu ilimizdeki durumun ülke genelinden daha olumlu olduğu anlaşılmaktadır. 2014-2015 öğretim yılı itibariyle Tunceli’de bir dersliğe düşen öğrenci sayısı okulöncesi eğitimde 18, ilköğretimde 16, orta öğretimde ise 13’tür. Aynı şekilde Tunceli’de bir öğretmene okulöncesi eğitimde 15, ilkokulda 12, orta öğretimde ise 10 öğrenci düşmektedir.

Tunceli’de eğitime dair bazı sorunlu alanlar dikkat çekmektedir. Şöyle ki; il

merkezi, Nazimiye ve Pertek ilçeleri hariç, diğer bütün ilçelerde kız öğrenci

sayısının erkek öğrenci sayısından demografik nedenlerle açıklanamayacak kadar

düşük görünmektedir. Pülümür ilçesinde kızların sayısı erkelerin yarısı kadar

5 görünmektedir. Bu durum, bazı ilçelerde özellikle ortaöğretim düzeyinde kızların

okutulması önünde çeşitli engellerin bulunduğunu göstermektedir.

2014-2015 öğretim yılı itibariyle Tunceli’deki toplam 111 okuldan sadece dört tanesi özel okul statüsündedir.

Temel eğitimden orta öğretime geçiş sürecinde uygulanan SBS ve TEOG sınavlarının sonuçları açısından bakıldığında Tunceli’de başarı düzeyinin son beş yolda önemli bir artış gösterdiği anlaşılmaktadır. Merkezi olarak planlanan ve uygulanan 2011 yılındaki Seviye Belirleme Sınavında (SBS) %70,87 olan başarı düzeyi, 2014 yılında uygulanan Temel Eğitimden Orta Öğretime Geçiş (TEOG) sınavında ise başarı oranı %98,61’e çıkmıştır.

Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS) ve Lisans Yerleştirme Sınavı (LYS) ile ilgili verilere bakıldığında son beş yılda dalgalı seyreden bir başarı grafiği izlendiği, bu süre zarfında en yüksek başarının %54,38’le 2012 yılında gerçekleştiği, en düşük başarının ise %48,27’yle 2014 yılına ait olduğu görülmektedir.

Eğitim ile ilgili girdi unsurlarına bakıldığında (fiziki ve teknik alt yapı, öğretmen sayısı, öğretmen-öğrenci oranı, eğitim yatırımları, burslar vb.) Tunceli ilinin ülke ortalamasına yakın ve hatta bazı kategorilerde ortalamanın üzerinde olumu bir tablo sergilediği görülmektedir.

Sağlık

Tunceli ili, özel sağlık kuruluşlarından yeteri kadar yararlanamamaktadır. Bu alana ilgi duyan yatırımcılar Tunceli ilini cazip görmemektedir. Bu alanda kamusal sağlık kuruluşları hizmet vermektedir. Ancak bir kısım vatandaşlar özel sağlık kuruluşları konusunda komşu illerden yararlanmaktadır. Tunceli’deki 5 hastane ve 200 civarındaki yatak kapasitesi zaman zaman ihtiyacı karşılamakta yetersiz kalmaktadır. Tunceli’deki hastane ve sağlık kuruluşları personel açısından çok sıkıntı yaşamamaktadır. Ancak uzman hekim konusunda kapasite eksikliği yaşamaktadır. Hekim dışındaki sağlık personeli yeterli düzeydedir.

Tunceli ilinde sağlık personeli başına düşen kişi sayısı Türkiye ortalamasının üzerindedir. Türkiye’de sağlık harcamalarında özel hastanelere ayrılan paya bakıldığında Tunceli’nin bundan yararlanamadığı görülmektedir. Tunceli’de özel ve üniversite hastanelerinin olmaması sağlık hizmetlerinde alternatiflerin olmadığını göstermektedir.

Tunceli ili merkezinde 2015 yılı Ağustos ayı itibariyle 3331 kişi Genel Sağlık Sigortası Gelir Tespitinden yararlandırılmıştır. Tunceli ilinde yaptığımız araştırmada vatandaşların yarıya yakını (%45) emekli sandığı dörtte biri işçi sigorta sistemi ve %10’luk bir kesimi de Genel sağlık sigortası kapsamında sosyal güvence altında yaşamaktadırlar.

Tunceli’de hastalıklara baktığımızda bulaşıcı ve yaygın hastalıklarda bir yığılma

olmadığı görülmüştür. Araştırma kapsamında değerlendirilen vatandaşlar içinde

en yoğun hastalık tansiyon rahatsızlıkları olurken, onu kalp ve damar

rahatsızlıkları takip etmektedir. Diğer rahatsızlıklar ise kulak burun boğaz,

6 solunum yolları, psikolojik rahatsızlıklar ve kadın hastalıkları olarak

sıralanmıştır. Bu ilde psikolojik rahatsızlıkların seviyesi dikkat çekicidir.

Tunceli’de bebek ölüm oranları ve beş yaş altı çocuklarda ölüm hızı Türkiye ortalamasının altındadır. Hamilelik süreci ve doğum aşamasında kadınların bilinçli hareket etmektedir. Bölgenin eğitim seviyesinin diğer illerden yükse olması bu gösterge için bir gerekçe olabilir. Ölüm oranları düşük olsa da 2013 TUİK verilerine göre dolaşım sistemi hastalıklarının ölüm nedenlerinde daha fazla etkili olduğu görülmektedir. Bunu iyi ve kötü huylu tümörler ve solunum sistemi hastalıkları takip etektedir.

Türkiye ve dünyadaki intihar vakalarına göre Tunceli ili daha iyi bir seviyededir.

Tunceli’yi kendi içinde değerlendirdiğimizde intihar vakalarının daha çok il merkezinde cereyan ettiği görülmektedir.

Sosyal Yardımlar ve Sosyal Hizmetler

Tunceli’de 4 adet sosyal hizmet kuruluşu bulunmaktadır.

Tunceli ilinde de kamusal sosyal yardımlar Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı tarafından yapılmaktadır. 2012 yılı verilerine göre 4013 aile ve 12736 kişiye sosyal yardım yapılmıştır. 2015 yılı Ağustos ayı verilerine göre 2470 kişiye düzenli merkezi yardım, 8.417 kişiye yakacak yardımı, 181 eşi vefat etmiş kadına sosyal yardım, 844 çocuk için annelere Şartlı Eğitim Yardımı ve Şartlı Sağlık Yardımı, 6 kişiye Şartlı Gebelik Yardımı, 31 muhtaç asker ailesine ekonomik destek yardımı yapılmıştır.

2022 sayılı Kanun kapsamında (Yaşlılık, Engelli, Engelli Yakını, Silikosiz Yardımları) 1686 kişiye sosyal yardım, 19 Mülteci/Sığınmacı/Refakatsiz kişiye sosyal yardım,12.418 kişiye aile yardımı, 8331 kişiye eğitim yardımı, 197 kişiye Özel Amaçlı Yardım (aşevi, afet vb.) yapılmıştır. 8 Projeye (gelir getirici, kırsal alanda sosyal destek projesi, istihdam eğitimi, sosyal hizmet projeleri, geçici istihdam projeleri) ekonomik destek sağlanmıştır.

Tunceli ilinde engellilerin istihdamına yönelik aktif bir çalışma bulunmamakla birlikte engellilerin işe yerleştirilmesi, kamu ve özel sektörde çalıştırılma zorunluluğundan kaynaklanan istihdam unsurları aktif bir şekilde uygulanmaktadır. Tunceli’nin engelli nüfus oranı Türkiye ortalamasının üzerindedir.

Tunceli ilimizde Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına bağlı biri engellilere diğeri yaşlılara yönelik iki tane kurumsal bakım merkezi vardır. Zihinsel engelli bakım ve rehabilitasyon merkezi ve yaşlılara yönelik Huzurevi Yaşlı Bakım ve Rehabilitasyon Merkezi.

Tunceli’de 2010 yılında açılan 10 tanesi normal bakım ve 10 tanesi özel bakım

olmak üzere toplam 20 kapasiteli “Tunceli TOKİ Huzurevi Yaşlı Bakım ve

Rehabilitasyon Merkezi” bulunmakta ve tam kapasite çalışmaktadır.

7 Gündelik Yaşam ve Aidiyet

Tunceli ilinde vatandaşların yarıdan fazlası boş zamanlarını televizyon seyrederek geçirmektedir. Vatandaşların yarıya yakını kitap okuyarak boş vakitlerini değerlendirdikleri söylemektedir. Bireylerin üçte biri boş zamanlarında internet/bilgisayarda zaman geçirmektedir. Boş zamanlarını kahvede/cafede geçirdiğini söyleyenler %15 seviyesinde olup Türkiye ortalamasının çok altında bir sonuç çıkmıştır. Alışveriş yapmak, Munzur ve Harçik kıyısında piknik yapmak ve arkadaş grubu ile vakit geçirmek de vatandaşların tercihleri arasındadır.

Tunceli ilinde 4 ihtisas, 7 müessese, 15 okul ve 11 spor kulübü olmak üzere toplam 37 spor kulübü faaliyet göstermektedir. En yaygın olarak yapılan spor dalları; atletizm, basketbol, voleybol, badminton, hentbol, karate, kayak, boks, kick-boks, taekwando ve masa tenisidir.

Tunceli çeşitli illere önemli oranda göç vermiş olup, bu bağlamda Tunceli’nin birçok ille bağlantısı vardır. Vatandaşların yakınlarını ziyaretleri ve yakınlarının Tunceli’yi ziyareti gibi bir hareketlilik söz konusudur.

Tunceli halkının şehrine sahip çıktığı ve kentlerini sevdikleri bilinmektedir. Bu araştırma kapsamında vatandaşların üçte ikisine yakını Tunceli’de yaşamaktan memnun ya da çok memnun oldukları ifade etmektedirler. %26’sı burada yaşamaktan memnun değildir. Tunceli’de yaşamaktan memnuniyet duyanlar bu ilde yaşamanın kendilerini huzurlu kıldığını söylemektedirler. Bunun yanında;

farklı dinlerle birlikte yaşandığından farklılıklara açık olması; özgür yaşanılan bir ortamın olması; Ermeni, Hıristiyan, Sünni ve Alevilerin hep birlikte Tunceli’de yaşayabilmesi; diğer illere göre Türkiye’nin sorunlarını görmesi; devlete borcunun olmaması; taciz ve sapkınlık olaylarının olmaması; muhalif olması ve haksızlığın karşısında olması; hoşgörü ve sevmeyi ilke edinen bir şehir olması gibi sebepler de dile getirilmiştir.

Memnun olmayanlar ise; sosyal imkânlarının yetersiz olması, iş imkânının yetersiz olması veya hiç olmamasından dolayı Tunceli’de yaşamaktan memnun değildir.

Sivil Katılım ve Siyasal Yapı

Sivil toplum örgütleri Tunceli’de daha çok dernekler üzerinden faaliyetlerini yürütmektedir. 2013 yılında Tunceli’deki faal dernek sayısı 109; bu derneklerin toplam üye sayısı ise 3819’dur.

2015 Kasım genel seçimleri 494 sandıkta gerçekleşmiş ve toplam 63985 seçmenin 51844’ü oy kullanılmıştır. Katılım oranı % 81,03’tür. Bu oran Türkiye’de %85.18.

Medya

Tunceli’de yerel anlamda üç tane günlük gazete çıkmaktadır. Kadın girişimciler

tarafından çıkartılan Tunceli Emek gazetesinin yanı sıra Tunceli’nin Sesi (Özgür

Dersim) ve Tunceli Halkının Sesi (Dersim Haber) gazeteleri hem günlük olarak

basılan hem de internet ortamında yayınını sürdüren gazetelerdir. Ayrıca Aylık

8 olarak Ankara merkezli "Dersimde İklim" gazetesi çıkmaktadır. İnternet

ortamında yayınlanan Çıla, Neweda Dersim, Dersim News siteleri de yayın hayatına devam etmektedir. Bu gazeteler ilin politik ve kültürel ihtiyaçlarına cevap verirken derneklerin çıkarttığı yayınlar ile Munzur Dergisi etnografik çalışmalar ile bölgenin kültürel dokusunu keşfetmeye çalışır.

Tunceli’de iki tane yerel radyo, yayın hayatına devam etmektedir. Bu radyolar;

Radyo Barış ve Munzur Radyo’dur. Radyo Barış aynı zamanda Televizyon kanalı Barış TV olarak ta hizmet vermektedir. Katılımcılarımız her iki radyoda yer alan programları ilgi ile takip etmekte ve kültürel ihtiyaçlarına cevap bulmaktadır.

Adalet ve Suç

Tunceli ilinde, suç algısı kentin güvenli olduğu yönündedir. Odak grup çalışmaları kapsamında görüşülen bireyler kentte özellikle hırsızlık, gasp gibi suçların nerdeyse yok denecek düzeyde olduğunu belirtmişlerdir.

Suç verileri genel olarak değerlendirildiğinde, Tunceli ilinde gerçekleşen suç oranlarının son derece düşük olduğu tespit edilmiştir. Aylık ekonomi dergisi CNBC-e Business geçmiş yıllarda (2009), 37 farklı parametre (aralarında hava kirliliğinden öğrenci başına düşen öğretmen sayısına, işsizlik oranından ödenen vergi miktarına kadar çok sayıda değişken içeren) üzerinden yaptığı çalışma da, Tunceli ilinin suçluluk açısından güvenli bir il olduğunu ortaya koymaktadır. Bu çalışmaya göre Türkiye'nin yaşanılabilir illeri sıralamasında 49. sırada olan Tunceli ili suç oranı açısından en düşük 11. sırada yer aldığı saptanmıştır.

Genel olarak Tunceli ilinde suç oranlarının düşük olmasına rağmen, bir artma eğilimi de söz konusudur. Bu artışın Türkiye’deki artış oranın altında olduğu söylenebilir. 2008- 2011 yılları arasında Emniyet verileri esas alındığında Mala yönelik suçlarda % 80, şiddet suçlarında da %58 oranında bir artış gerçekleşmiştir. Tunceli ili polis bölgesinde cinayet suçu çok az işlenmektedir. 4 yıl içerisinde sadece 2 cinayet 3 öldürmeye teşebbüs suçları işlenmiştir.

Suç kategorileri içerisinde en çok artma gösteren suçların başında; dolandırıcılık, çocuk kaçırma, tehdit ve hakaret, kasten ve ihmal sonucu yaralama suçları gelmektedir. Azalma gösteren suçlar içerisinde de; darp ve hakaret, tüfek ve tabanca bulundurma, mesken masuniyetini ihlal, resmi kurum ve işyerinden hırsızlık suçları ilk sıralarda yer almaktadır.

Son dönemlerde özellikle PKK örgütü, gerek coğrafik yapısı nedeniyle gerekse taban bulmada bu ilde bazı avantajlara sahip olmuştur. Bu bağlamda Tunceli bölgesinde meydana gelen terör olayları, Tunceli’nin güvenli bir il oluşunu ciddi bir şekilde tehdit ettiği gibi aynı şekilde ilin sosyo-ekonomik gelişmişliğini de engellemektedir.

Tunceli ilinde yıllar bazında ceza infaz kurumuna giren hükümlü sayısı Türkiye

geneli ve TRB1 bölgesine kıyasla daha azdır. 2008- 2012 yıllar arasında cezaevine

girme sayısında ciddi bir yükseliş söz konusu değildir. 2008 yılında 54 suçlu

cezaevine girerken, bu rakam 2012 yılına geldiğinde 69’a çıkmıştır. Ancak, 2013

yılında ise, ceza infaz kurumuna giren kişi sayısında ciddi bir artış (3 kattan fazla)

9 gerçekleşmiştir. Yüksek orandaki artış aynı şekilde TRB1 bölgesi ve Türkiye

geneli için de söz konusudur. Gerek Tunceli ili, gerekse TRB1 bölgesi ve gerekse de Türkiye geneli için, bireyler ceza infaz kurumuna en çok “yaralama suçu” ve ikinci sırada da , “hırsızlık ve yağmalama” suçundan girmişlerdir.

2008-2012 yılları arasında Tunceli ilinde güvenlik birimine getirilen çocuk sayısında her hangi bir artış gerçekleşmemiştir. Belirlenen yıllar arasında;

güvenlik birimine getirilen çocuk sayısında Türkiye geneli ve TRB1 bölgesinde (2011 yılı hariç) sürekli bir artış gözlemlenmişken, Tunceli ilinde bu yıllar arasında düzenli bir artış söz konusu olmadığı gibi, 2012 yılında gerçekleşen sayı (139 çocuk), 2008 yılındaki rakamların (95) altında kalmıştır. Tunceli ilinde çocuklar en çok, “suça sürüklenme” gerekçeleriyle güvenlik birimlerine getirmişlerdir ve suç türü olarak da en çok; “yaralama”, “hırsızlık” ve “ mala zarar verme” suçlarından haklarında işlem yapılmıştır. Aynı şekilde TRB1 Bölgesi ve Türkiye geneli için de çocukların en çok işledikleri suç türlerinin başında;

“yaralama”, “hırsızlık” ve “ mala zarar verme” suçları gelmektedir. Bu bulgular, Tunceli ilinin çocukların işlediği suç türü açısından Türkiye geneliyle bir farklılaşma olmadığını göstermektedir.

Ayrıca Tunceli ilinde çocukların işlediği suçlar içerisinde, cinsel suçlar ve gasp suçları neredeyse yok gibidir. 5 yıl boyunca bu suçlardan her biri için sadece 1’er çocuk güvenlik birimine getirilmiştir. Aynı şekilde çocukların işlediği suç türleri içerisinde de, cinayet suçu bulunmamaktadır. Belirlenen tarihler içerisinde Tunceli ilinde cinayet suçunu işleyen hiçbir çocuğun bulunmaması açısından da Tunceli ili, Türkiye geneli ve TRB1 bölgesinden farklılaşmaktadır.

Tunceli ilinde bazı yıllar itibariyle işlenen intihar sayıları yüksektir. 2014 yılında kaba intihar hızının en yüksek olduğu il, yüz binde 11,63 ile Tunceli ili olmuştur.

İntihar etme nedeni olarak ilk sırada “bilinmeyen” seçeneği en çok belirtilmiştir.

İntihar etme biçimi olarak ise, Tunceli geneli için ilk sırayı “asmak” seçeneği almıştır.

Alan Taraması Bulguları Sosyo-demografik

Tunceli’de ankete katılanların üçte ikisi evlidir. Yüzde 10,6’sının geliri yok; yüzde 16,7’sinin geliri ise asgari gelirin altındadır. Katılımcıların gelir düzeyine görece yüksek bir gelir dilimi olan 5000 TL üstü bir gelire sahip kişilerin oranı ise oldukça düşüktür. Üçte ikisine yakını üniversite öğrencisi ya da üniversite mezunudur; Görüşülen kişilerin yüzde 80’i en az lise mezunudur. Katılımcılar kendilerini ve/ya ailelerini genel olarak orta halli (orta sınıf) olarak görmektedir.

Kendini ya da ailesini yoksul görenlerin oranı da azımsanmayacak orandadır.

Kendini zengin gören pek yoktur. Katılımcıların üçte birinden fazlası bir işte çalışmakta ve bir uğraşısı vardır. İşi olanların çoğunluğu memurdur. Herhangi bir işte çalışmayanlar, sırasıyla sosyal yardımlardan; aile desteğinden faydalanmaktadır. Görüşülen kişilerin en çok sahip olduğu araçlar sırasıyla;

televizyon, akıllı cep telefonu, LCD televizyon, internettir. Görüşülen kişilerin en

10 çoğu Tunceli merkezinde ikamet etmektedirler. Diğerleri sırasıyla, Pertek,

Mazgirt, Nazmiye, Pülümür ve Ovacık’ta ikamet edenlerden oluşmaktadır.

Göç Durumu

Doğma büyüme Tunceli il merkezinden olanların oranı, yüzde 43,9; Tunceli köyünden olanların oranı yüzde 11,7 ve başka bir ilçeden olanların oranı ise yüzde 8,9’dur. Görüşülen kişilerin yarısına yakını göç sürecini yaşamamıştır.

İkamet süreleri açısından değerlendirildiğinde, görüşülen kişilerin çoğunluğu en az 10 yıldan daha fazladır Tunceli il merkezinde ikamet etmektedirler. Yüzde 47,8’i ise 10 yıldan az kentte ikamet etmektedir. Ankete katılanların yüzde 36,1’i göç sürecine maruz kalmamıştır. Göç süreci yaşayanların en çok karşı karşıya kaldıkları sorunlar ise sırasıyla, sosyal uyum sorunları; ekonomik sorunlar;

işsizlik; sağlık ve moral sorunlardır. Katılımcıların yüzde 20’si ailesiyle ve akrabalarıyla birlikte göç etmiş; yüzde 11,7’si ise tek başına göç etmişlerdir. Tek başına göç edenlerin de önemli bir oranı üniversite için şehre gelen üniversite öğrencilerinden oluşmaktadır. Göç edenlerin göç etme nedenleri ise sırasıyla, geçim sıkıntısı, işsizlik, yerleşim alanlarının boşaltılması, eğitim olanaklarının zayıflığı, sağlık sorunları ve güvenlik nedenleridir.

Göç edenlerin Tunceli’yi tercih etme nedenleri sırasıyla, akrabaların Tunceli’de olması, kendini Tunceli’de güvende hissetmeleri, göçle geldiği yere yakın olması ve iş olanaklarıdır. Tunceli’de ikamet edenlerin çoğunluğu, göçle ayrıldıkları yere geri dönme isteği duymamaktadırlar. Göç ettiği yere geri dönmek istememe nedenleri ise sırasıyla, geçim sıkıntısı çekmeme ve işsizlik endişesini tekrar yaşamama için; eğitim olanakları nedeniyle; sağlık sorunları endişesi nedeniyle ve can güvenliği sorunu yaşama endişesinden dolayıdır. Göç sonrasında geri dönüşlerde yaşanan en büyük sorunlar sırasıyla, ev ve arazilerin harap olması, ulaşım sorunları ve can güvenliğinin sağlanamamasıdır. Göç edenler arkalarında aileleri ve akrabalarını, yaşanabilir evlerini ve hayvanlarını bırakmışlardır.

Katılımcıların büyük çoğunluğu geri dönüş için devletten bir beklentiye sahip değildir. Tunceli’de görüşülen kişilerin belli bir oranı göç etmiş kişilerden oluşmaktadır.

Sağlık ve Sosyal Yardım

Görüşülen kişilerin yarıya yakını emekli sandığına bağlı çalışan ya da emeklidir.

En sık rastlanılan hastalıklar sırasıyla, tansiyon problemi, kalp ve damar hastalıkları, psikolojik (ruhsal) sorunlar, kulak, burun ve boğaz rahatsızlıkları, solunum yolları rahatsızlıkları ve kadın hastalıklarıdır. Tuncelililerin üçte birine göre uyuşturucu madde kullanımı çok yaygındır. Madde bağımlılığına ilişkin bu oran, gerçek madde bağımlılığı oranlarından oldukça yüksektir. Uyuşturucu madde bağımlılığı yaygınlığının en temel nedeni, işsizliktir. Katılımcıların yüzde 2,8’inin yaşamlarında uyuşturucu madde kullanmayı düşündükleri dönem olmuştur. Katılımcıların yüzde 22,8’i alkol kullanmaktadır. Ankete katılanların üçte ikisine yakını, yaşamlarında anlamsızlık ve kararsızlık duygularına sahiptir.

Görüşülen kişilerin yüzde 10’u (10 kişiden 1’i) öfke nöbetine tutulup, etrafına

fiziksel zarar vermiştir. Etrafına fiziksel zarar verenlerin en temel gerekçeleri ise

11 sırasıyla ailevi nedenler, sosyo-ekonomik sorunlar ve az da olsa madde

kullanımıdır. Katılımcıların yüzde 9,4’ü herhangi bir yardım kuruluşundan yardım almaktadır. Yardım alan yüzde 9,4’ü sırasıyla Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları, akrabalar, hayırseverler, komşular, belediyeler, STK ve cemaatlerden yardım almaktadır. En çok gıda ve yakacak yardımlarından faydalanılmaktadır. Nakit para desteğinden yararlananların oranı ise yüzde 9,4’tür. Diğer yardım kalemleri ise sırasıyla, giyim ve ev eşyası yardımıdır.

Sivil Katılım

Tunceli’de görüşülen kişilerin yüzde 73,9’unun bir dernek üyeliği bulunmamaktadır. Sadece yüzde 11,1’i en az bir derneğe üyedir. Sadece 6 kişi (görüşülen kişilerin yüzde 3,3’ü) vakıf üyesidir. Herhangi bir vakfa üye olmayanların oranı yüzde 76,7’dir. Katılımcıların yarısına yakını (yüzde 41,7) bir sendikaya üyedir. En çok üye olunan sendikalar sırasıyla, bariz bir farkla Eğitim- Sen; sonrası ise, BES; Tüm-Bel-Sen; Eğitim-Bir-Sen; SES; KESK; Diyanet-Sen;

Türk-İş; DİSK; Genel-İş; Haber-Sen ve Koop-İş-Sen’dir.

Medya Kullanım

Günlük haberler en çok ulusal Televizyon kanalları ve internet üzerinden takip edilmektedir. Ulusal gazetelerden takip edenler katılımcıların üçte birini oluşturmaktadır. Sonra sırasıyla, yerel TV kanalları ve yerel gazeteler, günlük haber almanın karşılandığı kitle iletişim araçlarındandır. Haber için en az radyo ve dergi kullanılmaktadır. En çok izlenen ve tercih edilen televizyon kanalları sırasıyla, Kanal D; CNN-Türk; Habertürk ve NTV’dir. Kürtçe içerikli-temalı televizyon kanalları olan Roj TV ve TRT 6 en çok izlenen TV kanalları sıralamasında daha arka sıralardadır. En çok haber programları izlenmektedir.

Diğerleri ise sırasıyla, açık oturum ve tartışma programları; belgeseller; film ve/ya diziler izlenmektedir. Tunceli’de en çok Radyo Barış dinlenmektedir; bir diğer en çok takip edilen radyo ise Radyo Munzur’dur.

Kimlik ve Aidiyet

Tunceli’de katılımcılar en çok kendilerini Alevi-Kürt olarak tanımlamaktadırlar.

Sonra Kürt, sonra sırasıyla Türk, Alevi-Zaza, Alevi-Türk, Zaza, Kürt-Zaza, Türk-

Zaza ve az da olsa Kürt-Zaza, Türk-Kürt olarak tanımlamaktadırlar. Tuncelililerin

yarısından biraz fazlası, etnik kimliğini her yerde rahatlıkla açıklayabildiğini

ifade etmektedirler. Üçte biri ise kimliğini rahatça açıklayamadığını

belirtmektedir. Kimliğini rahatça açıklayamadığını düşünenler ise diğer insanlar

tarafından dışlanma korkusu nedeniyle kimliklerini rahatça ifade edemediklerini

söylemişlerdir. Konuşulabilen diller, Türkçe (yüzde 74,4); Zaza’ca (yüzde 37,8) ve

Kürtçe’dir (yüzde 30,6). Tunceli’de en çok (42,2) kendini Alevi olarak

tanımlayanlar bulunmaktadır. Sonra sırasıyla Alevi-Müslüman (16,7); Müslüman

(10); Sünni-Müslüman (6,7); Kızılbaş (3,9); Ateist (3,9) şeklinde sıralanan dini-

kültürel kimlikler bulunmaktadır. Katılımcıların yarısından biraz fazlası

ibadetlerini düzenli ya da düzensiz yerine getiren inançlılardan oluşmakta; dörtte

bire yakını ibadetlerini yerine getirmeyen inançlılardan oluşmakta; yüzde 8 civarı

12 ise inançsızlardan oluşmaktadır. Katılımcıların; üçte birinin “dede, pir, rehberi”

vardır. Yarısının musahibi vardır. Üçte biri, ikrar verip görgüden geçmiştir.

Katılımcıların yüzde 65’i siyasi kimlik yelpazesinin solunda (30,6’sı sosyal demokrat; yüzde 26,1’i solcu; yüzde 8,3’ü devrimci); yüzde 8,9’u siyasi kimlik yelpazesinin sağında (yüzde 5,6’sı muhafazakâr; yüzde 2,2’si milliyetçi) yer almaktadır. Katılımcıların yüzde 38,9’u toplumda dışlandığını düşünmektedir.

Sosyal dışlanma nedenleri ise sırasıyla, etnik kimlik, inanç, siyasi görüş, dini görüş, kadın olmak, yoksulluktur. Ankete katılanların yüzde 41,2’si Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmaktan gurur duymakta; Tunceli’de görüşülen kişilere göre, Türkiye’nin en önemli sorunları sırasıyla, enflasyon, yoksulluk, eksik demokrasi, siyasi baskılar, terör, dini hoşgörüsüzlük ve fanatik milliyetçiliktir.

Katılımcıların büyük çoğunluğu (82,8) herhangi bir siyasi partiye üye değildir.

Sadece yüzde 6,7’si siyasi partiye üyesidir.

Gündelik Yaşam

Tuncelililerin yarısından biraz fazlası hobi sahibidir. Hobi olarak da kitap okumak, sinemaya gitmek, spor yapmak, şiir okumak şeklindedir. Boş zamanlarını ise televizyon izleyerek, kitap okuyarak, arkadaşlarıyla gezerek, akraba ve komşularına giderek, internet kullanarak, spor yaparak, pikniğe giderek, alış-veriş yaparak değerlendirmektedirler. Katılımcıların yarısına yakını hemen hemen hiç tatile gitmemiştir.

Ankete katılanların üçte biri kendi evlerinde ikamet etmektedirler. Yarısına yakını 3+1 evlerde oturmakta; üçte biri ise 2+1 evlerde oturmaktadır.

Katılımcıların yüzde 61,1’i faturalarını düzenli olarak yatırabilmektedir. Ancak yüzde 27,8’i ise faturalarını düzenli olarak yatıramamaktadırlar. Katılımcıların yüzde 34,4’ü gıda alışverişini peşin yapmakta; yüzde 25,5’i kredi kartıyla gıda alışverişi yapmaktadır. Yüzde 8,3’ü taksitle alışveriş yapmakta ve yüzde 18,9’u ise gıda alışverişini veresiye şeklinde yapmaktadır. Katılımcıların yarısı aile toplam kazançlarının ihtiyaçlarını karşılamaya yetmediğini söylemektedir.

Hanelerin geçimini tek kişinin sağladığı aile sayısı yüzde 49’dur. Bu da ailelerin yarısının geçim yükü tek kişinin sorumluluğunda olduğunu göstermektedir. Yüz hanede sadece yaklaşık üç mevsimlik işçi vardır. Mevsimlik işçiliğe gidenler daha çok, yetişkin erkekler ve çocuklardır. Tüm hanenin birlikte mevsimlik işçi kapsamındaki göçü daha nadirdir. En çok mevsimlik işçi göçü, Elazığ, Adana, Mersin ve Karadeniz’edir. Mahalledeki kadınların yüzde 35’i gündelik temizlik;

yüzde 28,3’ü çocuk bakıcılığı; yüzde 11,7’si el sanatları üretimi ve yüzde ev eksenli üretim yapmaktadır. Tunceli’de örnekleme dâhil 100 hanede yaklaşık 9 çocuk çalışmakta/çalıştırılmaktadır.

Kentsel Memnuniyet

Katılımcıların yüzde 60,5’i Tunceli’de yaşamaktan memnun; yüzde 10’u memnun

değildir. Katılımcılar, Tunceli’de kendilerini huzurlu hissettikleri için ve

Tunceli’de doğup, büyüdükleri için Tunceli’den memnundurlar. Az da olsa

memnun olmayanlar ise sosyal imkânlarının yetersizliğinden ve iş imkânlarının

olmamasından ya da yetersizliğinden dolayı Tunceli’de yaşamaktan memnun

13 değildirler. Göç sonrası yaşamının daha iyi olduğunu söyleyenler çoğunluktadır.

Göç sonrası yaşamının değişmediğini söyleyenler ise yarıya yakındır.

Aile İlişkileri ve Değerleri

Aile içi otoriteye ilişkin elde edilen veriler, ailelerde temelde eşitlikçi bir otorite söz konusu olduğunu göstermektedir. İdeal çocuk sayısı ise ailelerin çoğunluğuna (yüzde 37,8) göre 2 çocuktur. Genelde kişiler, çocuklarının cinsiyetinin önemli olmadığı görüşündedirler. Katılımcıların çoğunluğu (yüzde 71,1), evlilikte kadının kendi soyadını kullanmasını normal bulmaktadırlar.

Katılımcıların üçte ikisinden fazlası (yüzde 68,9), farklı bir dinden/ulustan biriyle evlenmek normal karşılanması gerektiğini düşünmektedir. Katılımcıların üçte ikisinden fazlası (yüzde 68,2), Alevi-Sünni evliliği normal karşılanması gerektiğini düşünmektedir. Katılımcıların üçte ikisine yakını (yüzde 62,2), evlilikte benzeşimin (etnik, inanç, yaş eğitim) önemli olduğunu düşünmektedir.

Katılımcıların yarısından fazlası (yüzde 58,3) evlilik yaşının yükselmesini olumlu bulmaktadır. Katılımcıların çoğunluğu (yüzde 73,9), çiftler anlaşamıyorsa boşanmaları normaldir demektedir. Katılımcıların çoğunluğu (yüzde 71,7), şiddetin her türlüsünün boşanma nedeni olduğunu düşünmektedirler.

Katılımcıların çoğunluğu (yüzde 70,6), aldatmayı kesinlikle boşanma nedeni

olarak görmektedirler.

14 1. ARAŞTIRMANIN GENEL ÇERÇEVESİ

1.1. Araştırmanın Konusu ve Amacı

Araştırmanın konusu, Tunceli ilinin iktisadi, siyasi, sosyal ve kültürel yapısının, kaynak tarama yoluyla, mevcut ikincil veri kaynaklarıyla, alan taramasıyla ve de şehrin ileri gelenlerinin katılımıyla oluşturulan odak grup görüşmeleriyle analiz edilmesi ve yorumlanmasıdır.

Araştırma, Tunceli ilinin sosyal, siyasal, ekonomik ve kültürel mevcut durumunu karşılaştırmalı ve sosyolojik bir yöntemle analiz ederek, sosyal ve ekonomik kalkınmaya etki eden, Tunceli’ye özgü sosyo-ekonomik ve kültürel faktörleri ortaya koymayı amaçlamaktadır. Tunceli’de yaşayanların, eğitim, sağlık, güvenlik, sosyal yardım, erişilebilirlik, sosyal hizmetler gibi genel kamu hizmetleri ve sosyal hayat, ticari faaliyetler, kentleşme ve diğer olanaklar ile ilgili durumlarının değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. İlaveten Tunceli’de yaşayan bireylerin devlet algıları, vatandaşlık algıları, kimlik tanımları, kültürel ve tarihsel hafızaları ve genel olarak il ile ilgili değerlendirmeleri ile ilin sosyal ve ekonomik gelişimi arasındaki ilişki analizi amaçlanmaktadır. Ortaya çıkacak sonuçlar, sosyal ve ekonomik gelişmeye yönelik geliştirilecek politikalar için önemli veriler sunulması amaçlanmaktadır.

1.2. Araştırmanın Önemi

Ekonomik, sosyal ve çevresel yönleri ile bir bütün teşkil eden kalkınma sürecinde, bölge içi ve bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması için, bölgesel kaynak ve imkânların tespit edilmesi ve bu tespitlere yönelik olarak üst ölçekli plan ve programlar ile uyumlu politikaların oluşturulması gerekmektedir. Bu bağlamda bölge illerimizin sosyal yapısının politika yapıcılar ve uygulayıcılar tarafından doğru ve objektif bir şekilde tespiti ve analiz edilmesi, gerek sosyal alanda, gerekse ekonomik ve çevresel konularda geliştirilecek strateji ve eylem planlarının hazırlanması aşamasında kritik öneme sahiptir. Bu kapsamda, Fırat Kalkınma Ajansının hizmet alanına giren Tunceli ilinde sosyal analiz çalışmaları yürütülecek olması bu kritik önemin farkına işarettir.

Sosyal yapı analizi araştırma projeleri çerçevesinde, kent yönetimlerinin sosyal

paydaşlarının ayrı ayrı olmak üzere kentle olan duygusal bağları, kente davranış

biçimleri, kentliye davranış biçimleri, kent donanımlarına davranış biçimleri,

ortak kullanım alanlarına davranış biçimleri, geldikleri yörelerle ilgili bağları,

geldikleri yöreden kente taşıdıkları değerleri, kente dair gelecek tasarımları,

kendilerine dair gelecek tasarımları, yaşamakta oldukları kente dair algıları, o

kentte edindikleri değerler, kente aidiyet ve kenti sahiplenme duyguları, kent

yönetiminden beklentileri, memnuniyetleri, memnuniyetsizlikleri, şikayetleri,

kent yönetimine katılım talepleri, kentleşme ve sivil bilinç eğilimleri yaşanan

sosyo-kültürel değişim sürecinde sosyal dayanışma örüntüleri, sosyal dayanışma

örüntülerinin sosyal bütünleşmeye etkisi gibi ana başlıklar altında gerekli

araştırmalar ve ölçümler yapılmakta, mevcut fiziksel dokunun optimum faydayla

kullanımını sağlayacak sosyal veriler tespit edilmekte, bunların kullanımıyla ilgili

15 yöntem önerilmekte, kentin geleceğinin planlanmasına katkıda bulunacak olan

kent bilgi sistemine sosyal veriler sunulmaktadır.

Bir başka deyişle, sosyal yapı analizi projeleri ile uygulandığı bölgenin sosyal yapı haritası çıkarılır. Bu haritaların çok yaygın bir kullanım alanı bulunmaktadır.

Örneğin, bu harita sayesinde ihtiyaç sahibi olduğu tespit edilen ailelerin ihtiyaçları karşılanarak, sosyal riskler azaltılarak toplumsal yaralar iyileştirilir.

Ayrıca, kullanılan yazılımın ürettiği istatistikler incelenerek sosyal iyileştirme politikalarına daha hızlı ve daha verimli karar vermek mümkün hale gelir.

1.3. Araştırmanın Yöntemi

Kentsel Sosyal Yapı Araştırmaları; bir şehrin resmi devlet istatistikleri ve veri tabanıyla ikincil veri analizi yapmak; bir kentte yaşayan nüfusun tamamını temsilen seçilen örneklemle yüz yüze görüşmek (nicel) ve de şehrin ileri gelenleri ve paydaşlarıyla (nitel) görüşmeler yapmak suretiyle sosyal yapının belirlenmesi ve şehrin geleceğine yön verilmesi vb. amaçlarıyla yapılabilen araştırma çalışmalarıdır. Sosyal yapı araştırmalarında bir şehrin sosyal, kültürel, iktisadi ve siyasi yapısının analizi amaçlanır.

Tunceli Sosyal Yapı Analizi Araştırması, hem nicel hem de nitel yönü olan bir araştırma modeline dayalıdır. Araştırmanın anketlere dayalı verileri, araştırmanın nicel yönünü; şehrin ileri gelenleri ve paydaşlarının katılımının sağlandığı odak grup görüşmelerinde ve derinlemesine görüşmelerle elde edilen görüşler ve mevcut resmi veri tabanlarından elde edilen ikincil verilere dayalı kısmı ise çalışmanın nitel yönünü oluşturmaktadır.

Tunceli Sosyal Yapı Analizi Araştırması, birbirini izleyen 3 temel aşamadan oluşmuştur:

a- Tunceli iliyle ilgili resmi istatistiklerin ve raporların derlenmesi ve de arşiv/literatür taraması;

b-Tunceli ilinde her biri 15’şer kişiden oluşan 16 odak grupla derinlemesine görüşmeler yapılması;

b- 250 kişiyle yüz yüze görüşmeye dayalı Sosyal Yapı Anketinin uygulanması.

Çalışmanın yürütülmesi esnasında izlenecek yönteme ilişkin genel hususlar aşağıdadır;

İkincil Veri Analizi/Mevcut Durum Analizi

Tunceli ilinin sosyal ve ekonomik durumunun tespiti için TÜİK ve diğer kurumlar tarafından üretilmiş en güncel ikincil veriler kullanılarak ve de Tunceli iliyle ilgili temel kaynakların taranması (arşiv/literatür taraması) ile sosyolojik bir analiz yapılmıştır. Sosyal ve ekonomik göstergeler ile ilin genel durumu ortaya çıkarılarak, literatür taraması yöntemi ile ilde yapılmış önceki çalışmalar ışığında, ilin sosyal, kültürel, siyasi ve ekonomik resmi belirlenmiştir.

Odak Grup Görüşmesi ve Derinlemesine Görüşme (Nitel Araştırma)

16 Araştırmada sosyal bilimlerde kullanılan bazı yöntem ve tekniklerden

yararlanma yoluna gidilmiştir. Özellikle, odak grup görüşmesi ile nitel veri toplama araçlarından yararlanılmıştır. Örneklem, ildeki kamu kurum ve kuruluşlarından, sivil toplum örgütlerinin temsilcilerinden, yerel basın mensuplarından, işçi ve işveren temsilcilerinden oluşturulmuştur. Odak grup görüşmeleri her biri 15 kişiden oluşan 16 grupla yapılan görüşmelerden oluşmaktadır. Bu safha araştırmanın nitel aşamasını oluşturmaktadır.Odak grup görüşmeleri gerçekleştirilerek, paydaşların bilgi ve görüşlerinin, azami düzeyde çalışmaya yansıması sağlanmıştır. Aynı şekilde odak görüşmelerle birlikte yapılandırılmamış derinlemesine görüşmeler yapılmıştır.

Alan Taraması (Nicel Araştırma)

Proje kapsamında nicel verilerin toplanması amacıyla 250 kişi ile anket yapılmıştır. Anket yapılacak kişilerin belirlenmesinde cinsiyet, yaş, meslek grupları, kır-kent yerleşimi gibi unsurlar dikkate alınmıştır.

Ankette öncelikle katılımcıların cinsiyet, yaş, medeni durum, eğitim, gelir gibi sosyo-ekonomik ve demografik özelliklerini ortaya çıkarmaya yönelik sorular yer almaktadır. Anketin ikinci kısmında, göç ve göç sorunlarla ilgili sorular; üçüncü kısmında, hastalık durumları, sosyal güvence durumu, madde kullanımı ve bağımlılığı gibi konuları içeren sağlıkla ilgili sorulardan oluşmaktadır. Dördüncü kısmındaysa, sosyal yardımlardan yararlanma durumu; beşinci bölümde, sivil topluma katılım ve üyelik sorularının yer aldığı sorulardan oluşmaktadır. Altıncı kısımda, medya takip alışkanlıklarını ve yedinci kısımda, dini, kültürel ve siyasal kimlik algısını ölçen sorulardan oluşmaktadır. Sekizinci kısım, sosyal dışlanma algısı; dokuzuncu kısım, ülkeye bağlılık duygusu, ülke sorunları algısı ve oy verme davranışını içeren ülke meseleleri sorularından oluşmaktadır. Onuncu kısım, boş zamanları değerlendirmeyi içeren sorulardan oluşmaktadır. On birinci kısımda, konut, mülkiyet durumu, alışveriş alışkanlıkları ve ekonomik faaliyet sorularını içermektedir. Soru formunun on ikinci ve son kısmındaysa, evlilik ve boşanma değer ve tutumlarını da içeren aile konuları soruşturulmaktadır.

Alan taramasıyla (anket) elde edilen veriler, SPSS programı vasıtasıyla

betimleyici tarzda analiz edilerek yorumlanıp, raporlaştırılmıştır.

17 2. TUNCELİ’NİN MEVCUT DURUM ANALİZİ

2.1. Nüfus Yapısı ve Nüfus Dinamikleri

Nüfus, en basit tanımıyla bir toplumda/devlette insanlar üzerinde yapılan sayımlar neticesinde elde edilen toplam insan sayısıdır. Zaman ve mekân sınırları içerisinde insanlık tarihi boyunca nüfus konusu sürekli olarak önemini korumuştur. Sosyal yapı içerisinde önemli bir konu olarak görülen nüfus, sosyal yapıyı oluşturan canlı ve dinamik bir kütle olma özelliği taşımaktadır. Nüfusun incelenmesi, toplumun sosyal yapı şartlarının ortaya çıkarılması anlamına gelmektedir. Bu bağlamda nüfus, demografik, kültürel, sosyal, ekonomik yönleri ile ele alınabilen bir özellik taşımaktadır. Nüfus, sosyal yapının insan topluluğuna ait somut bir görünüşü olduğundan, genel olarak bireylerin doğum, ölüm, eğitim, cinsiyet ve göç hareketleri çerçevesinde anlam kazanmaktadır (Erkal, 2011).

2.1.1. Nüfus ve Yaş

Nüfusun yaş dağılımı, nüfus konusunda yapılan araştırma ve incelemelerin en önemli alanlarından birini oluşturmaktadır. Nüfusun yaş dağılımında farklı yıllar arasında görülen değişiklikler, demografinin en önemli konularından biridir. Yaş dağılımından amaç, nüfusun belirli yaşlar ve yaş grupları itibari ile gösterdiği bileşim şeklidir (Bacak, 2010: 34).

Bir yöre nüfusunun yaş grupları itibari ile dağılımı bilinmeden o yörenin sosyal ve ekonomik ihtiyaçlarını, eğilimlerini ve sosyal fonksiyonlarını belirlemek mümkün değildir. İnsan gücü ve eğitim planlamasının sağlıklı bir şekilde yapılabilmesi, yatırımların dengeli bir biçimde yönlendirilebilmesi aşısından nüfusun yaş gruplarının bilinmesi önemli olmaktadır. Yine çalışan veya çalışabilecek nüfusun potansiyelini belirlemek nüfusun yaşlara göre dağılımını bilmekle kolaylaşır. Nüfusun yaş grup özellikleri, ekonomik büyüme, işgücü piyasası, verimlilik, sosyal harcamalar ve bunların finansmanı üzerinde çeşitli etkilere sahiptir.

Nüfus, yaş grupları bakımından çok farklı biçimlerde sınıflandırılmasına karşın, genellikle benimsenen sınıflama, çalışma çağında ve çalışma çağı dışında bulunanlar şeklinde ikili bir ayırımdır. Çalışma çağındaki grubu 15-64 yaş grubundakiler oluştururken, çalışma çağı dışındaki grup ise 0-14 yaş grubundaki çocuklar ile 65 yaşın üstündeki yaşlılardan meydana gelmektedir.

Hastalıklar ve savaşlar gibi olağanüstü durumlar bir tarafa konulursa, nüfusun yaş dağılımına; sosyal, kültürel ve ekonomik nedenlere dayanan doğumlar, ölümler ve göç hareketleri gibi üç önemli faktör etki etmektedir.

Nüfusun yaş grupları itibari ile dağılımının, nüfus gelişmesi açısından sosyal ve ekonomik etkileri kısaca şöyledir:

 Çocukların oranı yüksekse nüfus artar, yaşlıların oranı yüksekse nüfus geriler

 Nüfus genç ve yaşlı olması ihtiyaçlara etki eder

 Yaş yapısı işgücü miktar ve oranına etki eder.