RESİMLERİNE YANSIMALARI *
Filiz YURTAL**, Kazım ARTUT***
ÖZET
Amaç: B u a ra ştırm a n ın a m a c ı ço cu k la rın ş id d e ti n a sıl a lg ıla d ık la rı v e nasıl ifa d e ettiklerin i y a p tık la rı r e sim le re g ö r e belirlem ektir. B u a m a ç la ço cu k la rın resim le rin d e ş id d e t le ilgili e l e a ld ık la r ı kon ular, ş i d d e ti u y g u la m a v e ş i d d e t e m aru z k a lm a a ç ıs ın d a n çiz d ik leri k a r a k te r le r in ö zellikleri, re s im le r d e k i k a r a k t e r lerin ş id d e t u y g u la m a biçim leri b e lir le n m e y e çalışılm ıştır. Yöntem: A r a ş tır m a y a o rta s o s y o -e k o n o m ik d ü z e y i tem sil e d e n bir ilköğ retim o k u lu n d a n 1 1 -1 2 y a ş g ru b u n d a 4 7 k ız (%61) v e 3 0 e r k e k (%39) o lm a k ü z e r e to p la m 7 7 ç o c u k alınm ıştır. Ç o cu k la rın ş id d e ti nasıl a lg ıla d ık la rın ı ö lç m e k için ş id d e t u y g u la y a n v e ş i d d e t e m aru z k a la n k iş i/ k iş ile r i k o n u a la n b ir re sim çizm eleri istenm iştir. Ç a lış m a y a k a tıla n ç o cu k la rın y a p tık la r ı re sim le r e l e a ld ık la r ı k o n u la r a g ö r e a n la m s a l a ç ıd a n in celen m iş v e re sim le r ü z er in d e içerik a n a liz i y ö n tem i uygu lan m ıştır. Sonuç: Ç o cu k la rın re sim le rin d e g e n e llik le a ile içi ş id d e ti d a h a f a z l a y a n sıttıkları görülm üştür. B u bu lg u y u s ır a s ıy la g e n e l k a v g a -ta r tış m a , k a p k a ç , ç e te , s a v a ş v e töre g ibi k o n u la r d a k i ş id d e t o la y la rı izlem iştir. R esim lerin g e n e lin d e ş id d e t i u y g u la y a n k iş ile r e r k e k o la r a k çizilmiştir.
K a d ın la r v e ç o c u k la r e n f a z l a ş i d d e t e u ğ r a y a n k iş ile r o la r a k resm edilm iştir. F iz ik s e l z a r a r v e r m e y e y ö n e lik ş id d e t y ö n tem in in d a h a f a z l a ifa d e ed ild iğ i görülm üştür. Tartışma: Ç izilen re sim le r ç o cu k la rın ç e v r e le r in d e g e liş e n ş i d d e t o la y la rın ın f a r k ı n d a o ld u ğ u n u g ö ster m e k te d ir . Ç o cu k la rın için d e y a ş a d ık la r ı o rtam ların ş id d e t t e n u z a k o lm a s ı v e b u k o n u d a a ile , o k u l v e toplu m u n d iğ e r k u ru m la rın d a ş id d e t in z a r a rlı e tk ile r in e y ö n e lik d u y a rlılık la rın o lu ştu ru lm a sı ç o c u k la rın ru h sa ğ lığ ı g elişim i a ç ıs ın d a n ön em li görü lm ektedir.
Anahtar sözcükler: Ş id d et, sa ld ır g a n lık , re sim çizm e, ilköğ retim o k u lu
SUMMARY: THE REFLECTIONS OF CHILDREN’S PERCEPTION OF VIOLENCE ON THEIR DRAWINGS Aim: T his stu d y in v e s tig a te d c h ild r e n ’s p e r c e p tio n o f v io len ce a s e x p r e s s e d th rou g h th eir d ra w in g s . In lin e w ith th is o v era ll o b jectiv e, v io len c e th e m e s , p r o p e r tie s o f c h a r a c te r s in th eir d r a w in g s in ter m s o f e x p o s u r e to v iolen ce, u sin g v io len ce a n d w a y s o f v io len ce u s e d b y th e c h a r a c te r s d r a w n w e r e id en tified . Method: 7 7 c h ild ren o f a p p ro x im a te ly e le v e n / t w e lv e y e a r s o ld -4 7 girls (61%) a n d 3 0 b o y s (39%)-f r o m a m id so cio -e co n o m ic ele m e n ta r y s c h o o l p a r tic ip a te d into th e stu d y . C h ild ren w e r e in stru cted to d r a w a p ictu re o f a p e r s o n u sin g v io len ce o r a p e r s o n b ein g e x p o s e d to v io len c e in o r d e r to r e v e a l th eir p e r c e p tion o f v iolen ce. T hen , t h e s e p ic tu r es w e r e a n a l y s e d a c c o r d in g to th eir co n ten ts. Results: It w a s fo u n d th a t c h ild ren g e n e r a lly e x p r e s s e d d o m e s tic v io len ce in th eir d ra w in g s . T h e violen t t h e m e s f o l l o w e d d o m e s tic v io len ce w e r e qu arrel-fightin g, m ugging, g a n g , w a r a n d trad ition s. In m o s t o f th e p ictu res, m a le s w e r e d r a w n a s in d iv id u a ls u sin g v iolen ce; w h e r e a s f e m a l e s a n d c h ild ren w e r e m ostly d e p ic t e d a s th e o n e s b ein g e x p o s e d to v iolen ce. P h y sic a l d a m a g e w as e x p r e s s e d m ore fr e q u e n tly . Discussion:
P ictu res d r a w n b y c h ild ren s h o w e d th a t c h ild ren w e r e a w a r e o f violen t e v e n ts in th eir en viron m en t. T h e re su lts s h o w e d th a t co lla b o ra tio n b e t w e e n fa m ily , s c h o o l a n d s o c ie ty w a s q u ite im p ortan t f o r c h ild r e n ’s p s y c h o lo g ic a l w e ll-b e in g a n d f o r th e e s ta b lis h m e n t o f p r e c a u tio n s a g a in s t violen t in cid en ts.
Key words: V iolen ce, a g g res sio n , d ra w in g , p rim a r y s c h o o l
GİRİŞ
Şiddet insan yaşamının her alanında görülebilen ve dünyada giderek artan önemli bir toplumsal sorundur. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) şiddeti,
"fiziksel kuvvet ya da gücün kasıtlı olarak, tehdit etme ya da fiili olarak kişinin kendisine, bir başkasına, bir grup ya da topluluğa karşı
* B u m a k a l e 16. U lusal E ğitim B ilim leri K o n g re sin d e bildiri o la r a k sunulm uştur.
**Y rd . D oç. Dr., Ç u k u ro v a Üniv., E ğitim F a k ., İlköğ retim B ölü m ü , A d a n a .
***Öğr. Gör., Ç u k u ro v a Üniv., E ğitim F a k ., İlköğ retim B ölü m ü , A d a n a .
yaralama, ölüm, psikolojik zarar verme, yoksun bırakma şeklinde kullanılması" olarak tanımla
maktadır. Şiddet kişinin kendine yönelik, kişiler arası veya toplum düzeylerinde farklı nedenlere bağlı olarak fiziksel, cinsel, psikolojik veya yok
sun bırakma şeklinde ortaya çıkabilir (Krug ve ark. 2002).
Çocuklar toplumda, ailelerinde ya da medyada sunulan şiddete tanık olmakta ya da bizzat şid
dete maruz kalmaktadır (Brown ve Bzostek 2003, Catron ve Allen 2008). Şiddete maruz kalan çocuklar bu durumdan her yaşta etki-
Ç o c u k v e G e n ç lik R u h S a ğ lığ ı D erg isi : 1 5 (3) 2 0 0 8
lenirken, erken yaşlarda etkilenme ve uzun süre
li sonuçları hakkında çok fazla şey bilinmemek
tedir. Yetişkinler erken yaşlarda çok fazla etki
lenmenin olmadığını varsaymaktadır. Birçok insan çocuğun olanları anlamadığına ve hatırla
madığına ilişkin yanlış bir inanca sahiptir. Ancak yapılan çalışmalar çocukların tüm yaşları süre
since şiddete maruz kalma ve olumsuz dav
ranışlar arasında bağlar olduğunu göstermekte
dir (Osofsky 1999). Şiddetin herhangi bir türüne maruz kalan çocuklar saldırganlık ve suçluluk gibi davranışsal bozukluklar; depresyon ve kaygı gibi duygusal ve ruhsal bozukluklar, aşırı korkma, kabus görme ve geriye dönme gibi post- travmatik stres belirtileri; uyku bozukluk
ları, akademik ve bilişsel bozukluklar gibi somatik belirtiler sergileyebilir (Edleson 1999, Margolin ve Gordis 2004).
Televizyon ve internet aracılığıyla ulusal olarak rapor edilen felaketler ve krizler karşısında yetişkinlerin yaşanan bu olaylarla ilgili korku, üzüntü veya duygusal tepkiler vermeleri, çocuk
ların kendisi ve ailesinin güvenliği konusunda korkuya kapılmasına neden olmaktadır. Bu korkular çocukların uyku, yemek yeme ve tuvalet örüntülerinde bazı sorunlar ortaya çıkar
makta, oyun ve sosyal ortamlardan kendilerini çekebilmekte, daha saldırgan davranışlar gös
terebilmekte veya başkalarıyla ilişkilerinde daha huzursuz olabilmektedirler (Catron ve Allen 2008). Uydu teknolojisi ile şiddetin belli türleri (terörizm, savaşlar, kargaşalar ve sivil rahatsızlık vb.) günlük haberlerle televizyon izleyicilerine gösterilirken, şiddetin çok daha fazlası kamu
oyunun görüş alanının dışında, işyerlerinde, evlerde meydana gelmektedir (Krug ve ark.
2002). Yapılan araştırmalarda aile içinde yaşanan şiddetten kadınlar ve çocukların daha fazla zarar gördüğü ifade edilmektedir (Edleson 1999, Güler ve Kaymak Özmen 2004, Osofsky 1995, Tel ve Tuncay 2005).
Edleson (1999) evde yetişkinler arasında geçen şiddete maruz kalan çocukların bu durumdan nasıl etkilendiğine ilişkin yapılan araştırmaların, az bilinen birçok alana işaret ettiğini belirtmek
tedir. Genellikle bu konuda bilgi toplarken yetişkinlerin verdikleri raporlara, kriz durum
larında çocukların verdikleri ifadelere ve stan
dart ölme araçlarından elde edilen verilere bağımlı kalındığı için, bu durum çocuğun yaşa
mındaki birçok sorunun cevaplanamamasına ve birçok önemli faktörün gözden kaçmasına neden olduğu belirtilmektedir. Osofsky (1995) ailedeki şiddetin çocuk üzerindeki etkilerini belirlemek için hem şiddete maruz kalma hem de ailedeki şiddeti çocukların nasıl algıladığını anlamaya yönelik daha güvenilir verilere ihtiyaç olduğunu ifade etmektedir.
Çocukların şiddeti nasıl algıladıklarına ilişkin araştırmalar yapılmaktadır. Bu araştırmalarda gözleme dayalı değerlendirmeler, sosyometrik prosedürler, anketler, görüş alma, öğretmen değerlendirme listeleri ve kendini ifade etmeye dayalı yöntemler kullanılmaktadır (Crothers ve Levinson 2004). Birçok araştırmada şiddet ile ilgili bilgi toplama ve analiz etmede nicel yak
laşımlara daha fazla yer verildiği görülmektedir.
Bu yaklaşımlar önemli ve temel bilgileri sağla
makla birlikte çalışmaya katılanları, araştırma
cının sorduğu soruları cevaplamak zorunda bırakması açısından önemli bir engelle de karşı karşıya getirmektedir (Bosacki ve ark. 2006).
Şiddet ile ilgili nicel araştırmaların yanında nitel değerlendirmelere de yer verilmesi konu ile ilgili daha derin ve daha kapsamlı bilgiler elde edilmesini sağlayacaktır. Bu konuda yapılan bazı araştırmalarda çocukların şiddeti nasıl algıladıklarını ortaya çıkarmak için yaptıkları resimler ve resimle ilgili oluşturdukları hikaye
ler incelenerek nitel analizlerin yapıldığı görül
mektedir (Bosacki ve ark. 2006, Rezo ve Bosacki 2003).
Çocuğun kendini ifade etmesinin en etkili yol
larından biri resim çizmektir. Resim çizmek, çocuğun önceden öğrenmiş olduğu bazı sözcük ve ifade biçimlerinden daha güçlü, daha yalın bir anlatım ve iletişim aracıdır (Artut 2007).
Çocuk, genellikle ailesi, kendisi ve arkadaşlarıy
la ilgili yoğun duygusal konuları veya düşüncelerini sözlü olarak anlatamaz ya da anlatmak istemez. Ancak sanat yoluyla bu duygu, düşünce, korku ve hayal kırıklarının açığa çıkması ve ifadesi olanaklı hale gelir (Schirrmacher 2001). Çocukların sanat etkinlik
leri sürecinde kullandıkları duygusal tepkileri veren simgeler, onların gördükleri, duydukları, bildikleri, dokundukları ve algılayıp kavradık
ları olguların artistik-çizgisel betimlemeleridir.
Çocuk resimlerinin sağlıklı incelenebilmesi,
yorumunun yapılabilmesi için çocuğun, özellik
le artistik gelişim düzeyinin iyi anlaşılması gerekir. Dolayısıyla çocuğun resimlerinin analizi sonucunda elde edilen bulgular, birçok yönüyle birlikte onun duygusal ve sosyal düzeyinin anla
şılmasında önemli bir araç olarak görülebilir. Bu araştırmada çocukların şiddet ile ilgili algıla
maları, yaptıkları resimler ve bu resimlerde yer verdikleri konulara göre incelenmesi esas alın
mıştır. Buna göre araştırmanın amacı 11-12 yaş grubundaki çocukların şiddeti algılama biçim
lerini yaptıkları resimler yoluyla anlamaya çalış
maktır. Bu nedenle aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır:
1. Çocuklar çizdikleri resimlerde hangi tür şid
dete yer vermiştir?
2. Resimlerde şiddet uygulayan ve şiddete ma
ruz kalan kişilerin özellikleri nasıl resme
dilmiştir?
3. Resimlerdeki şiddet uygulama biçimleri neler
dir?
YÖNTEM Çalışma Grubu
Araştırmaya orta sosyo-ekonomik düzeyi temsil eden bir ilköğretim okulunun beşinci sınıf şubelerinden tesadüfi olarak belirlenen 11-12 yaş grubundaki 47'i kız (%61) ve 30'u erkek (%39) olmak üzere toplam 77 çocuk alınmıştır. Çalış
mada 11-12 yaş grubunun seçilmesinde artistik gelişim düzeyleri dikkate alınmıştır. Bu dönem çocuğu dikkatini daha uzun süre devam ettire
bilir ve yönergeleri daha bağımsız olarak takip edebilir. Çalışmalarında düşüncelerini ifade etme ihtiyacını hisseder. Sosyal farkındalık, toplum ve dünya sorumlulukları, çevresel kirlilik, sosyal yapılar, insan vücudunun fonksiyonları, aile içi ilişkiler, savaş, ilaçlar, hastalık vb. konulara ilginin artması bu dönem çocuğun özellikleri arasındadır (Linderman 1997). Bu dönem çocukları çizimlerinin gerçek görüntüyü yansıtmasını ya da bir fotoğraf gibi aynısı olmasını ister (Isbell ve Raines 2003).
Ölçme Aracı
Çocukların şiddet ile ilgili algılamalarını belir
lemek için, çocuklardan şiddet uygulayan ve şiddete maruz kalan kişi/kişileri konu alan bir resim çizmeleri istenmiştir. Bunun için çocuklara
"Şimdi sizden daha önce gördüğünüz, duy
duğunuz ya da tanık olduğunuz bir şiddet olayını çizmenizi istiyoruz. Çizdiğiniz resimde şiddet uygulayan ve şiddete maruz kalan kişi ya da kişiler olacak. Resimlerinizi size verilen sürede tamamladıktan sonra resmin arka yüzüne adınızı, soyadınızı, cinsiyetinizi, yaşınızı ve yaptığınız resimde neyi anlatmak istediğinizi kısaca yazmanızı istiyoruz." şeklinde yönerge verilmiştir. Ayrıca çocuklara bu resimlerin sadece bir araştırma için kullanılacağı, isim
lerinin ve kimlik bilgilerinin kullanılmayacağı konusunda bilgi verilmiştir. Daha sonra resim çizmeleri için her çocuğa pastel boya seti ve 30x40 cm ölçülerinde resim kağıtları verilmiştir.
Çocukların resimlerinin arka yüzüne resimlerini anlatmak için yazdıkları yazılar, araştırmacıların resimleri değerlendirmelerinde kullanılmıştır.
İşlem
Çalışmaya başlamadan önce çalışmanın yapıla
cağı okulun yönetimi ile görüşülmüş ve çalış
manın amacı açıklanmıştır. Daha sonra okulun haftalık ders programında resim derslerinin saatleri ve yeri belirlenmiştir. Okulun resim öğretmeni ile birlikte araştırmacılar veri toplama sürecine başlamıştır. Önce çalışmaya katılan öğrencilerin hepsi bir sınıfa alınmış ve uygula
ma sürecinin nasıl olacağı açıklanmıştır. Daha sonra çocukların resim yaparken birbirlerinden etkilenmemeleri için farklı dersliklerde sıralara birer kişi oturacak şekilde yerleştirilmiştir.
Resimlerini tamamlamaları için 60 dakikalık süreleri olduğu bildirilmiştir. Her çocuğa pastel boya seti ve 30x40 ölçülerinde resim kağıdı veril
miştir. Resimlerini tamamladıktan sonra resmin arka yüzüne resimde ne yapmak istediklerini kısaca yazmaları istenmiştir. Çalışma bitirildik
ten sonra resimler toplanmış ve analiz edilmiştir.
Verilerin Analizi
Çalışmaya katılan çocukların çizdikleri resimler anlamsal açıdan incelenmiş ve içerik analizi yön
temi kullanılmıştır. Çalışmada çocuğun şiddete yönelik hangi öğeleri dikkate aldığına odak- lanıldığı için, çizilen resimlerin estetik değer
lendirmeleri dikkate alınmamıştır. Öncelikle re
simler tek tek gözden geçirilmiş ve bazı resim kağıtlarında şiddetle ilgili birden fazla temaya yer verildiği tespit edilmiştir. Bu durum görsel
gerçekçiliğin tipik özelliklerinden biri olarak kabul edilir. Özdoğan'a (1997) göre çocuk, kağı
dı üç bölümde kullanır, bazen de diziler halinde yapar, dizilerin sayısını çoğaltabilir. Araştırmada bu şekilde olan ve bir resim kağıdında farklı temalara yer verilen resimlerdeki her tema ayrı ayrı incelemeye alınmıştır. Her temaya numara verilmiş ve resim kağıtlarında ele alınan temalar üzerinde sırasıyla değerlendirme yapılmıştır.
Buna göre toplam 77 resim kağıdında 117 tema ele alınarak incelenmiştir. Konusu yazılmayan, ne olduğu anlaşılmayan resimler tespit edilmiş ve analize alınmamıştır.
İçerik analizinde çocukların çizdikleri resimler, şiddetin konusu, şiddet uygulayan/şiddete maruz kalan kişilerin özellikleri ve şiddet uygu
lama biçimleri olmak üzere üç tema belirlenmiş ve iki araştırmacı belirlenen temalar kapsamın
da resimleri analiz etmiştir. Araştırmacılar inceledikleri resimlerin üçünde şiddet uygu
lanırken kullanılan aracın ne olduğu konusunda farklı yorumlamalarda bulunmuştur. Bu du
rumda üçüncü kişinin yorumuna başvurularak resimlere yönelik anlam birliğinin oluşması sağlanmıştır. Daha sonra iki araştırmacı resim
leri ayrı ayrı inceleyip sonuçları çıkardıktan sonra bir araya gelerek sonuçlar üzerinde yeniden değerlendirme yapılmıştır.
BULGULAR
Resim 1 : Babanın Anneye Şiddet Uygulaması
olayı izliyor olmasıdır. Olaya tanık olan kız çocuğunun babasını durdurma çabası içinde olduğu görülmektedir. Resmi çizen çocuğun resim ile ilgili açıklaması "eşini döven kocası eşini çalıştırıyor, eşinin maaşını alıp içki sigara alıyor, eşine para vermiyor" şeklindedir. Aileye yönelik çizilen resimlerin bir kısmında ço-cuk/çocukların izleyici olarak resmedildiği ve babanın içki içiyor olarak resmedildiği veya açıklama kısmında yazıldığı dikkati çekmektedir.
Araştırma bulguları içerik analizinde belirlenen üç temaya göre ele alınmıştır:
1. Şiddet konuları
2. Şiddet uygulayan ve şiddete maruz kalanların özellikleri
3. Şiddet uygulama biçimleri 1. Şiddet Konuları
Resimlerde ele alınan konular incelendiğinde aile-içi şiddete yönelik konunun diğer konulara göre daha fazla (41 tema, 41 /117) çizildiği tespit edilmiştir. Bu resimlerde 41 temanın 27'sinde anne-baba arasında geçen şiddete yer verilmiş
tir. Anne-baba arasında geçen şiddete yönelik resimlerin tamamında (27 tema) babanın anne
ye şiddet uygulaması resmedilmiştir. Resim 1 incelendiğinde babanın anneye şiddet uygu
ladığı görülmektedir. Kadının yüzünde morluk
lar var ve ağlarken resmedilmiştir. Resimde dikkati çeken bir başka noktada çocuğun bu
Aile içindeki şiddete yönelik 14 temada ise anne baba tarafından çocuğa yöneltilen şiddete yer verilmiştir. Anne-babanın çocuğa şiddet uygula
ması konusunda 10 resimde babanın çocuğuna şiddet uygulaması resmedilirken, 4 resimde annenin çocuğuna uyguladığı şiddet gösteril
miştir. Aile-içi şiddet konusundan sonra en fazla işlenen konu, genel kavga-tartışma durum
larıdır. Resimlerin 33'ünde yetişkinler arasında geçen şiddete yönelik resimlere yer verilmiş, 15 resimde ise yetişkinin çocuğa karşı şiddet uygu
laması, 4 resimde ise çocuğun çocuğa karşı şid
det uygulaması konusu işlenmiştir.
Yetişkinler arasında geçen şiddet olaylarını gösteren resimler incelendiğinde, resimlerde erkekler (31 kişi) kadınlara (4 kişi) göre daha fazla şiddet uygulayan kişiler olarak gösteril
miştir. Şiddete maruz kalanlar arasında yine erkeklerin (24) kadınlara göre (10) daha fazla sayıda resmedildiği görülmüştür. Sadece bir re
simde kadın erkeğe şiddet uygularken göste
rilmiştir. Diğer resimlerde erkeğin, erkeğe, kadı
na ve çocuğa şiddet uygulaması resmedilmiştir.
Çocuğa yönelik şiddet uygulayan kişiler açısın
dan incelendiğinde erkeklerin (11 kişi) kadınlara göre daha fazla şiddet uygulayan kişiler olarak çizildiği saptanmıştır.
Resimlerde yukarıda belirtilen konuların dışın
da kapkaç (4 resim), savaş (4 resim), çete (4 resim), soygun (2 resim), sporda şiddet (2 resim) ve diğer (istismar, uyuşturucu verme vb) konu
lara (6 resim) yer verildiği saptanmıştır.
2. Şiddet uygulayan ve şiddete maruz kalan
ların özellikleri
Resimlerde şiddet uygulayan kişilerin özellikleri incelendiğinde 107 erkek, 11 kadın ve 4 çocuk çeşitli durumlarda şiddet uygularken res
medilmiştir. Şiddete maruz kalanlar ince
lendiğinde 34 erkek, 35 çocuk ve 47 kadın çeşitli durumlarda şiddete maruz kalırken resme
dilmiştir.
Şiddet uygulayan kişileri betimleyen resimler incelendiğinde şiddet uygulayan kişinin elinde sigara, masada rakı şişesi, bıçak, sopa ve ateşli silahlar çizilmiş, bazı resimlerde de öfkeli bir yüz ifadesi çizilerek tema güçlendirilmiştir (Resim 2). Şiddete maruz kalanların resim
lerinde ise yüzde morluklar, kişilerin üzerle
rinde kırmızı renkli kan izleri, gözyaşları (Resim 3) ile gösterilmiştir. Bununla birlikte birçok figürde anlamsız ifade biçimleri görülmüştür.
Resim 2 : Şiddeti Betimleyici Ortam
Resim 3 : Şiddete Maruz Kalan Kişinin Betimlenmesi
Çizimlerindeki anlatımlarında başarısız olduk
larını düşünen bazı çocukların ise anlatımı pekiştirmek için figürlerinde "konuşma balon
cuklarına yer verdikleri gözlenmiştir (Resim 2).
3. Şiddet uygulama biçimleri
Resimlerde şiddet uygulama biçimleri ince
lendiğinde çoğunlukla dayak, boğazını sıkma, darp gibi kaba kuvvete dayalı şiddet uygulama biçimleri resmedilmiştir. Resimlerdeki temaların 39'unda kaba kuvveti kullanma, 28'inde ateşli silah kullanma, 25'inde bıçaklama, 7'sinde sopa ile vurma ve 2'sinde ise sözlü saldırıya yer veril
diği tespit edilmiştir. Resimlerde genellikle fizik
sel zarar vermeye yönelik şiddet uygulama biçimlerinin daha fazla ifade edildiği görül
müştür. Sözlü şiddet ise resimlerde sözcük balonları ile gösterilmiş olup bu konuya çok az yer verdikleri saptanmıştır.
TARTIŞMA
Bu araştırmada çocukların şiddete yönelik algılamalarını ortaya çıkarmak için, diğer araştırmalarda görülen ölçme araçlarının kul
lanılmasından kaynaklanan sınırlamaları en aza indirmek ve şiddeti daha serbest bir şekilde ifade etmelerini sağlamak için resim çizdirme
yoluna gidilmiştir. Bu yorumlamaya dayalı yön
tem ile çocukların algıları hakkında daha kap
samlı ve doğal bilgiler elde edilmesinin olanaklı hale gelmesi amaçlanmıştır. Çocuklardan konu
su şiddet olan resim çizmeleri istendiğinde çocukların en fazla aile içi şiddeti konu alan re
simleri çizdikleri saptanmıştır. Bu durumu sırasıyla genel kavga-tartışma durumları olmak üzere kapkaç, çete, savaş vb. konular izlemiştir.
Aile içi şiddete yönelik resimler incelendiğinde genellikle baba şiddeti uygulayan kişi olarak, anne ve çocuk ise şiddete maruz kalan kişiler olarak resmedilmiştir. Çocuk şiddete maruz kalanların fiziksel olarak zarar gördüklerini ifade etmiştir. Resimlerin bazılarında çocuğun şiddeti durdurmak için çaba içinde olduğu tespit edilmiştir. Resimlerin birçoğunda çocuğun şiddetin olduğu ortamda bulunduğu ve olayı izlediği görülmüştür. Resimlerde çocuklar şid
dete tanık olmaktadır. Bu araştırmada resim çizdirme yoluyla veri toplanılmış çocukların, çoğunlukla aile içinde geçen şiddet olaylarına yer verdiği görülmüştür. Bu dönem çocuklarının artistik gelişim düzeyi dikkate alındığında bu bulguların düşündürücü olduğu söylenebilir.
Çünkü bu dönem çocukları çizimlerinde gerçeği olduğu gibi yansıtma çabası içinde oldukları görülür (Isbell ve Raines 2003, Linderman 1997).
Yazın incelendiğinde de Myers (1999) toplumda en fazla şiddet yaşanan kurumların içinde ailenin bulunduğunu ifade etmektedir (Akt.
Eisenbraun 2007). Bazı kaynaklar, aile içi şiddete tanık olan okul çağı çocukların dışsallaştırmaya (saldırgan, suçlu) ve içselleştirmeye (çekingen, endişeli) yönelik davranış problemlerini, şiddet olmayan ailelerden gelen çocuklara göre daha fazla gösterdiğini ifade etmektedir. Yapılan bir çalışma çocuğun ebeveyninin şiddete uğradığı
na tanık olmasının, bir yabancıya karşı uygu
lanan şiddette tanık olmasından daha fazla etki
lendiğini ortaya koymuştur. Bu durum, şiddet olayı anne babayı ya da çocuğun bakımını yapan kişiyi kapsadığında çocukların daha olumsuz tepkiler verme eğiliminde olduğunu göstermek
tedir (Osofsky 1995).
Bu araştırmada ortaya çıkan bir başka sonuçta şiddeti uygulayan kişiler olarak daha çok erkek figürüne yer verilmiş olmasıdır. Şiddet ve zor
balığa yönelik yapılan birçok çalışmanın sonuçlarında şiddeti uygulayan kişinin daha fazla erkek olduğu bulunmuştur (Bosworth ve Simon 2000, Delfabbro ve ark. 2006, Espelago ve
ark. 2003, Koç 2006, Pateraki ve Houndoumadi 2001, Pereira ve ark. 2004). Bu durum çocukların şiddet uygulayan kişiler olarak daha çok erkek
leri gözlemediğinin ya da tanık olduğunun bir göstergesi olabilir. Çalışmada aile içinde yaşa
nan şiddette şiddet mağdurları çoğunlukla kadınlar ve çocuklar olarak resmedilmiştir. Kırk dokuzuncu Dünya Sağlık Toplantısında tüm dünyada kasıtlı zarar verme olaylarında artış olduğu ve bu durumdan her yaşta ve cinsiyette insanın etkilendiği özellikle kadın ve çocukların daha fazla etkilendiği bildirilmiştir (Krug ve ark.
2002). Çocukların çizdikleri resimlerdeki yansı
maların şiddet konusunda yaşanan gerçekler
den uzak olmadığı görülmektedir.
Ayrıca araştırmada ele alınan resimlerde şiddet uygulama biçimleri incelendiğinde en fazla kaba kuvveti kullanma, ateşli silah kullanma, bıçakla
ma ve sopa kullanma gibi fiziksel zarar vermeye dayalı şiddet uygulama biçimlerinin daha fazla kullanıldığı görülmüştür. Sözlü ifadeleri içeren şiddet türüne çok az yer verildiği saptanmıştır.
Bu durum iki nedenden kaynaklanabilir.
Birincisi bu araştırmada şiddeti incelemek için seçilen resim çizdirme yöntemi, sözel şiddetin ifade edilmesini sınırlayıcı bir etken oluştura
bilir. Çocuklar sözlü şiddeti resimlerde ifade etmede zorluk yaşamış olabilir. İkinci bir nedeni de çocukların şiddeti, kişilerin birbirlerine karşı fiziksel olarak zarar vermesi şeklinde algıla
masından, yorumlamasından ya da fiziksel şid
detin çocuklar üzerinde daha fazla etki bırak
masından kaynaklanabilir.
Resimler incelenirken, konuya sosyal bir olgu ve gerçekçi bir anlayışla yaklaşılmış olup, estetik kaygılardan öte çocuğun şiddeti algılamasının plastik yansımaları (anlatım öğeleri) esas alına
rak değerlendirilmiştir. Çocukların resimlerinde ortaya koydukları şiddet öğelerinin, insan psikolojisi üzerinde gerginliği artırıcı imlerin olması; örneğin, şiddete uğrayan bir insanın saçının dağınık, gözünün mor, kan izleri ve sal
dırı aletleri; saldıran kişilerin ise kızgın görü
nümlü olmaları, soğuk renklerin sıkça kullanıl
masına yönelik ifade biçimleri onların artistik gelişim düzeyleriyle de örtüşmektedir. Çocuk
ların doğasında var olan duyarlılığın ve çizme güdüsünün bir yansıması olan resimlerindeki bazı şiddet öğeleri ciddiye alınmalıdır. Çünkü onlar, yaşamdaki duygu ve düşüncelerin önemli çelişkilerini içeren sosyal gerçeklikleri, değerleri (kültürel öğeleri) yansıtmaya çalışmışlardır.
Araştırma sonuçları, çocukların çizmiş olduğu resimler, çevrelerinde gelişen şiddet olaylarının farkında olduklarını göstermektedir. Ailede ve toplumun diğer kesimlerinde yaşanan şiddet olaylarının resimlenmesi, şiddet uygulayan kişi olarak erkek figürüne ağırlıklı olarak yer veril
mesi ve fiziksel şiddetin daha fazla çizilmesi çocukların sosyal sistem içinde gördüğü, izlediği ya da maruz kaldığı gerçeklerin betimlemeleri olarak düşünülebilir. Şiddetin, uygulayanlar açısından meşru sayılması onun belli inançları, idealleri ya da saplantıları temsil ettiği, başka bir deyişle bu değerlere uygun düşen kültürel bir ortamın varlığıyla açıklanabilir. Böylece
"başkalarına verilmiş fiziksel zarar" gibi bir ta
nımlama, ister istemez sosyal bağlamıyla birlik
te düşünülmesi zorunlu görülmektedir (Esmer 2001). Bu durumda çocukların içinde yaşadıkları ortamların şiddetten uzak olması ve bu konuda aile, okul ve toplumun diğer kurumlarında şid
detin zararlı etkilerine yönelik duyarlılıkların oluşturulması çocukların ruh sağlığı gelişimi açısından önemli görülmektedir.
Ayrıca araştırmada kullanılan resim çizdirme yöntemi, çocuklarla ilgili çalışmalarda şiddeti tanımlama, olası nedenleri açığa çıkarma ve müdahale programı geliştirmede ruh sağlığı alanında çalışan uzmanlar ve araştırmacılar tarafından etkili bir şekilde kullanılabilir.
KAYNAKLAR
A rtut K (2007) S a n a t E ğitim i K u ram ları v e Y öntem leri.
A nı Y ayın cılık, A n k a ra .
B o s a c k i SL, M arini ZA, D a n e AV (2006) V oices f r o m th e c la s s r o o m : P ictorial a n d n a rra tiv e r e p r e s e n ta tio n s o f ch ild ren 's bu llying e x p e r ie n c e s . J M oral E d u c 3 5 :2 3 1 2 4 5 .
B ro w n BV, B z o s t e k S (2003) V iolen ce in th e liv es o f chil
d ren . C ro ss Curr. h t t p :/ / w w w .c h il d t r e n d s d a t a b a n k . o r g /P D F /V io le n c e .p d f
C atron CE, A llen J (2008) E a rly C h ild h o o d Curriculum : A C rea tiv e P la y M odel. P e a r s o n E d u c a tio n Inc, N ew J e r s e y .
C ro th ers LM, L e v in so n EM (2004) A s s e s s m e n t o f bu lly
ing: a rev iew o f m e th o d s a n d in stru m en ts. J C ou n s D ev 8 2 :4 9 6 -5 0 3 .
D e f a b b r o P, W in efield T, T ra in or S v e a rk . (2006) P e e r a n d t e a c h e r b u lly in g /v ictim iz a tio n o f S o u th A u stra lia n s e c o n d a r y s c h o o l s tu d e n ts : P r e v a le n c e a n d p s y c h o s o cia l p r o file s . B r J E d u c P sy c h o l 7 6 :7 1 -9 0 .
E d le s o n J L (1999) C h ild r en ’s w itn e ssin g o f a d u lt d o m e s tic v iolen ce. J In te rp er s V iolen ce 1 4 :8 3 9 -8 7 0 .
E is e n b r a u n KD (2007) V io len ce in s c h o o ls : P rev a len c e, p red ic tio n , a n d p rev en tio n . A ggr Viol B e h a v 1 2 :4 5 9 -4 6 9 .
E s m e r H (2 0 0 1 ) Ş i d d e t İm g e le r i v e Ç ö zü lm eler.
Y a y ım la n m a m ış S a n a t t a Y e te r lik T ezi. H a c e t t e p e Ü niversitesi, A n k a ra .
E s p e la g o O, B o s w o r th K, S im on T (2000) E x am in in g th e s o c ia l c o n tex t o f bu llying b e h a v io r s in e a r ly a d o l e s c e n c e . J C ou n s D ev 7 8 :3 2 6 -3 3 3 .
G ü ler N, T el H, Ö z k a n T u n cay F (2005) K a d ın ın a ile iç in d e y a ş a n a n ş i d d e t e b a k ış ı. C.Ü. Tıp F a k ü lt e s i D ergisi 2 7 :5 1 -5 6 .
Is b e ll RT, R a in e s SC (2003) C rea tiv e a n d T h e A rt W ith Young C hildren . D elm a r L earn in g , C a n a d a .
K a y m a k Ö zm en S (2004) A ile için d e ö f k e v e s a ld ır g a n lığın y a n sım a la rı. A n k a r a Ü n iversitesi E ğitim B ilim leri F a k ü lte s i D ergisi 3 7 :2 7 -3 9 .
K e p e n e k ç i YK, Ç ın kır Ş (2006) B u llyin g a m o n g T u rkish h ig h s c h o o l stu d en ts . C hild A b u s e N egl 3 0 :1 9 3 -2 0 4 .
K o ç Z (2006) L is e öğren cilerin in z o r b a lık d ü z ey lerin in y o r d a n m a s ı. Y a y ın la n m a m ış D o k to ra Tezi. G a zi Üniver
s ite s i, A n k a ra .
K rug EG, D a h lb e rg LL, M ercy JA v e a r k . (2002) W orld R e p o r t o n V io le n c e a n d H e a lth . W orld H e a lty O rgan ization , G en ov a.
L in d erm a n MG (1997) A rt in th e E le m e n ta ry S ch oo l. Mc G raw Hill, N ew York.
M argolin G, G ord is E B (2004) C h ild r en ’s e x p o s u r e to vio
le n c e in th e fa m i ly a n d com m u n ity. Curr Dir P sy c h o l Sci 1 3 :1 5 2 -1 5 5 .
O s o fs k y JD (1995) C h ild ren w h o w itn e s s d o m e s tic vio
len c e: T h e in v isib le victim s. S o c P olicy R ep 9 :1 -1 6 . O s o fs k y JD (1999) T h e im p a c t o f v io len ce o n children . F u tu re C hild 9 :3 3 -4 9 .
Ö z d o ğ a n B (1997) Ç o cu k v e O yun: A ile R eh b erliğ i, D a v r a n ış T e r a p is i, B il i ş s e l T era p i. A n ı Y a y ın cılık, A n k a ra .
P a te r a k i L, H o u n d o u m a d i A (2001) B u llyin g a m o n g p ri
m a ry s c h o o l ch ild r en in A th en s, G reec e. E d u c P sy ch o l 2 1 :1 6 7 -7 3 .
P ere ir a B , M en d o n ça D, N eto C v e a r k . (2004) B u llyin g in P o rtu g u e se s c h o o ls . S c h P sy c h o l Int 2 5 :2 4 1 -2 5 4
R e z o GS, B o s a c k i S (2 0 0 3 ) In v is ib le b r u is e s : K in d e r g a r t n e r s ’p e r c e p t io n o f b u lly in g . In t J C h ild Spiritu ality 8 :1 6 3 -1 7 7 .
S c h ir r m a c h e r R (2001) A rt a n d C rea tiv e D ev elo p m e n t f o r Young C hildren . D elm a r L earn in g , USA.
