DOĞAL DÖNGÜ ĠÇERĠSĠNDE

DOĞAL DÖNGÜ ĠÇERĠSĠNDE

GÜBRELER VE GÜBRELEMENĠN

GÜBRELER VE GÜBRELEME

Bu gün için tarımsal üretimdeki artıĢın sürdürülebilmesi için

ORGANĠK ve ĠNORGANĠK gübrelerin uygulanması

kaçınılmazdır!!

Gübreler özelliklerine göre temelde 2 ana gruba ayrılmaktadır.

GÜBRELER

ORGANĠK GÜBRELER Çiftlik Gübresi Tavuk Gübresi Kompost YeĢil Gübre Sıvı DıĢkı

Kanalizasyon Atıkları (DĠKKATLĠ KULLANILMALI!!!)

Bitkisel Atıklar

Hayvansal Atıklar

Organik gübrelerin besin maddesi içerikleri az olmasına

karĢın, toprağın fiziksel (su tutma, strüktür, havalanma vb) ve mikrobiyolojik (yararlı mikroorganizma sayısının ve

Çiftlik Gübresi

Çiftlik gübresi hayvanların katı ve sıvı dıĢkıları ile yataklık

materyali (saman, talaĢ vb) içeren bir organik gübredir.

Depolama, koruma ve hazırlama iĢlemlerinde özen

gösterilirse besin maddesi kayıplarına (yıkanma ve gaz halinde uçma) karĢı korunmuĢ değerli bir organik gübre elde edilebilir.

Çiftlik gübresi ahırlarda birkaç hafta (DĠKKAT!) bekletildikten veya günü birlik ahır dıĢına çıkarıldıktan sonra rüzgar, güneĢ ve yağıĢ almayan bir yerde

depolanarak OLGUNLAġTIRILABĠLĠR. Bazen

zorunluluktan dolayı taze gübre olgunlaĢtırılmadan doğrudan BOġ TARLAYA uygulanabilir.

ġekil. Tarım dıĢı bir arazinin bağ tarımına kazandırılması için organik gübreleme yapılması

Çiftlik gübresi dıĢ etkilere açık olmayan KAPALI yerlerde depolanırsa besin maddesi kayıpları en aza iner.

Depolama sırasında ton baĢına 15 kg Triple Süper Fosfat (TSP) gübresi karıĢtırılırsa, gaz halinde NH₃ kaybı önlenmiĢ

ve fosfor yönünden zenginleĢme sağlanmıĢ olur.

Olgun çiftlik gübresi ekim veya dikimden birkaç hafta önce

verilip en kısa sürede toprak altına gelmesi sağlandığı takdirde en yüksek yarar sağlanmaktadır.

Çiftlik gübresi TÜM TARIM TOPRAKLARINA ve HER

BĠTKĠYE uygulanabilme özelliği olan bir gübredir.

Bu gübrenin besin maddesi içeriği ve diğer özellikleri; hayvanın beslenme Ģekline, yaĢına, kullanılan yataklık materyaline ve gübrenin saklanma Ģekli gibi çok çeĢitli faktörlere göre değiĢkenlik göstermektedir.

Çizelge. Çiftlik gübresinin besin maddesi kapsamları

Su ve Kaynak

Besin Kirkby and Mengel (1987) Kacar (1968)

Maddeleri, % Köylü ahırı Ziraat Fak. ahırı Su N P K Ca Mg 76 0.50 0.11 0.54 0.42 0.11 78.9 1.17 0.38 0.69 0.28 - 82.9 1.65 0.59 1.48 0.19 -

Tavuk Gübresi

Tavuk

gübresi çiftlik gübresine göre daha fazla

besin içerir. Yani besin maddeleri yönünden

DAHA

ZENGĠNDĠR

.

Tavuk

gübresinin su içeriği

oldukça değiĢken

olup

% 8-75

arasında değiĢebilir. Tavuk gübresinin

özellikle

N

içeriği

çiftlik gübresine oranla

fazla (%

1.5-4.0)’dır.

Tavuk

gübresinin bileĢimi yetiĢtirme sistemi (etlik,

yumurtalık; kafes sistemi, gezinmeli sistem vb)

altlık olarak serilen materyallere (kum, talaĢ, çeltik

kavuzu vb) göre farklılık göstermektedir.

Çizelge. DeğiĢik özellikteki kanatlı hayvan gübrelerinin fizikokimyasal özellikleri Gübre No pH Nem, % Kül, % O.M., % EC, dS m-1 Toplam N, % Org. C, % C/N oranı 1 2 3 4 5 6.57 6.81 6.04 7.57 6.42 9.52 10.32 9.56 8.20 9.38 28.33 25.67 20.67 59.67 20.33 41.90 44.66 52.85 29.66 34.44 7.70 9.00 12.00 9.50 8.00 3.58 4.93 5.22 2.18 4.64 24.36 25.97 30.73 17.24 20.02 6.80 5.27 5.89 7.91 4.31

1= Yumurta tavuğu gübresi (yataklıklı-15 günlük), 2= Et pilici gübresi (1 aylık), 3= Bıldırcın gübresi (1 haftalık), 4= Kafesli sistem tavuk gübresi (2 yıllık), 5= Et pilici gübresi (taze)

Çizelge. DeğiĢik özellikteki kanatlı hayvan gübrelerinin besin maddesi içerikleri

Gübre No P, % K, % Na, % Ca, % Mg, % Fe, mg kg-1 Cu, mg kg-1 Mn, mg kg-1 Zn, mg kg-1 1 2 3 4 5 1.45 1.33 1.26 1.94 1.42 1.76 3.36 3.04 2.56 4.00 0.19 0.62 0.19 0.32 0.53 3.62 0.26 0.64 12.67 0.41 3.02 1.60 1.40 4.21 1.50 864 1152 5472 6368 2976 32 42 22 78 56 288 606 382 622 532 540 612 498 574 460

1= Yumurta tavuğu gübresi (yataklıklı-15 günlük), 2= Et pilici gübresi (1 aylık), 3= Bıldırcın gübresi (1 haftalık), 4= Kafesli sistem tavuk gübresi (2 yıllık), 5= Et pilici gübresi (taze)

Kompost

Tarımsal aktivitenin yoğun olduğu iĢletmelerde, çiftliklerde ve kırsal kesimde bol miktarda bitkisel ve hayvansal atıklar ortaya çıkmaktadır.

Bu tür atıkların kontrollü ayrıĢtırma ve olgunlaĢtırılması sonucunda kısa sürede organik gübreye dönüĢtürülme iĢlemine KOMPOSTLAġTIRMA, bu iĢlem sonucu çiftlik gübresine benzer özellikler taĢıyan organik gübreye de

KOMPOST adı verilmektedir.

Kompostlar BĠTKĠSEL veya HAYVANSAL kökenlidir.

Kompost yapımında kullanılan materyaller BĠYO-GAZ (yanıcı metan gazı) elde etmede kullanıldıktan sonra da

kompost üretimi için kullanılabilir. Böylece iki yönlü yarar sağlanmıĢ olur.

ġekil. Çay atıklarından geleneksel bir yöntemle kompost yapılması için atıkların ıslatılması

ġekil. Çay atıklarının düzenli yığın oluĢturulabilmesi için kalıplara doldurulması

ġekil. Düzgün yığın yapılmıĢ ve kompost iĢlemi için hazır hale getirilmiĢ atıklar

ġekil. Yeniden yığın oluĢturulabilmesi için kompostlama kalıbının hazırlanması

ġekil. Bir hafta sonra yığının bozulup, aktarma iĢlemi yapılarak havalanmasının sağlanması

ġekil. Hayvansal kökenli atıkların kontrollü olgunlaĢtırılarak kompostlanması

ġekil. Hayvansal kökenli (tavuk) atıklardan elde edilen kompost

ġekil. Hayvansal (sığır) kökenli atıklardan elde edilen kompost

ġekil. Organik atığın biyogaz tankına yüklenmesi ve biyogaz elde edilmesi

ġekil. Elde edilen biyogazın depolanması, ısı-buhar enerjisine dönüĢtürülmesi ve iĢlemlerin elektronik ortamda izlenmesi

ġekil. Biyogaz elde edilmesi sonrasında organik atığın

YeĢil Gübre

Organik gübre sınıflaması içine giren önemli gübrelerden birisi de YEġĠL GÜBRE’dir.

Bol yeĢil aksamı olan bitkilerin genellikle ÇĠÇEKLENME

ÖNCESĠ hasat edilerek TOPRAĞA KARIġTIRILMASINA YEġĠL GÜBRELEME, bu Ģekilde toprağa verilen TAZE BĠTKĠSEL MATERYALLERE de YEġĠL GÜBRE adı verilir.

Bunun için her türlü yeĢil aksamlı çalı ve ağaç yaprakları

kullanılabildiği gibi BAKLAGĠL BĠTKĠLERĠ (yonca, soya, korunga, fiğ vb) de kullanılabilmektedir.

Baklagiller yeĢil gübre olarak kullanıldığında atmosferdeki azotu da toprağa kazandırma (N fiksasyonu) özellikleri olduğundan, yeĢil gübreleme yapılırken toprağa belli bir miktar azot da kazandırılmıĢ olur.

33

YeĢil gübreler esas olarak toprağa organik madde

sağlamak amacıyla yetiĢtirilen bitkilerin geliĢmelerinin belirli bir devresinde ve henüz yeĢil halde iken sürülerek-biçilerek toprak altına getirilen bitkilerdir.

YeĢil gübre bitkisi olarak çok çeĢitli bitkiler yetiĢtirilse de baklagil bitkileri daima baklagil olmayan

bitkilere göre tercih edilmekte ve bunlar en iyi yeşil gübre bitkileri olarak kabul edilmektedirler.

Mucuna

YeĢil gübre bitkileri ile

ATMOSFERDEN

TOPRAĞA

30-40 kg ha

AZOT

kazandırılabilmektedir.

YeĢil gübreleme; bu bitkilerin yetiĢebilmesi, toprakta ayrıĢmaları ve kendinden sonra yetiĢtirilecek bitki için

toprakta yeterli nem olduğu koĢullarda etkilidir.

KURAK

ETKĠLĠ

ġekil. Patates hasadından sonra yeĢil üst aksamların

ġekil. Hasat sonrası bitkisel atıkların toprağa karıĢtırılarak yeĢil gübreleme yapılması öncesinden bir görünüm

ġekil. Pancarların yeĢil aksamlarının yaprak gübresi elde edilmek üzere toplanması

YEġĠL GÜBRE

YeĢil gübreler uzun yıllardan beri tarımda kullanılmakta ve uygun koĢullarda önemli yararlar sağlayabilmektedir

“GeliĢmelerini tamamlamamıĢ yeĢil haldeki bazı bitkilerin toprakla karıĢtırılmalarına YEġĠL GÜBRELEME, bu iĢ için

kullanılan bitkilere de YEġĠL GÜBRE BĠTKĠLERĠ”

denilmektedir

YeĢil gübrelemenin temel amacı TOPRAĞI ORGANĠK

MADDE YÖNÜNDEN ZENGĠNLEġTĠRMEKTĠR!

Bununla birlikte yeĢil gübrelemede kullanılan bitkinin özelliğine bağlı olarak toprağa önemli düzeyde BESĠN MADDESĠ de kazandırılabilir

YeĢil gübreleme ile:

-Toprağın organik madde miktarı artar

-Toprağın baĢta azot olmak üzere çeĢitli besin maddeleri içeriği yükselir

-Yararlı mikroorganizma sayısı artar ve bu canlılar bitki geliĢimine katkıda bulunurlar

-Erozyon önlenir

-Azotun yıkanıp uzaklaĢması önlenir

-Mikro elementlerin yarayıĢlılıkları ve alınımı artar -Derinlerdeki besin maddeleri üst katmanlara taĢınır

Sıvı DıĢkı

Sıvı dıĢkı doğru ve uygun zamanlarda kullanılırsa bitkisel üretimi olumlu yönde etkileyebilen bir organik gübredir.

Sıvı dıĢkı; hayvanların idrarları ile ahırın su ile yıkanması sırasında katı dıĢkıdan suya geçen besin maddelerini içerir. Hayvanlar tarafından bünyeye alınan AZOTUN yaklaĢık % 40’ı ve POTASYUMUN da % 65’i sıvı dıĢkı ile dıĢarı atılmaktadır. Sıvı dıĢkıda FOSFOR ise çok düĢük

düzeylerdedir.

Sıvı dıĢkıdaki besin maddeleri bitkilerin kolay

Sıvı dıĢkılar ideal koĢullarda

% 0.6 N

0.8 K

Sürekli sıvı dıĢkı kullanımı bitkilerde P ve Ca

noksanlıklarına yol açabilir.

Sıvı dıĢkı KIġ ve BAHAR aylarında çayır-mera bitkilerine

uygulanabilir. Ayrıca ekimden önce olmak koĢuluyla diğer bitkilere de verilmesi mümkündür.

Sıvı dıĢkının besin maddesi içeriği YÜKSEK ve

ÇÖZÜNMÜġ formda olduğundan KURAK MEVSĠMLERDE

BĠTKĠLERDE

YANMA

ETKĠSĠ

Çizelge. Buğday sonrasında yetiĢtirilen mısırın geliĢimi ve N, P ve K kapsamına sıvı tavuk gübresi, tütün tozu ve çiftlik gübresinin etkileri (Brohi vd. 1996)

Organik gübre, t da-1 Kuru ağ.,

g saksı-1 N, % P, % K, % Kontrol 3.67 1.20 0.24 1.76 Sıvı tavuk gübresi 1.5 3.0 4.5 6.0 7.5 7.86 17.61 20.50 18.18 18.43 1.33 1.57 1.63 1.78 1.90 0.247 0.250 0.243 0.240 0.230 1.88 2.40 2.62 2.78 2.95 Tütün tozu 3.0 4.0 10.79 12.05 1.65 1.70 0.270 0.250 2.27 2.38 Çiftlik gübresi 2.5 5.0 4.92 5.97 1.45 1.57 0.240 0.230 1.82 1.88

Kanalizasyon Atıkları

Kanalizasyon atıkları organik yapısı nedeniyle uygulandığında toprağın fiziksel özelliklerini düzenlediği gibi bünyesinde bulunan N, P ve K’u bitkinin kullanımına sunar.

Kanalizasyon atıkları % 0.1-17.6 N ve % 0.02-2.6 K içerir.

(Ort. % 2.3) (Ort. % 0.3)

Ġçerdiği N ve P’un % 70’i organik formda olduğundan etkisi yavaĢtır ve ilk yıl bitki bu besinlerden büyük oranda yararlanmaz. K’un ise tamamı inorganik formdadır ve bitkiler bundan kolayca yararlanabilir.

Kanalizasyon atıkları diğer organik gübrelerde olduğu gibi N, P, K dıĢında diğer bitki besinlerini de değiĢik oranlarda içerir.

Kanalizasyon sistemine büyük Ģehirlerde olduğu gibi imalat sanayi ve çeĢitli fabrika atıkları karıĢıyorsa, o zaman kanalizasyon atıkları yüksek miktarlarda Zn, Cu, Pb, Ni ve

Cd gibi toksik etki yapabilen AĞIR METALLER (!) içerebilir.

Bu gibi durumlarda kanalizasyon atıkları uygulanarak yetiĢtirilen bitkileri tüketen insan ve hayvanlarda sağlık açısından olumsuz etkileĢimler ortaya çıkabilir. Bu yüzden bu özellikteki kanalizasyon atıkları yenmeyen bitkilerin yetiĢtirilmesinde kullanılmalı ve uygulanan toprakların ağır

Bitkisel Atıklar

Günümüzde hemen hemen her türlü bitkisel atığın organik gübre olarak kullanılabilmesi mümkündür.

Bazı bitkisel atıklar doğrudan tarım arazisine organik gübre olarak uygulanabileceği gibi, bazıları (özellikle C/N oranı çok geniĢ olanlar) bir dizi iĢlemden geçirildikten sonra uygulandığında daha iyi sonuçlar vermektedir.

Organik gübre olarak kullanılabilecek bitkisel atıklar:

Endüstri ve gıda iĢleme fabrikaları atıkları

Tahılların sap ve saman kısımları, çeltik kavuzları Su bitkileri ve deniz yosunları

Çizelge. Bazı bitkisel kökenli atıkların kimyasal ve fiziko kimyasal özellikleri (Baran vd. 1995)

Bitkisel Saturasyon ekstraktında OM, Org. C, C/N KDK N, P, K, atık pH EC* % % me 100 g-1 _{% % %} Üzüm cibresi Tütün tozu Atık mantar kompostu 6.54 5.88 7.22 3.6 11.0 12.5 84.19 67.87 46.95 47.03 41.17 44.74 19.51 19.88 17.54 108.69 43.47 57.97 2.41 2.07 2.55 0.22 0.17 0.40 3.25 1.90 2.30 *: dS m-1

Hayvansal Atıklar

Bitkisel atıklarda olduğu gibi her türlü hayvansal atıkları da organik gübre olarak değerlendirmek mümkündür.

Organik gübre olarak:

Kesimhane atıkları Kemik unu