Kızkulesinin bir gravürden alınmış eski hali.
K I Z K U L E S İ ( T o u r d e L e a n d r e ) Yazan: Y. Mimar Naci MELTEM
Boğaziçiıvin Marmara ciheti methalinde v e Sa- lacak sahillerinden 2 5 0 metre kadar mesafedeki ka- yanın üzerinde tesis edilmiş olan Kızkulesi ismi ile andığımız bina yirmi beş asrı mütecaviz bir maziye malik bulunmaktadır,
Tar<h b o y u n c a bu kulenin en iptidaî bir şekil- d e n bu günkü vaziyete kadar muhtelif devirlerde mütenevvi şekil değişiklikleri arzetmiş olduğu anla- şılıyor.
Kulenin ilk tesisi Isadan 4 5 0 sene kadar evvel ( A l c i b i a d e ) ııı devrine tesadüf etmektedir. ( C y z i - g u e ) galebesinde;! sonra Karadenızden gelen gemi- lerin taşıdıkları eşyadan o n d a bir gümrük resmî a- îsnmak Lidere tesis edildiği anlaşılan b u binanın o jzamanki şekli hakkında tarihlerde hiç bir malûmata
tesadüf edilenıevniştîr.
Yun^n efsanesine nazaran burada oturan ( H e - r e ) isminde bir k a d m ile buluşmak üzere ( L e a n d r e ) adlı bîr ş:;enç geceleri kulede yanan meşaleden isti- kamet alarak yüzerek buraya gelirmiş; bir gece ay- dınlık sönmüş olduğundan delikanlı yolunu şaşıra- rak Boğazın sularına gömülerek kaybolmuş.
Batı edebiyatına bu kule bu yüzden ( T o u r d e L e a n d r e ) oîaıak geçmiştir. Bizans zamanına ait gravürlerde kule surlar gibi dendanlı dıvardan mü- teşekkil olarak görülmektedir.
Biz ans Tivcî yellerine bakılırsa ( D a m a l i s ) - Kız- kulesinin o devirdeki ismi - ile Salacak sahili arasın- d a kara iie irtibatı temin feden bir sur v e y a hisarımsı bir bina varmış; suların bu kayalık etrafındaki sid-
Onarım esnasında çekilmiş muhtelif resimler
detii akıntısı Lu inşaatın orada yapılabileceği hak- k'nda şüphe veriyor. Bununla beraber kulenin ge- zinti yerinden sahile d o ğ ı u bakıldığı zaman deniz içinde sahile kadar uzanan bir taş döküntüsü izi ra- kit havalarda görülmektedir.
Bizans müverrihi (Nicetas Choniates) e göre İmparator Manuel C o m m e n e bu noktaya bir kule yaptırmış, icabında Boğazı kapamak için bir ucu Rumeli kıyısında ( T o u r des Manganes) na bağla-
nan demiı zincirin diğer ucu bu kuleye bağlanırmış.
Istanbıılurı Fatih tarafından muhasarasında bu küçük kulenin müdafaası Venedikli (Gabriel T r e - visan) a tevdi edilmiştir. Halici kapayan zincire hü- cumdan evvel Baltaoğlunun bu kayalığı kolayca işgal ettiği tahinin edilir. Fetihden sonra, Kızkule- s/ne büyük ( b n m b a r d a ) 1ar vaz olunmuştur. Sultan Mecit zamanına kadar burada topların bulunduğu ve padişahın önünden geçtiği zaman ve ramazanlar-
Kızkulesinin plân ve kesiti
Kızkulesinin diğer iki resmi
d a bayramlarda atıldığını tarihten v e eski resimler- den anlıvoruz, Bhinci Sultan A h m e t devrinin sonun- d a 1616 d a A m s t e r d a m d a (Petrus Kaerius) tara- fından basılm'ş olup aslı S t o k h o l m devlet arşivle- rinde bulunan albümde mezkûr kule yüksek sakaflı olarak görülmektedir. ( R e s i m : 1 ) ( * )
Üçüncü Sulran Selim zamanında İstanbul ada- ları önüne gelen İngiliz filosuna karşı alman terti- bat yine Kızkulesinde yapılmıştır. Osmanlı tarih- lerinde buranın hapishane olarak da kullanıldığı hakkında kayıtlar vardır. Ezcümle H e k i m o ğ l u A l i Pasa burada hapis edilmiştir. Binanın eski tarzı in- şası d a b u türlü kullanışı gösterir.
Kızkulesi Üçüncü Sultan A h m e t zamanında gravürde görüldüğü veçhile v e sonra 1 763 senesin- d e kurşun kubbeli olarak tamir v e restore edilmiş- tir. 1943 senesine kadarki halin, Sultan A z i z zama- nındaki tamirinden hâsıl olan şekil olsa gerektir.
( R e s i m ; 2 ) .
Daha sonraları kayanın etrafına rıhtım yapıl- mak suretile m e y d a n a gelmiş olan bu adacığın üze- rinde bir takın, şekilsiz ambar v e gaz depoları gibi parazit inşaat yapılmıştır- -Eski Eserleri K o r u m a En- cümeni, kulenin d o ğ u cihetindeki İkinci Mahmut devrinde yapılmış oîan ahşap kısmın halile tamir e-
dilerek ipkasma v e kule ile dendanh dıvarlardan maada, diğer binaların kaldırılması suretile esaslı bir tamir yapılması cihetine gidilmesine 1943 senesinde kaıaı vermiştir. ( Resim: 3 ) .
Kat döşemeleri, k u b b e kısmı v e etrafı kurşun kaplı bayrak direği ahşap oîan harap vaziyetteki esas kulenin bütün döşemeleri k u b b e v e o n sekiz metre yüksekliğindeki bayrak direğinin dahi b e t o n - armeden olarak yapılacağına göre, tamirat projesi hazırlanmıştır. ( R e s i m : 4 ) .
Tamirat 4 4 senesinin Şubat ayında başlanmış v e Eylül ayında ikmal edilmiştir. Deniz seviyesin- den esas gezinti mahalline kadar binanın yüksekliği
1 5 metre v e direğin ucuna kadar 42 metredir. ( R e - sim: 5 ilâ 9 ) . Rıhtım etrafına anroşman taşları atıl- mak suretile tahkim edilmiştir. İlk tesis tarihi itibarı ile İstanbulun en eski yapılarından olan v e şehrin si- luetinin hususiyetlerinden birini teşkil eden bu eserin tamiri hususunda alâkalıların göstermiş oldukları gayret sayesinde kulenin harabiyetten kurtularak gelecek asırlara intikal etmesi bu suretle temin edil- miştir.
( * ) Bay Reşit Saffet Atabınen'in kolleksiyo nundan çıkarılan resim kopyasıdır.
