lstanbulun metro ihtiyaçı bahis mevzuu oldu- ğu şu sırada Londra'nın metrolarından bahis eden bu yazıyı (yayınlamayı faideli bulduk.

L O N D R A T Ü N E L L E R !

lstanbulun metro ihtiyaçı bahis mevzuu oldu- ğu şu sırada Londra'nın metrolarından bahis eden bu yazıyı (yayınlamayı faideli bulduk.

Londra yer altı tünelleri son 80 sene içersinde inşa edilen demiryollardan müteşekkil büyük bir şebekedir. Bu demiryolların hepsi, bütün uzunluk- larınca yer altında bulundukları gibi, bazıları da muhtelif yerlerde açık araziden geçmektedirler. De- rinlikleri 5 ile 75 mî.tre arasında olan bu hatların uzunlukları mecmuu 352 kilometreyi bulmaktadır.

Yeraltı trenleri esas itibariyle, Londra'nın bir nok- tasından diğerine vreya merkez mıntıka ile civar banliyöler arasında yolcu taşımak hususunda kul- lanılmaktadır. Günlük yolcu taşıtı ortalama hesabi- le bir milyon insan kadardır. İlk tünel hattı seyrü- sefere 1863 senesinde açılmıştır. Bu hat, toprak sat- hında kazılıp, üstü örtülmek süretile vücuda geti- rildiğinden mahdut bir derinlikteydi. Mamafih bun- dan sonra inşa edilen yer altı tünellerinin çoğu bu şekilde meydana getirilmekle beraber 60 sene evvel yapılan bir teklif üzerine tünellerin daha derin açıl- masına karar verilmiştir. Bu o zamana kadar takip edilen plânları alt üsteden bir fikirdi. Fakat icad ve başarıları sayesinde, tünel inşaatını büyük bir çap- ta tesiri dokunan yol mühendisi James Greathead, bu yeni fikri muvaffakiyetle tatbik etti. James.

Lonra'da işletmeğe açılan ilk derin tüneli inşa eder- ken, bu cins ameliyelerin hepsinde tatbik edilebilir

Yeni istasyonlardan berinin bekleme yeri

iki yenilik ihdas etmiştir ki, bunlardan birincisi, kendi isimini taşıyan ve tünelin delinmesinde des- tek rolünü oynıyan muhafaza saçı ve diğeri de tü- nellerin daimî yapılması teşkil eden dökme iç kapı- lardı.

Size şimdi derin seviyeli tünellerin nasıl inşa edildiklerini kısac

anlatalım.

Evvel emirde inşası plânlaşan hattın geçeceği arazi adamakıllı tetkik edilir. Bu bittikten sonra mühendis bu hat üzerindeki her hangi bir noktanın tam mevki ve seviyesini, yalnız hattın, diğer bir noktasına göre değil, ayni zamanda tünelin üstün- de bulunan bina, nehir ve kanallar gibi toprak üs- tü arızalarını da nazarı itibara alarak hesapla bu- labilir.

Bunu müteakip, müstakbel hat boyunca seçi- len noktaların derinliğince toprak sathında sunda- lar yapılır. Muayyen aralıklar yapılan sundalar, tü- nel kazma ameliyelerinin esasını teşkil etmektedir.

Tünel açma işine her şaftın dibinde başlanır. Biri gidiş diğeri de geliş yolu olmak üzere iki tünelin inşası lâzım gelmektedir. Bunlar umumiyetle 3, 6

* metre kutrundadırlar. Tünellerin istasyonlardaki kuturları ise bunun iki mislidir.

Tünel açma ameliyesine biraz evvel zikrettiğim Greathead muhafaza saçının yardımıyla başlanılır.

Bu muhafaza saçı hakikaten tünelin kazıldığı nok-

tadaki toprak tazyikine karşı kullanılan protatif

Londrada Colindale yeraltı istasyonu

bir destek rolünü oynamaktadır. Kazılan tünelden kuturca daha geniş mütehammil bir çelik silindir- den ibaret olan bu desteğin gerisinde, ameliye iler- ledikçe tekmil silindiri ileri sevketmeğe yarıyan kuvvetli idrolik şahmerdanlar bulunmaktadır. Kaz- ma işi pnömatik âletler kullanan ameleler tarafın- dan yapılmaktadır. Zira, Londra arazisi sert bir balçıktan müteşekkilse de, desteksiz bırakılacak kadar mukavemetli de değildir. Tünelin daimî des- teğini teşkil eden bir takım iç kaplamalar mevcut- tur. Bu kaplamalar ayrı ayrı parçalardan müteşek- kil olup biribirlerine vidalandıkları zaman bir si- lindir teşkil ı?derler. Böylelikle tamamlanan her si- lindir diğerine vidalanır ve neticede mütehanunil ve sabit yapınm bir kısmı halini almış olur.

Tünel kazma ameliyesi tamamlandıktan sonra bile hattın işletmeğe açılabilmesi için yapılacak da- ha birçok işler vardır. Tünellere ray ve elektrik kablolarının döşenmesi, telefon hatları ile işaret ci- hazlarının konulması lâzımdır. Tünel istasyonların- da yaplması icab eden, tezyin ve ışıklandırma gibi, birçok işler daha vardır.

Burada bilet gişesini de unutmamak lâzımdır.

Gişe, ya toprak sathmdadır, yahut ta onun hemen altında bulunmaktadır. Gişeyle halkın irtibatını te- min için sokağın muhtelif yerlerinden yeraltı yol- larının da açılması icap etmektedir. Bu yollara mer- divenler vasıtasile inilir. Bundan sonra, bilet gişesi- ni, istasyondan aşağıda bulunan platformlara bağ- lamak meselesi vardır, Evvelce metrolarda, plat-'

Londramn en işlek yeraltı istasyonlarından «Underground»

un manzarası

formlara asansörlerle iniliyordu. Fakat şimdi trene girip çıkan yolcular müteharrik merdivenler saye- sinde beklemek zorundan kurtulmuşlardır. Eski tarz istasyonlarda, tabiî elân asansör kullanılmaktadır.

Londra'da yer altı yolculuğunun çabuk ve ra- hat olmasını temin maksadiyle büyük gayretler sar- fedilmektedir. Paranızın üstünü iade eden otoma- tik bilet makineleri, bir düğmeye basmakla açılıp kapanan sürgülü kapılar, istasyona yaklaşan tren- lerin maksut mahallini gösteren otomatik elektrik işaretleri, işte hep bu gayretlerin meyveleridir..

Tünellere temiz ve taze hava, havalandırma aletleri vasıtasile temin edilir. Yer altı trenleri, o- tomatik merdivenler ve elân mevcut tek tük asan- sörler elektrikle işlemektedir.

Londra'lılar yer altı demiryolu şebekesine sa-

hip bulunmakla kendilerini bahtiyar addetmelidir-

ler. Tüneller İngiliz Başkentinin büyük bir kısmı-

nın balçıklı araziden teşekkül etmesinden istifade

edilerek yapılmıştır. Zira balçıksız, bu yer altı de-

miryollarını fazla güçlükle karşılaşmadan ve altın-

dan kalkınmaz masraflara girişmeden inşa etmek

mümkün olamazdı. Fakat Londra, tüneller için en

ziyade Greathead gibi Nafia mühendislerine şük-

retmelidir. Tamamile yeni bir inşaat usulü ile yeni

seyahat imkânları temin edileceğini gören bu mü-

hendisler, plânlarını mevkii tatbike koymak için

lâzım gelen cesaret ve maharete sahip bulunuyor-

lardı.