TÜRKøYE CUMHURøYETø
NECMETTøN ERBAKAN ÜNøVERSøTESø SAöLIK BøLøMLERø ENSTøTÜSÜ
ÇALIùANLARIN BøLGø YÖNETøM SøSTEMLERøNDE
DEöøùøME KARùI DøRENÇ, ALGI VE TUTUMLARININ
øNCELENMESø: BøR ÜNøVERSøTE HASTANESø ÖRNEöø
Özer ARIK
YÜKSEK LøSANS TEZø
SAöLIK YÖNETøMø ANABøLøM DALI
TEZ DANIùMANI Yrd. Doç. Dr. Yusuf YalçÕn øLERø
i TÜRKøYE CUMHURøYETø
NECMETTøN ERBAKAN ÜNøVERSøTESø SAöLIK BøLøMLERø ENSTøTÜSÜ
ÇALIùANLARIN BøLGø YÖNETøM SøSTEMLERøNDE
DEöøùøME KARùI DøRENÇ, ALGI VE TUTUMLARININ
øNCELENMESø: BøR ÜNøVERSøTE HASTANESø ÖRNEöø
Özer ARIK
YÜKSEK LøSANS TEZø
SAöLIK YÖNETøMø ANABøLøM DALI
TEZ DANIùMANI Yrd. Doç. Dr. Yusuf YalçÕn øLERø
v ÖNSÖZ/TEùEKKÜR
ønsanlarÕn sa÷lÕk hizmetlerinden beklenti düzeyinin gittikçe artÕ÷Õ bir dönemde, üniversite hastanelerinin e÷itim misyonu ve kaliteli sa÷lÕk hizmeti sunma amacÕ yanÕnda, ticari bir iúletme gibi sektörde yer alan di÷er unsurlarla da mücadele etmesi gerekmektedir. Sürekli de÷iúen ve dinamik bir altyapÕsÕ olan sa÷lÕk sektörünün temel yapÕ taúlarÕndan olan üniversite hastanelerinde kullanÕlan bilgi sistemleri, hizmet sunumunda kritik bir rol oynamaktadÕr. Sa÷lÕk alanÕnda teknoloji, de÷iúim ve insan boyutu dikkate alÕnarak yapÕlan bu çalÕúmanÕn sahadaki sa÷lÕk yöneticilerine, sa÷lÕk çalÕúanlarÕna ve sektördeki tüm hastanelere ÕúÕk tutaca÷Õ düúünülmektedir.
Bu araútÕrma konusunun belirlenmesinde ve çalÕúmanÕn yapÕlmasÕnda sürekli yardÕm ve önerilerde bulunan, çalÕúma süresince deneyimi, bilgisi ve anlayÕúÕ ile görüúlerini benimle paylaúan, gelecekteki e÷itim hayatÕm ve çalÕúmalarÕm konusunda beni yüreklendiren ve bilime teúvik eden tez danÕúmanÕm SayÕn Yrd. Doç. Dr. Yusuf YalçÕn øLERø’ye, tez çalÕúmam süresince bana desteklerini ve ilgisini esirgemeyen sevgili eúim Fatma ARIK’a ve de÷erli aileme sonsuz teúekkürlerimi bir borç bilirim.
vi øÇøNDEKøLER
øç Kapak ... .i
Tez Onay SayfasÕ ... ii
Approval ... iii
Tez Beyan SayfasÕ ... iv
Önsöz/Teúekkür ... v
øçindekiler ... vi
KÕsaltmalar ve Simgeler Listesi ... ix
ùekiller Listesi ... x Tablolar Listesi ... xi Özet ... xiii Abstract ... xiv 1. GøRøù VE AMAÇ ... 1 2. GENEL BøLGøLER ... 3
2.1. BøLGø YÖNETøMø VE BøLGø YÖNETøM SøSTEMLERø ... 3
2.1.1. Bilgi KavramÕ ... 4
2.1.2. Bilgi Yönetimi ... 5
2.1.3. Bilgi Yönetiminin Önemi ve AmaçlarÕ ... 6
2.1.4. Bilgi Yönetim Sistemleri... 8
2.2. SAöLIK BøLøùøMø VE SAöLIK BøLGø SøSTEMLERø ... 11
2.2.1. Sa÷lÕk Bilgi Teknolojileri ... 12
2.2.2. Sa÷lÕk Bilgi Sistemleri (SBS) ... 14
2.2.3. Klinik Bilgi Sistemleri (KBS) ... 19
2.2.3.1. Elektronik Sa÷lÕk/Hasta KayÕtlarÕ ... 19
2.2.3.2. Klinik Karar Destek Sistemleri ... 20
2.2.3.3. Hemúire Bilgi Sistemleri ... 20
2.2.3.4. Hasta Takip Sistemleri ... 21
2.2.3.5. TeletÕp ... 21
2.2.3.6. Vaka Bileúimi ... 22
2.2.3.7. AkÕllÕ Kart (Smart Card) UygulamalarÕ ... 22
2.2.3.8. Hastane Bilgi Sistemleri (HBS) ... 23
2.2.4. Teúhis ve Tedavi Sistemleri (TTS) ... 23
vii
2.2.4.2. TÕbbi Görüntü, Arúiv ve øletiúim Sistemi (PACS) ... 24
2.2.4.3. Radyoterapi Bilgi Sistemi (RTIS) ... 24
2.2.4.4. Nükleer TÕp Bilgi Sistemi (NMIS) ... 24
2.2.4.5. TÕbbi Konuúma TanÕma Sistemi (TKTS) ... 25
2.2.4.6. Doküman Yönetim Sistemi (DYS) ... 25
2.3. HASTANE BøLGø YÖNETøM SøSTEMLERø (HBYS) ... 26
2.3.1. HBYS’nin TanÕmÕ ... 26
2.3.2. HBYS øhtiyacÕ ve KullanÕm AmaçlarÕ ... 27
2.3.3. HBYS KullanÕmÕnÕn FaydalarÕ ... 30
2.4. DEöøùøM VE DEöøùøME KARùI DøRENÇ ... 33
2.4.1. De÷iúim KavramÕ ... 33
2.4.2. De÷iúim Gereksinimi... 33
2.4.3. De÷iúime KarúÕ Direnç ... 34
2.4.4. De÷iúime KarúÕ Direncin Nedenleri ... 36
2.4.5. Direncin Yönetilmesi ve Ortadan KaldÕrÕlmasÕ ... 37
2.5. DEöøùøMøN YÖNETøLMESø ... 41
2.5.1. De÷iúim Yönetimi ... 41
2.5.2. De÷iúimin ønsan TarafÕ ve ADKAR Modeli ... 44
2.5.3. De÷iúim Yönetimi AraçlarÕ ... 46
2.5.3.1. Liderlik ... 46 2.5.3.2. KatÕlÕm ... 46 2.5.3.3. Bilgilendirme ... 47 2.5.3.4. Motivasyon ... 48 2.5.3.5. E÷itim ... 48 2.5.3.6. Üst Yönetim Taahhüdü ... 49
2.5.4. De÷iúim Yönetimi SafhalarÕ ... 50
2.5.4.1. FarkÕndalÕk ... 50
2.5.4.2. AlgÕ/østek ... 50
2.5.4.3. Bilgi ... 51
2.5.4.4. Yetenek ... 51
2.5.4.5. Güçlendirme ... 51
2.6. SAöLIK BøLGø TEKNOLOJøLERøNDE DEöøùøM VE HBYS BOYUTU ... 52
viii
3.1. AraútÕrmanÕn AmacÕ ... 59
3.2. AraútÕrmanÕn Tipi ... 59
3.3. AraútÕrmanÕn YapÕldÕ÷Õ Yer ... 59
3.4. AraútÕrmanÕn Evreni ve Örneklemi ... 60
3.5. AraútÕrmada KullanÕlan Veri Toplama Yöntemi ve Ölçek ... 61
3.6. AraútÕrmanÕn Etik Boyutu ... 62
3.7. AraútÕrmada KullanÕlan Anket Formunun UygulanmasÕ ... 62
3.8. AraútÕrmanÕn SÕnÕrlÕlÕklarÕ ... 63
3.9. AraútÕrmanÕn Hipotezleri ... 63
3.10. Verilerin Analiz Biçimi ... 64
4. BULGULAR ... 64
4.1. østatistiksel Yöntem ve Güvenirlik ... 64
4.2. KatÕlÕmcÕlarÕn ÇalÕúan Profili Analizi ve Demografik Bilgilerinin De÷erlendirilmesi ... 66
4.3. ÇalÕúanlara Yöneltilen Sorulara øliúkin KatÕlÕmcÕ De÷erlendirmeleri ve Cevaplara øliúkin Bulgular ... 70
4.4. Parametrik Olmayan Ölçümler ve YapÕlan Testlere øliúkin Bulgular ... 78
4.5. ÇalÕúanlarÕn De÷iúime KarúÕ Direnç DurumlarÕnÕn Analizi ... 86
5. TARTIùMA VE SONUÇ ... 92
6. ÖNERøLER ... 98
7. KAYNAKLAR ... 101
EKLER ... 108 EK-1. Etik Kurul øzni (1 Sayfa)
EK-2. Uygulanan Anket (4 Sayfa) EK-3. Özgeçmiú (1 Sayfa)
ix KISALTMALAR LøSTESø
AD/BD : Anabilim DalÕ/Bilim DalÕ
ÇKYS : Çekirdek Kaynak Yönetim Sistemi DYS : Doküman Yönetim Sistemi
EBYS : Elektronik Belge Yönetim Sistemi EKG : Elektrokardiyografi
HBS : Hastane Bilgi Sistemi
HBYS : Hastane Bilgi Yönetim Sistemi
HIMSS : Healthcare Information and Management Systems Society HYBS : Hastane Yönetim Bilgi Sistemi
øTS : ølaç Takip Sistemi KBS : Klinik Bilgi Sistemleri
KMO : Kaiser-Mayer-Olkin (KMO) Örneklem Ölçüm De÷er Yeterlili÷i K W / p : Kruskal Wallis Testi De÷eri/AnlamlÕlÕk De÷eri
LøS : Laboratuar Bilgi Sistemi Median : Ortanca De÷er
MHRS : Merkezi Hastane Randevu Sistemi Min-Max : En az/En Yüksek
NMIS : Nükleer TÕp Bilgi Sistemi
PACS : TÕbbi Görüntü, Arúiv ve øletiúim Sistemi RTIS : Radyoterapi Bilgi Sistemi
SBS : Sa÷lÕk Bilgi Sistemi
SKRS : Sa÷lÕk Kodlama Referans Sözlü÷ü SOME : Siber Güvenlik Sistemi
SPSS : Statistical Package of Social Sciences TDMS : Tek Düzen Muhasebe Sistemi
TøTUBB : Türkiye ølaç ve TÕbbi Cihaz Kurumu TKTS : TÕbbi Konuúma TanÕma Sistemi TTS : Teúhis Tedavi Sistemleri
USBS : Ulusal Sa÷lÕk Bilgi Sistemi USVS : Ulusal Sa÷lÕk Veri StandartlarÕ UTS : Ürün Takip Sistemi
UZEM : Uzaktan E÷itim Sistemi
WHO : World Health Organization (Dünya Sa÷lÕk Örgütü) Z : Standardized Test Statistic De÷eri
x ùEKøLLER LøSTESø
ùekil 1. Entegre Sa÷lÕk Bilgi Sistemleri………17 ùekil 2. Sa÷lÕk Bilgi Sistemleri (SBS)………18 ùekil 3. De÷iúim Sürecinin ZorluklarÕ ………...41
xi TABLOLAR LøSTESø
Tablo 1. De÷iúim Yönetimi ve Proje Yönetimi FarklÕlÕklarÕ ... ..43
Tablo 2. Adkar De÷iúim Modeli ... 46
Tablo 3. ÇalÕúan TabakasÕna Göre Örneklem Da÷ÕlÕmÕ ... 61
Tablo 4. ÇalÕúanlarÕn Cinsiyet De÷iúkenine Ait Betimsel østatistik ... 66
Tablo 5. ÇalÕúanlarÕn Kurumdaki Görev Süresi De÷iúkenine Ait Betimsel østatistik ... 66
Tablo 6. ÇalÕúanlarÕn Yaú De÷iúkenine Ait Betimsel østatistik ... 67
Tablo 7. ÇalÕúanlarÕn E÷itim Durumu De÷iúkenine Ait Betimsel østatistik ... 67
Tablo 8. ÇalÕúanlarÕn Görev YaptÕ÷Õ Bölüm De÷iúkenine Ait Betimsel østatistik .... 68
Tablo 9. ÇalÕúanlarÕn Statü De÷iúkenine Ait Betimsel østatistik ... 68
Tablo 10. ÇalÕúanlarÕn De÷iúim Sürecinde Bilgilendirme De÷iúkenine Ait Betimsel østatistik ... 69
Tablo 11. ÇalÕúanlarÕn De÷iúim Süreci ile ølgili Bilgilendirme ùekli De÷iúkenine Ait Betimsel østatistik ... 69
Tablo 12. ÇalÕúanlarÕn De÷iúime BakÕú AçÕsÕ De÷iúkenine Ait Betimsel østatistik .. 70
Tablo 13. ÇalÕúanlarÕn De÷iúim Yönetim AraçlarÕ øle ølgili De÷erlendirmeleri ... 71
Tablo 14. ÇalÕúanlarÕn De÷iúim Yönetiminin FarkÕndalÕk ve AlgÕ SafhalarÕ øle ølgili De÷erlendirmeleri ... 72
Tablo 15. ÇalÕúanlarÕn De÷iúim Yönetiminin Bilgi SafhasÕ øle ølgili De÷erlendirmeleri ... 73
Tablo 16. ÇalÕúanlarÕn De÷iúim Yönetiminin Güçlendirme SafhasÕ øle ølgili De÷erlendirmeleri ... 74
Tablo 17. ÇalÕúanlarÕn Alt YapÕ ve YazÕlÕm øle ølgili De÷erlendirmeleri... 75
Tablo 18. ÇalÕúanlarÕn Etik, Yasal Güvenlik ve Mahremiyet De÷erlendirmeleri ... 76
Tablo 19. ÇalÕúanlarÕn Yeni HBYS øle ølgili De÷erlendirmeleri ... 77
Tablo 20. ÇalÕúanlarÕn Cinsiyet De÷iúkenine Göre Ölçek Alt Boyut PuanlarÕnÕn KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 78
Tablo 21. ÇalÕúanlarÕn Görev Süresi De÷iúkenine Göre Ölçek Alt Boyut PuanlarÕnÕn KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 79
Tablo 22. ÇalÕúanlarÕn Yaú De÷iúkenine Göre Ölçek Alt Boyut PuanlarÕnÕn KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 80
Tablo 23. ÇalÕúanlarÕn E÷itim Durumu De÷iúkenine Göre Ölçek Alt Boyut PuanlarÕnÕn KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 81
xii Tablo 24. ÇalÕúanlarÕn Görev YaptÕ÷Õ Bölüm De÷iúkenine Göre Ölçek Alt Boyut PuanlarÕnÕn KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 82 Tablo 25. ÇalÕúanlarÕn Statü De÷iúkenine Göre Ölçek Alt Boyut PuanlarÕnÕn
KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 83 Tablo 26. ÇalÕúanlarÕn De÷iúim Sürecinde Bilgilendirme De÷iúkenine Göre Ölçek Alt Boyut PuanlarÕnÕn KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 84 Tablo 27. ÇalÕúanlarÕn De÷iúim Sürecinde Bilgilendirme ùekli De÷iúkenine Göre Ölçek Alt Boyut PuanlarÕnÕn KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 84 Tablo 28. ÇalÕúanlarÕn De÷iúime BakÕú AçÕsÕ De÷iúkenine Göre Ölçek Alt Boyut PuanlarÕnÕn KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 85 Tablo 29. ÇalÕúanlarÕn Cinsiyet De÷iúkeni ile Direnç Faktörünün
KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 87 Tablo 30. ÇalÕúanlarÕn Görev Süresi De÷iúkeni ile Direnç Faktörünün
KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 87 Tablo 31. ÇalÕúanlarÕn Yaú De÷iúkeni ile Direnç Faktörünün KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 88 Tablo 32. ÇalÕúanlarÕn E÷itim Durumu De÷iúkeni øle Direnç Faktörünün
KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 88 Tablo 33. ÇalÕúanlarÕn Görev YaptÕ÷Õ Bölüm De÷iúkeni øle Direnç Faktörünün KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 89 Tablo 34. ÇalÕúanlarÕn Statü De÷iúkeni øle Direnç Faktörünün KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 89 Tablo 35. ÇalÕúanlarÕn De÷iúim Sürecinde Bilgilendirme De÷iúkeni øle Direnç Faktörünün KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 90 Tablo 36. ÇalÕúanlarÕn De÷iúim Sürecinde Bilgilendirme ùekli De÷iúkeni øle Direnç Faktörünün KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 90 Tablo 37. ÇalÕúanlarÕn De÷iúime BakÕú AçÕsÕ De÷iúkeni øle Direnç Faktörünün KarúÕlaútÕrÕlmasÕ ... 91 Tablo 38. HBYS De÷iúimi Öncesi ve SonrasÕ AynÕ Dönemlere Ait Gelir Düzeyi ... 94
xiii ÖZET
T.C. NECMETTøN ERBAKAN ÜNøVERSøTESø SAöLIK BøLøMLERø ENSTøTÜSÜ
ÇALIùANLARIN BøLGø YÖNETøM SøSTEMLERøNDE DEöøùøME KARùI DøRENÇ, ALGI VE TUTUMLARININ øNCELENMESø:
BøR ÜNøVERSøTE HASTANESø ÖRNEöø Özer ARIK
Sa÷lÕk Yönetimi Anabilim DalÕ YÜKSEK LøSANS TEZø /KONYA-2017
Bilgi teknolojilerinde yaúanan baú döndürücü geliúmelerin etkisi, sa÷lÕk sektöründe de büyük ölçüde hissedilmektedir. TÕbbi alanda geliúen teknoloji ile birlikte sa÷lÕk hizmetlerinin türü ve niteli÷i de de÷iúirken, bu hÕzlÕ de÷iúim sürecinde yo÷unlaúan iúlemlerin ve karmaúÕklaúan iú süreçlerinin dikkatlice organize edilmesi ihtiyacÕ ortaya çÕkmÕútÕr. Bu anlamda, kaliteli sa÷lÕk hizmetlerinin sunumu için hastanelerde bilginin optimum fayda ile yönetilmesi gerekmektedir. Özellikle hastane bilgi yönetim sistemlerinde (HBYS) yaúanan geliúim ve de÷iúim süreçlerinde, hizmet sektörünün ana unsuru olan çalÕúanlarÕn alÕúkanlÕklarÕ, teknolojik de÷iúimlere karúÕ gösterdikleri direnç, geliútirdikleri algÕ ve tutumlar yenili÷e adaptasyonu olumsuz yönde etkilemekte, dolayÕsÕyla sa÷lÕk hizmetlerinin kalitesi düúerken baúarÕlÕ bir sa÷lÕk yönetimi uygulanamamaktadÕr.
Di÷er sektörlerde oldu÷u gibi sa÷lÕk alanÕnda yaúanan de÷iúim sürecinde de en önemli faktörün insan, kültür ve alÕúkanlÕklar oldu÷u dikkate alÕndÕ÷Õnda yenili÷in kabullenilmesi ve benimsenmesi yerine de÷iúime karúÕ gösterilen direncin altÕnda yatan nedenlerin bulunmasÕ, çalÕúanlarÕn algÕ ve tutumlarÕna yönelik sorunlarÕn ortaya konulmasÕ de÷iúimi yönetme bilinci açÕsÕndan çok önemlidir.
Bu do÷rultuda yapÕlan çalÕúmada, bir üniversite hastanesinde kullanÕlan eski hastane bilgi yönetim sisteminden yeni hastane bilgi yönetim sistemine geçiú süreci de÷iúim yönetimi yaklaúÕmÕyla incelenmiú, de÷iúim sürecinde çalÕúanlarÕn de÷iúime karúÕ gösterdikleri direnç, direnç nedenleri, algÕ ve tutumlarÕna yönelik problemler ortaya konmuú, sunulan çözüm önerileri ile de÷iúimi ve direnci yönetme bilincinin oluúturulmasÕ, bilgi teknolojilerinin getirdi÷i yeniliklerin kabullenilmesi ve benimsenmesi noktasÕnda çalÕúanlarda farkÕndalÕk oluúturulmasÕ amacÕyla alÕnacak önlemler de÷erlendirilmiútir. Son olarak, de÷iúim sonrasÕ yeni HBYS’nin teknolojik, yönetimsel ve finansal etkileri tartÕúÕlmÕútÕr.
ÇalÕúma genel olarak dört bölümden oluúmaktadÕr. Birinci bölümde çalÕúmanÕn amacÕ, önemi ve sorunsaldan bahsedilmiútir. økinci bölümde genel bilgiler baúlÕ÷Õ altÕnda araútÕrma ile ilgili literatür taramasÕnda ulaúÕlan bilgiler, bilgi yönetimi ve bilgi yönetim sistemleri, sa÷lÕk biliúimi ve sa÷lÕk bilgi sistemleri, hastane bilgi yönetim sistemi (HBYS), de÷iúim yönetimi ve direnç, de÷iúim yönetimi araçlarÕ ve safhalarÕ, sa÷lÕk bilgi teknolojilerinde de÷iúim ve HBYS boyutu gibi konulardan bahsedilmiútir. Üçüncü bölümde araútÕrmada kullanÕlan gereç ve yöntem ortaya konmuú, dördüncü bölümde ise araútÕrmada uygulanan anket sonuçlarÕ SPSS veri analizi ile incelenmiú, elde edilen bulgular kapsamÕnda de÷erlendirmeler yapÕlarak sonuç ve önerilerde bulunulmuútur.
Bu çalÕúmada, elde edilen bulgular do÷rultusunda sunulan öneriler ile HBYS’nin de÷iúim ve yenilenmesi sürecinde ortaya çÕkan problemlerin en az zararla çözülmesi, en kÕsa sürede adaptasyonun sa÷lanarak maksimum fayda ile de÷iúimin yönetilmesi ve sonuç olarak hasta ve çalÕúan memnuniyeti gözetilerek sa÷lÕk hizmetlerinin kalitesinin artÕrÕlmasÕ hedeflenmiútir.
xiv ABSTRACT
REPUBLIC OF TURKEY, NECMETTIN ERBAKAN UNIVERSITY HEALTH SCIENCES INSTITUTE
INVESTIGATION OF RESISTANCE, PERCEPTION AND ATTITUDES OF EMPLOYEES AGAINST CHANGE IN INFORMATION MANAGEMENT
SYSTEMS: A STUDY IN A UNIVERSITY HOSPITAL Özer ARIK
Department of Health Management MASTER’S THESIS/KONYA-2017
The effect of the improvements in information technologies is being perceived in health sector as well. Besides the changes on quality and the types of health services with the technological information on medicine, it has been a necessity to organize carefully the intensifying transactions and complexifying processes in this rapid changing period. In this sense, in order to serve qualifying health services, it is required to manage the information with optimum benefit in the hospitals. Especially in the development and change processes of hospital information management systems, the habits of the employees, resistence towards technological improvements and the attitudes and perceptions of the employees towards technological improvements effect the adaptation to change process negatively; hence it cannot be performed a qualifying health administration and the quality of the health services decreases at the same time.
When it has been taken into consideration that the main factors in the change process of health sector, as in other sectors, are human, culture and habits; in terms of managing the change it is so important to find out the reasons of resistence towards change process instead of adoption and to reveal the problems about the attitudes and the perceptions of the employees.
In the study performed in this direction; it has been examined of the change process from an old Hospital Information Management System to a new one with the change management approach, it has been revealed the problems about the resistence, perceptions and the attitudes of the employees and it has been also evaluated of creating conciousness about managing change and resistence with problem solving suggestions, precautions about creating awareness of adoption to the change process which brought by the information technologies. Finally, the technological, managerial and financial effects of the new HBYS after the change are discussed.
Generally, the study consists of 4 sections. In the first section, it has been mentioned of the objective, importance and the main problem. In the second one, it has been talked about studies in the literature, information management and the systems of it, health information and the systems of it, Hospital Information Management System, change management and resistance, the steps and the tools of the change management, change in information technologies and the aspects on Hospital Information Managemet System under the topic of General Knowledge. In the third section, it has been introduced the tools and methods used in the research. In the final section, the survey results was examined with SPSS and some suggestions were given according to the evaluations of findings. In this study, with the suggestions given after the findings, it has been aimed to solve the problems on the process of renewal of the Hospital Information Management System with minimum loss, to adopt as soon as possible and to manage with maximum profit, finally to improve the quality of health services with paying regard to pleasure of employees and the patients.
Key Words: Change; Change Managemet; Resistance to Cahange; Hospital Information Management System.
1 1. GøRøù VE AMAÇ
Dünya genelinde sa÷lÕk harcamalarÕ gittikçe artarken 2017 yÕlÕna gelindi÷inde, ABD'deki toplam sa÷lÕk harcamalarÕnÕn yÕllÕk ortalama % 7 artÕúla gayri safi yurtiçi hâsÕlanÕn % 20'sine, bir baúka ifade ile 4,3 milyar ABD DolarÕ'na ulaúmasÕ beklenmektedir. Tüm dünyada sa÷lÕk sistemleri, sürekli artan maliyetler ve talepler karúÕsÕnda, sa÷lÕk hizmetlerinin yeterli bir úekilde koordine edilememesi ve düúük kalitede sunulan sa÷lÕk hizmetleri nedeniyle tehdit altÕndadÕr (Turan ve Palvia 2014).
Sa÷lÕk sektörü, birçok kilit oyuncu ve etkileúimi olan karmaúÕk ve dinamik bir çevredir ve di÷er hizmet sektörlerinden farklÕdÕr. Çünkü sa÷lÕk sektörü, a÷ÕrlÕklÕ olarak kamusal anlamda hizmet sunan kar amacÕ gütmeyen hayati bir sektördür. Sa÷lÕk hizmetlerinin bu karmaúÕk ortamÕndaki bilgilerin etkin bir úekilde yönetimi esastÕr, bunu sa÷lamak için ise yüksek kaliteli bilgiye ihtiyaç duyulmaktadÕr (Kuipers 2016). Bu açÕdan önemi gün geçtikçe artan bilgi ve bilgi teknolojisi, maliyetleri düúürme ve hizmet kalitesini yükseltme konusunda sa÷lÕk hizmeti sunucularÕ tarafÕndan kurtarÕcÕ olarak kabul edilmektedir (Turan ve Palvia 2014). AyrÕca Dünya Sa÷lÕk Örgütü, sa÷lÕk hizmeti sunum hizmetlerini iyileútirmek için elektronik sa÷lÕk kayÕtlarÕnÕn uygulanmasÕnÕn önemini vurgulamaktadÕr (Secginli ve ark. 2014).
Sa÷lÕk hizmetlerinde vazgeçilmez bir gereksinim olan bilgi, hastalÕklarÕn tanÕ teúhis ve tedavisinin her safhasÕnda etkili tedavi rejimini elde etmede ve özellikle do÷ru klinik karar verme konusunda merkezdir. Çünkü sa÷lÕk hizmetleri özellikleri itibariyle en basit kararlar için bile birçok bilgiye ihtiyaç duyulan ve yo÷un bilgi kullanÕmÕ gerektiren uygulamalar içermektedir. Bu nedenle sa÷lÕk hizmeti sunucularÕ, sunduklarÕ sa÷lÕk bakÕm kalitesinin geliútirilmesi için bilgi yönetimi sistemlerine ihtiyaç duymaktadÕr (AltÕndiú ve Kurt 2010).
Gün geçtikçe de÷iúen ve geliúen bilgi teknolojilerinin en yo÷un olarak kullanÕldÕ÷Õ alanlardan biri kuúkusuz sa÷lÕk sektörüdür. Sa÷lÕk alanÕnda meydana gelen tÕbbi geliúmelerin ve yeni tedavi imkanlarÕnÕn, hem donanÕmsal hem de yazÕlÕmsal anlamda sa÷lÕk hizmetlerine entegre edilerek sa÷lÕk hizmeti talep edenlerin hizmetine sunulmasÕ, sektörde rekabet gücünün artÕrÕlmasÕ, karmaúÕk iú süreçlerinin kolay yönetilebilmesi, güvenilir istatistiki veri, bilgiye hÕzlÕ ve kolay bir
2 úekilde ulaúÕmÕn sa÷lanmasÕ, iúgücü ve zaman tasarrufu gibi daha bir çok nedenden dolayÕ hastanelerin de bilgi yönetim sistemlerine olan gereksinimi kaçÕnÕlmaz hale gelmiútir.
YataklÕ tedavi kuruluúlarÕ olan hastaneler, sa÷lÕk hizmetlerinin yanÕ sÕra otelcilik hizmetleri gibi birçok hizmet türünün aynÕ anda sunuldu÷u, insan faktörünün dÕúÕnda sosyal güvenlik ve e÷itim faaliyetlerinden tedarik hizmetlerine kadar di÷er sektörlerle sürekli iliúki halinde olan karmaúÕk ve büyük organizasyonlardÕr. TÕp fakülteleri bünyesinde e÷itim ve araútÕrma faaliyetlerinin de yürütüldü÷ü üniversite hastaneleri ise üçüncü basamak bir sa÷lÕk hizmeti sunucusu olmasÕ nedeniyle de÷iúik nitelikte sa÷lÕk hizmetlerini verebilen, sahip oldu÷u profesyonel iúgücü, ileri teknolojik imkanlar ve bilimsel donanÕmlarÕ nedeniyle özellikli iúlemlerin ve kompleks vakalarÕn yapÕldÕ÷Õ devasa sa÷lÕk kurumlarÕdÕr. Bu hastaneler, genellikle bölgesel anlamda hizmet sunma kapasitesine sahip, örgütsel yapÕsÕ itibariyle birçok sistemin aynÕ anda iúlemek zorunda oldu÷u ve bu nedenle bilginin yo÷un bir úekilde iúlendi÷i, tÕbbi alandaki teknolojik geliúmelerin entegrasyonunda bilgi teknolojilerine kaçÕnÕlmaz bir úekilde ihtiyaç duyulan önemli sa÷lÕk merkezleridir. DolayÕsÕyla üniversite hastaneleri, hastanelerde sa÷lÕk bilgi sistemi denildi÷inde ilk akla gelen uygulama olan hastane bilgi yönetim sisteminin (HBYS) hayati rol oynadÕ÷Õ, HBYS de÷iúim ve yeniliklerinin sa÷lÕk hizmetlerinin iúleyiúinden ve mevcut kalitesinden ödün vermeden süratle entegre edilmesi gerekti÷i sa÷lÕk kurumlarÕdÕr.
HBYS teknolojilerinde yaúanan hÕzlÕ geliúmeler, yenilik ve de÷iúimler, haliyle hastanelerin de sistem entegrasyonunu gerektirmekte, hastane yönetimleri aynÕ zamanda HBYS kullanÕcÕsÕ olan çalÕúanlarÕ ile birlikte de÷iúime uyum sa÷lama ve yenili÷e adapte olma çabasÕ içerisine girmektedir. Bu de÷iúim sürecinde yeniliklerin benimsenmesi noktasÕnda olumlu yaklaúÕmlar oldu÷u kadar, çalÕúanlarÕn büyük ço÷unlu÷unu oluúturan HBYS kullanÕcÕlarÕnÕn yenili÷e kapalÕ veya de÷iúeme karúÕ direnç gösteren yaklaúÕmlar içerisine girmesi de mümkündür. Hastane sa÷lÕk hizmetlerinin ana unsuru olan çalÕúanlarÕn eski alÕúkanlÕklarÕ, teknolojik de÷iúimlere karúÕ gösterdikleri direnç, geliútirdikleri algÕ ve tutumlar, yenili÷e adaptasyonu olumsuz yönde etkilemekte, dolayÕsÕyla sa÷lÕk hizmetlerinin kalitesi düúerken baúarÕlÕ bir sa÷lÕk yönetimi uygulanamamaktadÕr. De÷iúim sürecinde en önemli
3 faktörün insan, kültür ve alÕúkanlÕklar oldu÷u dikkate alÕndÕ÷Õnda yenili÷in kabullenilmesi ve benimsenmesi yerine de÷iúime karúÕ gösterilen direncin altÕnda yatan nedenlerin bulunmasÕ, çalÕúanlarÕn algÕ ve tutumlarÕna yönelik sorunlarÕn ortaya konulmasÕ de÷iúimi yönetme bilinci açÕsÕndan çok önemlidir.
Bu araútÕrmanÕn amacÕ; Konya ilindeki bir üniversite hastanesinde kullanÕlan eski hastane bilgi yönetim sisteminden yeni hastane bilgi yönetim sistemine geçiú sürecini de÷iúim yönetimi yaklaúÕmÕyla inceleyerek, de÷iúim sürecinde çalÕúanlarÕn de÷iúime direnç, algÕ ve tutumlarÕna yönelik problemleri ortaya koymak; de÷iúim sonrasÕ yeni HBYS’nin teknolojik, yönetimsel ve finansal etkilerini tartÕúarak sunulan çözüm önerileri ile de÷iúimi ve direnci yönetme bilincinin oluúturulmasÕ ve bilgi teknolojilerinin getirdi÷i yeniliklerin kabullenilmesi ve benimsenmesi noktasÕnda çalÕúanlarda farkÕndalÕk oluúturmaktÕr. Bu çalÕúma ile HBYS’de de÷iúim ve yenilenme sürecinde direnç sebeplerinin incelenerek algÕ ve tutumlar konusunda ortaya çÕkan problemlerin en az zararla çözülmesi, en kÕsa sürede adaptasyonun sa÷lanarak maksimum fayda ile de÷iúimin yönetilmesi ve sonuç olarak hasta ve çalÕúan memnuniyeti gözetilerek sa÷lÕk hizmetlerinin kalitesinin artÕrÕlmasÕ hedeflenmektedir.
2. GENEL BøLGøLER
2.1. BøLGø YÖNETøMø VE BøLGø YÖNETøM SøSTEMLERø
De÷iúime ayak uyduramayan ve de÷iúimin gerisinde kalanlarÕn rekabete direnemedi÷i günümüzde bilgi, organizasyonlarÕn var olmalarÕnÕn sa÷layan en temel bileúendir (Odabaú 2005).
Bilgi, önemli ve stratejik bir güç oldu÷undan iyi yönetilmesi gerekmektedir. Çünkü, küresel anlamda rekabet üstünlü÷ünü elde etmek için karar üstünlü÷üne, karar üstünlü÷ünü yakalamak için bilgi üstünlü÷üne sahip olmak gerekmekte, bilgi üstünlü÷üne sahip olmak için ise iyi bir bilgi yönetimine gereksinim duyulmaktadÕr (Önaçan ve ark. 2012). Günümüzde bilgi yönetimi, envanterin mümkün oldu÷unca daha geniú ölçekte bilgi, bilgi paylaúÕmÕ ve diyalo÷un yapÕlmasÕna olanak tanÕyan yeni bilgi ve iletiúim teknolojileri ile kolaylaútÕrÕlmÕútÕr (Kalseth ve Cummings 2001).
4 2.1.1. Bilgi KavramÕ
Bilgi, tüm insanlar ve organizasyonlar için geliúimin ve de÷iúimin kayna÷Õ olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle bilginin do÷ru bir úekilde anlamlandÕrÕlmasÕ onun kullanÕmÕnÕ ve yönetimini daha etkin yapacaktÕr (Durna ve Demirel 2008). Yönetim bilimine göre bilgi ve teknoloji, içinde yaúadÕ÷ÕmÕz dönemin en önemli iki kavramÕdÕr. Bu dönemde servetin kayna÷Õ haline gelen bilgi, organizasyonlar için en az sermaye kadar önemli olan bir üretim faktörü, teknoloji ise onun vazgeçilmez ö÷esi konumundadÕr. Bu açÕdan içinde bulunulan dönem bilgi ça÷Õ, toplumumuz bilgi toplumu, insanlarÕmÕz ise bilgi çalÕúanlarÕ olarak adlandÕrÕlmaktadÕr (AtlÕ 2014).
Bir úeyin bir úey olarak kavranÕlmasÕ anlamÕndaki bilgi, kavramsal açÕdan çeúitlilik göstermektedir (Topdemir 2009). Günlük hayatÕmÕzda sÕkça kullanÕlmasÕna ra÷men, tanÕmÕ çok net olmayan bilgi kavramÕ, ço÷unlukla his, önsezi, inanç ve de÷er yargÕsÕ gibi benzer kavramlarla iç içe geçmiútir (Terlemez ve ark. 2014).
Türk Dil Kurumu (TDK) sözlü÷üne göre bilgi, ö÷renme, araútÕrma veya gözlem yolu ile elde edilen, insan aklÕnÕn erebilece÷i olgu, gerçek, malumat ve ilkelerin bütünüdür (http://www.tdk.gov.tr 23 Ocak 2017). Bu farklÕ tanÕmlar yanÕnda organizasyonlarda da yöneticiler bazen veri, enformasyon ve bilgi kavramlarÕnÕ anlamada ve kullanmada güçlük çekmektedirler. Birbirinden ayÕrt etmede zorlanÕlan bu kavramlarÕn tam olarak anlaúÕlmamasÕ bilgi yönetimini de zorlaútÕrmaktadÕr. Bu nedenle kurumlarda, bilginin etkili yönetimi için her úeyden önce bilgiye do÷ru anlam verilmelidir (Durna ve Demirel 2008).
Bilgiyi daha iyi tanÕmlayabilmek için bilgi ile benzer bazÕ kavramlarÕn anlam farklÕlÕklarÕnÕn ortaya konmasÕ gereklidir. Bilgi, veri ve enformasyon gibi daha ham anlam formlarÕ ile daha karmaúÕk ve iúlenmiú anlam formlarÕ arasÕnda yer almaktadÕr. Veri, ölçülebilen ve gözlemlenebilen bir davranÕú veya tutuma ait de÷erdir (Aktan ve Vural 2005). Bilginin kayna÷Õ ve iúlenmemiú ham bilgi olan veri “data“ karúÕlÕ÷Õ olarak kullanÕlan ve “datum” sözcü÷ünün ço÷ulu bir kavramdÕr (AltÕn 2008). Veri bir sayÕ, açÕklama veya úekil olabilirken, bilgi gerçekler yada sonuçlardÕr. Veriler, iúlenip bilgi haline geldikleri takdirde ekonomik olarak bir anlam kazanÕrlar, aksi halde ham olgu olarak kalÕrlar (Ömürbek ve ark. 2013). Enformasyon verileri ise verilere göre daha belirgin bir çerçeveye sahiptir, belirli yorum ve iúlemleri içerirler.
5 Baúka bir deyiú ile enformasyon elde edilebilen, iúlenen ve filtrelenen verilerdir. Bilgi ise deney ve tecrübe, yorum veya fikirlerin bir araya gelmesi ile oluúan enformasyondur (Aktan ve Vural 2005).
Bilgi, yaúadÕ÷ÕmÕz dünyayÕ, eylem ve olaylarÕ yorumlayarak yönetmek için kullandÕ÷ÕmÕz bir dizi kavrayÕú, anlayÕú ve genellemeler ile bize güçlü bir bakÕú açÕsÕ kazandÕran her türlü zihni faaliyettir. Bilgi, sosyal olaylarda karúÕlaútÕ÷ÕmÕz eylemleri anlamamÕza yardÕmcÕ olan iúaretler ve kodlamalardÕr. Bilgi, insanlarÕn ve örgütlerin faaliyetlerinde etkin olabilmeleri için sahip olmalarÕ gereken kapasitedir (A÷ao÷lu 2009).
2.1.2. Bilgi Yönetimi
Bilgi yönetimi (information management), her türlü organizasyonun etkin bir úekilde iúletilmesi ile ilgili bilginin edinimi, organizasyonu, kontrolü, yaygÕnlaútÕrÕlmasÕ ve kullanÕlmasÕ için yönetim ilkelerine uygulanmasÕdÕr. Burada bilgi terimi kurumun içinde veya dÕúÕnda oluúturulmuú her türden de÷erli bilgiyi ifade eder. Bilgi yönetimi, örgütsel performans ba÷lamÕnda bilginin kalitesi, de÷eri, sahipli÷i, kullanÕmÕ ve güvenli÷i ile ilgilenir (Wilson 2003). Bilgi yönetimi terimi sÕklÕkla “knowledge management” teriminin karúÕlÕ÷Õ olarak da kullanÕlsa da bu kullanÕm do÷ru de÷ildir. Bilgi yönetimi, bir örgütün misyonunu gerçekleútirmesi için örgütün entellektüel sermayesinin kullanÕmÕna iliúkin bir yönetim uygulamasÕdÕr (Tonta 2004).
Günümüzde iúletmelerin ekonomik güçleri büyük ölçüde bilgi yaratmada, kullanmada ve bilgiden yararlanmada ne kadar baúarÕlÕ olduklarÕna ba÷lÕdÕr. Bilgi yönetimi, gittikçe de÷iúen ve zorlaúan úartlarlarÕn oluútu÷u úiddetli rekabetin yaúandÕ÷Õ bir ortamda, iúletmelerin de÷iúeme uyum sa÷layarak varlÕklarÕnÕn sürdürmek ve mevcut konumlarÕnÕ korumak için ortak aklÕ kullandÕ÷Õ süreçtir (Aktan ve Vural 2005). En basit anlamÕyla, bir örgütün bilgi ve geçmiú tecrübelerinden ö÷renme yetene÷inin etkili bir úekilde kullanÕlmasÕnÕ ifade eder (Kalseth ve Cummings 2001).
Genel olarak bilgi yönetimi, örgütlerin amaçlarÕ do÷rultusunda de÷erini artÕrmak, rakipleri ile geliúim ve de÷iúime karúÕ piyasada oluúan rekabete direnebilmek için her türlü iç ya da dÕú bilgiyi faaliyetleri ile bütünleútirerek belli bir
6 düzende çalÕúanlarÕn her birine ulaútÕrmasÕ, dolayÕsÕyla kiúisel ve kurumsal verimlili÷e katkÕ sa÷lanmasÕdÕr (Odabaú 2005).
Bilgi yönetimi, düzensiz organizasyon verilerini, kiúisel bilgi ve tecrübeye dayalÕ birikimleri, derleyip toplayarak kayÕt altÕna almak suretiyle bunlarÕ do÷ru zamanlarda, do÷ru kiúilerin istenilen her yerden ulaúÕlabilmesini sa÷layarak, organizasyonun entelektüel mülkünü arttÕrmak, iú süreçlerinde teknolojik araçlarÕ kullanarak olumlu sonuçlar elde etmek için yapÕlan bir dizi kültürel ve teknolojik iúlemlerdir (Rodoplu 2006).
Bilgi yönetimi, iúletme için organizasyonel hedeflere ulaúmak ve yerinde kararlar verebilmek için tüm faaliyetlerde bilgiyi gereken zamanda ve yerde kullanÕma sunarak do÷ru zamanda, do÷ru kiúilerle paylaúÕlan bilgi ve enformasyonun departmanlar ve çalÕúanlar arasÕnda yatay veya dikey olarak iú akÕúÕnÕ sa÷layan sistematik süreçleri hazÕrlar (AltÕndiú ve Kurt 2010).
Bilgi yönetimi aynÕ zamanda insanlarÕn deneyimlerini, yeterliliklerini, uzmanlÕklarÕnÕ, yeteneklerini ve düúüncelerini, uygulamalarÕnÕ, e÷ilimlerini ve hayallerini etkili bir úekilde örgütler. Bilgi kaynaklarÕnÕn bu niteliklerini örgütsel ve kiúisel uygulamalar ile örgütün içerisine dahil ederek örgütsel amaçlara ulaúÕlmasÕ için örgütle bütünleútirir. Bu anlamda bilgi yönetimi, örgüt ortamÕnda sürekli olarak artan bilgi kapasitesini güncellemek için gerekli iúlemleri tanÕmlayan, iúlenen bilgilerin ulaúÕlabilir úekilde analizini kapsayan ve bunlarÕn örgüt çalÕúanlarÕ arasÕnda paylaúÕlmasÕnÕ sa÷layan bir disiplindir (Onat 2010). Bu nedenle, günümüz iúletmelerinin sürdürülebilir rekabet avantajÕ sa÷layabilmek adÕna mevcut bütün süreçlerini bilgi yönetimi merkezli bir yapÕda inúa etmeleri gerekmektedir (Bal ve Akgemci 2011).
2.1.3. Bilgi Yönetiminin Önemi ve AmaçlarÕ
Organizasyonlar için stratejik bir öneme sahip olan bilgi yönetimi, aynÕ zamanda organizasyonun rekabet stratejisinin de bir yansÕmasÕdÕr. Müúteriler için nasÕl bir de÷erin üretildi÷i, çalÕúanlarÕn bu de÷ere katkÕsÕnÕn ne oldu÷u, bu de÷erin ekonomik modeli nasÕl destekledi÷i gibi sorular bilgi yönetim stratejileri ile açÕklanmaktadÕr (AtlÕ 2014).
7 Bilginin üretiminden transferine kadar tüm faaliyetler önemli olsa da bilgi ancak kullanÕldÕ÷Õ ve de÷erlendirildi÷i ölçüde faydalÕ olmaktadÕr. Bilgi ancak üretilip, düzenlenip, paylaúÕldÕ÷Õ ve organizasyona de÷er kazandÕrdÕ÷Õ biçimde kullanÕldÕ÷Õ zaman anlamlÕ bir faaliyete dönüúmektedir (Rodoplu 2006). Bir organizasyonun daha etkili ve verimli çalÕúabilmesi, motivasyonu yüksek çalÕúanlarÕ ile yenilikçi bir örgüt kültürüne sahip olabilmesi, yerinde ve do÷ru kararlar verebilmesi, bilgi paylaúÕmÕ ile sürekli geliúebilmesi için bilgi yönetimi örgütlerin önemli bir gereksinimidir (Kesen 2013).
Bilginin de÷eri örgüt ve çalÕúanlarÕ tarafÕndan anlaúÕldÕktan sonra, yöneticilerin elde edilen bilgiyi yönetebilmesi bilgiye sahip olmasÕ kadar önemli hale gelmiútir. Bilgi teknolojilerinde yaúanan geliúmeler bilgiyi kaydetme, depolama, sÕnÕflandÕrma, paylaúma ve gerekti÷inde kullanÕma hazÕr halde sunulmasÕna yönelik büyük kolaylÕklar sa÷lamÕútÕr. Bu yapÕnÕn fonksiyonel anlamda iúlemesi ve organizasyonlara de÷er katmasÕ yöneticilerin bilgi yönetimi konusundaki performanslarÕna ba÷lÕdÕr (Gerçeker 2012).
Bilgi yönetiminin örgüt için son derece önemli iúlevleri vardÕr. Örgüt içinde problemlerin hÕzlÕ bir úekilde tespit edilerek çözüme kavuúturulmasÕ, hÕzlÕ iú akÕúÕ sayesinde süratli hareket etme yetene÷i ve de÷iúime kolaylÕkla uyum sa÷lama kabiliyeti getirmektedir. Kâ÷ÕtsÕz iúletmecilikle hÕzlÕ iúlemler ve parlak fikirlere olanak tanÕyan bilgiye hÕzlÕ eriúim, gerçek zamanlÕ raporlama imkanÕ, rutin iúleri otomatikleútirme, online kütüphaneler, proje yapabilmek için zaman kazanÕmÕ, mal ve hizmet kalitesinde artÕú gibi olumlu sonuçlarÕ vardÕr (Rodoplu 2006).
Bilgi yönetimi sürecinin amacÕ, bilginin paydaúlar tarafÕndan kullanabilmesine elveriúli bir úekle yani paylaúÕlabilir bir hale getirilmesidir (Terlemez ve ark. 2014). Bununla birlikte, bir iúletmenin varlÕ÷ÕnÕ sürdürebilme yetene÷ini kazanarak baúarÕlÕ bir úekilde faaliyet gösterebilmesi için mümkün oldu÷unca rasyonel hareket etmesini sa÷lamak ve bilgi zenginli÷ini artÕrmak amacÕnÕ da taúÕmaktadÕr (Kesen 2013).
Bilgi yönetiminin bir baúka amacÕ, her türlü bilginin ihtiyaç duyan kiúilere gerekti÷i anda uygun úekilde sunulmasÕdÕr (Gerçeker 2012). Odabaú’a göre bilgi yönetimi, organizasyonun de÷iúen koúullara uyum sa÷layabilmesi ve yeteneklerini
8 artÕrabilmesine imkân verecek úekilde sahip oldu÷u bilgi kaynaklarÕndan optimum düzeyde faydalanmasÕdÕr. Bu anlamda bilgi yönetiminin temel amacÕ, bir iúletmeye artÕ de÷er kazandÕrmaktÕr (Odabaú 2005).
Do÷ru zamanda do÷ru miktarda bilgi, her organizasyonda performans için önemli bir faktör olmuútur. Bununla birlikte, hem içerden hem de dÕúarÕdan gelen mevcut bilgi miktarÕ günümüz organizasyonlarÕnda oldukça artmÕútÕr. Birçok yönetici, bilgi sÕkÕúÕklÕ÷Õndan veya bilginin aúÕrÕ yükünden úikayet etmektedir. Bilginin aúÕrÕ yükünü kontrol etmeye çalÕúmak neredeyse imkansÕz veya en azÕndan çok maliyetlidir. Bu nedenle baúka kontrol yöntemlerine ihtiyaç duyulmuútur. Bilgi yönetimi olarak bilinen bu yaklaúÕm, yönetim bilimlerinde ortaya çÕkmÕú ve ticari kuruluúlarda baúarÕyla uygulanmÕútÕr (Kalseth ve Cummings 2001).
2.1.4. Bilgi Yönetim Sistemleri
YaúadÕ÷ÕmÕz bilgi ça÷Õnda, insanlarÕn farklÕlaúan bilgi ihtiyaçlarÕ gibi bilgiye ulaúÕm ve bilgiyi kullanma yöntemleri de de÷iútirmiútir. Bilgiye eriúimi sa÷layan bilgi sistemleri ise baúarÕ için vazgeçilmez bir araç haline gelmiútir (Ömürbek ve ark. 2013). Eriúilen bilginin do÷ru yerde kullanÕlarak iúletme için yeni bilgiler elde edilmesinde en önemli yardÕmcÕlar bilgi yönetim sistemleri ve uygulamalarÕdÕr. Bu nedenle, organizasyonlarÕn içinde teknolojik geliúmelerin ve yeni projelerin fonksiyonelli÷i ve sürdürülebilirli÷ini sa÷lamak için bilgi sistemlerine gereksinim duyulmaktadÕr (Rodoplu 2006).
Bilgi sistemleri, bir organizasyonda oyuncu olarak rol alan insan faktörü ve kullanÕlan bilgi teknolojisi bütününde genel bilgi iúleme olarak tanÕmlanabilir (Ammenwerth ve ark. 2003). Bilgi yönetim sistemleri ise örgütsel bilgiyi yönetmek için uygulanan bilgi sistemleri sÕnÕfÕnÕ ifade eder. Di÷er bir deyiúle, bilginin oluúturulmasÕ, depolama yönetimi, aktarma ve uygulama gibi organizasyonel süreçleri desteklemek ve geliútirmek için geliútirilmiú bilgi teknolojisi tabanlÕ sistemlerdir (Alavi ve Leidner 2001).
Bilgi yönetim sistemi, bilgi yönetim sürecinin tasarÕmÕ ve uygulanmasÕ, bütçe, personel, yasal düzenlemeler, teknolojik iletiúim kanallarÕ, veritabanlarÕ, a÷lar, web sayfalarÕ, e÷itim ve yönetim uygulamalarÕ gibi birçok unsurun uyum içinde
9 kullanÕldÕ÷Õ, bilgisayar teknolojileri ile kurumsal bilginin tüm çalÕúanlara zamanÕnda ve dengeli olarak iletilmesini sa÷layan bir sistemdir (Odabaú 2005).
Bir iúletme yöneticisinin do÷ru karar verebilmesi için ihtiyaç duydu÷u bilgileri sunmayÕ amaçlayan bilgi sistemleri, organizasyon seviyesi ya da iúlevsel özelliklerine göre sÕnÕflandÕrÕlmaktadÕr. Bunlardan; kayÕt/veri iúleme sistemleri, yönetim bilgi sistemleri, karar destek sistemleri, yönetici destek sistemleri, ofis otomasyon/bilgi sistemleri ile yapay zeka ve uzman sistemler bilgisayara dayalÕ bilgi sistemlerine örnek gösterilebilir (Rodoplu 2006).
KayÕt/veri iúleme sistemleri, iúletmelere operasyonel düzeyde hizmet veren, iúlem hacmi nadiren de÷iúen tekrarlÕ, günlük ve rutin iúlemleri kaydeden bilgisayara dayalÕ sistemlerdir. Bu seviyede önceden tüm kriterleri belirlenmiú ve tanÕmlanmÕú görevler, bu görevlere iliúkin kararlar düúük düzeydeki bir yönetici tarafÕndan verilebilmektedir (http://www.salihyildiz.net 18 Mart 2017).
Yönetim bilgi sistemleri, geliúmiú ve güncel teknolojiler kullanarak yöneticilerin karar verme süreçlerine destek olmak amacÕyla geliútirilen internet temeline dayalÕ online sistemlerdir (Polat ve ArabacÕ 2013). Bu sistemler, bir iúletmenin bütün seviyelerindeki yöneticilere, sorumluluklarÕ altÕndaki birimlerde yaptÕklarÕ görev ve faaliyetlerinde karar almalarÕnÕ sa÷lamak amacÕyla geçmiú, güncel ve tahmini sa÷lamak üzere organize edilmiú sistemler (Anameriç 2005).
Karar destek sistemleri ise yöneticiler için rutin olmayan, önceden tam olarak tanÕmlanamayan belirsiz, benzersiz ve hÕzlÕ de÷iúen sorunlara odaklanarak karar vermeyi destekleyen sistemlerdir (Laudon ve Laudon 2012). Bu sistemlerde, karar veren kiúiler tarafÕndan her probleme yönelik çözüm alternatifleri formüle edilerek bilgisayara gönderilmektedir. Bilgisayar sistemi vasÕtasÕyla bu çözüm önerileri karúÕlaútÕrarak de÷erlendirilmekte ve karar veren kiúiye sunulmaktadÕr. Karar veren kiúi de en iyi sonucu veren alternatifi çözümü olarak seçerek veya yeni bilgilere göre yeni seçenekler hazÕrlayarak tekrar bilgisayarÕn de÷erlendirmesine sunmaktadÕr (Özata ve Aslan 2004). Bu úekilde karar vericiler, organizasyon için en do÷ru ve uygun kararÕ verme konusuna desteklenmiú olmaktadÕr.
Yönetici destek sistemleri, üst yönetimin çözüm bulmaya yönelik kabul edilmiú bir prosedürü olmayan, öngörülemeyen bazÕ belirsiz kararlarÕ vermesine
10 yardÕmcÕ olan bir sistemdir. Bu sistem, kullanmasÕ kolay bir ara yüz aracÕlÕ÷Õyla birçok kaynaktan gelen grafikleri ve verileri sunarak karara varmak, de÷erlendirmek ve öngörüye ihtiyaç duyan rutin olmayan kararlarÕn verilmesinde üst düzey yöneticilere kolaylÕk sa÷lamaktadÕr (Laudon ve Laudon 2012). Bu sistem, iúletmenin verilerini yararlÕ özet raporlara dönüútürebilen bir raporlama yazÕlÕmÕdÕr. Bu raporlar, genel olarak üst düzey yöneticiler tarafÕndan, faturalandÕrma, maliyet muhasebesi, personel görevlendirme, planlama gibi tüm bölümlerden gelen raporlara hÕzlÕ eriúim için kullanÕlmaktadÕr. Departmanlardan organize verilere hÕzlÕ eriúim sa÷lamanÕn yanÕ sÕra, bazÕ analizlerin yapÕlmasÕna da olanak sa÷lamaktadÕr (http://www.rebe.rau.ro 18 Mart 2017).
Karar destek sistemleri ile üst yönetici destek sistemleri benzer çalÕúma mantÕ÷Õnda olsa da farklÕ mekanizmalardÕr. Karar destek sistemleri, sÕk karúÕlaúÕlan sorunlara çözüm bulmak ve genellikle belirlenmiú kararlarÕn verilmesinde çeúitli seviyelerdeki yöneticilere destek sa÷larken; yönetim destek sistemleri nadiren ve istisnai durumlarda sadece üst düzey yöneticilere destek sa÷lamaktadÕr (A÷ao÷lu 2009).
Ofis otomasyonu, bir ofiste gerçekleútirilen günlük ve rutin iúlemleri otomatize etmek için bilgisayar teknolojisinin kullanÕlmasÕdÕr. Ofis otomasyon bilgi sistemleri kiúiler, gruplar ve organizasyonlar arasÕnda elektronik olarak iletiúimi sa÷layan bilgisayar esaslÕ biliúim sistemleridir (Elibol 2005). Bu sistemler, ofis faaliyetlerinin düzenini sa÷layarak iletiúimi hÕzlandÕrÕrken, çalÕúanlarÕn ofisteki verimlili÷ini ve bireysel performanslarÕnÕ artÕrmaya yönelik olumlu etkilere sahiptir (AltÕnöz 2008).
Zekice davranÕúlarÕ inceleme yolu olan yapay zekâ ö÷renme, anlama ve muhakeme etme ile ilgili iúlemlerde kullanÕlan bilgi iúlem teknolojisidir. ønsan zekâsÕnÕn kÕsÕtlÕ ölçüde bilgisayara transferi ile bilgisayarÕn zekice düúünmesi için çeúitli yollar arayan yapay zekâ, insanlar gibi düúünen zeki bilgisayar programlarÕnÕn geliútirilmesi ile u÷raúan bir bilim dalÕ úeklinde tanÕmlanabilir (KaçtÕo÷lu ve KÕla÷Õz 2000). Uzman sistemler ise belli bir alanda uzmanlÕk ve tecrübe gerektiren karmaúÕk iú ve iúlemlerin yapÕlmasÕnda yol gösterici olan bilgisayar programÕdÕr. Bir uzman sistem, uzmanlÕk alanlarÕ ile ilgili bilgisine danÕúÕlan ve karar alacaklara öneri sunan
11 bir uzman gibi bilgi depolayabilir ve mantÕki sonuçlarÕ izleyerek sorunlarÕ çözebilir (Elibol 2005).
2.2. SAöLIK BøLøùøMø VE SAöLIK BøLGø SøSTEMLERø
Sa÷lÕk sektöründe bilginin kayÕt edilmesi, depolanmasÕ, korunmasÕ, paylaúÕlmasÕ ve sa÷lÕk bakÕm hizmetlerinin yönetilmesinde temel bir rol oynayan bilgi teknolojisinin önemi gittikçe artmaktadÕr. Modern sa÷lÕk bakÕm sistemleri, sa÷lÕk hizmeti sunucularÕnÕn niceli÷ini ve niteli÷ini artÕrmak amacÕyla bilgi ve iletiúim teknolojilerinin birçok avantajÕnÕ kullanmaktadÕr (Ay 2009).
Sa÷lÕk bilgi teknolojileri veya bilgi sistemleri, bilgisayar bilimleri ve sa÷lÕk hizmetlerini bir araya getiren bir alandÕr. Bu alan, teknoloji geliúiminin ve sa÷lÕk hizmeti sunumuyla ilgili zorluklarÕn bir sonucu olarak küresel anlamda dikkate alÕnan bir alandÕr. Bu alanda geliútirilen sistemler bazen Sa÷lÕk Bilgi Sistemi (SBS), bazen de Sa÷lÕk Biliúimi úeklinde adlandÕrÕlmaktadÕr (Ahlan ve Ahmad 2014).
Sa÷lÕk biliúimi, bilgi teknolojilerini kullanmak suretiyle sa÷lÕk alanÕnda veri ve bilgi toplama, iúleme, bilgiyi yönetme, teúhis ve tedavi, e÷itim, iletiúim, tÕbbi karar verme ve bilimsel çözümleme yöntemlerini kapsayan bir bilim dalÕdÕr (Ceylan 2015). Sa÷lÕk biliúimi, sa÷lÕk hizmetlerinin sunumu safhasÕnda, mevcut veri ve bilgilerin enformasyona dönüútürülmüú temel kavramlarÕndan biridir. DepolanmÕú tüm verilerin hizmet sunumunda etkin bir úekilde kullanÕlabilmesi için sa÷lÕk bilgi sistemlerine en do÷ru biçimde aktarÕmÕ yapÕlmalÕdÕr. Sa÷lÕk hizmetlerinin etkili olarak sunulmasÕ amacÕyla gerekli bilgilerin do÷ru ve zamanÕnda kullanÕmÕna uygun bir úekilde hazÕr hale getirilmesi, sa÷lÕk biliúim sistemlerinin verimlili÷ini sürdürülebilir kÕlacaktÕr (Demircan 2016).
Son yÕllarda sa÷lÕk alanÕnda kullanÕlan biliúim teknolojilerinde muazzam bir ilerleme kaydedilmiútir. Buna karúÕlÕk insanlarÕn yaúam beklentisi de geçmiúe göre oldukça yükselmiú, bu durum sa÷lÕk alanÕnda da araútÕrma ve geliútirmeyi gerekli kÕlmÕútÕr (Haux 2006). Özellikle sa÷lÕk hizmetlerindeki bu yüksek beklenti, sa÷lÕk kuruluúlarÕnÕn ihtiyacÕ olan bilginin önemini artÕrmÕú, bilginin do÷ru ve etkin bir úekilde yönetilmesi için insan faktörünün yanÕnda biliúim teknolojilerine olan gereksinimi de gündeme getirmiútir.
12 Günümüzün ça÷daú sa÷lÕk kurumlarÕ, sunduklarÕ sa÷lÕk hizmetlerinde kaliteyi yükseltmek için biliúim teknolojilerinin avantajlarÕndan büyük ölçüde faydalanmaktadÕr. Sa÷lÕk biliúim sistemlerinin bir amacÕ da hizmet sunumunda sa÷lÕk profesyonellerini desteklemek, iúlerini kolaylaútÕrmaktÕr (Ay 2008).
Bilgi teknolojisi uygulanmasÕndan kaynaklanan rekabet alanÕ ve yeni fÕrsatlar, hastane yöneticilerini maliyetleri azaltmak, performansÕ iyileútirmek ve hasta tabanÕna daha iyi hizmet sunabilmek için yeni yollar aramaya zorlamÕútÕr. Sa÷lÕk hizmetlerinin karmaúÕklÕ÷Õ, sa÷lÕk sonuçlarÕnÕn iyileútirilmesine yönelik gereklilikler ve sa÷lÕk da÷ÕtÕm sistemlerinin entegrasyonunda bilgi teknolojileri rolü, sa÷lÕk sektöründe bilgi teknolojisi yönetiminin önemini artÕrmÕútÕr (Turan ve Palvia 2014).
Öte yandan, sa÷lÕk hizmetlerinde bilgi sistemlerini de÷erlendirirken, bilgi teknolojisinin bilginin yalnÕzca bir parçasÕ oldu÷u unutulmamalÕ, sadece teknolojinin kendisi de÷il, aynÕ zamanda bilgi iúlem rolündeki bilgi teknolojisi ve kullanÕcÕ rolündeki insan faktörü arasÕndaki etkileúim ile bilgi teknolojisinin kullanÕldÕ÷Õ ortam da dikkate alÕnmalÕdÕr (Ammenwerth ve ark. 2003).
2.2.1. Sa÷lÕk Bilgi Teknolojileri
Sa÷lÕk hizmetlerinin maliyeti artmaya devam ederken, sa÷lÕk sektörü 21. yüzyÕlda sa÷lÕk hizmetlerinin yeniden yapÕlanmasÕnda en büyük bileúen olarak kabul etti÷i bilgi teknolojisine yönelimini artÕrmaktadÕr (Walter ve Lopez 2008). Çünkü sa÷lÕklÕ ve güvenilir bilgi, tüm sa÷lÕk sistemlerinin oluúumunda karar vermenin temelidir. Bununla birlikte, sa÷lÕk politikalarÕnÕn geliútirilmesi ve uygulanmasÕ, yönetilmesi ve düzenlenmesi, sa÷lÕk araútÕrmasÕ, insan kaynaklarÕ geliúimi, sa÷lÕk e÷itim ve ö÷retimi, hizmet sunumu ve finansman için gereklidir (World Health Organization, WHO 2008).
Sa÷lÕk kurumlarÕnda maliyetin azaltÕlmasÕna yönelik geliútirilen stratejilere alternatif olarak, hizmet kalitesini yükseltme, hasta ve çalÕúan memnuniyetini artÕrma, etkili iletiúim geliútirme, hizmetlerde daha iyi performans ölçütleri sa÷lama, verimlili÷i artÕrma ve stratejik planlamaya destek olma gibi konularda bilgi teknolojileri optimum düzeyde kullanÕlmakta ve bu alanlarda büyük faydalar elde edilmektedir (IúÕk ve Akbolat 2010).
13 Sa÷lÕk alanÕnda bilgi ve iletiúim teknolojilerinin kullanÕlmasÕ ile ortaya çÕkan eSa÷lÕk uygulamalarÕ, sa÷lÕk hizmetlerinin sunulmasÕnda ve finansmanÕnda yenilikçi süreçlerin uygulanmasÕna imkân vermektedir. Bilgi ve iletiúim teknolojileri kullanÕlarak hasta bilgisi, tÕbbi verilerin paylaúÕmÕ ve kullanÕmÕ, hizmet ile ilgili mali bilgilerin takibi, daha verimli ve kaliteli sa÷lÕk hizmetini sunumu sa÷lamaktadÕr (Ökem 2011).
Sa÷lÕk bilgi teknolojileri, tÕbbi bilgilerin kapsamlÕ bir úekilde yönetilerek sa÷lÕk hizmetini alanlar ile sa÷lÕk hizmet sunucularÕ arasÕndaki güvenli alÕúveriúini sa÷lamaktadÕr. Sa÷lÕk bilgi teknolojilerinin yaygÕn bir úekilde kullanÕmÕ, sa÷lÕk hizmet kalitesini ve etkinli÷ini artÕrmak, tÕbbi hatalarÕ önlemek, gereksiz sa÷lÕk masraflarÕnÕ azaltmak, idari verimlili÷i artÕrmak, evrak iúlerini azaltmak, ekonomik sa÷lÕk hizmetine ulaúÕlabilirli÷i artÕrmak, toplum sa÷lÕ÷ÕnÕ iyileútirmek için önemli bir potansiyele sahiptir (Palvia ve ark. 2012).
Bilgi teknolojilerinin sa÷lÕk alanÕnda kullanÕmÕnÕn gittikçe yaygÕnlaúmasÕyla, geliútirilen karar destek sistemi gibi bilgi sunucularÕ, en yeni klinik bilgiye do÷rudan eriúim sa÷layarak sa÷lÕk profesyonelleri için geniú bir iúlevsellik sunmaktadÕr. Modern bilgi teknolojisinin kullanÕmÕ, hastalar için daha az bekleme süresi, zamanÕnda ve güncel hasta bilgilerinin kullanÕlabilirli÷i sayesinde hasta bakÕmÕnÕn kalitesini iyileútirmek, ilaç ve teúhis hatalarÕ gibi klinik hatalarÕnÕ azaltmak, sa÷lÕk çalÕúanlarÕnÕ desteklemek için önemli fÕrsatlar sunmuútur (Ammenwerth ve ark. 2003). Sa÷lÕk profesyonellerine gerçek zamanlÕ karar deste÷i sa÷lanmasÕ, kritik derecede önemli klinik bilgileri hazÕr bulundurma ve gereksiz testlerin azaltÕlmasÕ gibi pek çok yararlarÕ sayÕlabilir (Jhaa ve ark. 2008).
Bilgi teknolojileri uygulamalarÕnda yaúanan hÕzlÕ geliúmeler, biliúim teknolojisinin çok özel sa÷lÕk görevleri ve hizmetleri için geniú çapta kullanÕlmasÕna neden olmuútur. Örne÷in, Tayvan'daki hastanelerin yaklaúÕk % 95'i hekime klinik faaliyetlerinde yardÕmcÕ olmak için bilgisayarlÕ hekim sipariú giriúi sistemleri geliútirmiútir (Chen ve Hsiao 2012).
Sa÷lÕkta biliúim teknolojisi yatÕrÕmlarÕ, özellikle geliúmekte olan ülkelerde, maliyetlerin sürekli artmasÕ ve hizmet kalitesinin arttÕrÕlmasÕnÕn arkasÕndaki itici güç olarak görülmektedir. Sa÷lÕk bilgi teknolojileri, güvenlik ve verimlili÷i artÕrarak ve
14 uygun maliyetli, zamanÕnda ve hasta odaklÕ bakÕm sa÷layarak sa÷lÕk sunumunu de÷iútirmeye baúlamÕútÕr (Turan ve Palvia 2014).
Sa÷lÕk bilgi teknolojileri, iletiúim ve karar vermede sa÷lÕk verilerini ve bilgilerini iúleme, saklama, alma, paylaúma ve kullanma ile u÷raúan hem bilgisayar donanÕmÕ hem de yazÕlÕm içeren, bilgi ve iletiúim teknolojileri uygulamasÕdÕr (Mora ve ark. 2015). Genel olarak sa÷lÕk biliúim teknolojileri ise, sa÷lÕk sistemlerinin kalitesini, güvenli÷ini ve verimlili÷ini artÕran araçlar olarak görülmektedir (Jhaa ve ark. 2008).
Sa÷lÕk hizmetlerinde biliúim teknolojisi ile modern bilgi sistemleri oldukça maliyetlidir. Sa÷lÕk kuruluúlarÕnÕn bütçesinin yaklaúÕk % 4,6’sÕ bilgi ve iletiúim teknolojisinde harcanmaktadÕr. DolayÕsÕyla bu sistemlerin baúarÕsÕzlÕklarÕnÕn hasta ve personel üzerinde olumsuz etkilenmelere neden olmasÕ kaçÕnÕlmazdÕr (Ammenwerth ve ark. 2003).
Sa÷lÕk bilgi teknolojileri, bireylerin sa÷lÕ÷ÕnÕ iyileútirme ve sa÷lÕk hizmet sunucularÕnÕn performansÕnÕ geliútirme potansiyeli ile hasta bakÕmÕnda iyileútirilmiú kalite, maliyet tasarrufu ve daha fazla katÕlÕm sa÷lamaktadÕr. Bu faydalarÕn kanÕtlarÕna ra÷men, doktorlarÕn ve hastanelerin sa÷lÕk bilgi teknolojisi kullanÕmÕ ve elektronik sa÷lÕk kayÕtlarÕ hala düúüktür (Buntin ve ark. 2011). Bu nedenle, sa÷lÕk hizmetlerinde bilgi teknolojisi ve sa÷lÕk bilgi sistemlerinin titiz bir de÷erlendirmeye tabi tutulmasÕ kullanÕcÕlar ve karar vericiler için büyük önem taúÕmaktadÕr (Ammenwerth ve ark. 2003).
2.2.2. Sa÷lÕk Bilgi Sistemleri (SBS)
Sa÷lÕk hizmetlerinde bilgi sistemlerinin kullanÕmÕ, tÕp endüstrilerinin farklÕ dallarÕndaki bilgi teknolojileri ve bilgisayarlarÕn yaygÕn kullanÕmÕ ile ortaya çÕkmÕútÕr. Sa÷lÕk Bilgi Sistemi (SBS) terimi ise sa÷lÕk hizmetlerinde kullanÕlmak üzere geliútirilen çeúitli bilgi ve iletiúim teknolojilerinin istihdam edilmesiyle 1990 yÕlÕnÕn baúlarÕnda ortaya çÕkmÕútÕr (Sezgin ve YÕldÕrÕm 2014).
Sa÷lÕk hizmetlerinde bilgi yönetimi, hem geliúmekte olan bir araútÕrma alanÕ olarak hem de faydalÕ uygulamalarÕ sayesinde sa÷lÕk hizmetlerinde eksikleri gidermeyi amaçlamaktadÕr (AltÕndiú ve Kurt 2010). Dünya Sa÷lÕk Örgütü’ne göre
15 sa÷lÕk bilgi sistemi, sa÷lÕk hizmetinin etkinli÷ini ve verimlili÷ini iyileútirmek için sa÷lÕk hizmetinin her düzeyinde daha iyi yönetimle veri toplama, iúleme, raporlama ve kullanma konularÕnÕ birleútiren bir sistemdir (Ramadhan 2012).
Bir baúka tanÕma göre SBS, sa÷lÕkla ilgili iletiúim ve süreçlerin temelini oluúturan elektronik geçmiúe sahip sa÷lÕk hizmetleri uygulamalarÕ ve teknolojileri olarak tanÕmlanmaktadÕr. Sa÷lÕk hizmetlerinin farklÕ alanlarÕnda SBS’nin artan kullanÕmÕ ile sa÷lÕk sistemlerinin ve uygulamalarÕn geliútirilmesi önem kazanmÕútÕr (Sezgin ve YÕldÕrÕm 2014).
Sa÷lÕk bilgi sistemleri, karar vermede temel oluúturur. SBS, sa÷lÕk sektörü ve di÷er ilgili sektörlerden veri toplar, verileri analiz eder, genel kalite, uygunluk ve zamanlamayÕ sa÷lar ve verileri sa÷lÕkla ilgili karar verme için bilgiye dönüútürür (World Health Organization, WHO 2008).
Bilgisayar ortamÕna uyarlanmÕú bu bilgi sistemleri sayesinde hastalara ait bilgilerin hÕzlÕ ve do÷ru bir úekilde paylaúÕlmasÕ, mesle÷e özel bilginin kodlanmasÕnÕ ve ilgili veri tabanlarÕ ile iliúkilendirilmesi sa÷lanmaktadÕr. Sa÷lÕk alanÕnda kullanÕlmakta olan bilgi sistemlerinin hastaya ait verilerin anlaúÕlÕr, hÕzlÕ ve farklÕlÕklarÕ yansÕtmaya uygun bir kayÕt sistemi olmasÕ çok önemlidir (Ay 2009). Çünkü sa÷lÕk bilgi sistemleri alanÕnda kaydedilen ilerleme, tÕbbi bakÕmÕn daha kaliteli ve verimlili÷iyle do÷rudan do÷ruya iliúkilendirilir. Sa÷lÕk bilgi sistemlerinin amacÕ, hasta merkezli bir yaklaúÕmla tÕbbi bakÕmÕ desteklemek, yüksek kaliteli ve etkili bir hasta bakÕmÕ ile sa÷lÕk hizmetlerine katkÕda bulunmaktÕr (Haux 2006).
Son dönemlerde bilgi ve iletiúim teknolojilerindeki geliúmeler ile birlikte sa÷lÕk alanÕndaki birçok veri sayÕsal ortamda depolanabilmekte ve istenildi÷inde kolaylÕkla eriúilebilmektedir. Hastane bilgi sistemleri hastalarÕn demografik bilgilerini, geçirdikleri hastalÕklarÕ ve uygulanan tedavi süreçleri ile mevcut durumlarÕnÕ, yapÕlan test ve tetkikleri, faturalandÕrma ve raporlama gibi idari ve mali iúlemlere iliúkin bilgileri içermektedir. Öte yandan sa÷lÕk bilgi sistemleri, ça÷ÕmÕzÕn en önemli bilimsel araútÕrma alanlarÕ olan sa÷lÕk ve tÕp alanÕndaki araútÕrmalar için en büyük veri kaynaklarÕndan birisini oluúturmaktadÕr (YÕldÕrÕm ve ark. 2008).
Bilgi teknolojilerinde yaúanan hÕzlÕ geliúmelerin etkilerinin öncelikle sa÷lÕk sektöründe görülmesi, hasta beklentilerinin de÷iúmesi, giderek yaúlanan nüfus gibi
16 faktörler sa÷lÕk sektörüne yönelik yeni bir stratejik yaklaúÕm gere÷ini ortaya çÕkarmÕútÕr. Sa÷lÕk hizmetlerine eriúimin kolaylaútÕrÕlmasÕ ve hizmet etkinli÷inin artÕrÕlmasÕ, sa÷lÕk tehditlerine karúÕ hÕzlÕ önlem alÕnmasÕ, halk sa÷lÕ÷Õ a÷larÕnÕn oluúturulmasÕ, sa÷lÕk sektöründe paydaúlarÕn sa÷lÕkla ilgili her zaman do÷ru bilgilere ulaúmalarÕ, sa÷lÕk biliúimi teknolojilerinin sa÷ladÕ÷Õ imkanlardan optimum faydalanÕlmasÕ amacÕyla geliúmiú ülkeler e-Sa÷lÕk alanÕnda stratejik eylem planlarÕ yaparak kurumsal yapÕlanmaya geçmiúlerdir (Akkoç 2011).
Biliúim teknolojilerinde yaúanan geliúmelere paralel olarak sa÷lÕk hizmetleri alanÕndaki etkisini gittikçe artÕran sa÷lÕk bilgi sistemleri, tüm dünyada oldu÷u gibi Türkiye’de uygulanan sa÷lÕk politikalarÕnda da etkili olmaktadÕr. Türkiye’de sa÷lÕk hizmetlerinin sunumunda, Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ tarafÕndan uygulanan Sa÷lÕkta Dönüúüm Projesi ile ivmelenen sa÷lÕk bilgi teknolojilerinin kullanÕmÕ, Sa÷lÕk Bilgi Sistemleri Genel Müdürlü÷ü ve Sosyal Güvenlik Kurumu çatÕsÕ altÕndan e-Sa÷lÕk ve e-SGK uygulamalarÕ kapsamÕnda çeúitli projelerin hayata geçirilmesiyle ile hÕzla bir úekilde artÕú göstermiútir.
Sa÷lÕkta Dönüúüm Projesi’nin temel bileúenlerinden biri olan Ulusal Sa÷lÕk Bilgi Sistemi (USBS), dönüúüm projesi kapsamÕnda uygulamaya konulan sa÷lÕk reformlarÕnÕn en önemli aúamalarÕndan birini oluúturmaktadÕr. Bu program ile ulusal anlamda uygulanabilecek, karar verme sürecinde etkili ve standart bir yapÕ hedeflenmiútir. Bu kapsamda geliútirilen Sa÷lÕk-Net, sa÷lÕk kurumlarÕnda elektronik olarak üretilen her türlü veriyi, belli standartlarda do÷rudan üretildi÷i yerden toplayan, toplanan verilerden anlamlÕ bilgiler üreterek sa÷lÕk hizmetlerinin tüm basamaklarÕnda kaliteyi ve verimlili÷i arttÕrmayÕ hedefleyen, entegrasyona uyumlu, güvenli, hÕzlÕ ve geniúleyebilen bir bilgi ve iletiúim sistemidir. Bununla birlikte, Merkezi Hastane Randevu Sistemi (MHRS), Tele-TÕp, Ulusal Sa÷lÕk Veri StandartlarÕ (USVS), Sa÷lÕk Kodlama Referans Sözlü÷ü (SKRS) gibi internet aracÕlÕ÷Õ ile sunulan birçok uygulama Türkiye’deki e-sa÷lÕk uygulamalarÕnÕn temel bileúenlerini oluúturmaktadÕr (http://www.e-saglik.gov.tr 18 Mart 2017).
AyrÕca, Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ Türkiye ølaç ve TÕbbi Cihaz Kurumu bünyesinde geliútirilen Türkiye ølaç ve TÕbbi Cihaz Ulusal Bilgi BankasÕ (TøTUBB), ølaç Takip Sistemi (øTS), Ürün Takip Sistemi (ÜTS) ve Renkli Reçete Sistemi gibi bilgi sistemleri ilaç, tÕbbi cihaz ve kozmetik ürünlerine yönelik düzenleyici, denetleyici,
17 yönlendirici uygulamalarÕ sayesinde insan sa÷lÕ÷Õna hizmet etmek üzere tasarlanmÕú, web üzerinden eriúim sa÷lanan uluslararasÕ standartlarda oldukça önemli sa÷lÕk bilgi sistemleridir (http://www.titck.gov.tr 18 Mart 2017). Öte yandan, Sosyal Güvenlik Kurumu bünyesinde vatandaúlara, kamu kurumlarÕna ve sa÷lÕk hizmet sunucularÕna hizmete yönelik uygulamalar sayesinde bilgiye anÕnda eriúim sunmaktadÕr. Bunlardan özellikle Medula Sistemi, E-Reçete Sistemi ve biyometrik kimlik do÷rulama iúlemleri, elektronik istirahat rapor giriúi gibi pek çok uygulama içeren ve birbiri ile entegre bir úekilde çalÕúan sa÷lÕk bilgi sistemleri ile önemli hizmetler sunulmaktadÕr (http://e.sgk.gov.tr 18 Mart 2017).
ùekil 1. Entegre Sa÷lÕk Bilgi Sistemleri
Kaynak: Memiúo÷lu, 2016.
Günümüzde Sa÷lÕk BakanlÕ÷Õ tarafÕndan projelendirilerek hayata geçirilen di÷er sa÷lÕk biliúimi uygulamalarÕndan Çekirdek Kaynak Yönetim Sistemi (ÇKYS), Elektronik Belge Yönetim Sistemi (EBYS), E-ømza, E-NabÕz, Dijital/Ka÷ÕtsÕz Hastane, Muayene Bilgi Yönetim Sistemi, Aile Hekimli÷i Bilgi Sistemi, Halk Sa÷lÕ÷Õ Bilgi Sistemi, Karar Destek Sistemleri (øú-ZekasÕ), Karar Destek Sistemleri (Sa÷lÕk-NET), Uzaktan E÷itim Sistemi (UZEM), Sa÷lÕk Biliúim A÷Õ, Web Hosting, Siber Güvenlik Sistemi (SOME), Doktor Bilgi BankasÕ, Elektronik Tüberküloz Yönetim Sistemi, øúçi SayÕsÕ Tespit Sistemi, Özürlüler Veri BankasÕ, Personel Bilgi Sistemi, ProgramlarÕ øzleme De÷erlendirme Sistemi, Sosyal Tesis Muhasebe Takip Sistemi, Türkiye Kemik øli÷i Bilgi Sistemi, Türkiye Ulusal Neonatal Tarama ProgramÕ, Tek
18 Düzen Muhasebe Sistemi (TDMS), Türkiye Diyaliz Bilgi Yönetim Sistemi, Türkiye Yo÷un BakÕm øzleme Sistemi, Türkiye Organ ve Doku Ba÷ÕúÕ Bilgi Sistemi, Türkiye Organ ve Doku Bilgi Sistemi, Türkiye Ulusal øúitme Tarama ProgramÕ, YardÕmcÕ Sa÷lÕk Personeli Bilgi BankasÕ, Yeúil Kart Bilgi Sistemi, Co÷rafi Bilgi Sistemi baúlÕca sa÷lÕk bilgi sistemleridir (http://www.e-saglik.gov.tr ve http://sbsgm.saglik.gov.tr 18 Mart 2017).
Sa÷lÕk bilgi sistemleri genel olarak; Klinik Bilgi Sistemleri (KBS) ve Teúhis Tedavi Sistemleri (TTS) olmak üzere baúlÕca iki sÕnÕfa ayrÕlmaktadÕr. Buna göre Klinik Bilgi Sistemleri; Elektronik Sa÷lÕk/Hasta KayÕtlarÕ, Klinik Karar Destek Sistemleri, Hemúire Bilgi Sistemleri, Hasta Takip Sistemleri, TeletÕp, Vaka Bileúimi, AkÕllÕ Kart UygulamalarÕ, Hastane Bilgi Sistemlerinden meydana gelmektedir. Teúhis ve tedavi sistemleri ise Laboratuar Bilgi Sistemi, TÕbbi Görüntü Arúiv ve øletiúim Sistemi, Radyoterapi Bilgi Sistemi, Nükleer TÕp Bilgi Sistemi, TÕbbi Konuúma TanÕma Sistemi, Doküman Yönetim Sisteminden oluúmaktadÕr (Terlemez ve ark. 2014).
ùekil 2. Sa÷lÕk Bilgi Sistemleri (SBS)
Kaynak: Terlemez ve ark, 2014.
Sa÷lÕk Bilgi Sistemleri Klinik Bilgi Sistemleri Elektronik Sa÷lÕk/Hasta KayÕtlarÕ Klinik Karar Destek Sistemleri Hemúire Bilgi Sistemleri Hasta Takip Sistemleri
TeletÕp Vaka Bileúimi
AkÕllÕ Kart (Smart Card) UygulamalarÕ Hastane Bilgi Sistemleri (HBS) Teúhis ve Tedavi Sistemleri Laboratuar Bilgi Sistemi (LBS) TÕbbi Görüntü, Arúiv ve øletiúim Sistemi (PACS) Radyoterapi Bilgi Sistemi (RBS) Nükleer TÕp Bilgi Sistemi (NBS) TÕbbi Konuúma TanÕma Sistemi (TKTS) Doküman Yönetim Sistemi (DYS)
19 2.2.3. Klinik Bilgi Sistemleri (KBS)
Klinik bilgi sistemi, hastalardan, klinisyenlerden veya di÷er sistemlerden veri toplayarak hasta bakÕmÕnda ve klinik uygulamada kullanÕlmak üzere bilgi iúleyen ve sunan bir bilgisayar sistemidir (Mason ve Leong 2016).
Klinik bilgi sistemi, sa÷lÕk hizmeti sunum süreci için önemli klinik bilgileri toplamak, depolamak, manipüle etmek ve iúlemek için tasarlanmÕú bir bilgisayara dayalÕ sistemdir. Klinik bilgi sistemleri, tek bir alana (ör. Laboratuvar sistemleri, EKG yönetim sistemleri) sÕnÕrlÕ olabilir veya daha yaygÕn olabilir ve klinik bilgilerin neredeyse tüm yönlerini (örne÷in, elektronik tÕbbi kayÕtlar) içerir. Klinik bilgi sistemleri, hastanÕn hastalÕk geçmiúi ve bakÕm sa÷layÕcÕlarÕyla olan etkileúimleri gibi klinik verileri depolayan bir klinik veri deposu sa÷lamaktadÕr. Bu veri deposu hekimlerin hastanÕn durumunu, tedavi seçeneklerini ve sa÷lÕklÕ yaúam aktivitelerini yanÕ sÕra kararlarÕn durumunu, üstlenilen faaliyetler ve bu eylemleri gerçekleútirmede yardÕmcÕ olabilecek di÷er ilgili bilgileri belirlemesine yardÕmcÕ olabilecek bilgileri kodlamaktadÕr (http://www.biohealthmatics.com 18 Mart 2017).
Sa÷lÕk bilgi teknolojileri, özellikle de klinik bilgi sistemleri sÕklÕkla sa÷lÕk kalitesi, hasta güvenli÷i, tÕbbi hatalarÕn azaltÕlmasÕ ve maliyetlerin azaltÕlmasÕ için etkin araçlar olarak önerilmiútir. Bununla birlikte, tüm bu faydalarÕn gerçekleútirilmesi, klinisyenlerin bu sistemleri sürekli kullanmalarÕ úartÕna ba÷lÕdÕr (Karimi ve ark. 2015). BaúlÕca klinik bilgi sistemlerinin neler oldu÷una de÷inecek olursak;
2.2.3.1. Elektronik Sa÷lÕk/Hasta KayÕtlarÕ
Elektronik sa÷lÕk kaydÕ, Healthcare Information and Management Systems Society (HIMSS) tarafÕndan “herhangi bir sa÷lÕk da÷ÕtÕm sisteminde bir veya daha fazla buluúmada üretilen hasta sa÷lÕk bilgilerinin boylamsal elektronik kayÕtlarÕdÕr” úeklinde tanÕmlanan, sa÷lÕk hizmetleri ortamÕnda bilgi ve iletiúimin yönetilmesi için önemli bir araçtÕr (Secginli ve ark. 2014). Bu bilgilerin kapsamÕna hasta demografisi, ilerleme notlarÕ, sorunlar, ilaçlar, yaúamsal bulgular, tÕbbi geçmiú, aúÕlar, laboratuar verileri ve radyoloji raporlarÕ dâhildir. Elektronik sa÷lÕk kayÕtlarÕ, hekimin iú akÕúÕnÕ otomatik ve düzenli hale getirir (http://www.himss.org 18 Mart 2017).
20 Elektronik sa÷lÕk kaydÕ, insanlarÕn hastalÕk veya sa÷lÕk durumu ile ilgili geçmiú, úimdiki ve gelecek dönemlerdeki bilgilerinin elektronik sistemler aracÕlÕ÷Õ ile kayÕt edildi÷i, arúivlendi÷i, paylaúÕldÕ÷Õ, istendi÷inde eriúilebilen ve iúlenen her türlü bilgidir (http://www.dijitalhastane.saglik.gov.tr 18 Mart 2017). Sa÷lÕk sektöründe, bilgisayar ortamÕnda kayÕt esasÕna dayalÕ, hasta merkezli, gerekti÷inde arúivlenen bilginin çÕkarÕlÕp kullanÕlabilir hale getirildi÷i, sa÷lÕk bakÕm hizmetlerinin temelini oluúturan kayÕtlardÕr. KÕsaca, sa÷lÕk hizmet sunucularÕnÕn bilgiye çabuk bir úekilde ulaúmasÕnda büyük bir kolaylÕk sa÷layan elektronik sa÷lÕk/hasta kayÕtlarÕ, sa÷lÕk hizmetinin hedeflenen kalitede güvenli ve hÕzlÕ olarak sunulmasÕnda oldukça etkilidir (ùirin 2014).
2.2.3.2. Klinik Karar Destek Sistemleri
Klinik karar destek sistemi, tÕbbi bilginin veya klinik verilerin yönetimi yoluyla klinik kararlar vermede sa÷lÕk profesyonellerini desteklemek için tasarlanmÕú bir bilgisayar sistemi olarak tanÕmlanmaktadÕr. Sa÷lÕk hizmetlerinde klinik karar destek sistemi, hasta verilerini tÕbbi bilgi ile birleútiren bir sistemdir. Bu sistem, klinik karar vermede klinisyenleri aktif olarak desteklemek için hastaya özel çÕktÕ üreten bir çÕkarÕm mekanizmasÕ olarak kullanÕlmaktadÕr. Bu sistemler sa÷lÕk hizmetlerinin sunumunda üç önemli iúlevi desteklemektedir; veri giriúi gibi otomatik olarak klinik bilgi yönetiminin sa÷lanmasÕ, dikkat odaklÕ tÕbbi uyarÕlar ve hatÕrlatÕcÕlarÕn sa÷lanmasÕ ve hasta verilerine dayanarak hastaya özgü tavsiyelerde bulunabilme imkânÕ sa÷lanmasÕdÕr (Schuh ve ark. 2015).
Klinik karar destek sistemleri, hekimlerin hastalara iliúkin özel klinik bilgilerini göz önüne alarak karar verebilmelerine yardÕmcÕ olan önemli mekanizmalardÕr. AyrÕca, hastalÕklarÕ erken teúhis imkânÕ, tÕbbi hatalarÕn önlenmesi, hastaya do÷ru tedavinin uygulanmasÕ, do÷ru ve yerinde kararlar ile maliyetlerin azaltÕlmasÕ, kÕsacasÕ sa÷lÕk bakÕm hizmetlerinin kalitesinin artÕrÕlmasÕnda oldukça faydalÕ sistemlerdir (Özata ve Aslan 2004).
2.2.3.3. Hemúire Bilgi Sistemleri
Hemúirelik biliúimi, hemúirelik bakÕmÕnÕn verilmesinde gerekli uygulamalarÕ desteklemek için hemúirelikle ilgili veri ve bilgilerin iúlenmesinde ve yönetilmesinde bilgisayar ve hemúirelik biliminin birlikte kullanÕldÕ÷Õ uzmanlÕk dalÕdÕr. Hemúirelik
21 biliúim sistemleri; genellikle e÷itim ve yönetim hizmeti alanlarÕnda ve klinik uygulamalarda kullanÕlmaktadÕr (Mutluay ve Özdemir 2014).
Hemúire bilgi sistemi, hemúirelik bakÕmÕnÕn yapÕldÕ÷Õ ortamlarda oluúan klinik verileri iúleyip yöneten, sa÷lÕk bakÕm hizmetinin sunumunda ihtiyaç duyulan bilgileri zamanÕnda düzenli olarak hazÕr hale getiren ve böylece hemúirelerin hasta bakÕmÕna yardÕmcÕ olan bilgisayar sistemidir (Suntay 2010). Bu sistemler, hasta bilgilerinin izlenmesini ve yönetilmesini kolaylaútÕrarak hastanÕn izlenmesi, de÷erlendirilmesi, hastalÕ÷Õn hemúirelik bakÕmÕ ile iliúkisi, bakÕm planlarÕnÕn hazÕrlanmasÕ ve bakÕmÕn yapÕlmasÕ gibi hemúirelik iúlemlerinin hÕzlÕ ve kolay bir úekilde yapÕlmasÕ imkân verir (Bal 2010).
2.2.3.4. Hasta Takip Sistemleri
Genel olarak yo÷un bakÕm ünitesi olarak da bilinen hasta takip sistemleri, nitelikli uzman personel ve yüksek teknolojik cihazlarla donatÕlarak yerleúimi özel olarak tasarlanmÕú, normal tedavi hizmetlerinden ayrÕcalÕk taúÕyan kritik tÕbbi bakÕmÕn sunuldu÷u hastanenin bir bölümüdür. Hasta takip sistemlerinde, hastanÕn hayati bulgularÕ olan kan basÕncÕ, kalp atÕmÕ, vücut ÕsÕsÕ, solunum sayÕsÕ, oksijen saturasyonu gibi önemli de÷erler hasta baúÕnda monitörlerden aralÕksÕz olarak izlenmektedir (Ömürbek ve AltÕn 2009).
Hasta kontrolünün sa÷lÕklÕ bir úekilde yapÕlmasÕnda gerekli hasta verilerinin sürekli olarak takip edilmesine imkân sa÷layan bu sistemlerde, hekimler hasta verilerini istedikleri zaman sisteme girerek etkin bir úekilde kullanabilmektedir. Hasta takip sistemleri, klinik çalÕúmalarÕ kolaylaútÕrÕrken maliyet tasarrufu kazandÕrarak zaman kaybÕnÕ önlemektedir. AyrÕca, hasta yakÕnlarÕnÕn da hastalarÕnÕn sa÷lÕk durumlarÕ hakkÕnda bilgi sahibi olmalarÕ sa÷lanarak kronik hastalÕklarda denetim yapÕlmÕú olmaktadÕr (Demircan 2016).
2.2.3.5. TeletÕp
TeletÕp, hastanÕn klinik sa÷lÕk durumunu iyileútirmek için tÕbbi bilgilerin elektronik iletiúim yoluyla bir yerden baúka bir yere karúÕlÕklÕ iletilerek kullanÕlmasÕ anlamÕna gelmektedir. TeletÕp iki yönlü video, e-posta, akÕllÕ telefonlar, kablosuz
22 araçlar ve di÷er telekomünikasyon teknolojileri formlarÕnÕ kullanarak artan çeúitlilikte uygulamalar ve hizmetler içeren bir sistemlerdir (Raskas ve ark. 2017).
TeletÕp, sa÷lÕk hizmetlerinin sunumunda gerek tÕbbi ve gerekse görüntüleme hizmetlerinin internet sistemi aracÕlÕ÷Õ ile uzaktan verilmesidir. TeletÕp projesinin temel amacÕ, uzman doktor ihtiyacÕnÕn oldu÷u bir zamanda hastalarÕn laboratuar ve görüntüleme hizmetlerine yönelik test ve tetkiklerinin uzaktan uzmanlar tarafÕndan görülerek de÷erlendirilmesidir. Projenin temel hedefi ise yeterli sayÕda radyoloji ve patoloji alanÕnda uzman personel istihdam edilemeyen ancak teknolojik donanÕmÕ tam olan hastanelerde, görüntüleme hizmetlerinde tam kapasite ile bu bölgelerdeki vatandaúlara yerinde hizmet sunulmasÕdÕr (ùirin 2014).
2.2.3.6. Vaka Bileúimi
Sa÷lÕk hizmetleri ile ilgili kaliteli bilgi üretmek için kullanÕlan bilimsel bir yaklaúÕm olan vaka bileúimi, bir hastanede gerçekleútirilen vakalarÕn çeúitlili÷ini açÕklayan bir terimdir. Vaka bileúimi karmasÕna iliúkin sÕnÕflandÕrmalar, sa÷lÕk hizmetlerinin kalitesinde, sonuçlarÕnda ve maliyetlerinde yaúan de÷iúkenlikleri anlamaya yardÕmcÕ olmaktadÕr. Bu sÕnÕflandÕrma, bir hastanede belli bir dönemde yatan hasta sayÕsÕ ve bu hastalar için yapÕlan iúlemler esas alÕnarak yapÕlmaktadÕr. Sa÷lÕk hizmeti sunucularÕnda tedavisi yapÕlan vaka tiplerindeki çeúitlilik, o hizmet sunucusunun vaka karmasÕ olarak adlandÕrÕlmaktadÕr (IúÕk ve ark. 2013).
Vaka bileúimi sistemleri, sa÷lÕk bakÕm hizmetlerinin hem klinik yönü hem de finansal yönü arasÕnda bir ba÷lantÕ ve denge sa÷layan, sa÷lÕk sisteminin çÕktÕlarÕnÕ ve hastalarÕn benzer durumlarÕnÕ özelliklere göre gruplandÕrarak, klinik ve ekonomik açÕdan anlamlÕ olarak kategorize eden sistemlerdir (Güleú 2017).
2.2.3.7. AkÕllÕ Kart (Smart Card) UygulamalarÕ
AkÕllÕ kart uygulamasÕnda, hastalarÕn yaúadÕklarÕ bölgeyi her an de÷iútirebilece÷i gerçe÷iyle hastalara ait tÕbbi kayÕtlarÕn merkezi olarak eriúebilir bir yapÕda olmasÕ ve hasta yer de÷iútirtirse bile bu kayÕtlar yanÕnda taúÕnmalÕ mantÕ÷Õ bulunmaktadÕr (Suntay 2010). Bu ihtiyaç do÷rultusunda sa÷lÕk bilgi teknolojilerinde yaúanan ilerleme ile birlikte akÕllÕ kart tabanlÕ sa÷lÕk kartÕ uygulamalarÕ ortaya çÕkmÕútÕr. HastalarÕn tÕbbi kayÕtlarÕndan küçük bir veri grubu seçilerek sa÷lÕk
