TYT COĞRAFYA KONU İŞLEME MODÜLÜ

(1)

TYT

COĞRAFYA

KONU İŞLEME MODÜLÜ

ANKARA

(2)

TYT COĞRAFYA

KONU İŞLEME MODÜLÜ

ISBN

978-625-7823-07-4

BASKI

Özyurt Matbaa

Yazışma Adresi

Fidanlık Mh. Ziya Gökalp Cd. No: 23 Kat:1, 06600 Çankaya/Ankara www.fencebir.com

Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Fencebir Yayıncılık Eğitim Hizmetleri Anonim Şirketi'ne aittir. Bu kuruluşun izni alınmadan yayının tümü ya da herhangi bir bölümü mekanik, elektronik, fotokopi,

manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz.

BU KİTAP T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞININ BANDROLÜ İLE SATILMAKTADIR.

(3)

ÖN SÖZ

Sevgili öğrenciler,

Yaşam boyunca insanlar belirli aşamalardan geçer ve sınanırlar. İnsanı olgunlaştıran, çabalama-

ya iten bu aşamalar, gerçekten başarmayı gaye edinenlere ‘’vazgeçmeme’’ duygusunu aşılar. Bir düşünürün dediği gibi, ‘’Adım adım küçük başarılar dizisi oluşturabilirsiniz. Her yolculuk ilk adımla başlar ama gideceğiniz yere ulaşmak için ikinci, üçüncü ve gerekli tüm adımları atmak zorundasınız.’’

İşte bu adımları atarak güzel, umut dolu bir geleceğe ulaşmak için geçeceğiniz bazı sınavlarda sizle- re yardımcı olabilmek, başarınıza katkıda bulunmak amacıyla hazırlanan bu soru bankası; konuların bütününü ölçen, kalıcı bilgiler sağlayan, bilgi eksiklerinizi görmenizi ve gidermenizi sağlayacak şekil- de, özgün ve öğretici bir bakış açısıyla hazırlanmıştır.

Değişim hayatın değişmez kuralı olup sürekli ve kaçınılmazdır. Hepimiz için önemli olan, deği-

şim zamanının geldiğini fark edip zaman kaybetmeden değişime yönelmek ve değişimi yönetmektir.

Fencebir Yayınları, eğitim-öğretim hayatımızdaki değişim ve gelişmelere bağlı olarak kendini sürek-

li, yeniliklere açık tutmayı ilke edinmiştir. Bu doğrultuda sınav sistemine ve müfredata uygun olarak hazır- lanan yayınlarımız ile sizlere fayda sağlamak en büyük temennimizdir.

Başarı dileklerimizle…

Fencebir Yayınları

(4)

İÇİNDEKİLER

I. ÜNİTE: DOĞAL SİSTEMLER

– İnsan - Doğa Etkileşimi ve Coğrafya ...1

– Dünya'nın Şekli ve Hareketleri ... 17

– Eksen Eğikliği ... 27

– Koordinat Sistemi ve Konum ... 37

– Coğrafi Rehberim: Haritalar ... 54

– Haritalarda Yer Şekillerinin Gösterilmesi... 62

– Şeffaf Küre: Atmosfer ... 73

– İklimin Ana Elemanı: Sıcaklık ... 81

– Basınç ve Rüzgârlar... 93

– Nemlilik ve Yağış ...113

– Büyük İklim Tipleri...123

– Türkiye'nin İklimi ...134

– Dünya'nın Tektonik Oluşumu ve Değişimi ...148

– Jeolojik Zamanlar ...152

– İç Kuvvetler ...158

– Kayaçlar ...168

– Türkiye'de İç Kuvvetler ...169

– Dış Kuvvetler ...178

– Türkiye'de Dış Kuvvetler ...196

– Türkiye'de Başlıca Yüzey Şekilleri ...200

– Su Kaynakları ...207

– Topraklar...224

– Bitkiler ...237

II. ÜNİTE: BEŞERİ SİSTEMLER

– Yerleşme ...251

– Nüfus ...263

– Türkiye'de Nüfus ...275

– Göçler ...286

– Ekonomik Faaliyetler ...296

III. ÜNİTE: KÜRESEL ORTAM: BÖLGELER VE ÜLKELER

– Bölgeler ve Ülkeler ...303

– Uluslararası Ulaşım Hatları ...311

IV. ÜNİTE: ÇEVRE VE TOPLUM

– Doğal Ortam ve İnsan ...321

– Afetler ...328

(5)

İnsan - Doğa Etkileşimi ve Coğrafya

Doğal Sistemler

İNSAN - DOĞA ETKİLEŞİMİ VE COĞRAFYA

“İnsanların içinde yaşadığı canlı ve cansız tüm varlıkla- rı içine alan yere ortam veya çevre denir. Doğal şart- lar altında gelişen olayların oluşturduğu ortama doğal ortam denir. Doğal ortam dört temel unsurdan oluşur.

Atmosfer

1444444444444424444444444443 Biyosfer Hidrosfer Litosfer

1) Litosfer (Taş küre): Kayaçlar ve tabakalardan olu- şan, dağ, ova plato ve vadi gibi yer şekillerinin bulun- duğu ortamdır.

2) Hidrosfer (Su küre): Okyanus, deniz, göl ve akarsu gibi suların oluşturduğu ortamdır.

3) Atmosfer (Hava küre): Hava olaylarının meydana geldiği dünyayı çepeçevre saran gazlardan oluşan ortamdır.

4) Biyosfer (Canlılar küresi): Cansız varlıklar ile canlı varlıkların yaşadığı ortamdır.

Bu dört ortam dışında insanın faaliyetlerini gerçek- leştirdiği ortama ise beşerî ortam denir.

Avcılık ve toplayıcılık ile uğraşan insanların yerleşik hayata geçmesi ile birlikte dünya nüfusunu, beşerî ve ekonomik faaliyetlerin artması doğal ortamları azaltır- ken beşerî ortamların artmasına neden olmuştur.

Dört doğal ortam ile beşerî ortam birlikte coğraﬁ ortam oluşturur.

Coğrafyanın inceleme alanı doğal ortamdır.

Coğrafyanın inceleme konusu; insan ve doğal ortam arasındaki karşılıklı etkileşimdir.

Dikkat

Coğrafya; coğraﬁ olay ve olguların birbirleriyle ve çevreleri ile olan karşılıklı ilişkileri ve etkileşimleri inceler. İnsan ile doğanın karşılıklı olarak etkileşimleri coğrafyanın inceleme konularının temelini oluşturur.

Coğrafyacılar insan ve doğa etkileşiminde üç temel durumun sonuçlarını göz önünde bulundurur.

İnsan - Doğa Etkileşimi

İnsanın doğaya bağımlı olması

İnsanın doğaya adapte olması

İnsanın doğayı değiştirmesi

ORTAM İnsan Yaşamına Etkileri

Ortamı İnceleyen Coğrafya Dalı

Atmosfer (Hava ve iklim)

Günlük yaşam, giyinme şekilleri, nüfus, yerleşme, tarım, hayvan- cılık, ulaşım ve turizm faaliyetleri

Klimatoloji

Litosfer (Yer şekilleri)

Yerleşme, ulaşım, tarım, turizm, ulaşım, iklim, madencilik

Jeomorfoloji

Hidrosfer (Yeryüzündeki

sular)

İçme, sulama ve kullanma suyu, enerji üretimi, su

ürünleri üretimi

Hidrografya

Biyosfer (Canlılar)

Gıda üretimi, endüstriyel ham madde sağlama, hayvan gücü ve

enerji üretimi

Biyocoğrafya

Aşağıdaki coğrafya konularından hangisi doğal sistemlerin inceleme alanı içinde bulunmaz?

A) Kütle hareketleri ve heyelanların nedenleri B) Denizlerin tuzluluk oranının nedenleri C) Yağış miktarını etkileyen faktörler

D) Kırsal yerleşmelerin dokularına göre incelenmesi E) Canlı çeşitliliğinin yeryüzüne dağılışının incelen-

mesi

Örnek

¹

Kırsal yerleşmelerin dokularına göre incelenmesi beşerî sistemlerin inceleme alanında yer alır.

D Çözüm

İnsan - Doğa Etkileşimi ve Coğrafya

Doğal Sistemler

(6)

İnsan - Doğa Etkileşimi ve Coğrafya

Coğrafya Öğrenmek Neden Gereklidir?

• Doğal çevrenin, doğal sistemlerin oluşum ve geli- şim süreçlerini anlayabilmek,

• Doğal ve beşerî süreçlerin işleyişini, zamana bağlı olarak değişimini anlayabilmek,

• Doğal ve beşerî süreçlerin birbirlerini nasıl etkile- diğini anlayabilmek,

• Doğal ve beşerî süreçlerin ilişkilerinden yola çıka- rak yaşam alanımızın konumunu, fiziksel ve kültü- rel özelliklerini kavrayabilmek,

• İnsanların yaşam tarzlarının geçmişten günümüze kadar geçirdiği değişimleri öğrenebilmek,

• İnsanların çevreyi değerlendiriş şeklini ve çevreyi nasıl etkilediklerini anlayabilmek,

• Nerede, nasıl ve niçin sorularının yardımı ile coğ- rafi olayları, yaşanılan yer, bölge ve ülkenin dünya üzerindeki durumunu anlayabilmek,

• Toplumun mekânı değerlendiriş biçimine bakarak dünyadaki benzerlik ve farklılıkları anlayabilmek,

• Yerel veya küresel coğrafi olayların dağılışını ta- nıyabilmek,

• Fizikî çevre ile toplum arasındaki ilişkileri kavrayabilmek,

• Sınırlı doğal kaynaklar ve yenilenebilir doğal kay- nakların kullanımına, korunmasına yönelik planla- malar ve uygulamalar konusunda sürdürülebilir yöntemleri geliştirme yeteneğine sahip olmak,

• Küreselleşen dünyada doğal çevre, bireyler ve toplumlara karşı bağımlılığı kavrayabilmek ayrıca dünya vatandaşı olabilmek için coğrafya öğren- meliyiz.

İnsan - Doğa Etkileşimi

İnsanlar yaşamlarını devam ettirebilmek için doğaya bağımlıdır. Çünkü yaşam için gerekli olan su, hava ve besinler doğadan karşılanmaktadır. Bu nedenle ilk medeniyetler, su kaynaklarının bulunduğu tarımın yapılabildiği alanları yerleşim alanı olarak seçmiştir.

Günümüzde birçok yerleşme akarsu, göl ve deniz gibi su kaynaklarının yakınında bulunmaktadır.

Yer şekilleri insan yaşamını önemli oranda etkiler.

Yerleşim yerinin seçilmesinde; düz alanlar, eğimin az olduğu alanlar ve ortalama yükseltinin az olduğu alanlar diğer alanlara göre daha fazla tercih edilmiş- tir. Yer şekilleri tarım, ulaşım, turizm ve madencilik

gibi bir çok ekonomik faaliyeti büyük oranda etkiler.

Yaşanılan yerin iklim özellikleri insan hayatını bü- yük ölçüde etkiler. Yetiştirilen tarım ürünleri; yaygın olarak tüketilen besinler, ulaşım, giysiler, konutların şekli, konut yapımında kullanılan malzemeler iklime bağlı olarak şekillenir. Bulunduğunuz bölgenin biyos- ferinde yer alan hayvanlar, bitkiler beslenme ve ekonomik faaliyetleri belirleyen bir diğer etkendir.

İnsanları diğer canlılardan ayıran en önemli özellik- lerden biri de farklı ortam koşullarında yaşamlarını devam ettirebilmeleridir. Bu noktada insanların ortam koşullarına adaptasyonu ve doğaya olan etkileri ile doğayı değiştirmesinin payı yüksektir.

İnsan yaşamı büyük oranda doğaya bağlıdır. Gü- nümüze gelindikçe doğal kaynak kullanımı ve do- ğaya olan etki daha artmıştır. Teknolojik gelişmele- re rağmen insanın doğaya olan bağımlılığı ortadan kalkmamıştır.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi insanların doğaya olan bağımlılığını daha az oranda yan- sıtır?

A) Nemli ve yağışlı bölgelerde tarımsal verimin fazla olması

B) Mezopotamya ve Mısır medeniyetlerinin büyük akarsuların çevresinde kurulmuş olması

C) Gelişmiş ülkelerde hidroelektrik santraller inşaatının yaygın olması

D) Orta Asya ve Kuzey Afrika’da kerpiç düz damlı konutların yaygın olması

E) Orta kuşakta 500 metreden daha az yükseltiye sahip yerlerin daha yoğun nüfuslu olması

Örnek

2

C Çöz

ü

m

(7)

İnsan - Doğa Etkileşimi ve Coğrafya

Soğuk bölgelerde konutların kalın duvarlı ve küçük pencereli olması, dağlık bölgelerde yamaçların teras- lanarak tarım yapılması insanın doğaya adaptasyo- nuna örnek verilebilir. İnsanlar yaşamını devam ettirebilmek için doğanın oluşturduğu zorluklara adapte olmak zorundadır.

Diğer canlılardan farklı olarak insanlar çevresini de- ğiştirip dönüştürme yeteneğine sahiptir.

• Konut yapımı ve endüstriyel ham madde ihtiyacı için ormanların tahrip edilmesi

• Tarımsal verimi artırmak için barajların yapılması,

• Tarım ve yerleşim alanı oluşturmak için sulak alan- ların kurutulması,

• Sanayi bölgelerinde su, toprak ve hava kirliliğinin artması, insanların doğa ile etkileşiminde olumsuz etkilerden bazılarıdır.

• Erozyonun şiddetli olduğu bölgelerde ağaçlandır- ma ve teraslama uygulamaları,

• Nesli tükenmekte olan bitki ve hayvanların koruma altına alınması,

• Su kaynaklarının daha etkin kullanılması,

• Yapılan baraj ve göletlerin bölge iklimini olumlu yönde etkilemesi insanların doğa ile etkileşiminin olumlu etkilerinden bazılarıdır.

Akarsular, verimli ovalar, ormanlar ve zengin ma- den yatakları doğal kaynak olarak insanlara kolay- lık sağlarken; depremler, volkanik patlamalar, sel ve taşkınlar, tsunamiler doğanın ve doğal olayların oluşturduğu zorluklardır.

Dikkat

I. İnsanın doğaya olan bağımlılığı II. İnsanın doğaya adapte olması III. İnsanın doğayı değiştirmesi IV. İnsanın doğaya zarar vermesi V. İnsanın doğayı koruması

Sulak alanların (bataklıklar) drenaj sistemleri ile kurutularak tarım alanına dönüştürülmesi veya başka amaçlar için kullanılması insan-do- ğa etkileşimi açısından değerlendirildiğinde yukarıdakilerden hangilerini en iyi yansıtır?

A) I ve II B) I ve IV C) II ve V D) III ve IV E) IV ve V

Örnek

³

D Çöz

ü

m

Aşağıdakilerden hangisi doğal dengeyi bozdu- ğu için doğal ortam üzerinde daha fazla olum- suz etkiye sahiptir?

A) Yarı kurak bölgelerde tahıl tarımının diğer tarım kollarına göre daha yaygın olması

B) Genç oluşumlu arazilerde şiddetli depremlerin sık görülmesi

C) Engebeli ve yarı kurak bölgelerde akarsu aşın- dırması ile oluşan erozyonun şiddetli olması D) Ekvatoral bölgede yıl boyunca yağış ve sıcaklı-

ğın yüksek olması

E) Sanayi üretimini artırmak için fosil yakıt kullanı- mının artması

Örnek

⁴

E Çöz

ü

m

(8)

Etkinlik

A. Aşağıdaki doğal unsurların ait olduğu ortamı örnekteki gibi işaretleyiniz.

Doğal Unsur Litosfer Hidrosfer Atmosfer Biyosfer

1 Akarsu {

2 Mermer

3 Rüzgâr

4 Çınar

5 Deniz

6 Kedi

7 Toprak

8 Göl

9 Oksijen

10 Çakıl taşı

11 Dalga

12 Ozon

B. Aşağıdaki süreçlerin hangi sistemlere ait olduğunu örnekteki gibi işaretleyiniz.

Doğal Sistemler Beşerî Sistemler

1 Akdeniz ülkelerinde yaz turizminin yaygın olması {

2 Orta kuşakta mevsimlerin belirgin olarak yaşanması 3 Engebeli ve yağışlı bölgelerde heyelanların oluşması 4 Yüksek ve serin bölgelerde hayvancılık yapılması 5 Bataklıkların tarım alanına dönüştürülmesi 6 Antalya ve çevresinde seracılık yapılması 7 Tropikal kuşakta hortumların görülmesi

8 Kutuplarda 6 ay süreli gece ve gündüzlerin yaşanması 9 Fosil yakıtların enerji üretiminde kullanılması

10 Büyük Okyanus’ta volkanik potlamaların yaygın olması

C. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kelime ya da kavramlarla tamamlayınız.

1. Cansız varlıklar ile canlı varlıkların yaşadığı ortama --- denir.

2. İnsanın yaşadığı canlı ve cansız varlıkların tümünü içine alan yere --- veya --- denir.

3. Coğrafya --- ve --- arasındaki etkileşimi inceleyen bilimdir.

4. Engebeli yerlerde köprü ve tünel gibi yapıların yapılması --- ile doğa arasındaki etkileşime örnektir.

5. Rüzgâr, yağış ve yıldırım gibi doğa olayları --- içinde meydana gelir.

6. İnsanın yaşam alanındaki şartlara uyum sağlamasına --- denir.

7. Çevremizde insanın oluşturduğu unsurların dışındaki her şey --- unsurdur.

8. Doğal çevre litosfer, atmosfer, --- ve --- tarafından oluşturulur.

Etkinlik

Doğal Sistemler

A- 1. Hidrosfer, 2. Litosfer , 3. Atmosfer

, 4. Biyosfer, 5. Hidrosfer , 6. Biyosfer, 7. Litosfer

, 8. Hidrosfer, 9.

Atmosfer, 10. Litosfer , 11. Hidrosfer

, 12. Atmosfer

B- Doğal Sistemler: 2, 3, 7, 8, 10 Beşerî Sistemler: 1, 4, 5, 6, 9 C- 1. Biyosfer / 2. Ortam, çevre / 3 İnsan, doğa / 4 insan / 5 atmosfer / 6 adaptasyon / 7 doğal / 8 hidrosfer, biyosfer

(9)

Konu Kavrama Testi

TEST

1

1. Aşağıdakilerden hangisi doğal çevreyi oluş- turan “muhteşem dörtlü” de denilen dört ortam- dan biri değildir?

A) Litosfer B) Barisfer C) Hidrosfer D) Atmosfer E) Biyosfer

2. Aşağıdaki kavramlardan hangisinin tanımı yanlış verilmiştir?

A) Çevre: İnsanların içinde yaşadığı canlı ve cansız tüm varlıkları içine alan yerdir.

B) Litosfer: Yer kabuğunun altında yer alan ve çeşitli olaylarla hava olaylarını etkileyen yerin iç katmanıdır.

C) Biyosfer: Cansız varlıklar ile canlı varlıkların yaşadığı ortamdır.

D) Atmosfer: Hava olaylarının meydana geldiği yer küreyi çepeçevre saran gaz tabakasıdır.

E) Hidrosfer: Yeryüzündeki tatlı ve tuzlu suların oluşturduğu ortamdır.

3. Doğa ve insan etkileşimi incelendiğinde aşa- ğıdakilerden hangisi doğal olayların insan ya- şantısı üzerindeki etkilerine örnek verilemez?

A) Kurak ve yarı kurak bölgelerde toplu yerleşme dokusunun yaygın olması

B) Ekvatoral bölgede yerleşmelerin yüksek dağ- lık alanlarda ve yüksek platolarda daha yay- gın olması

C) Norveç, İsveç ve İsviçre gibi ülkelerde kış turizminin gelişmiş olması

D) Sanayi gelişimi yüksek olan bölgelerde nüfus yoğunluğunun fazla olması

E) Akdeniz iklim bölgelerinde tarım mevsiminin uzun olması

4. Gelişmiş ve sanayileşmiş ülkelerde ve bölgeler- de insanların doğal ortam üzerindeki etkileri daha fazladır.

Ekvator

II I

III

IV V

Buna göre, yukarıdaki bölgelerden hangisin- de insanların doğal çevre üzerindeki etkileri diğerlerinden daha sınırlıdır?

A) I B) II C) III D) IV E) V 5. Aşağıdakilerden hangisi insanların doğa üze-

rindeki olumsuz etkilerinden biri değildir?

A) Makine kullanımının artmasına bağlı olarak mera ve çayırların tarım alanına dönüştürülmesi B) Ormanların endüstriyel ham madde üretimin-

de kullanılması

C) Erozyon şiddetinin fazla olduğu yerlerde ağaçlandırma çalışmalarının yapılması D) Büyük kentlerde ısınma ve ulaşımda fosil ya-

kıt kullanımının artması

E) Kentsel atık suların akarsulara ve diğer su kaynaklarına karışması

6. Aşağıdakilerden hangisi doğal çevre koşul- larının insan yaşamına olan etkilerine örnek gösterilemez?

A) Yağışın fazla olduğu bölgelerde konut yapı- mında ahşap kullanılması

B) Doğu Anadolu’da kara ve demir yolu yapım maliyetinin yüksek olması

C) Tropikal kuşakta hortum ve fırtınaların neden olduğu can kaybının fazla olması

D) Büyük kentlerin çevresinde kümes hayvancılı- ğının yaygın olması

E) Kıyı ovalarında tarımsal verimin daha yüksek olması

Konu Kavrama Testi

1

(10)

Konu Kavrama Testi

TEST

1

7.

Ekvator

Y X

Yukarıdaki haritada gösterilen X bölgesinde insanlar yıl boyunca kalın giysiler kullanırken Y bölgesindeki insanların yıl boyunca ince giysiler kullanmasının temel nedeni aşağıda- kilerden hangisidir?

A) Ekonomik gelir seviyelerinin farklı olması B) Kültürel yapılarının farklı olması

C) Ekonomik faaliyetlerin farklı olması D) Yerleşme dokularının farklı olması E) Doğal ortam koşullarının farklı olması

8. Aşağıdakilerden hangisinin doğal ve beşerî sistemlerin karşılıklı etkileşimine örnek veri- lemez?

A) Kurak bölgelerde düz damlı evlerin yapılması B) Yatak eğimi az olan akarsuların ulaşımda kul-

lanılması

C) Alüvyon topraklarda tarımsal verimin yüksek olması

D) Kolay eriyebilen kayaçların kalın bir tabaka oluşturduğu bölgelerde mağaraların yaygın olması

E) Okyanus akıntılarının karşılaştığı yerlerde ba- lıkçılığın daha yoğun olarak yapılması

9. Aşağıdaki verilenlerden hangisinde doğal çevrenin etkisi bulunmamaktadır?

A) Gelişmemiş ülkelerde kentli nüfus oranının düşük olması

B) Engebeli bölgelerde tarıma ayrılan alan ora- nının az olması

C) Kurak ve yarı kurak bölgelerde tahıl tarımının yaygın olması

D) Yazları yağışlı geçen bölgelerde büyükbaş hayvancılığın yaygın olması

E) Kışların ılık ve güneşli geçtiği bölgelerde sera- cılık faaliyetlerinin yaygın olması

10. Aşağıdaki turizm varlıklarımızdan hangisi do- ğal unsurlar içinde yer alır?

A) Artemis Tapınağı B) Efes Antik Kenti

C) Pamukkale Travertenleri D) Ayasofya Müzesi E) Nemrut Dağı Heykelleri

11. Aşağıdakilerden hangisi insanın doğaya olan etkisine örnek verilebilir?

A) Doğal bitki örtüsünün step (bozkır) olduğu bölgelerde küçükbaş hayvancılığın yaygın ol- ması

B) I. Jeolojik devirde oluşmuş olan arazilerde taş kömürü yataklarının bulunması

C) Sığ koy ve körfezlerde kültür balıkçılığının ya- pılması

D) Yağışlı bölgelerde mısır ve pirinç tarımının yaygın olması

E) Akış hızı yüksek olan akarsuların üzerine hidroelektrik barajların kurulması

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

B B D A C D E D A C E

(11)

Ödev Testi

TEST

2

1.

I

V II

III

IV

Yukarıdaki haritada gösterilen numaralı yer- lerden hangisinde doğal koşullar insan yaşa- mını daha fazla zorlaştırmaktadır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2. İnsan faaliyetleri hem doğal sistemler hem de beşerî sistemler üzerinde değişikliğe yol açabilir.

Bu durum insan faaliyetlerinin nitelik ve niceliğine göre değişiklik gösterir.

Buna göre, aşağıdaki insan faaliyetlerinden hangisinin hem doğal sistemler hem de be- şerî sistemler üzerinde olumsuzluğa neden olması beklenmez?

A) Kimya sanayisi tesislerinin ormanlık bölgelere kurulması

B) Millî park uygulamalarının yaygınlaştırılması C) Tarımda suni gübre ve ilaç kullanımının art-

ması

D) Sulak alanların kurutularak tarım alanlarına dönüştürülmesi

E) Çayır, mera ve orman alanlarının tarım alanı- na dönüştürülmesi

3. • İsviçre’de ulaşımda köprü, tünel ve viyadük gibi yapılara ihtiyaç fazladır.

• İngiltere ile Fransa deniz altında yapılmış olan Manş Tüneli ile birbirine bağlanmıştır.

• Libya’nın kuzey kesimlerindeki ova ve kent- lere Yapay Nehir Projesi ile su taşınmaktadır.

Yukarıdakilerden faydalanarak aşağıdaki yo- rumlardan hangisine ulaşılabilir?

A) İnsanlar sürekli olarak doğal koşullara adapte olur.

B) İnsan doğal çevresi ile etkileşimini bilimsel ça- lışmalara bağlı olarak azaltmıştır.

C) İnsanlar doğal çevreyi değiştirerek dönüştür- meye çalışır.

D) İnsanlar sürekli doğal koşullara bağımlı olarak yaşar.

E) İnsanlar doğal süreçlerin işleyişine müdahale etmez.

4. Hızlı nüfus artışının ve çarpık kentleşmenin yay- gın olduğu bölgelerde insanların doğal çevre üzerindeki olumsuz etkisi diğer bölgelere göre daha fazladır.

Ekvator

II

I III

IV

V

Buna göre, yukarıdaki haritada gösterilen nu- maralı bölgelerden hangisinde hızlı nüfus ar- tışı ve çarpık kentleşme doğal çevre üzerinde daha fazla olumsuz etkiye sahiptir?

2

Ödev Testi

(12)

Ödev Testi

TEST

2

5.

Ekvator

X Y

Yukarıdaki haritada gösterilen X bölgesinde doğal bitki örtüsü orman iken, Y bölgesinde doğal bitki örtüsünün bozkır olması, iki bölge- nin aşağıdakilerden hangisi bakımından farklı olması ile açıklanabilir?

A) Yer şekillerinin engebe durumu B) Toprak türü

C) Tarıma ayrılan alanların oranı D) Yapılan hayvancılık türü E) İklim özellikleri

6. Çöl bölgelerinde yaşayan insanlar çadırlarda, eskimolar iglo adı verilen buz evlerde, nemli böl- gelerdeki insanlar ahşap konutlarda, yarı kurak iklim bölgelerindeki insanlar ise toprak konutlarda yaşamını devam ettirmektedir.

Yukarıdaki parçadan çıkarılacak olan en önemli yargı, aşağıdakilerden hangisidir?

A) Yeryüzünün her bölgesinde insanlar doğal çevreyi değiştirirler.

B) Doğal şartlarda meydana gelen değişiklikler insanların yaşamının da değişmesine neden olur.

C) İnsanlar doğal ortamdaki bütün zorluklara kar- şı önlemler alabilirler.

D) Doğal çevre koşulları insan yaşamını sınırlan- dırır.

E) Doğal ortam şartları insanların yaşam tarzları- nı ve insan faaliyetlerini etkiler.

7. (I) Mısır Medeniyeti’nin ortaya çıktığı dönemde Nil Nehri’nin taşıdığı su miktarının arttığı dönemde alüvyonlar tarım alanlarında verimliliği artırmak- taydı. (II) Nil Nehri’ndeki sel ve taşkınlar Mısırlı- ların evlerinin hemen hemen her yıl yıkılmasına neden olmaktaydı. (III) Antik Mısırlılar sulama sistemleri geliştirerek tarımsal verimi artırmıştır.

(IV) Günümüzde ise Nil Nehri üzerine kurulan Aswan Barajı gibi barajlar Nil Delta’sının sulan- masında ve elektrik üretiminde kullanılmaktadır.

Yukarıdaki parçada verilen numaralı cümle- lerden hangileri insanların doğal sistemlere olan etkilerine örnek verilebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve II D) II ve III E) III ve IV

8. Aşağıdakilerden hangisi doğal koşulların in- san yaşamı için oluşturduğu zorluklardan biri değildir?

A) Sel ve taşkınlar

B) Deltaların tarımda kullanılması C) Depremler ve tsunamiler D) Volkanik faaliyetler

E) Kütle hareketleri ve heyelanlar

9.

Ekvator

I

II III V IV

Yukarıdaki haritada gösterilen numaralı böl- gelerden hangisinde insan ve doğa etkileşimi daha sınırlı oranda gerçekleşmektedir?

1 2 3 4 5 6 7 8 9

D B C E E E E B A

(13)

Coğrafya Biliminin Bölümlenmesi Tarihsel Süreçte Coğrafya Biliminin Gelişimi

Coğrafya Biliminin Bölümlenmesi Tarihsel Süreçte Coğrafya Biliminin Gelişimi

Doğal Sistemler

Alt Dalları Yararlandığı Bilimler Açıklamalar

A) Fiziki Coğrafya

Jeomorfoloji Jeoloji, Jeoﬁ zik, Jeodezi

Yeryüzünün şekillenmesinde etkili olan kuvvetleri ve bu kuvvetlerin oluşturduğu yerşekillerini inceler.

Klimatoloji Meteoroloji İklim ve iklim elemanlarının oluşumu, dağılışı ve sonuçlarını inceler.

Hidrografya Hidroloji Osenoğrafya

Yer üstü ve yer altı sularını inceler.

Biyocoğrafya Biyoloji, Botanik, Zooloji

Yeryüzünde bulunan bitki ve hayvan topluluklarını ve onların coğraﬁ dağılışını inceler.

Toprak Coğrafyası Jeoloji, Litoloji Yeryüzündeki toprakların oluşumu, özellikleri ve dağılışını inceler.

Kartografya Matematik Harita ve harita benzeri gösterimleri üretmek için gerekli olan uygulamaları kapsar.

Doğal Afetler

Coğrafyası Jeoloji, Meteoroloji Yeryüzünde meydana gelen doğal afetlerin oluşum nedenlerini ve dağılışını inceler.

B) BEŞERÎ VE EKONOMİK COĞRAFYA

Nüfus Coğrafyası Demograﬁ Nüfusun artışı, dağılışı, yoğunluğu ve nüfusun yapı- sal özelliklerini inceler.

Yerleşme

Coğrafyası Demograﬁ Doğal ve beşerî unsurların yerleşme üzerindeki etkilerini ve yerleşme tiplerini inceler.

Kültürel Coğrafya Sosyoloji Kültürlerin özelliklerini, dağılışını ve kültür bölgelerini inceler.

Tarım Coğrafyası Ekonomi Tarım, hayvancılık ve balıkçılık faaliyetlerinin yeryüzü- ne dağılışını ve bu dağılışı etkileyen faktörleri inceler.

Sanayi Coğrafyası Ekonomi Doğal, beşerî ve ekonomik unsurların sanayi üzerin- deki etkilerini ve sanayi bölgelerinin dağılışını inceler.

Ulaşım Coğrafyası Ekonomi, Jeoloji, Jeopolitik

Ulaşımı etkileyen faktörleri, ulaşım sistemlerini ve ulaşım ağlarının dağılışını inceler.

Enerji Coğrafyası Ekonomi, Jeoloji, Fen Bilimleri

Enerji kaynaklarının özelliklerini, oluşumunu ve yer- yüzündeki dağılışını inceler.

Ticaret Coğrafyası Ekonomi Ticari faaliyetlerin dağılışını ve ticaret üzerinde etkili olan faktörleri inceler.

Siyasi (sosyal)

Coğrafya Sosyoloji

Ülkelerin jeopolitik özelliklerini, ülkeler arası ilişkile- ri, siyasi olayların mekansal bağlarını ve dağılışını inceler.

Turizm Coğrafyası Ekonomi Turizm faaliyetlerini etkileyen faktörleri ve turizm faaliyetlerinin dağılışını inceler.

Sağlık Coğrafyası Tıp Bazı hastalıkların dağılışını ve bunlara etki eden faktörleri inceler.

Tarihî Coğrafya Tarih Coğrafyanın tarihî ve coğrafyanın gelişimini inceler.

GENEL COĞRAFYA Bölgesel Coğrafya

Bölgeler Coğrafyası Coğraﬁ konulara göre oluşturulan bölgelerin sınırlarını ve dağılışını inceler.

Ülkeler Coğrafyası Ülkeleri coğraﬁ özelliklerine göre inceler.

Kıtaları ﬁ ziki, beşerî ve ekonomik özelliklerine göre inceler.

(14)

Coğrafya Biliminin Bölümlenmesi Tarihsel Süreçte Coğrafya Biliminin Gelişimi

Coğrafya incelemelerinde; Tarih, Antropoloji, Etnoloji, Sosyoloji, Arkeoloji, İktisat, Jeoloji, Jeodezi, Astrono- mi, Meteoroloji, Biyoloji, Botanik, Zooloji, Hidroloji, Siyaset, Felsefe, Fizik, Jeopolitik, İstatistik, Demog- raﬁ , Tıp ve Teknocoğrafya gibi bilimlerden faydalanır.

Coğrafyanın Metedolojisi

Coğrafyacılar bir coğraﬁ olayı incelerken aşağıdaki yöntemleri kullanır.

• Gezi

• Gözlem

• Görüşme

• Arazi çalışmaları

• Anket

• Örnekleme

Coğrafyacılar bir coğraﬁ olayı ifade ederken; çizim, yazılı anlatım ve sözlü anlatım tekniklerini kullanır.

Jeomorfoloji; yeryüzünün şekillenmesinde etkili olan iç ve dış kuvvetleri, bu kuvvetlerin oluşturduğu yer şekilleri ile yer şekillerinin dağılışını inceler. Jeomor- foloji araştırmalarını doğal ortamda yaptığı için doğal unsurlar ile ilgilenen birçok bilimin elde ettiği bilgiler- den faydalanır.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi jeomorfolojinin yararlandığı bilim dallarından biri değildir?

A) Jeoloji B) Biyoloji C) Jeodezi

D) Litoloji (Taş bilimi) E) Pedoloji (Toprak bilimi)

Örnek 5

Jeoloji jeodezi, litoloji ve pedoloji yer kabuğu ile il- gilenirken biyoloji canlıların sınıﬂ andırılması, özel- likleri ve dünyaya dağılışını inceler. Bu nedenle jeomorfoloji biyoloji biliminden faydalanmaz.

B Çözüm

Coğrafyanın İlkeleri

1) Nedensellik (Sebep - sonuç) ilkesi:

Coğraﬁ olayların nedenlerini ve sonuçlarını araştırır.

Diğer bilimlerde olduğu gibi coğrafyanın en önemli ilkesi incelediği konunun neden ve sonuçlarını bul- maktadır.

2) Karşılıklı İlgi (Bağlantı Kurma) İlkesi:

Coğraﬁ olaylar arasındaki ilişkiler ve ortak yönler bulunur. Benzer olaylar arasındaki ilişkiler veya ayrılık- lar incelenir.

3) Dağılış (Yayılma) İlkesi:

Coğrafya incelediği olayın yeryüzünün tamamında veya bir bölümündeki dağılışını inceler. Dağılış ilkesi coğrafyayı diğer bilimlerden ayıran ilkedir.

Coğrafyanın kullandığı ilkelere göre tanımı şu şe- kilde yapılabilir;

Coğrafya; doğal ve beşerî olayların nedenlerini, di- ğer olaylar ile benzerliklerini araştıran ve elde etti- ği sonuçların haritalar üzerinde dağılışını gösteren bilimler topluluğudur.

Dikkat

(I) Muson ikliminde; yaz musonu denizden geldiği için yazlar yağışlıdır. (II) Kış aylarında rüzgâr kara- dan denize doğru estiğinde kışlar kuraktır. (III) Kışın yaprağını döken geniş yapraklı ormanlar doğal bitki örtüsüdür. (IV) Güney ve Güneydoğu Asya ülkele- rinde bol yağışlı muson iklimi etkilidir. (V) Yıllık yağış rejimi düzensizdir.

Yukarıdaki parçada verilen numaralı cümlelerin hangisinde coğrafyanın dağılış ilkesi kullanılmıştır?

A) I B) II C) III D) IV E) V Örnek 6

D Çözüm

Tarihsel Süreçte Coğrafya Biliminin Gelişimi Yazının icadından önceki dönemlerde yön bulma ve keşfetme bilgi birikimi bulunmaktaydı. Bu bilgileri ilk insanlar ilkel çizimler ile haritalar şeklinde kayıt altına almıştır. MÖ. 6200 yıllarına ait Çatalhöyük bunun en önemli kanıtıdır.

(15)

Coğrafya Biliminin Bölümlenmesi Tarihsel Süreçte Coğrafya Biliminin Gelişimi

İlk Çağ’da Coğrafya

İlk defa coğraﬁ düşünüş Anadolu, Mezopotamya, Mısır ve Yunan medeniyetlerinde ortaya çıkmıştır.

Homeros, Hekataios ve Heredot gibi fi lozofl ar destan şeklinde yapıtlar ortaya koymuştur. İlk uygarlıkların kurulduğu bölgelerde oluşan coğrafi düşünce ve çev- reyi tasvir etmeye dayalı eserler Anadolu’dan Yunan Medeniyeti aracılığı ile Batı’ya taşınmıştır. Bu çalış- malar sonucunda coğrafya bir bilim olmaya başla- mıştır. Yine bu dönemde Tales(Thales), Anaksimen- dır (Anaksimender), Hakatayus (Hakataios), Platon ve Eratosthenes coğrafyanın kurulmasında önemli paylara sahiptir.

İlerleyen dönemde bulunduğu coğrafyayı dolaşan Strabon ve Coğrafya Klavuzu eserini yazan Batlamyus (Ptolemaios) coğrafyaya önemli katkılar sunmuştur.

İlk Çağ’da coğraﬁ düşünce; tasvirlerin ve bazı bil- gilerin kaydedildiği harita çizimlerinden oluşmakta- dır.

Dikkat

Orta Çağ’da Coğrafya

Bu çağda kilisenin baskısı nedeniyle Avrupa durak- lama dönemi yaşarken İslam Coğrafyacıları daha önceki dönemlerdeki eserlerden faydalanmıştır.

İslam Coğrafyası’nın kurucusu sayılan İbn Hurdâz- bih, Makdisi, Mesudi, İbn-i Sina ve Biruni en önemli coğrafyacılardır. Kaşgarlı Mahmut’un Dîvânü Lugâti-t Türk isimli dil sözlüğü Orta Asya’nın özelliklerini an- latması bakımından önemli bir coğrafya eseridir.

Kitapta yer alan “Dünya Dil Haritası” nadir bulunan bir eserdir. Muhammed İdris İslam Coğrafyacılarının bilgi ve birikimini “Kitâb-ür Rüşandi” eseri ile Batı’ya taşımıştır.

Yeni Çağ ve Yakın Çağ’da Coğrafya

Rönesans ve Reform hareketleri ile Avrupa’da coğ- rafya alanında da belirgin değişiklikler yaşanmıştır.

Pusulanın geliştirilmesi ve uzun mesafelerde kulla-

nılması, İslam Dünyası’nın eserlerinin yaygınlaşması coğrafyanın gelişiminde önemli etkenlerdir. Avrupa- da da yaşanan aydınlanma çağının etkisiyle coğraf- ya önemli oranda bilimsel karakter kazanmıştır. Fi- ziki Coğrafya’nın kurucusu Aleksandır Van Humbolt (Alexander von Humbolt) ve Beşerî Coğrafya’nın kurucusu Karl Ritır (Carl Ritter) modern coğrafyanın ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Osmanlı’da Coğrafya

Önemli medreselerde coğrafya II. Meşrutiyet’ten sonra müfredat dersleri arasında yerini alabilmiştir. Osmanlı döneminde coğraﬁ eserler;önceki dönemde yazılan eserlerin tercümesi, harita çizimleri ve seyyahların seyahatnameleridir. Osmanlı Dönemi’ndeki ilk coğra- ﬁ çalışma Fatih Sultan Mehmet’in Batlamyus’un kita- bını ve haritasını tercüme ettirmesidir. Daha sonraki dönemlerde benzer tercümelerin sayısı artmıştır. Os- manlı Dönemi’nde özellikle haritacılık alanında başarılı örnekler sunulmuştur. Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye isimli eseri dönemin en önemli eseridir. Bir diğer önemli eser Evliya Çelebi’nin Seyahatname adlı eseridir.

Ülkemizde Coğrafya

20. yüzyılın başlarından itibaren modern coğrafya ül- kemizde yerini almaya başlamıştır. Bu noktada yurt dışından çağrılan ve yurt dışında yetişmiş coğrafya hocaları öncülük etmiştir. Faik Sabri Duran, Ali Me- cit Arda ve Hamit Sadi Selen gibi hocalar ülkemizde coğrafya biliminin temellerini atmıştır. Ayrıca coğraf- yanın gelişiminde; Cemal Arif Alagöz, Reşat İzbırak, Sırrı Erinç, Besim Darkot, İbrahim Hakkı Akyol önem- li katkıları olan hocalardır.

Aşağıdaki bilim insanı veya seyyahlardan hangisi İlk Çağ’da Coğrafya biliminin gelişimine katkıda bulunan kişilerden biri değildir?

A) Humbolt B) Tales C) Hekataios D) Anaksimendır E) Eratosthenes

Örnek 7

Çözüm

(16)

Etkinlik

Etkinlik 1

Aşağıdaki kavram haritasında boş bırakılan numaralı bölümleri uygun bir şekilde doldurunuz.

Coğrafya

İnceleme Alanı İnceleyen Bilim

Dalı

Yardımcı olan Bilimler

Yer şekilleri ……… ………

İklim ……… ………

Nüfus ……… ………

Sular ……… ………

Canlılar ……… ………

1 6

2 7

3 8

4 9

5 10

Etkinlik 2

Aşağıdaki yargıların doğru ya da yanlış olduğunu örnekteki gibi işaretleyiniz.

Doğru Yanlış 1 Yeryüzünde bulunan bitki ve hayvan topluluklarını ve onların coğraﬁ dağılışını biyocoğ-

rafya inceler

{

2 Coğraﬁ konulara göre oluşturulan bölgelerin sınırlarını ve dağılışını ﬁ ziki coğrafya inceler.

3 Coğraﬁ olaylar incelenirken deney ve gözlem en fazla kullanılan yöntemlerdir.

4 Coğrafyacılar incelediği coğraﬁ olayı ifade ederken çizim, harita ve anlatım tekniklerini kullanır.

5 Doğal veya beşerî olayların meydana geldiği bölgelerin harita üzerinde gösterilmesi coğrafyanın bağlantı kurma ilkesidir.

6 Coğraﬁ düşünüş ilk olarak Hint ve Çin medeniyetlerinde ortaya çıkmıştır.

7 Fiziki coğrafyanın kurucusu Alexander van Humbolt’tur.

8 Batlamyus’un Coğrafya Kılavuzu eserinin tercümesini Fatih Sultan Mehmet yaptırmıştır.

9 Orta Çağ’da Muhammed İdrisi Kitâb-ür Rüşandi ile Avrupa’ya önemli bilgiler taşımıştır.

10 Herhangi bir iklimin yeryüzünde görüldüğü bölgelerin belirtilmesi coğrafyanın dağılış ilkesidir.

11 Orta Asya’nın özelliklerinin ve Orta Asya’daki yer isimlerinin bulunduğu Dîvânu Lugâti-t Türk eserinin yazarı Biruni’dir.

12 Jeoloji, ﬁ zik, biyoloji, astronomi gibi bilimler ﬁ ziki coğrafyaya yardımcı olan bilimlerdir.

Etkinlik

Etkinlik 1:1 Jeomorfoloji / 2. Klimatoloji / 3 Nüfus Coğrafyası / 4 Hidroğrafya / 5 Biyocoğrafya / 6 Jeoloji / 7 Meteoroloji / 8 Demograﬁ / 9 Hidroloji / 10 Biyoloji

Etkinlik 2: 1D - 2Y - 3Y - 4D - 5Y - 6Y

- 7D - 8D - 9D - 10D - 11Y - 12D

(17)

Konu Kavrama Testi

TEST

1

1. Aşağıdakilerden hangisi biyocoğrafyanın in- celeme alanında yer almaz?

A) Çayırların yeryüzündeki dağılışı

B) İklim tiplerinin bitki topluluklarının dağılışı üze- rindeki etkisi

C) Nem ve sıcaklık isteklerine göre bitkilerin sı- nıﬂ andırılması

D) Hayvan hücresinde bulunan bitki hücrelerinde bulunmayan organellerin belirlenmesi

E) Yeryüzündeki bitki topluluklarının dağılışının hayvan türlerinin dağılışına etkisi

2. Bulunduğum bölgede ağaç örtüsüne pek rastlan- maz. Nisan ayının ortalarından itibaren yeşeren kısa boylu otlar ve yer yer çalılar bulunur. Yağı- şın arttığı bazı yüksek alanlarda seyrek ağaçlara rastlanır.

Yukarıdaki parçada coğrafyanın alt dalların- dan hangisi ile ilgili bilgi verilmiştir?

A) Kartoğrafya B) Biyocoğrafya C) Jeomorfoloji D) Hidrografya

E) Beşerî Coğrafya

3. • Bitki ve hayvanların yeryüzüne dağılışı

• Bir bölgede bir yıl boyunca görülen hava olaylarının genel durumu

• Suların yeryüzüne dağılışı

• Kültür bitkilerinin yetişme koşulları ve dünya- ya dağılışı

Yukarıdaki açıklamalarda coğrafyanın aşağı- daki alt dallarından hangisi ile ilgili bilgi ve- rilmemiştir?

A) Kartografya B) Hidrografya C) Klimatoloji D) Biyocoğrafya

E) Tarım Coğrafyası

4. Coğrafya insan ile doğal ortam arasındaki ilişkile- ri; nedensellik, bağlantı kurma ve dağılış ilkelerini kullanarak açıklamaya çalışır.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi coğrafya- nın inceleme alanına girmez?

A) Yer şekillerinin oluşumu ve dağılışı B) İklim olaylarının etkileri

C) Etnik çatışmaların nedenleri

D) Doğal afetlerin oluşum nedenleri ve yeryüzü- ne dağılışı

E) Yerleşmenin dağılışını etkileyen doğal ve be- şerî nedenler

5. Aşağıdakilerden hangisi beşerî ve ekonomik coğrafyanın inceleme alanında yer alır?

A) Yer şekillerinin oluşumu ve dağılışı B) Yeryüzündeki su kaynaklarının dağılışı C) Dünya’nın oluşum süreci ve iç kuvvetlerin et-

kileri

D) Doğal bitki örtüsüne göre yeryüzünün bölge- lere ayrılması

E) Dünya’da madencilik faaliyetlerinin yoğunlaş- tığı bölgelerin belirlenmesi

6. Aşağıdakilerden hangisi coğrafyacıların araş- tırma yaptığı konu ile ilgili olarak soracağı so- rular içinde yer almaz?

A) Bu bitki türlerine dünyanın hangi bölgelerinde rastlanır?

B) Bu yer şeklinin benzer oluşumlarına Türki- ye’de nerelerde rastlanır?

C) Büyük kara kütlelerinin iç kesimlerinde genel hava şartları nasıldır?

D) Büyük kentlerin alt yapı ve traﬁ k sorunlarının çözülmesi için hangi uygulamalar geliştirilme- lidir?

E) Dünya’da petrol ve doğal gaz üretimi fazla olan bölgeler hangileridir?

Konu Kavrama Testi

1

(18)

Konu Kavrama Testi

TEST

1

7. Aşağıdakilerden hangisi coğrafyanın faydalan- dığı bilim veya bilim dallarından biri değildir?

A) Zooloji B) Psikoloji C) Tarih D) Jeoloji E) Meteoroloji

8. Aşağıda verilen coğrafyanın alt dallarından hangisi jeoloji, pedoloji, jeofizik, litoloji gibi bilimlerin tamamından faydalanmaktadır?

A) Jeomorfoloji B) Biyocoğrafya C) Klimatoloji D) Kartografya

E) Siyasi Coğrafya

9. Aşağıdaki öğrencilerden hangisi kurduğu cümlede bilgi hatası yapmıştır?

A) Damla: Canlıların yeryüzüne dağılışını, belirleyen en önemli etken iklimdir.

B) Murat: Biyocoğrafya litosfer, hidrosfer ve at- mosferde bulunan canlıları inceler.

C) Levent: Fiziki Coğrafyanın alt dallarından biri olan Jeomorfoloji bilgilerini Meteoroloji bilimini kullanarak oluşturur.

D) İpek: Fiziki ve Beşerî Coğrafya konularının sınırlı bir alan için kullanılması ile Bölgesel Coğrafya oluşur.

E) Didem: Nüfus Coğrafyası; nüfusun artışı, da- ğılışı, yoğunluğu ve özellikleri gibi konuları inceler.

10. Aşağıdakilerden hangisi klimatolojinin incele- me alanı içinde yer alan konulardan biri de- ğildir?

A) Sis ve bulut oluşumu B) Yeryüzünde iklimlerin dağılışı C) Ani basınç değişiminin etkileri

D) Sürekli rüzgârların etkili olduğu bölgeler E) Yerin iç ısısından kaynaklanan kuvvetlerin et-

kileri

11. Aşağıdaki bilim insanı veya seyyahlardan hangisi Orta Çağ’da yaşamış ve coğrafya bili- minin gelişimine katkı sağlamıştır?

A) Thales

B) Kaşgarlı Mahmud C) Carl Ritter D) Hekataios

E) Alexander van Humbolt

12. Aşağıdakilerden hangisi Hidroğrafya’nın in- celeme alanında yer almaz?

A) Okyanuslar B) Yer altı suları C) Akarsular

D) Volkanik faaliyetler E) Göller

13. I. Ekvatoral bölgede geniş yapraklı ağaçlarda yaprak dökümü görülmez.

II. Orta kuşak karalarının batı kıyıları aynı enlem- deki doğu kıyılarından daha fazla yağış alır.

III. Sanayinin geliştiği bölgelerde iş olanakları- nın artması ile birlikte nüfus miktarı da artar.

IV. Sıcak kuşaktaki alçak yerler seyrek nüfuslu- dur.

Yukarıdaki ifadelerden hangilerinde ne- den-sonuç ilişkisi kullanılmıştır?

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve IV E) III ve IV

14. Aşağıdakilerden hangisi biyocoğrafyanın in- celeme alanı içinde yer almaz?

A) Bitki ve hayvan hücrelerinin görevleri

B) Yağış miktarının canlıların dağılışı üzerindeki etkisi

C) Dikey doğrultuda meydana gelen sıcaklık de- ğişiminin bitkiler üzerindeki etkileri

D) Kutuplar ile Ekvator arasında canlı türlerinin değişmesinin nedenleri

E) Karanın iç kesimleri ile kıyı arasında canlı tür- lerinin değişmesinin nedenleri

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

D B A C E D B A C E B D B A

(19)

Ödev Testi

TEST

2

1. Aşağıdakilerden hangisi beşerî ve ekonomik coğrafyanın alt dallarından biri değildir?

A) Kültürel coğrafya B) Yerleşme coğrafyası C) Ulaşım coğrafyası D) Tarihî coğrafya E) Biyocoğrafya

2. I. Hidroloji II. Botanik III. Meteoroloji IV. Jeoloji

Yukarıdaki bilim dallarından hangileri yeryü- zünde bir bölgede iklim tiplerinin belirlenme- sinde kullanılmaktadır?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) III ve IV

3. Coğrafyanın alt dalları

Faydalandığı bilimler I. Nüfus coğrafyası Demograﬁ

II. Klimatoloji Meteoroloji

III. Jeomorfoloji Osenografya IV. Kültürel coğrafya Hidroloji Yukarıdaki tabloda verilen numaralı coğrafya- nın alt dalı ve faydalandığı bilim eşleştirmele- rinden hangileri yanlış verilmiştir?

A) Yalnız I B) I ve IV C) II ve III D) III ve IV E) I, II ve IV

4. Aşağıdaki bilim insanlarından hangisi ülke- mizde coğrafya biliminin gelişmesine katkı sağlayan kişilerden biri değildir?

A) Sabahattin Ali B) Faik Sabri Duran C) Reşat İzbırak D) Besim Darkot E) Sırrı Erinç

5. Aşağıdakilerden hangisi fiziki coğrafyanın in- celediği konular arasında bulunmaz?

A) Dağınık kır yerleşmelerinin yaygın olduğu böl- geler

B) Yağış oluşumu ve miktarı üzerinde etkili olan faktörler

C) Sıcak su kaynaklarının yeryüzüne dağılışı D) Yer kabuğu hareketlerinin aktif olarak görüldü-

ğü bölgeler

E) Dış kuvvetlerin etkili olduğu bölgelerde meydana getirdiği yer şekilleri

6. • İklim tiplerinin yeryüzündeki dağılışı

• Dış ve iç kuvvetlerin oluşturduğu yer şekilleri

• Su kaynaklarının dünyaya dağılışı

• Bitki türlerinin yeryüzüne dağılışı

Coğrafyanın aşağıdaki alt dallarından hangi- sinin yukarıda açıklaması verilmemiştir?

A) Biyocoğrafya B) Klimatoloji C) Toprak coğrafyası D) Jeomorfoloji E) Hidroğrafya

7. Karadeniz Bölgesi’nde orman tahribatı sonucun- da ormanlar içinde yetişen kısa boylu ağaçların oluşturduğu psödomaki toplulukları oluşmuştur.

Yukarıdaki cümlede kullanılan coğrafyanın ilkesi aşağıdaki ifadelerden hangisinde kulla- nılmıştır?

A) Yıllık yağış miktarı fazla olan yerlerin göste- rilmesi

B) Mantodaki konveksiyonel akıntılara bağlı olarak yer kabuğu hareketlerinin oluşması C) Bitki örtüsünün karanın iç kesimlerinde cılız

olması

D) Kutba yakın alanlarda nüfus yoğunluğunun az olması

E) Şiddetli depremlerin görüldüğü yerlerin sıcak su kaynaklarının dağılışına paralellik göstermesi

2

Ödev Testi

(20)

Ödev Testi

TEST

2

8. Coğrafya

Fiziki Coğrafya

• Jeomorfoloji

• Klimatoloji

• Kartoğrafya

• Hidroğrafya

• Toprak coğrafyası

• Biyocoğrafya

• Doğal Afetler coğ- rafyası

Beşerî ve Ekonomik

Coğrafya

• - - -

• - - - -

Bölgesel Coğrafya

• Bölgeler coğraf- yası

• Ülkeler coğrafyası

• Kıtalar coğrafyası

Yukarıdaki kavram haritasında boş bırakılan kısımlara aşağıdakilerden hangisi yazılamaz?

A) Ticaret coğrafyası B) Kültürel coğrafya C) Yerleşme coğrafyası D) Tarım coğrafyası E) Bitki coğrafyası

9. Aşağıdakilerden hangisinde coğrafyanın iliş- ki kurma ilkesi kullanılmıştır?

A) Kuzey Amerika’nın doğu kıyılarında nüfus yo- ğunluğu yüksektir.

B) 30° enlemleri üzerinde bulunan karaların bü- yük bir bölümü kuraktır.

C) Kıtalar arasında nüfus miktarı en fazla olan kıta Asya’dır.

D) Kuzey Amerika ve Batı Avrupa dünyada ticaret hacmi en fazla olan yerler arasında bulunur.

E) Yağış miktarının az olduğu kurak ve yarı kurak bölgeler bitki örtüsünün seyrek olduğu bölgelerdir.

10. Aşağıdakilerden hangisi coğrafyanın araştır- ma konuları arasında gösterilemez?

A) Doğal afetlerin ve nedenleri B) Ekonomik faaliyetler C) Doğal bitki örtüsü

D) Sosyal olayların ve sonuçları E) Siyasi olayların mekansal bağları

11. Geniş deniz kütleleri üzerinden gelen nemli hava kütleleri karalar üzerine ulaştığında yer şekilleri- nin etkisiyle yükselerek soğur ve yağışa neden olur. Bu nedenle sıradağların kıyı çizgisine para- lel olarak uzandığı alanlar yağış miktarının fazla olduğu yerlerdir. Güneydoğu Asya bu alanlara örnek verilebilir.

Yukarıdaki parçada coğrafyanın I. nedensellik,

II. ilişki kurma, III. dağılış

ilkelerinden hangileri kullanılmıştır?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, III ve III

12. Aşağıdakilerden hangisi klimatolojinin incele- me alanı içinde yer alır?

A) Dalga ve akıntıların aşındırma faaliyetlerinin yaygın olduğu yerlerin dağılışı

B) Sıcak su kaynaklarının yeryüzüne dağılışı C) İklim bölgelerinin oluşturulması ve iklim tiple-

rinin dağılışı

D) Canlılar ile doğal ortam arasındaki etkileşim- lerin sonuçları

E) Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yeryüzüne dağılışı ve bu faaliyetleri etkileyen faktörler

13. Doğu Anadolu Bölgesi’nin doğal sistemleri üzerinde araştırma yapan bir bilim insanının aşağıdaki konulardan hangisi ile ilgili bilgi ve veri toplamasına gerek yoktur?

A) Yaygın olan yer şekilleri ve bu yer şekillerini oluşturan kuvvetler.

B) Bölgenin yağış rejimi ve yıllık yağış miktarı C) Bölgede yaygın olan toprak tipleri ve bu top-

rakların dağılışı

D) Bölgede bulunan kayaç tipleri ve dağılışı E) Bölgede hâkim olan yerleşme dokusu ve ko-

nut tipleri

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

E B D A A C B E E D E C E