-3-
Normative Ahlâk Teorileri
Aristo Ahlakı (1)
Gayecidir. Gaye, “'insan için iyi olanı” elde etmektir. "Her san’at, her araştırma ve her türlü beşerî faaliyet, bir iyi'ye veya gayeye yönelir. Bu sebeple iyi, 'her şeyin yöneldiği şey' diye tarif edilir.”
Aristo, insan için iyiyi “dış iyiler, ruhla ve bedenle ilgili olanlar” olmak üzere üçe ayırıp, ruhla ilgili olanları en tam iyiler olarak kabul eder. Böylece mutluluk, ruhun fa zilete uygun bir faaliyeti olur.
Faziletler de ikiye ay rılır. 1- Düşünce faziletleri: Bunlar, 'bil gelik' ve 'doğru hüküm verme' gibi aklın faziletleridir. 2- Karakter veya ahlak faziletleri. Bunlar da 'cömertlik' ve 'ölçülülük' gibi ruhun arzulayan, isteyen kıs mının faziletleridir. Düşünce faziletleri eğitim ile karakter faziletleri de alışkanlık ile elde edilir.
Mutluluk, aklın faziletine uygun bir faaliyettir. Bu faaliyetin, 'derin düşünmek karakteri' (contemplative cha racter) vardır.
Aristo Ahlakı (2)
• Aristo, ahlak teorisini akıl ile temellendirmiştir. Akıl bir taraftan metafizik ve matematiğin konusu olan değişmez ve zorunlu en yüksek kanun ve hükümleri doğrudan doğruya kavrar ve ilk prensipleri elde eder; aklın bu faaliyetinde insan, mutluluğun kemaline ulaşır. Diğer taraftan akıl,
olumsal ve değişebilir insan fiilleri üzerinde düşünüp, insana ‘doğru olan ortayı’ gösterir. Teorik yönüyle ahlaki ilk prensipleri tes pit eden akıl,
pratik yönüyle de bu prensiplerin özel du rumlara nasıl tatbik edileceğini insana göstermektedir.
Immanuel Kant'ın Ahlâk Felsefesi (1)
• Ahlak metafiziği, “aklımızda apriori olarak bulunan pratik prensiplerin kaynağını” araş tırmakla ilgilenir.
Nesneler hakkındaki bilgimiz yanında, ahlaki bilgimiz, 'olan'ın bilgisi değil, 'olması gereken'in bilgisidir;
böylesi bir bilgi, a priori bir bilgidir. Bütün insanlar yalan söyleseler bile, öyle yapmamaları gerektiği hususu, yine de doğruluğunu ko rumaya devam eder.
• Ahlakî temel prensiplerin kaynağı, pratik akıldır. Pra tik akıl, aklın pratik işleyişidir. Teorik işleyişinde akıl, du yularda verilen objeyi terkip edip, hüküm verir. Pratik iş leyişinde ise akıl, objelerinin kaynağıdır.
Burada o, kendinden çıkan ahlak kanununa uygun kararlar veya ahlakî tercihler ile ilgilenir.
• Pratik aklı bazen isteme'den farklı gören Kant, bazen de onu, isteme ile aynileştirir. Birinci tarz da pratik akıl, ahlaki buyruk vasıtasıyla istemeyi harekete ge çiren şeydir. İkinci tarzda ise, isteme'yi akli bir yeti olarak görür.
• Acaba isteme’yi iyi yapan şey nedir? Bu soruyu cevaplamak için, 'vazife' kavramına müracaat eder. 'Sırf vazifeden dolayı' harekete geçen bir isteme, 'iyi isteme'dir. Ahlaki değeri olan davranışlar, ancak
vazifeden dolayı yapılanlardır. “Bir insanın hayatını sürdürmesi (idame ettirmesi), onun için bir vazifedir; hatta buna herkesin, doğrudan doğruya bir eğilimi de vardır.” öyle eğilim (inc lination) duyduğu için hayatını idame ettiren kişinin bu dav ranışının ahlaki bir değeri yoktur. Ahlaki değer ta şıyabilmesi için fiil, sırf vazifeden dolayı yani ahlakî yükümlülükten dolayı icra edilmelidir.
Immanuel Kant'ın Ahlâk Felsefesi (2)
• 'Vazife', ahlak yasasına saygıdan dolayı davranmaktır. Ahlak yasasının esas karakteri ise, evrensel olmasıdır.
• Davranışların ahlaki değeri, failinin maksiminden gelir. Davranışlara ahlaki değer
kazandıran bu maksim, ahlak yasasına saygıdan dolayı ona itaat etme maksimi olmalıdır..
• En yüksek iyi, pratik olarak ancak ruhun ölümsüzlüğü varsayımıyla mümkün olmaktadır.
• En yüksek iyi'yi gerçekleştirmenin şartı olarak 'ölüm süzlüğü' koyan ahlak yasası, aynı
zamanda fazilet ile mut luluk arasındaki zorunlu sentetik bir bağın şartı olarak da, 'Tanrı’nın varlığı'nı postüla olarak koyar.
• Ahlak yasası, mutlu olmaktan ziyade ken dimizi mutluluğa layık hale getirmemizi emreder.
Ama mut luluğu ümit etmeye; istemesi, yaratıklarının mutluluğa layık olmasını isteyen ve mutluluğu onlara verebilecek olan Tanrı vasıtasıyla hak kazanırız. “Çünkü mutluluk ümidi, ilkin ancak dinle başlayabilir.”
