X X X I . Milletler arası Venedik B i e n n a l i
ve
İ L H A N K O M A N
Yazan : Prof. Hadi BARA
X X X I . Milletlerarası Venedik Bi-ennaline, memleketimiz, bu sene, on iki ressamın* birer tablosu ve bir heykeltraşın altı heykeli ile iştirak etmektedir.
Türk heykeltraşisini, tek başına temsil etmesi için, jüri tarafından se-çilen İlhan Koman hakkında, geçen sene bir yazı neşretmiştik.
San'atkârın bu sene, İsveç'in, Malmö şehrinde ve İsviçre'nin Bern ve Zürich şehirlerinde, davet üzerine açmış olduğu sergiler geniş bir yankı uyandırmış, birçok san'at dergilerin-de ve gazetelerdergilerin-de kendisindergilerin-den sitayiş-le bahsedilmiştir.
Bu yazımızda, Koman'm şahsı ve eserleri hakkında fikir yürüten, plâs-tik san'at otoritelerinin makalelerin-den bazılarının, özetlerini neşretmek-le iktifa ediyoruz ;
İlhan Koman veya Pathetique Abstre heykeltraşı. (Aujourd'hui)
Pierre Gueguen Gerçek bir artisti keşfetmek, her zaman büyük bir zevktir. İlhan Ko-man'ın san'atı, dram mânasında son
Hippocampe 1961 1,45 m.
derece ifadelidir. Endişeli ve azaplı, bu demirden heykeltraşı, bütün bir is-yan ve mücadele ile dolu bir maziyi ve daha az lanetlenmiş bir âleme
doğ-Heykellerini yaratırken İlhan Koman
ru şiddetli bir arzuyu ifade ediyor. San'atkârı gördüğünüz, inceliğini, kültürünü hissettiğiniz, sesinin tatlılı-ğını işittiğiniz zaman, eserlerinde mevcut, şiddet ihtizazlarına şaşarsı-nız. Bu şiddet, delik deşik edilmiş, fışkıran bir dinamizmle ifade edilmiş-tir. Detaylar, bilhassa, havayı yaka-layan, yırtan, dıştan olduğu kadar iç-ten de ona işkence eden, kenarlarda-ki detaylar, çok karakteristiktir. Ar-tistin tekniği oksijen şalümosudur. Bu, demiri, tıpkı ıstırap çeken bir vücut-ta olduğu gibi. acısından, belki de. kendinden kurtarmak için, delen, bi-çen, kesen bir bıçak, bir neşterdir. Sı-kıntıyı, gamı, daha iyi yenebilmek için, onları mücerretleştiren, tesbit eden, maddileştiren, karanlık demir-hanelerden çıkmış, azap içinde yapıl-mış ihtiraslı heykeltraşı işte budur. Anadolu Muamması, mevzuulu heykel
hakkında (Konstrevy) Kristian Romare. İlhan Koman heykellerini som demirden yaratır. Onun içine girer ve geometrisini dağıtır. Bu bir tahrip-tir. Bazen, dizginlerini bırakır, bazen dikkatle çalışır. Birinde, inkârın kon-formizmini görür, ötekinde yep yeni bir dünyanın doğuşunu seyreder. Ara-dığı kalite «Multi Sensualite» dir, da-ha doğrusu, mekânda bir nokta, ya hut zamanda bir an.
Demirden Şiirler!.. (Arbetet)
Marianne Nanne - Brâhammar. Koman, demiri istihale ettiren, bir çağdaş şairdir. Maddeye hücum eder, onu inşa edeceği yerde, yırtav, parçalar. Kunt demiri, kırılmış kanat iskeletleri haline sokar ve bunlardan yeni bir dünya doğar. Maddenin ağır-lığına rağmen, eserlerinin tesiri hafif-tir. Alevle yırtılmış kanatlar hava-lanmaya başlarlar ve tecavüzkâr bir sivrilikle seyirciye hitap ederler. Hey-kelleri, kökleri zamanda olan bir ro-mantizmin ifadesidir. Hayal kuvveti ile, konstruktivizmin kuvvetli made-nini ve makina çağını alt etme dene-mesidir.
Tecavüzkâr Romantik!.. (Kvâllsposten)
Gunnar. Bu heykellerde ekseriya,
kuvvet-(1961) Enigme anatolienne (Anadolu muamması) demir heykel 42 sm.
li bir «İcare**» rüyasına rastlıyoruz. Normal olarak sert ve som olan mad-de, dağıtılmış parçalanmış, zarif ve tüy hafifliğinde bir hale gelmiş. Hey-keller, bu gerilmiş tüylerle semaya tırmanmak üzeredirler. Koman'ın san'atı tecavüzkâr olmakla beraber, yine de romantiktir.
Açılan Demir!
Kristian Romare. İnsanî her fiilin bir muhtevası
ol-duğunu bilmek hakikati, heykeltraş İlhan Koman'a, işaretleri ve sembol-leri keşfedebilmek için, tamamiyle konstrüktif olan formları, cebren aç-mak hevesini verdi. Romantik bir espriyi, hürriyet içinde tekâmül etti-rerek, yırtılmış şekillerin telkin ve ifade edici taraflarını çoğaltmaya, bir kurtuluş ateşi içinde başladı. İbdaı-nın başlangıcı olan bu tahrip fiili, ye-ni heykellerinde daha kat'i, daha
de-rin bir mâna alıyor. Demiri keserken, bir, gizli mücevherat, yahut hayal çekmecesini açar gibi, bir el açar gibi, kesif geometriyi yıkıyor, damir bloku açıyor. Hükmetmesi, nisbeteıı daha kolay olan rölief-heykele meyletme-yip, mekân problemlerinden kaçmı-yor, açılmış demirinin, girift ve zen-gin ritmlerini hâkimiyeti altına
al-mak için inat, İsrarla çalışıyor. Bazen, bize, mekânda inkişaf etmiş, zengin strüktürlsr evsafını almış «arche-typ33:> şekiller gösteriyor.
Biennal'e eserlerile şu ressamlar katılmaktadır : Nuri İYEM, Sabri BERKOL. Ferruh B A Ş A Ğ A ,
Ce-mal K A R A B U R Ç A K , Şadan BE-ZEYİŞ, Ercüment K A L M I K , Şemsi AREL, Altan G Ü R M A N , Tulay TURA, Devrim ERBİL, A d -nan ÇÖKER, Dinçer EĞRİMEZ. ** «İcare» Mitologide balmumu
ka-nat takıp uçan ve güneşe yaklaş-ı ğ yaklaş-ı n d a kanatlaryaklaş-ı eriyip düşen esatirden biri.
(Baş yazıdan devam)
son iki yıldan beri, siyasî iç huzursuz-luk bu nisbeti, çok düşürmüş, büyük bir duraklama meydana getirmiştir. Maalesef, hükümet de, meseleye za-manında müdahale edememiştir.
Halbuki, inşaat sahasına yapıla-cak yatırımların endüstri yatırımla-rından daha kolay ve mümkün oldu-ğu muhakkaktır.
Bayındırlık yatırımlarının dış fi-nansmana ve kredilere ihtiyacı diğer-lerinden daha azdır. Yapı endüstri-mizdeki gelişmeler malzeme bakımın-dan bizi dış piyasalara eskisinden az muhtaç edecek durumdadır. Malze-meyi yerli sanayiden temin eden in-şaat yatırımlarındaki ikinci mühim unsur ise, işçilik, yani insan gücü-dür ki, yapılarımıza, makine girme-diği için, insan gücü işsizliğe karşı büyük bir kıymet ifade eder.
Memleketimizde inceleme yapan yabancı uzmanların ziraatte makine yerine daha fazla insan gücü kullanıl-ması tavsiyeleri, bize inşaat sektörün-deki işçiliğin değerini daha iyi anlat-mağa kâfidir.
İnşaat işçilerinin durumu ziraat işçilerinden daha zordur. Ziraatte ça-lışanların hemen hepsi köylü olup, az çok ziraî istihsalleri vardır. İnşaat işçileri ise çoğunlukla şehirlerde oturmakta ve hayatlarını tamamen yapıda çalışmakla kazanmaktadırlar. Bu itibarla, inşaat sektöründeki işsiz-lik daha şiddetli olarak duyulmakta-dır. 1962 büdçesindeki, Yapı ve Nafia işleri yatırımları 1,5 - 2 milyar lira tutarında bir yekûna varmaktadır. Buna özel sektörü de ilâve ederseK, programların aksamadan tatbiki sa-yesinde yapı sektöründeki işsizliği ha-fifletmek, hattâ önlemek kabil ola-caktır.
Hükümet programında, mesken ve okul inşaatına, Bayındırlık işlerine geniş yer ayrılmış ve büdçede mühim ödenek konulmuştur. Ancak, gecik-meler işsizliği arttırmaktadır. Bu gibi hallerde, hükümetler normal büdçele-rinin üstünde yeni Bayındırlık pro-gramları tatbikini bile düşünebilir-ler.
İstanbul Nazım Plânı Çalışmaları
İstanbul'un gittikçe artan ve zor-laşan şehircilik meselelerini incele-mek üzere T. Mimarlar Odasının te-şebbüsü ile Belediye bir Şûra topla-mıştı. Bu torjlantıdan alman intibalar ile, şehrin son senelerde anormal bir şekilde genişlemesini bir plân ve prog-rama bağlamak için gereken çalışma-ları yapmak üzere bir komisyon ku-rulması ve şehir meselelerinin iki safhada incelenmesi kararma varıl-mıştı. Bu meyanda, üç yıllık bir ge-çici devre kabul edilmişti.
Bu çalışmalara büyük bir gayret ile katılmış olan Mimarlar Odası de-legeleri Belediye ile müştereken ilk çalışmaları bitirmiş ve raporlarını ha-zırlamış bulunmaktadırlar. Çalışma-ların dayandığı raporlara Belediyenin birtakım plân ve grafiklerle iştirak etmesi gerekmektedir. İhtisas komite-lerinin bir araya gelmesinden teşek-kül eden ve kısaca Ş.O.K. diye ad-l-md-rılan müşterek komitenin mesa-isine Belediye son zamanlarda ayak uyduramamakta ve vereceği dokü-manları zamanında hazırlayamadığm-dan önceden tâyin edilen zaman geç-miştir. Gecikmenin biraz da yeni Be-lediye İdarecilerinin bu meseleye ge-reken inancı göstermediklerinden ile-ri geldiği anlaşılmaktadır. Belediye
İdarecilerinin, Mimarlar Odasının şe-hirin imarı dâvasında büyük bir hüs-nüniyetle yapmak istediği yardımın kıymetini idrak edemedikleri anlaşıl-maktadır. Halbuki Mimarlar Odası delegelerinin şehrimiz için idealist bir zihniyetle yaptıkları mesainin değer-lendirilmesi, bu suretle İstanbulun geleceğini tâyin edecek Nazım plânın esaslarının ortaya konulması gerekli-dir.
İmâr ve İskân Bakanlığı da, K o -mitedeki uzmanlarını «bir tasdik mercii» olmasını ileri sürerek geri çekmiştir.
Tamamen ilmî ve teknik bir ça-lışma yapan Ş.O.K. faaliyetine bu Bakanlığın katılmaktan çekinmesi essf edilecek bir harekettir.
Bir yıl önce İstanbul ve çevresi hakkında Bakanlığın, kendi Plânla-ma Bürosunun yaptığı etüdler, şehri-mizin karşı karşıya bulunduğu ciddî problemleri meydana koymuştu. 1980 de İstanbul nüfusunun 3,5 milyona varacağını hesaplayan uzmanlar şim-diden icap eder. tedbirlerin alınmasını ileri sürmüşlerdi.
Bakanlığın Belediyenin şehrin gelecekteki meseleleri hakkında yap-makta olduğu çalışmalarda mütehas-sıslarını geri çekecek yerde, destekle-mesi icap eder.
Medenî dünyada, şehirlerin gele-cekleri hakkında devamlı olarak mes-lekî çalışmalar yapılırken, bizim de, büyük şehirlerimiz için gereken araş-dırmaları yapmamız elzemdir. Bele-diye Reisimizden İmar ve İskân Ba-kanlığından "İstanbul» için yapılan şehircilik çalışmalarına gereken ehemmiyeti vermelerini bekliyoruz.
