GAP'IN TAMAMLANMASrYLA OLU!;>ACAK YERLE!;>ME,
MAL vc IDzMET URETiM KADEMELENM:ESi:
n()LGE OU;EGiNoE
urn
KENT i~t.ETI4EciLitiONERisi
ismihan ASLAN
inonii Unlvusitesl
Sosyal BUlmler EnsUtfisti
Usansiistii Egitlm -Ofretim ve Sm.av YOnergesl'nln
~lctme !\t!ablUm Dab i<;ln Ong~rd~ii BlUM UZMANLIGI TEZI
olarak haztrlanml!Jbr.
MAJ....!l..TYA Nlsan 1991
."
Sosyal BU1mler Enstltfisfi Mtidurlt1giine
1-5 bu .;ah~ma. jilrlmlz tarafmdan t:;?letmc Anabl1lm dahnda BlUM UZW.A.NLlCI TEzt olarak kabul cdilrnl$tlr.
Ba:;?kan ... .
Adl • Soyadl ve Dnvam
Oye ...•...•...
Ad1 • Soyaru ve Dnvam
Oye ••...•...
AID . Soyadl ve Onvam
Onay
Yukandak! Imzalann. adl gecen ogretlrn tiyelerlne alt oldugunu onaylanm.
. .. J ...
/1991Imza
Adl Soyadl ve Onvam
Enstltu Madl1n1
TE!;'EKKtiR
Yerel dCOlokraslden genel dcmokraslye uJa!!jmada Onemll mevztlcr olan kent yonelirnleri hakkmdakl ara~tmnamda benl yfireklendlren.
tah.$mamm her a~amasmda engtn btr sabrr gOstererek yarduncl olan degeni hocam Prof. Dr. S. Kemal Kartal'a sonsllZ te~kkiir edlyorum.
Uzun uzadlya anket sorulanml yamUayan beIge beJedlyc yoneUcUerine katkllanndan dolayt te:;;ckkur edlyorum.
Aynca ara~tmnamm her a~ama5mda ele~Ur11er1nl ve g6ru~lerlnt
aldlgun arkada~laruna te!)ekkDrO blr bor~ btl1yorum.
i<;:iNDEKiLER
ftgyffi
T~ekkUr ... _ ... . tc;indekilcr ... ... Ii
<;l:7..elgeler D17.in.l ...•... _... vi
<;1z:irnl.er DizlnJ ... : ... :... vj Harttalar Dlz.in1 ... ,... vj BiRiNci KESiM:: CALISMAYLA iLGiLi ACIKI.AMALAR 1-GiRjS. YONmM yo SUNU~ SIRASI 1· Glri~ ve YOnlem ... _ ... __ ... 1
A-Glrf~ ......................... 1
a -Ara~ltnnanm Amacl . ... ... ... .... ... ... ... ... ... 1
b· Ara~tlITna Konusunun AdlandmlmaSl ve Tamml ... 3
c-Ara~tmnada Kullandacak 6ncmll S6zcuk ve Kavram.lann Tarurru ... ... ... ... ... ... 4
d-Ara~tlrma Konusuyla tlglli Varsayunlar ... 4
B- YOntem ... 5
a· Kullaru1an Ara~tlITlla VOntemi ... 5
b-Ara!;>lunlarun. Alaru ... 5
c-6mekleme ve Kullamlarak Oroek Y6nteml ... 5
d-Bllg1 Toplama Yontemler1~............ 5
e· Derlenen Bilgilenn C07.umIenmeSinde Kullamlan Y6nlemler ... ... 6
2- C;ah!1marun Sunu!1 Sll'ast : ... 6
iKiNci
KESiM: GAP ve GAP KENTLER SiSTEMi 11- TORKivE'DE YEREL yONETiMLER OLGUSUNUN GELisi:M:i 1- Cumhuriyetln 11k YLilanndan II DOnya Sava!1ma Kadar Olan Surede YoneUIlller Olgusu ... 72- II. Dunya Sava!;>l Sonrasmdan 1960 YLlana Kadar Olan Surede Yerel Yonctinller OIgusu ... 12
3- 1960·1980 ytllan Arasmda Yerel Y6neUmler Olgusu ... 13
4- 1980 Ythndan Gunilmuze Kadar Yerel Yonetlrn1er Olgusu... 16
A-1984ve Sonrasl ... :... 18
8-26 Mart 1989 Somasl ... 19
III - GAP PROJESi 1- BOlgesel CzelHklertn Mevcut Durumu ... 22
A· Cograf1 Ko~ulIar ve Tanmsal Ekonom1 ... 22
B- Sanayi ve Ekonoml ... 25
C· Sosyo · I(ullilrel Yapl ... 26
2· CAP '10 Tamamlanmaslyla 01u~acak Durumlar ve YaplSal Etkilert 2B A· Ekonomik Yaplda Olu!?acak DurunL... 28
a- Tanm ve HayvancWk ... 28
b· Sanayt ve Tlcarct ... 30
B- Sosyo . Kulture1 Yaplda Olu$<icak Durum ... 31
IV- YE ~~~~~~~~,.~ 1- Arnertka Blrle~ik Devletleri ... 33
2- Fransa ... 33
3- Fl!dc:ral Almanya ... 34
4- tngiltcrc ... 35
v- GM BOLGESi I<ElITLESME SiSTEMi
1· GAP BOlgesi Kentlcrin Mevcut Durumu ... 382- 80Jge tllertn1n NGfus Geli~1ml ... 39
3· BOlgerun Mckansal G~im1 ... 40
VI- KENTSFjI.
HizMET
Biru.hq.rni ORNftKIwi 1· BUyUk Londra tdaresi (GLC) ... " .... __ ... 442 - Mannara ve Bogazlan Bcledlyeler BlrlIgl ... __ ... 46·
3- Ege Beledlyeler Birllgl... ... ... 48'" 4- Tansa ProJesL ... __ ... ~.... 49
llCtlNctl KESjM: GAP KENTLERi
HizMET BiRLiGi vn .
ALAN ARMTIRMASI; GAP BOLGESiit.
BELEDixE BASKANLARlNA UYGULANAN ANKET SONUCLARI . 1 - BeJediyelerin Muhtemcl Sorunlara Yalda~unlan ... 50A -Konut ve Cecekondu Sorununa Yak.1a~tmlan ... 50
B-Altyapi Sorununa Yakta~lm1an ... ~.... 51
C-<;evre Sorununa Yakla!1unlan ... 52
D -Ekonom1k Sorunlara Yakla:;amlan ... 53
E -Kulturel Sorunlara Yakla~tmlan ... 54
F -U1a~un Sorununa Yakla~tmlan ... 55
2 - BOlgede Bulunan BeledlyeJerlc t$blrHgl Konu~undakl Yakla~tmlan ... 56
3· Beledlyelerarasl I~blrllgl veya Hlzmetblrllglnln Saglayacagl Kazarumlar Konusundald Yakla~rrn1an ... 56
4 - Yerel YOnetimlerde Kallhmm Sagianmasl Konusundak1 Yakla~llTllan ... ... 57
5 - Kentsel Rantlann Toplum Yaranna Kullalllimasl KDnusundakJ
Yakla~unlar ... 57
6- Akc;al Kaynaklarm Yara111masl Konusundaki ·Yakla~mllan... 57
vm - GAP KENTLERi HizMET Bi:RI.iGi ONERisi
1 - GAP- Kentsel HIzrnet Birllklerintn Olu~turulmasl ve Cnem! ... 592 - Kurulu~ Gerekc;esl. ... ... ... ... ... ... 60
A-Ycrel Halkm Hlzmet Gereksmlmi ... 60
B -Ekonomik Gereksinimlcr .. ... .... ... ... ... ... 6\
3 - GAP -KHB'NtN argut Yapisi. G6rev ve YetkilerL... 6.1 A -Blrllk E~gudum Kurulunun (B. E. K) COrev vc Yetklleri ... 63
B-E.$gli.dum Genel Sekreterfigi... 63
C -Datm;manlar ve Uzmanlar KuruIu ... 64
D -Hlzmet Blrimlerl ... 6~
4 - GAP - KHB'nln Blrlmlerlyle hgUi Kent l~letmeclUgl ... 6~
A - Altyapi Sorunlan ve Kent l.$letmecil~l ... 65
B - <;evrc Sorunlan ve Kent t~letmeclllg[ ... 6li a -GAP'lJ1 C;evrcye Etkileri ... 6'6 b -Sorunun Yerel Duzeyde Ortaya Konulmasl ... 6:1 c -Cevre Sorunuyla llgUi GnerlmlZ ... &7 . C· Konut - Cecekondu ve Kent t~tetmecl.1.igl ... 68
a - Kentsel CeU~im Plam Nasil Olmahdtr
?... .... .. ...
68b -Sorunun Yerel Duzeyde Ortaya Konulmasl ... 5·9 c - Konut -Gecekondu 'Ue UgUl Onerimiz ... . D -Kulturel SorunJarve Kent l~letmeCUigL ... .. a - Kent KulLUrii ve KentlU~me ... .
69
7Q71-
b-GAP KenUeri ve Kiiltur ... : 7;1 c - Kiiltorcl Sorunlarla t1gU1 Onerimlz... 72E -Ula~un Sorunian vc Kent l.$letmeclUgl ... 71.
a -C.AP ve Ula~un Sorunu ... . 73
b· Ula~un Sorunu 1~1n Onertmlz ... .. 73
F -Yerel SorunJann C;Oziimunde Halk Kahhrru ... ,... ... 74
a -Y6neUm Surccl ... ... ... ... ... .... ... ... ... ... ... 74-
b -Y{)netsel Surcl;te Kal1.1un Ncd1I? ... "... 75
c-Yerel yoneUmlerdc Kahtlm Nasd Gerl;ek1e.$1I?... 75
d -Y6neUrne Halk Kah.hnu tie IIglU Cnertmlz... 76
G- Ekonomlk Sorunlar. Kentsel Rantlar, AkC;al Kaynaklar ve kent l~letrnecIHgl........................... 71
a -Kentsel Ekonorn.tk SektOr ...
77'
b-Kentsel Ranllann Kaynagl ... 80 c-Kentsel Celtr GeLiricl Kaynaklar Toplum Yaranna Nastl
Kullarulabllir?... 80
IX-SONU<;
A -Altyapl Sorunlan ... _ .... _ ... _...
8J
a -BOlge
OO"%Ceijinde... ... ... ... ... ... ... ... ..
82.~ -Kenl DGzeyinde ...... _...
Sa
B-<;cvre SOrunlan ... 83 C-Konut ve Gc:cekondu
Sorunlan... ... ... ... 83
D -KOltur ve EglUm
Sorunlan... ...
84- E-Ula~Ull Sorunlan ... , ... : ...B4
KAYNAKC!\... ... ... ... ... ... 80 GAP BOLGESiNoE BELEDiYELER
BiRLiGi
ARASTIRMA SORU KAGlm .as
v
c;:IZELGELER ol Z INI
1 - GAP',n TGrkiye DOQal Kaynak POlansiyeJindeki Pay. (%) ... _ ~1
2 - Guneydogu Anadolu BOlgesi Toprak MOlkiyeti Dagillmi (Binde) ... ~
3 - GAP BOlgesinde Sulamadan Cnceki Verimle, Sulama Sonrasl Ger~ekle~mesi
Beklenen Oretim Artl~1 (%) .. : ... :, .... ..,. . ..
23
4- GAP Ilierinin Net G5c; Oranlan (Binde) ...... ...
31
5 - Sulama Alanrnda Yerle~im Kadamelermesi ...
4!
6- GAP Proje Alanl l'1indeki liIerde Yerle§im
Merkezlerin ~G ruplamasl
..•...~,,41
7 - GLC ve Att Mahalli Idarelenn (Boroughs) GOrevleri ... -
h ; - i ,
r;IZlMLER OIZlNI 1· Ingiliz Mahalli Idarelerinin BugOnkO YaplSI ... 3~2 - GAP - KHB
Orgot
Yap's, ... 61.HARtT AlAR OtzlNI 1 - ~Klnk Geli~me Aksl" Mekansal GeJi~me Yapisl ...... 43
vi
BiRlNd KESiM, ~ALI~MA YLA iLGiLi AQKLAMALAR 1- CiRi$, YOf\.rrEM VE Sm...'U$ SlRASI 1-Gir~ ve Yontem
A -Giri~
Ara~tlrmanm amao, konusu. adlandlTllmasl ve tamml, ara~tlTmada gc~cn
sozciik ve kavramlann tamml, ara~hrmanm varsaYlmlan hakkmda bilgilcr
"giri~,f' ba~hgl a!tmda ell' ahnml~tLT.
a -Ara~tmnanm AmaCl
Cumhunyet doneminin en buyuk projesi alan Guncydogu Anadolu Projl'si (CAP) Gaziantcp, Adlyaman, Sanhurfa, DiyarbaklT, Mardin ve Siirt illerinin tamamml veya biT klsmml i<;ine almaktadlr. Ilk <:ah~malanna 1930 y!llannda
ba~lanan projcnin 2oo0'Jerde tamamianmasl bcklenmekledir (DPT, 1987,1). Projcnin
ger<;ekle~mesiyle, bOlgenin yerlc$im yaplslnda, ckonomik ve toplumsal yaplslnda
<;oziimler gerektirccek sorunlar olu~cakbr.
Ulkemiz genelinc bakhg,mlzda hlZh niifus aTtl~l, ktrdan kente go~, altyaplSlz gecekondula~ma gibi dcngesiz geli~meleT C;a!p1k kent oIgusunu giindcmc getirmektedir. Bunlar e;ozumlenemeden yeni sorunlar oTtaya c;tkrnakta ve iilke sorunlar yumaglyla dolmaktadtr. Butiin bunlann temeli ise dcgi~ik gelir gruplaTlnln biT arada ya~adlgt fakat kentsel hizmetleTden e~it ~ekildc
yararlanamama ve etkin biT kent politikasmm uygulanamamaslna dayanmaktadlT.
BUTada e;arplk kentle~mcnin sayllamayacak kadaT c;ok olan olumsuzluklanna giTmeycccgiz. Bu olumsuzluklan hie; degilse aza indirgcmck ae;lsmdan GAP boigcsine yeni biT belcdiyccilik anlayl~1 ic;inde yakia~aTak vc
olu~cak ycr1e~me, m~l ve hizmct kademclcnmcsini csas alarak bu bolgedc yeni biT kent i~letmeciligi modeli smanmaya ,ah~llacakt1r.
" <;agda~la~lyoruz" dcciigimiz 20. yy'm son e;cyregindc, c;agda~ bclcdiyecilik anlayl~t fizerinde durmak ve bu anlaYI~l ytllardlT geri kalml~hgl ort'adan kaldlracak biT numarah proje olarak sunulan GAP'ta aramak ve bunu hiitiin yonleriyle ele almak. e;6zumlcmck ara~tmnanm ba~hca konusu olacaktlT.
Bugiinun bclediyc i~Jc\'lcTi; kcntlc ya~yan tum gruplann aJtyapl gCTeksinmclerinin sagianmasl, kcntscl servis iiTetimi (MetTo, kaTata~ltlan vb. ), kentlinin giinlUk gld" gcrcksinmcsini, sosyal yasamm bir parc;asl olan sanatsal vc
~Ience gercksinimlerinin giderilmesi ve genel olarak ya~ayanlann kent ic;indcki tUm genel faaliyeticrinin diizenlenmcsi ve denctimi ile Slmrhdlr (Ank. Bcl. Ba~.
Uz. 1977,9).
Bugiinc kadar gec;erli alan belcdiyecilik anlayl~'na alternatif olarak
ge\i~tirilmesi gereken C;jgda~ belcdiyccilik kavraml kaba hatlanyla ~oyle bir
anla}'l~1 ic;crmektedir:
C::agda~ belediyelcr; kcntte ya~ayan Him insanlann ekonomik, sosyal, kUlturcl gereksinimlcrini kar~,layabilecck ve onlan ya~adlklan kcnte ve insanlarma yabancl13~llrmayacak bil;imdc bir program ve oneriler paketi sunulabilecek organizasyona sahip olm.ak zorundalar. Bunun ic;in;
- C"agda~ bcJediyccilik anlayl~l, sosyal adalet ilkelcrine sozciigun tam an1aml),la uyan,
- Kentte ya~yan tUm halk katmanlann. kentle ilgili tUm kararlanmn ahnmasmda sOl. ve karar sahibi alan,
- Yerel yonctimi "yerel hukiimet" olarak algtlayan,
- Tekelci rantlann olu~umuna olanak vermeyen, - Denetimci rakat aym zamanda iiretid o\an,
- YalO1z imar planlan hazlr1amakla yetinmeyen, kent parc;alarmda toprag), ya~ayanlar yararma kamula~t1racak altyapl vc sanayile~mi~ konut urctimini orgiitleyen, kentin imanm aktif olarak gerc;ckle~tircn,
- Kentsel toprak i.izerinde olu~n art! deg-erin topluma donmesini, kcntscl topraklar uzerindeki spckuJasyonu engellemesini ba~arabilen,
-Bugun gGnumuz kentindc ya~yan insanlann en onemli SOfUJ1Ilanndan olan c;evrc kirliligi, gurilltu ve genel olarak Irafik sorunu, ucuz tiiketim, sanatsal etkinlikler, klsaca kcntte ya~ayanlann <;agda$, ozgOr ve mutlu bir ya~am
siirmelerine yonclik tUm c;ah~malann katlhmCl hir anlayl~la ele ailnmaslm ve uygulanmaslIu saglamaltdlr.
Bolgenin kalkmmasl ve sanayilc~mesi aC;lsmdan hayali onern ta~lyan
sagllkll kentle;;mcyi gCf(;ckle~lirmck iI:;in. sorunlann c;ozumiinde yerel yonetimin etkin politikalar benimscmesi gerekmektedir.
Kent i~tetmeciliginin uygulanmasmda bclediyc\er oncmli TOl oynarJar.
Problcmlcrini payla~tlklan halka do~rudan ili~ki kurmak ve yerel problemlerc
<;ozum bulmakla daha aktjf ve otonter bir tavlr takmmak zorundadlrlar.
KlsacaSl, kaynakJart, yctkisi ve sorumlulugu artlT1lml~ belediyeler, saghkh
kentlc~menin anahtartdlr.
Tum bu prensipteri uygulamak i<;in belediyeter i~letme sistemlennde bazl 6nemli de~i~ikliklcr yapmalldlrlar. Bunun yamslra kaynaklardan yararlanmada da verimlilik sorunu Oncmlidir. Oretkenlik, planlarnadan uygulamaya buliin
a~amalaTda dikkate ailnmasl gereken unsurduT. BeJediye hizmetlerinin yapllmasl esnasmda a~amalar arasmda tam bir koordinasyon saglanmasm, gereklirir.
Bu 6zcllikiere sahip bclediyecilik, GAP proJesInIO geT(;ekle~tirildigi
bolgcde nasll uygulanabilir? Neier kazandtnr? Tiirkiye vc Dunyada bu h.ir uygulamalann 1~lgmda ornckleriyle anlallimaya c;all~t1acaktlr.
Bilindigi gibi GAP projcsi,. hidroelektrik ve barajiar dizisi, sulama tesisieri, bunlarla birlikte altyapl ula~t1Tma, sanayi, egWm, sagllk ve daha pek c;ok sekt6rii de ic;eren c;ok y6nlu entegrc bir projeler dizisidir.
GAP metro pol bir b6lgeyi, yoredeki iller kademeJed, ilIere bagh kasabalar ve Myler birimlcri olu~turmah. Her iI kendi geJirierini yarahrken giderlerini de kaqillamah. Bunu yaparken dc-ger kazandlrmahdlT. Merkezi yerlerdeki univcrsite, hastane gibi hizmetler her ilin rahathkla yararlanabilece~i bir alana kurulmah. Zorunlu olmayan hizmet ..arac;lan belli noktalarda toplamp kaynaklann en az maliyetlc en etkin kullamml saglanmahdlT.
BOIge insanlannm yajiammt biiyiik olC;iidc deti~tireceti gibi Ulkenin dogusundan batlsma kadar bu oolgenin geH~mi~1itinden yararlanma umudu
ta~mly()r_ Bu zincirde daha fazla halka kapma sava~1 verilecegi de bir gerc;ek.
Dilegimiz, cn ba~ta GAr'm nimetlerinden bolge halkmm yararlanmasldlr. Bunun gerc;eklejimcsinin temclinde ise diiriist bir politi1s.a yatar.
Degijiik yonlcriyle ilgi C;eken GAP projesi, iilkemizin kanayan yarasl, c;arplk
kenne~me ve belediyelerin gittikc;c biiyuyen sorunlann bu bolge uzerinde de kara bir .bul_ut gibi yaYllmasma g6nliimiiz razl olmadlgmdan bu arajihrma konusu
,J",~sl'c I b " 'I " I I bel d' I
seC;fRt:zefR. nanClmtZ, u arajihrmam~ onen enOln uygu anmaslY a, e lye er, yore halkma doyurucu hizmet gotiirme oahathg,m tajilyacaklardlr_
b_ Ar~hrma Konusunun AdJandmlmast ve Tanmu.
Tczin ba~ilgl ~udur: GAP 'm Tamamlanmaslyla Olu~cak Yerle~me, Mal ve Hizmet Uretim Kademelcnmesi : Bolge Clc;eginde Bir Kent ljiletmeciligi One-risi.
Bu oneri ozelle ~unlan ic;ermektedir: GAP bolgcsindeki be1ediyclerin
i~lerligini arhrmak, yore halkma tck ba~lanna verimli ve etkin bir.imdc saglayamadlklan hizmeUeri ve tesisleri daha dii~iik maliyetle saglayabilmC'k;
bunlan nitelik ve .nicelik baklmmdan artltmak; yerel halkm dcmokratik
ah~kanhklanm gCli~k;
yonetime katllma istek vc egilimlenni giic;Iendinnck, kendi sorunlanna ~syonel ve etkin c;oziimler bulabilmck.c. Ara~turnada Kullamlacak Onemli Sozcuk ve KavramIann TanI01I:
GAP : Cumhuriyet doncminin en biiyuk kalkmma projcsi olan GAP,
"Gaziantcp, Adlyaman, $anhurfa, Diyarbaklr, Mardin vc Siirt illerinin tamamml ya da bir klsJnlm ic;inc almaktadlr. 1985 nufus saYimma gore 4,5 milyon vatanda?lmlzm ya?<ld,gt bOlgede gerc;ekle?tirilmekte alan GAP, 1986 dcgerlcriyle 7 trilyon TL Iik bir yattnmdlT. Bu yatmmlann, 3 tnlyan TL si enerjiA tnlyan TL si isc sulamaya y6nelik yatmmlardtr. Yakla~lk 74 bin km2lik alam kaplayan prajenin tamamlanmaslyla elde edilecek 24 milyar kwh hidroelektrik encrjisi
dl~tnda, yakla~lk 1.8 milyon ha. alan sulu tanma ac;liacakhr" (DPT,1987,l)
Kent t~lebneciliti : BaZl mahalli hizmetlerin planlanmasl , yiirutUimesi ve denctlenmcsi amaClyla, biiyiik kent alam ic;inde birden .;ok belcdiyeyi veya birbirine yaktn kentleri kapsayan bir ytinctim biitiinliigiinun yarahlmaSldlT.
(Sosyal, 1974,4). .
d. ka~tlIma Konusuyla ilgili Varsaytmlar:
Temel VarsaYlm : "Sosyalbclediyc" ilkcsi
l~Hgmda geni~
kahlimm saglanmaslyla, kitle belediyesi olma ozelligi ta~lyan Kent 1~lctmC'Ciliginin GAP b61gesinde uygulanmaslyla, tekclci rantlann olu~masml cngclleycn, mal ve hizmet tireten, kent imanOi aktH olarak gen;ckl~tiren, toprak spe:kiilasyonunu engel1eycn, olusan arh-dcgerin tapluma dtinmesini saglamada elkin ve ba~anhbir bclediyecilik hizmeti sunulabilir.
Alt VarsaYlmlar
- Ayn ayn tUzel ki~ilikleri, organlan, yetkileri ve sorul\lan aylll yom'tim birimi altmda toplamak hizmctlcri kolayla~hrabilir.
-Kent biiyiikliigu ne olursa olsun yerel sorunIar nitelik yanunden aYllldlr.
- Yerel yonctimier, "halklO kendi i~lerini kendi elleriyte gonneye iten, buna olanak saglayan .. y6nctim birimleridirler. Bu olanak gcni~ halk kesiminin ka!lhmlnl saglayabilir.
- GAP'taki yakm kentlcrin ortak makina parklan olu~turmalan ve yeni hizmet alanlan yaratmatan, yerel yonctim giderlerini azaltabilir.
- Bolge halkma sunulacak sosyal vc kiiltiirel hizmetler ic;in fizikscl c;evre yaratllabilir.
- Ki~isel I;abalar ve beceriler yerine kurumsal yontemlere yer verildigi takdirde, yerel gereksinmeicri zamamnda ve yeterli diizeyde kar~llamada yerel y6netim birlikleri daha etkin ve ba~nh olabilir.
- Metropolitan bir alan alan GAP b61gesinde olu~turulacak birlikter yasal bir c;6ziim ba~langtcL olabilir.
B -Yontem
Bu alt ba~hkta ara~hrmayla ilgili bilgilerin ne ~cki1dc toplandlgl, derlenen bilgilerin nasLl al1aliz edildigi, hangi yontemlerin kullamldlgl ele
almml~hr.
a -Kullamlan Ara~hrma Yontemi
Yerel yonetimicrle ilgili bilgiler, yazlll kaynaklardan toplanml~, mevcut durum ic;in betimleyici yontem kul1amlmL~hr.
b -Ara.$brmanm Alanl
Ara~tlnnamn alamnL GAP Projesi kapsammdaki k~ntler olu~tunnu~tur. Bu kentler ~unlardlr : Gaziantep, Adtyaman, ~nhurfa , Diyarbaklr, Mardin vc Siirt.
c - Ornekleme VI! KuJlamian Omekleme Yontemi
Gap Projesi kapsammda alan kentlerdc ornekleme gidilmemi~lir. Tam Saytm Y6ntcmiyte tlit:" GAP iIIen kapsanml~br. Her kentin belediye ba~kan veya yardlmctsma haztrlanan sorular y6ncltilmi~, aldlgtmlz yanttlara gore degerlendinne yaptlml~hr.
d- Bilgi Toplama Yontemleri
Kitapltk ara~hrmasl ve anket yotuyla ara~tlTma bilgi ve verileri
toplanml~ttr.
Ara~bnna konusunun kuramsal c;en;evesi, bu konuda ya2i1ml~ kitaplar ve makalcleri laramak surctiylc olu~tuTUlmu~tur.
Ara~tlrma konusunun mevcut durumunu ortaya koyan uygutama kIsmmda ise yore bctcdiye veya bclediye ba~kan yardlmcllanndan anket yoluyla bilgi
almml~tlr.
Anket genelliklc, 3C;lk U(;:lu sorul3rdan olu~turulmu~tur. Sorulann ozellikle kolay anla~l!maSlOa Qzen gosteri1mi~tir. Bu nedenlc, sorulardan once konu hakklOda klsa bilgi verilmi~tir.
Ankct sorulannm aC;lk, net ve oz olmasma dikkat edilmi~tir. Ankct sorulan i1gili ki~i1erle bizzat gorii~mek yoluyla uygulanml~hr. Anketor kullanmaya gerek
duyulmaml~tlr.
e· Derlcnen Uilgilerin C:;oziimlenmesindc Kullamlan Yonteroler
Som kagldl uygulanmaslyla toplanan bilgiler nite! olarak slOdlandlrllml*
vc bUM verilen yanttlara gore degeriendim,e yapllml~hr.
<;ah~ma iiC; kesimde sunulmu~tur. Birinci kesim, c;ah~manm konusu, amaCI, varsaj'lmlan ve plantn yer aldltp c;ah~mayla i1gili a~lklamalaT1 i~ermektedir.
Ikinci kesimde ~ah~ma konusunun kuramsal c;erc;evesi c;izilerck yerel yonetimler hakkmda teorik bilgi verilmi~tir.
O,uncii
kesimde ise GAP Projesi kapsammdaki kcntlcnn yerel yonetimlerle ilgili uygulamah bir ara~ttnna sunulmu~tur. Konu He ilgili oneriler geli~tiri1ip sonuca baglanarak ~ah~ma tamamlanml~tlr.lKiNd KEslM , GAP ve GAP KENTLER SISTE."-11
Guneydogu Anadolu Projcsi gibi dev boyatlarda alan projcJerin
gcn;;eklc~tirilmesinde. s{lsyai ve ekonomik yapldaki de~i~imJerin yamSlfa kent-
le~me alanmda da oimasl bolge kalklnmasmda tamamlaYlcl ozellik ta~Jr_ Bir iilkenin veya bir bolgcnin geli~mcsi, yalmz ekonomik veya yalOlz sosyal ya da
yerIe~im alanmda tek ba~tna yeterli dcgildir. Yalmz ekonomik kalkmmaYI on planda tutmak, bOlge kalkmmaSI i,in yeterince somut bir yap. meydana gClirmey- ecektir. Gcli~menin tck yanh oimamasl i<;in biHiin sektorlerin uyumlu bir bi<;imdc
geli~mcsini saglayacak planlama c;ah~malaTina kentsel boyutlarm da kahlmaslyla; ekonomik, kararlann yerindcligi daha aC;lk bir ~ekilde ortaya (lkecakhr.
Giineydogu Anadolu 80lgesinde Kent 1~letmeciligi a~slndan incclenmcsi gc- tekli olan yetel yonetimiet ve GAP'to ozellikletini i\,eten ara~ttrmaya bit biitiinlUk kazandlnnak gerekmektedir. Bunun i<;in de Tiirkiye'de yerel ytinetimlerin giiniimuzc kadat g~irdigi degi~imlet ata~hnhp Giineydogu Anadolu kapsamma indirgenmeye. htilgede olaSt fiziksel degi~imler de gozoniine ahnatak, kent
i~letmeciliginin uygulanabilirligi incelenmeye ~ah~tlacakttt.
II - TilRKlYE'DE \'EREL YONETIMLER OLGUSUNUN GELI~IM1
Tiirkiye yetel yonetimlet gelenegi olmayan bit ii1kedir. Osmanh doneminde uzun pllat dt~ kapah olmamn sonucu oiarak, bilimsel ve teknolojik ycnilikletd- en yararlanamama, iilkede kent yonetme konusunda da belirgin bir anlayl?
goriilmemektedir. Kapitalist geli?meye para lei olatak 19. yy'm ikinci yarlsmdan itibarcn Istanbul, Alina, Sclanik gibi biiyiik yer1e~im birimlcrinde yen .. 1 y6nclimler otu?maya ba~ladl.
Ancak. kent yonctimi konusunda bahlt anlamda bir anla:fl~ ratlanmlyor.
Daha \,ok merkezi yonetimin slkl bir ~ekildc denetimi altmda bulunan bC'lcdiyc1cr
,
yol, su, kanalizasyon gibi fiziki ~ah~malann otcsindc bit ani am yiiklclncdi. Oysa, yerel yonctimler; kitlelerin ya~adlklan yerlc~im birimlcrinin naSl1 oimasl gerck- tigine dogrudan kallilmlanyla, karar verme ozclligiyle yani dcmokrasiy1e
6zd~le~iyor. Bu a~ldan baklldlg;mda Turkiye'de yerel yonetimlcr heniiz Batmm 19. yy. sonunda ula~tlg, duzeyi bile yakalayamaml~ goziikiiyor.
LCumhuriyetin ilk Ytl1anndan
n.
Diinya Sav~ma Kadar Olan 5iirede Yercl Y6netirnler Olgusu:Cumhuriyel d6ncmine gc<;mcdcn tlncc Osmanlt Imparalorlugu dlSnemindc bel·
ediycJerin olu~umuna klS<lCa dcginmckte yatar var.
Osmanh d6neminde belediyeJerin idaresi islami degcrlere dayandmlml~tt.
Tanzimata kadar belediyclcr idari, adli ve belediye yetkilerine sahip, atama yo- luyla g6revlendirilen kadllar tarafmdan yonetiliyordu. Kmm sava~1 sOllueu or- taya ,lkan bazl durumlann dayatrnaslyla 1854 }'Ihnda Avrupa'da oidugu gibi Os- manh Imparatorlugunda da modern belediyelcrin kurulmaSl istegi dogmu'itur. 11k deneme ise 1855 de Istanbul'da belediye idarcsinin kurulmasldlr (Nadaroglu, 1986,294).
A,lktlr ki; tum gorevleri iistlenen kadl!lk yonetiminin tck ba~lna pek ,ok hizmeti gerc;ekle~tirmesi olanakSlzdl. Bundan, baZl hizmetlerin g6rUlmesinde halktan yararlaOlldlgl sonucunu ,Ikarabiliriz.
11k denemenin Istanbul'da olu~unun pck c;ok nedeni ... ardl. Her~eyden once Istanbul imparatorlugun ba~kentidir. Ayrlca Kmm sava~l slrasmda yogun bir tra- fik ya~myor, miittefik kuvvctlcri kenti us olarak kullamyordu. 1stanbul'da ise belediye hizmetleri yok dcnecek kadar azdL Bu arada, Avrupa'ya gitmi~ Os- manh aydmlan pek <;ok farkhhgt g6nnu~, Istanbul'un da Avrnpa kentleri gibi 01-
maSl ve bir belediye orgiitiiniin olu~turulmasma anayak olmu~lardl. <;ah~malar 50-
nucu, Franslzlann komiin idaresi arnck almarak ilk belediye olu~turuJmu~tur
(COymen, 1980.18).
lIk belediyeJerin kuruJu~u 16 Agustos 1854 tarihli Resmi teblig ile gen;ekl~tirilmi~tir. BcJediye hizmetleri
i,in
istanbul ~ehremaneti adlt orgilt ku-rulmu~ ve padi~ah tarafmdan ~ehremeni adlyla belediye ba~kam atanml~hr.
Sehremeni de kadl gibi onceden belirlenen gelenckscl karakterli hizmetleri ve 0
donemde modern saylian bazl gorcvleri ustlenmi~tir. Fakat belediye idaresi konu- sunda bilgi ve tecriibe sahibi olmayan ~chrcmcni ba~nh olamaml~hr. Bu nedenle bazl iyile~tirilmelere gidilmi~, " 1858 yllmda Alhno Daire - i Belediye adl altmda fiilcn ilk belcdiye kurulmu~tur. Aneak bu Daire ~ehremanetine degil dogrudan Bab -1 <ili'yc baglanml~tl" (Nadaroglu, 1986 -287).
Osmanh imparatorlugunda sadece IstanbuI'da belediye orgiitii kurulmu~tur.
Bunun nedeni de bazi ,lkar gruplannm ve yabanCilann rahatmt saglamak it;indi.
Ancak (1870> tarihli Idare - i Umumiyc-i Vilayet Nizamnamcsi i1c diger vilayet. saneak ve kazalara belediyelcr kurulmasl yasa haline getirilmi~tir.
Daha sonra donemin Dam~taYI <$tiraYl Devlet) iki ayn kaoun tasanSI hazlrlar.
Bunlardan biri Istanbul i,in Dersaadet BeJediye Kanunu tasanSl digcri ise Istanbul dl~mdaki ken tier i,in Vilayct Bclediye Kanunudur (Nadaroglu • 1986.
299).
Bu kanunlardan sonra da Istanbul'un ayncaiJg. aynen dcvam etmi~tir.
Ta~rada olu~turulacak bclediyelcr i<;in 1298 tarihli Vilayct Bclediyc Kanu- nuna gore, Bclediye mec1is tiyelcri halk tarafmdan se<;ilecek, belediyc rcisi ise tilkeoin 0 zamanki idari 6rgtitlenmesinde mevcut olan mahalli idare mcdisi ile bclediye meclisinin birlc~mcsindcn olu~caktl. Bu kanun, 1930 y!lmda yuriirlugc kanan 1580 saylh kanuna kadar csas itibariyle ta~radaki bclcdiyelcrin organik kanunu olma nitclig;ni korumu~tur (Nadaroglu, 1986, 299).
1930'larda Bclediycler, Hlfzlslhha, BeJediyeler Bankasl, Yapl ve Istimlak Kanunlanmn arka arkaya <;lkanlmaslYla. Cumhuriyet doncminin belcdiyecilik
anla)'l~l belirlenmi~ oluyordu. Bu doncmde, Batt Anadolu kentlerinin sava~ sonrasl durumu vc Ankara'nm ba~kcnt olmasl nedeniylc iki onernli sorunla karSI kar~lya kahnml~hr. Osmanh idarcsinden Cumhuriyctc ge<;i~te, Ulkenin siyasal, sosyal vc ckenomik yaplSI <;okiintfi i~indeydi.
Osmanh idaresindc kent yonetimi kadllann elindeydi. Hem hiikiimet, hem beJediye, hem de yapl i~leriyle ugra~an kadllar, feodalizmin duragan kent yonetiminde diizenin kuralma gore i~lemesini saglayan g6revliden ba~ka bir nite- tik g6stermiyordu. Kadmm gorevi daha sonra "thlisap Nazlrhgt"na gc<;mi~, kapltalistle~menin hlZh otdul!;u liman kentlerinde ise " Belediye" orgutunc
ge<;ilmi~tir (Tekeli, 1978, 30).
Cumhuriyet d6ncminde sava~m yarathl!;1 olumsuz ko~unar ncdeniylc, bcle-
diyel~me surecinde zorluklan yenmede kaynak SlkmtlSI onemli boyutlardaydl.
Ennasyon, nilfus vc kentlc~me hlZlmn dli:~iiklUl!;ii, Osmanhdan alman alt ve ust yaplsiz kenUer ve eski gruplann yeni hiikiimet aleyhine <;ah~malan gibi sorunlar- la kar~1 kar~lyaydl.
Cumhuriyetin ilk Yillannda ~lkanlan BeJediye Yasalanna bakacak oiur- sak; " 1924 yilmda Cumhuriyetin belediyelcr konusundaki en 6ncmli girisimi 26 Subat 1924 tarihinde kabul cdilen 423 saylh Belediye Vcrgi Resimlcri Kanunu'dur (Tiimerkan, 1946,55 -154 ). Bu kanunu takiben daha bir c;ok kanunlar C;lkanlml~ttr.
Bunlardan en onemlilcri; 16 Nisan 1924 giin 486 saytl! ,; Umur - u Bclcdiyc Miiteallik Ahkam - I Cczaiye Kanunu'yla esnaf iizerinde belediycnin yetkisini
gii<;lendirmi~tir. 18 Mart 1924 'tc 442 saylh " Kay Kanunuyla da esnaf iizcrindc bc- fediyenin yetkisi aTttmlml~tlr. 18 Mart 1924'te 442 sayth .. Kay Kanunu"yla bele- diyelerin ycrlerinin nitcliklcri a<;lkhga kavu~turulmu~tur. 22 Nisan 1925 de isc bazi maddeleri degi~tirilerck 642 sayill " £bniyc (Yapdad Kanunu "<;Ikantml~, bu kanunla sava~ta yanan ~hir1erin sorunlannm <;oziilmesi ama~lamyordu. 4 Hazi- ran 1926 tarihinde 743 5a}'lh " Medeni Kanun"un yaymlanmaslyla; feodal kurum-
- - -- -.- - - - --
lann tasfiyesindc onemli ad 1m ahhyordu. Buniann dl~lnda da yas<lJ<lr
~Ikanhyordu. Fakat yine de belediyeciJik konusu 1923 -1930 doneminde yiizeyscl ve daglmk kaldl. (Tekeli, 1978, 37). DOnemin ilk belcdiyecilik deneyimi, Anka- ra'mn 1924'te ba~kcnt olmaslyla ileri adlmlar ahldlgl sOylenebilir.
Turkiye'de bugunkii belediyecilik uygulamaslnln temcIi, 1930 - 1935 ylilan arasmda arka arkaya ~lkanlan yasalarla belirlenmi~tir. 3 Nisan 1930'da
~Ikanlan 1580 saylh " BeJediye Kanunu" bu yasalann temelidir (TekeJi , 1978, 51). Ama~, Cumhuriyct doneminde yaydmak islenen idealaji ~agda~ kentin bele- diye arganlanyla, rejimin istekleri arasmda uyumun saglanmasl ve benimsetil- mesidir.
1580 sayl\! Kanun'un hazlrlanmasmda ~u be~ ilke esas ahnm!~tlr. (Tckeli, 1978.51 -78) ,
1 - Bclcdiyelerarasl c~itlik ilkesi,
2 - BelediyeJerin icraatlannda serbest blraklimasl,
3 -Belediyeler iistfinde gU~h1 bir merkezi yonetim denetimi,
4 -Tek dereceli 5e\im ve halkm etki~ denetiminin sagianmasl,
5 - Belediyclcrin hizmet alanmm geni~letilmesi.
1580 saylh kanunla bclediye hizmetlerini belirleyici iki tutum sergiienir;
bin belediye gorevled gene! ifadeyle degil de tek tek saytlmasl, bunun ncdeni kiit;iik belediye!ere yol gosterici nitelik ta~lmasl. Ikincisi ise, belediye hizmetlcri- nin kcntin niifusuna gore degil de, beJediyerun gelirine gore belirlenmesidir.
Kanunda, bclediye hizmetlerinin "Ihtiyari" olanlan d6rt grupta taplanml~;
1 - Belediye tiyatrosu, sinemasl, muzesi, eglence yerleri gibi kultiirel elkin- likleri kapsayan gorevler.
2 - Belediyelerin dogrudan liretime girmesi, giri~imcilerin yerini almasldlr.
Yani (mn i~letmck, un ve in~at malzemeleri, fabrikalar kurmak, ucuz belediye konutIan yapmak vb.
3 - Kentin ckonomik hayatml diizcnlcyici ve canlandmCI etkinlikleri kap- saT. Bunlann dl~mda mesick edindirmc kurslan, tahll pazarlan, panaYIT ycrlcri
a~mak gibi kent halkmm daha ucuz ah~veri~ yapma olana~1 sa~laylci yerler
a~mak.
4 -Sosyal gUvcnlik ve yard 1m gibi hizmellcri kapsayan gorevlcr yer almak- ladlr (Tckeli, 1978,57 ) .
Bu donemdc belcdiyc gclirlcri i~indc baZI yasalar ~Ikarhh)'or. Bclcdiyc gc- lirleri hakkmda 1930 larda ya~nan dlinya buhram nedcniyle bir a~tkltk gCliri!e-
memi~ 1580 sa)'lh kanun <;cr<;cvesinde belediye gelirleri iQn lemel kcntsc! altyapt hizmetlerinde i~lctme kunnalan ve bu yolla gelir saglamalan, 131. maddc ill' belediyeler bankaslllIn kUTulmasl, belcdiyclcrin gclirlcrinin yiizde be~ini ihliya-
ta aytnnaya zorun!u tutuimasl kararla~tlrllml~ttr. Betediye bankalanmn kuru!-
maSl onemJi amme hizmctlcrini yerine gctirirken maddi kaynak temin clmek amao gUdfilmii~lUr.
Betediye i.?letmclcrine gelince havagazl, kentil;i ula~lm, su, clcktrik gibi kcntsel hizmetler. Bu hizmetler 1580 saY11! yasa ~Ikmcaya kadar bazl yabanct sermayeli i~lebnelcrin tckc1indeydi. 1580 sa)'lh yasa <;lkltktan sonra bu rur hiz- metier dogrudan dogruya belediyelere ba~h ~irkeller YOluyla ger<;ckl~liri!mesi
. ve yabano sermaye clindcki ~irkellerin ise once devletl~tirilmesi daha sonra da belediyelere birakllmasl izlenmi~tir (Tekeli, 1978. 67).
Hizmet i~letmelerinin ozel ~irketler elindeyken, kentil;i hizmctler akslyordu. Belcdiyclc?tirildikten sonra hizmctler yaygmla~ml~ ve bu arada da bclediye gelirlerindc artma olmu~tur. Kcntsel altyapmtn bclediyclcjitirilmcsi siired onbe? }'llda tamilmlanabilmi~tir.
4325 saylil kanunla alman bu ~irkctlcrin belediyclc?tirilmesiylc ilgili it- kclcr ~u ~kilde bclirtilmi~tir (Tekcli, 1978. 72):
" Elektrik ve havagazl hizmetlerinin mahiyeti v(' ifasmdaki hususiyet bu hizmctlcrin dogrudan dogruya bclcdiyclcr taraflndan, di~cr beledi hizmetlcr gibi i(asl ?Cklindc ziyadc, lamamen bu i~lcrle m('~gul olacak hukmu ~hsiyeti haiz biT muessese halinde idaresini zaruri kllml~tlr."
" Ancak hizmetin ash bclcdiyelere ait olmak itibari He miiesscsclcrin bclc- diyelere ba~h birer i~lclme muesscscsi halinde idaresi esaSl kabul edilmi~ vc bu mlinasebetle bclediyc!cre hizmetin sahip vc nazltl'u st(ahyia bazl haklar
tanlnml~ ve vazifcler verilmi~tir."
" Layihanm tanzimindc birinci derC(cdc mucsscselerin ifildcsiylc miikcl1cf klhndtklan hizmcllcrin en ivi , hir surette ve daimi olarak ifasl gozoni.inde
,
tutul-mU$ ve muesseselerin b<lgh bulunduklan belediyelcre menfaat temini ikinci dere- cede dU$iiniilmuitur. Binaenaieyin hizmctin daimiligini mGesseselerin kcndi vari- datlanyla temin edcmemclcri halinde hizmetin sahibi olmak itibariylc bcicd;- yelerin miiessesclcrc yard,ml esas kabul echlmi$ olmakla beraber i$lctmc hasl1atmm masraOanm, amortismaniara, ihtiyat ak<;clerini ve tevsiata Wzumlu mcbaligi temin ctmesi vc bunun haricindc bir hasllat bakiyesi kalmasl halindc bu bakiycnin diger bclediye hizmctlcrin ifasma yardlm bakmllndan bclcdi
biit~lerine irat k.:lylt olunmasl esasa kabul cdilmi~tir" (3688 ve 4325 saY'll! kanun, 1944).
1930 lardan sanra kcntsel ait yapt ve kamu hizmctlcri on plana Qkml~tlr. Bu doncmde belcdiyclere verilen gorcvlcr oldukc;a arhnlml$ olmasma ragmen, bu gorcvleri yerine gctirccck eleman vc gclir aym oranda gcli~memi~tir. Aynca, mcr- ke1.i yonetimin i$lcvi beJediyclerin birlikte kurarak kendi aralilnnda orgiitlenmelcrini engelleyici niteliktedir.
2_ II-Diinya Sav~1 SoruaSlOdan 1960 Ylhna Kadar Dian Siirede Yere!
Yonetimler Dlgusu:
Ikind Diinya Sava~1 sonraSI kentlerin durumu oldukc;a peri~an duruma
dU$mii~tiir_ <;6zUlmesi gereken pe:k c;ok somn ortada duruyordu. Kapitalist sistem
i~inde yer alan iilkclcr, sa\'a~tml hakh kllacak ideolojier ilen siirerken aym za- manda uluslararasl yeni ekonomik diizeni olu~turmaya ~ah~lyorlardt. Kentsel i$lcvlerde bu arada" yonetim dilzcyinden, illkesel diizeyde" orgiHlenmcyc geC;iriHyordu. Bu arada bazi Ulkclcr Ingiltere'dc ge1i~tirilen yerel yonetimlerlc il- gili $Omniann ~6ziim yontemini i1.1cmeye ba~larlar.
Bu deg;$imlerin oldugu donemlerde Tiirkiyc'de de hem siyasal hem ycrlc~me
dii1.eninde yeni sure~lcr ortilya C;lkml$tlr. Bu arada batl iilkeleri ic;inde yer alnlil karanm da g6stcrmi~ oluyordu. "Daha 1943 lerde Bretton Wodds anla$rnasl irnza-
lanml~br_ Sava$ $OnraSlOda butUn kurumlanm benimseyerck ekonomisini batlya ac;rnaSI ve onun bir parc;aSI haline getinneye c;ah~maSl, Turkiye'de yeTel y6nctirnin yaplslOda da onemli baskllar doturan ekonomik ve siyasal geli$mclcrc ncden oldu" (Tekeli, 1978, 122). Bu donemde meydana gelen geli$meler belediyelcrin tem- el ugra?1 ve sorunu "imar c;ah$malan" olmu$tur. <;iinkii kentlerdc hlZh bir niifus ylg,Imasl meydana gclmi$tir.
8ahya aC;llma, yalmz ekonomik alanda dcgil siyasal anlamda da bazl degi$iklikter gctirmi$tir. Arhk tck partili rejimden c;ok partili rcjim bcnimscn-
mi~tir. Yani 1930·1944 yJ11an arasmda belcdiye vc kent ya$amtyla ilgili yasa-
-~----~~- - ---- --"- -
lann korunmaslyla birliktc bazi degi~iklikler getirilmijitir. Bunlar; a) bek-diye y6netiminin demokratiklejitirilmesi yolundaki degijiiklikler; b) belediye gelidc- rinde yaptlan diizcnlemclcr; c) konut sorununun ~ozumiine ve irnar plan lama dlizeninin yeniden kurulmaslna i1i~kin ycni yasalar; d) yeni trafik diizeninin olujiumu ITekeli, 1978, 126).
1943 ylimda 560 alan bclediye saYISI 1960 ylimda 995'e yiikselmi~tir. Belc- diyclcrin saylsmdaki bu artl~1n ncdenleri; niifus artl~l ve kcnt1e~mcdeki hlZdlr.
Niifusu 2000·ni a~an ycdejimelerin artmasl, yasal diizenlcmelerle kii~iik belediyc kurulmaslnlll ozendirilmesi ve Demokrat Partinin iktidar oldugu d6ncmdc, yeni il<;clerin kurulmasl, il~c merkczlcrinin belediyele~tiri1mesidir (Tekcli, 1978, 156).
Daha sonra tiler Bankasl olarak degi~tiri1en Bclediyeler Bankasmca kent- lerin alt yapl hizmetleri saglanml~tlr.
Belediyelerin alt yapl hizmetlerini yerine getirmek i~in belcdiye
i~letmcleri yeniden duzcnlenmijitir. Bu ijiletmelcr katma biit~cli idareler. anonim
~irketler diiSeri ise genellikle biiyiik kentlerde alan 6zel kanunla kurulmuji miiesseselerdir (Tekeli, 1978, 158).
3-1960 -1980 Ytllan Arasmda Yerel YonetimTer Olgusu
1960 ihtilali ycni bir dernokrasi ar<;YI~mm bajilangtCl, ilk dcmokrasi de- nemesine ise, 1961 Anayasaslyla yeni bi~im verilmeye ~ah~llml~hr. Anayasa'da 6zerk gomlen kurumlar arasma mahalli idareler de ahnml~hr.
Anayasa'nm 112. maddesinde " Ida renin kuruluji ve gorcvlcri mcrkczden yonetim ve yerinden yanetim esaslanna dayamr. !dare, kurulu~ ve g6revleriyle bir biitiindiir ve kanunla diizenlcnir" 116. maddede" Mahalli tdareler, 11 Bclediyc ve kay halkmtn mUjilCrck mahalli ihtiya~lanm kar~llayan ve genel karar organ- Ian halk taraftndan se~ilen kamu tiizrl ki~ilerdir" .. Mahalli idarelcrin kuru-
lu~lan, kendi aralannda birlik kurmalan, garcvlcri, yetkileri, maliye vc kolluk
i~leri ve merkezi idare He kar~lhkh
bag
vc ilgileri kanunla duzenlenir. Bu idare- lere gorevleri ile oranhh gelir kaynaklan saglamr" denilmektedir (Tekcli, 1978,181).Bu maddclerdc gariildiigii gibi 1961 Anayasasl Mahalli idareTcrin gii~lii ve 6zerk kurulmasl ~rtlanm belirtiyor. Bu arada merkezi hiiklimetle olan baglara da dikkati ~ekiyor. Hem ozerk hem baglmh bir mahalli idare sistcmi dcmokr3si- nin yer1e!lmesine ters dii~mcktedir.
1963'dcn itibaren hazlrlanan be~ ytlhk kalkmma planlan (1.2.3. be? Yllhk) degi?ik siyasal ortam!arda hazlrlantnt? olmasma ragmen merkeziyC'tc;i egilimlcrin agtr bashgl goriilmcktedir. Oysa 1961 Anayasasl bulunulan doncmin daha itcrisinde bir dcmokrasi amac;lanml?h. Buna bag-II olarak bu geli?rnrden ye- reI yonetimierin de etkilcnmesi mumkiin olacakh. Fakat 1973'e kadar bclediye- lerde toplumcu nitelik olu~turulamamt?tlr (Tekeii, 1978,188).
Bu donemde belediyc yonetimleriyle ilgili olarak, belediyeJer iizerinde de·
netimin yer yer azaldtgl soylenebilir. Gelirleri gunlUk slkmtiian gidenneye yonelik olmu~tur. Fakat ~ok kanna~lk, merkcze baglmh ve yetersiz belcdiye gc- lirler sisteminin dogmasma neden olmu?tur. Vine bu donemde esnaf demcklerini belediyelerden bagtmslz duruma getirecek ko~ullar sag-Ianml? olup kcnttcki.
iiretici ve tliketici aleyhine rantlar olu?turmaya ba?iarnl?lardlr. Bu kcsim siyasi yonden giic;lenerek belcdiyc orgiitunde temsil edilme olanaklan da saglaml?lardlr.
Bu durum belediyelerin csnaflan denetlemesini klsltiaml?tlT.
Kentsel altyapl hizmetlerinin sunulmasmda, hizmctin kapsamma gore be- Iediyelerin elinden konulannda uzmanla?ml? kurumlann eline ge<;mi?tir. I~me
suyu hizmetleri tiler Bankasl kanahyla yaplllyordu. Fakat sure<; ic;erisinde kuc;uk beiediyelerin yaygmia~maslyla bu kurulu?un hizmetieri yetersiz kalml?hr. Bu
'"
durum kani1smda siyasi iktldar DSI Genel MiidurlUgu devreye sokmu? daha sonra yol, su, elektrik Genel Mudurli.igu gorevi iistienmi?tlr{Tekeli, 1978, 219).
Elektrik iiretimindc, onceleri tek tek belde duzeyinde iirelilmi? daha sonra ortaya C;;lkan sorunlann gidcrilmesi i~in iilke diizeyinde orgiitlenmeye gidilmi?tir.
Daglhml beJediyelere blTakllarak Tiirkiye Elektrik Kurumu (TEK) devrcye gir- mi?tir.
Bu a~lklamalar sonunda 1961 Anayasast, 1924 Anayasasmdan farkh olarak mahalli idarelerle ilgili ilkelere geni? yer venncsi, fakat yasa! diizenlemclcr yo·
luyla uygulamaya yansmlaml~, beiediyclerin mali olanaklan smlrh kalml?tlr.
Kaynaklardan en optimum kullamm yollan aranml~ bu konuda Mahalli idare yoneticileri kendi becerilerini kullanarak hizmet vcrmeye c;ah~lm~lardlr.
Belediye kaynaklanmn kit oimasma kaqm, beJcdiye gelir sisteminin yeni belediyelerin kurulmaslnl. ozendirici yaplst, niifus arh?l ve kentle~me
egilimlerinin devarnl ile birle~ince bu donemde belcdiye saYllanndaki hlzh artl~
suregelmi~tir. 1973 teki belediye saylSI 1623 tiir. liginc; bir geli~me, belediyelerin birlikler halinde orgutlenmelcridir. Birliklcrin <;og-unlu~nun koylerle kiiC;iik bcle- diyelerin bir araya gelirmi~ oimasl, y('rlc~me kademelenmesinin en alt ucunda bir
bi..iti..inl~me egilimi g6st('nni~tir. Bu birliklcrin ~o~unlugu altyapl sa~lanmasmda
ki ol~ck ekonomileri yi..izunden dog;maktadlr. Elektrik, yol, tclefon ve su birlikleri biiyiik bir ~ogunlu~u o[u~turmaktadlr. Bu aH yapl birliklcri dl~mda az saylda 01- makJa berahet turistik tesis, hamam, otel, gazino, di..ikkan so~k hava dcposu, fuar yapmaYl ama(jlayan birlikletde kurulmu~tur (Ankan, 19n.31S).
Bu birliklerin olu~turulmasmm en onemli nedeni, giir;si..iz birimlerin bit ataya gc\erek sorunlanm daha kolay .-;6zebik"Ccklerinin miimkun olacagmdandlr. Bu bir- liklcrden birkaC;l; 1971'de Zonguldak, Kozlu, Kilimli, <;atalagzl'nda, 1973 de Mar- mara ve Bogazlar ScJediyclcr Birligi, c;evre koruma amac;h bOlgese.l bir birlik ala- rak ortaya ~Ikml~hr (Tckcli, 1978, 224).
.. 1963 - 1973 donemi atasmda Izmit Belediyesi'nin ba~kanhgml on yll
siirdumri..i~ olan Osman Kibar'm uygulamalan ii1kc politikasmda onemli bir yet elde etmi?tir. Bu atada ?unu da belirtmek gerekir; Osman Kibar ba?kanhgl, donemin iktidar partisinden olmasl ona bit avantaj saglaml?t1r. Osman Kibat d6neminde yol yaplmma onem vcrdigtnden Asfalt Osman diye iinlenmi?tir. Osman Kibat yollan asfaltlamak h;in geni? bit program uygulaml?hl". Planh ekonomiye girilmesiylc birlikte Tiirkiyc antllml~ petrol ithal etmekten vazgec;ip, hampctrol ithal ederek kendi tafinelennde antmaya ba?laml~tlt. Bu nedenle daha ucuz olan hampetrol asfalt yan fitiinlerini de ucuzlatml~tlt. Ba?kan bu (Irsal1
degerlendirmi~, kcntletin en biiyuk hastahg, olan altyapl konusuna a~lrllk ver-
rni~tir (TekeJi, 1978, 228).
lzmir kcnti eskidcn beri bclcdiye hizmetlcri a~lsmdan olduk~a ~ansh bir
yerle~mcdir. Kent halklOlTl ah~kanhgl ve hizmet veren belediye y6ncticisinin
~ah~malan bu ~nSI yukseltmi~tir. Yine bu d6nemde Izmir beIediyesi iiretici hale gelmi?tir. Yol yaplml d!~mda otobus ve troleybiis iiretimine gec;ilmi?; bu ara"lann ithal fiyatmm yanSI kadar masrana ijtetmi~lerdir (Tckeli, 1978, 228).
ButUn bu «;ah?malar il SlO1rlan ic;inde kalml~hr. Bir biiyuk kentin bclcdiye
ba~kaT\l sadece kendi kentinin Slmrlan i~ine hapsolmu~ ise ba~n ~nSI bir yere kadardlf. Tiirkiye'nin mcvcut yapisl geregi, belediyeler metkezi hiikiimcttcn kay- nak transferi saglamadlktan sonra, bugiinku gelir yap!s! ic;inde uygulama yapm3- Ian olanakslzdlr.
Belediye olgusu tekdiize bir olgu dcgildir. Belediyclcrin gordiiklcri i~lc\'lcr,
ba?ka bir anlahmla yapltan buyukluklcri vc mekandaki konumlanna gore
farkhla~ma gostcrir. Bu farkhla?ma yalmz belediye iC;i olgulara ozgii kalmaz. Bclediyelerarasl ili~kilcrc de yanSlt. Omegin bir iilkede yerel yonetim politi- kaSlI1l1l uygulanmasl s6zkonusu isc bu politika ic;inde bi..iyi..ik olaslhkla ki..iC;iik ve
._--_ ..
_-- - --- -
--~---- -- - - --.--- . --
buyiik belediyelerin <;Ikarlan t;eli~ir. Aym ~ekildc bir metropoliten alanm merke- zinde yer alan ana belcdiyeler ile <;evrcsinde yer alan e;evre bclcdiyclcrin e;lkarian arasmda onemli c;cli~kiler dogar. <;cvre belediyeler hie; bir yukiimlUliige kaUanmadan ana belediyelerin sundugu hizmetlerden yararlamrlar. Bu ncdenlc belediyeJcrin zaman i<;inde ge1i~imi sadece beJediye sayllanndaki artmamn ince- Icnmesi He kavranamaz. Bu arh~ He birliktc en biiyiik bclediyenin ula~tlg, olc;ek, kiiC;iik ve buyuk belediyelcrin kampoz1syanunun degi~mesi, beJediyelcrin mckan ic;indeki konumlan ve kendi aralannda birlikler halinde orgutleme duzcyi bir arada ele ahnmasl gereken konulardlr. Ancak bu halde belediye olgusu bir biitiin olarak ve kendi i<; C;cli~kilerinin nitcligi i1e birliktc kavranabilir.
1977 yerel yonetim set;imlerine bakhglmlzda, belediyclerin c;ogunlu~nda
sosyal demokrat nitelikli kadrolar i~ba~lna gelmi~tir. Kisa bir donemde U1kc yonetimine gelen CHP hem klrsal alanlarda hem de buyiik kentlerdc aglrhgml
koym~tur.
Bu donemde, mahalli idarelerle i1gili onemli biT gcli~me almu~tur, Halkm dogrudan dogruya s6z sahibi olabildigi kurumlar ic;inde ilk olarak akla yerel y6netimler gelmcktedir, 1977 ve 1978'Ierde halkm yerel yonetimlere kattlma is- tekleri ve demokrasilcrin i$lerligi He yerel yonetimlerin konumlan arasmdaki yakm ili~ki olmasl, sorunlan daha kolay e;ozebilme ve toplumun isteklerine cevap venne amaclyla Ycrel Yonctim Bakanhg, kurulmu~tur <Tekeli, 1978, 257).
Ilk zamanlarda olduk,a iyi niyctli vc olumlu bir ~kilde i~ ba~laml$ olan bakanhk, ozelJikle ~oziilmcsi onceHk ta~lyan sorunlar kar~lstnda bekleneni verc-
memi~!ir. 1979'da CHP'nin iktidardan du~mesiyle birliktc bu bakanhkta
kaldtnlml~ttr,
1973'den 1977e kadar olan surede yerel yonctimler, toplumsal ya~mda
onemli i~lcyi~i alan birimlcr alarak bir anlam kazandlgl s6ylenebilir. Bu donemde toplumcu bir belediyecilik anlayl~mm ortaya ~lktlgml, geli~tigini (engellcnmi~, kosteklenmi~ ya da ba$anya Ula$ml~ orockleriyle) somutla~hgml gozlcmek mumkun. All~llagelmi? bclcdiye kavramlndan beJediyecilik uygulamaslndan ve orgiitlenmesinden c;ok farkh bir anlayl~, eylem .... e orgiit bic;iminin gcrektigini or- taya koyar (Geray, 1977, 36).
4 -1980 Yllmdan Guniimuze Kadar Yerel Yonetiml~ Olgusu
Yanetilcnlcrin, yonetim siirccinc kahlmada en yakm orgiit1cnme bi<;imi olan yerd yanctimler, demokrasinin gcli~mcsi aC;lsmdan anemli i~levlere sahip, ancak
i.ilkemizde bu i~levi tam anlamlyla yerine getjrenlCmi~lerdir. Bunun nedcni kU$kusuz Osmanltdan kalma kat: mcrkeziyct,i devlel orgutlenmesidir.
1961 Anayasaslnln etkisiyle ba~layan nisbi dcmokratik-olanaklar, yerel yonetimlerde de kendisilli gostemli$tir. 1970'!erin ikinci yansmdon soma, demok·
ratik katJhmcl ve saydam belediyecilik anlayt~t sloganl<u dU7..cyinde de olsa ken·
dini ifade etmeye ba~laml?ltr.
Bu siire" 1980 12 Eyllil'de kesintiye ugruyordu. 12 Eylline olu$rurulmak istc·
nen toplumsal orgut!eni$ bi~iminc uygun olarak, yerel y6netimlcr devre dt$t blraklhyordu.
1980 ve daha somaSl i,in belediycler hakkmdaki Kanun yine 1930 tarihli 1580 sayth Belediye Kanunudur. 1580 sayth kilnun dcgi?memi$ fakat bclcdiyclcrle ilgili <;ok onemli kararlar ahnmt$t1r.
12 Eyllil 1980 askeri miidahalesiyle demokraside biiyiik yaralar a<;llmt$hr.
Bundan, demokTasinin Hid giicii olan Yerel Yenetimler de hakkma di:i$Cni almt$t1r.
1980 - 1983 yIlIan arastnda i.ilkenin siyasal ya$ammda bir askeri miidahalcnin ardmdan, ana kentlerde koklii degi$imler ya$<lndt.
0«;
ylIltk askeri yonetim doneminde iki onemli k~rar ahnrm$tlr. tIki bele·diyc organlanmn feshine ve belediyc ba$kanlannm atanmalanna ili$kindir. Yc- Tel y6netimlerin ba$mdaki se~ilmi? ki~i1eT genarellerin emriyle gorev!erindcn ahntyordu. Artlk " Yerel Yonetim"ler slklyonetim komutanlanmn emnne verili- yordu. Bu uygulamaya 1984 mahalli idareIeT s~imlerine kadar devam edildi.
Diger onemli karar isc, bclcdiyclcr maliycsinin lslahma ili$kin.olamdtr. 1:3. 1981 tarihindc yiiriirliige giren 2380 say tit " Belediyclere ve II Ozel Idarclerinc Genel . Biit<;e VeTgi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkmda Kanun" t;lkartllml$hr (Nada-
roglu, 1986,301).
Milli Giivenlik Kundu·nun bClediyeleri i1gilendircn pek ,ok bildiri, yasa vc yonetmelik gibi kcsinlik kazanml$ geli~mclcre burada klsaca dcginclim.
MGK'nun 12. 9. 1980 tarihli Rcsmi Gazete'de yaymlanan 3 No'lu bildirisi,
" beJediye te~kilatJ bulunan tum ycrle~me mcrkezlcrindc vatanda$lann dirlik - diizen ve saghg,mn korunmasmdan birinci derecede belediyeler sorumlu"dur. 11.
12.1980 tarihli Rcsmi Gazetc·dc yaymlanan 34 No'lu kararla yerel yenctimlcrin saytlannm azaltllmasl ama<;lanml~tlr. Bu karaT, " iilkemizdeki htzh nufus art!$1 ve koyden kentc go~n sonucu olarak biiyiik kentlerimizin yakmlannda te$ekkiil
etmi~ olan belediycJcr; aydmlatma, su, kanalizasyon ve ula~hmla gibi hizmctlc·
tin yeterli bir ~ki1de halka gotUrUlemcmesine vc kontroliin aksamaSlOa ned en
olmu~tur. Buyiik kentlerin t;evresinde te~kktil etmi~ olan bu durumdaki bclediyclc- rin slklyonetim komutanhklann koordinesine (koordillasyonu alhna) vc onlarm cmredecekleri $Ckilde ana beJediyelcrc bagianmasl bir plan dahilinde vc en klsa zamanda saglanacakhr."
Bu kararla bclediyelcrin saYISI 1700'den 1580'ne du~mii~ ve 150 koyiin tuzcl
ki~iligi kaldtrllml~hr. Koyler gencllikle anakentlerin yakmmda bulunmaktaydl.
Daha soma .. askeri otoritelerce farkh bit;imlcrde uygulamaya konu yaplldlgmdan, uygulam2da garGlen farkhhklar yiizGnden, 1981 yilmm Arahk aymda 2561 saylh, birlc~tirme yasasl ~lkanlml~t1r" (Kele~, 1989, 277).
12 Eyllil1980 askeri miid<lh<llesinin bundan 6nceki askeri miidahalclerinden
olduk~a farkhydl. En 6nemli ozelligi toplul'flu yeniden diizcnlemck gibi bir tlygula- maya girmi~ olmalandlr. Bu uygulamanm toplumu diizcnleyici bir programl vc bu prograrnda da-ygr~~tiDlJ.~6~~ bir yer verilmi~tir (Atauz ve Dig. 1982,279).
Set;imlerle belirlenen yoneticiler yerine atama He askerler getiriliyordu. Uzun siiredir olu~turulmaya c;ah!jtlan yerel y6netim gelenegi bir tarafa itiliyor. Onun yerine merkezi otoritenin bir kurumu niteliginde kurulu!jlar haline gctiriliyordu.
A - 1984 vc somasl
6 KaSlm 1983 genet 5el;imleri arkasmdan sana eren askeri yonetimden sonra 24 Mart 1984 tarihindc_~~ .. idat£!~~_~.~eri yaplidl. Iktidan olu~,turan
parti, iktidardan aldlgl guc;le sc~ime girmi~ ve belediyelerin c;o~nu kaz.anml~tIr.
Iktidar partisi " liberal ekonomi politikasmm bir ifadesi olarak serbcst rekabcti esas alan bir uygulamaya aglrhk vcrmi!j; bu gorii!j parti ve hiikiimet programmda oldugu gibi parti gorii~ ve fikirlcrini yanslta~ yaymlarda da vurgulanm'~hr"
(Ay'a~, 1988, 257).
Hiikiimetin 19. 12. 1983 ylhnda yaymladlgl Belediye El Kitabmda serbcst piyasa ekonomisi programml daha aC;lk bir ~kilde belirtmi~tir.
Yaymladlgl kilapta fiat kontrolii ve serbestlikte ilgili g5rii~leri : H Vatan-
da~ ucuz fiyata kalitcli mal ve hizmet temin etmesinin tek yotu, aTZI artmnak ve hakiki anlamda serbest rckabeti tcsis etmek ... " Yine aym kitapta gcc;mi~
y.llarda uygulanan tanzim salI~larm (tansa) idcolojik yonden istismar edildigini amacma ula~amadlglnl belirtmi$, eger amac; tiiketiciyle maIm az araclyla
ula~masl amac;lamyorsa, biiyiik ~hirlerde uygulamaya ba~lanan kamyon -urctici pazarlanyla da mGmkiin olacagtm vc bu uygulamayla dagthm tekeli olu~mu!j yer- lerde tckelin km!dlgl belirtilmi~tir (Ayta~, 1988, 258).
Hiikiimetin btl a<;Jklamalanndan sonra beJediyeJerin tutumu farkll o1mu?tur.
Hatta iktidar yanhsi baZi beJ;:;~i~elcrin tanzim satJ~ magazalan uygulamasma devam
etmi~l erdir.
Buarada\'ydt5('lmi~,
aym maim fiat! magazadan magazayadegi~iklUt g6sterilmi~, bun un yiikunu de tiiketici <;ekmi~tir. <;ekmeye de clevam et- mektedir.
1984 sonrasl YC'fc[ yonctimlerde 1973'dcn beri suregelen beJediyecilik an-
layl~mm belli oranlarda yansldlgt s6ylcncbilir. Iktidar partisi radikal biT tutum- la yerel y6netimlerin gelirini artlrlm~ vc imar konusunda belirii yetkilcr vcr-
mi~tir (Tekeli , 1990 14). B -26 Mart 1989 Sonrasl:
26 Mart 1989 da yapllan yerel yonelim sc<;imleri yeni biT d6nemi ifadc cdi- yordu. S~imler onccsi iktidar partisinin " biz iktidar partisiyiz, her ~ey bizim elimizde "vurgularnasml yaparak "eli kolu bagh belediye ba$kam istemiyorsan!z bizim adaylara oy verin" diye gazetclere c;ar~af <;ar~f Han veriyordu. fktidar biitUn bu propagandalarma kar~tn sc<;imleri kaybediyordu, sec;imlerde muhalcfet partileri iktidar oluyordu (Veziroglu, 1990, 12).
lklidar partisi sCi;imleri oncesinde dile getirdiklerini uygulamaya ba$ladl.
Once yerel yonctimlerin Iller BankaSl'ndan aldlklan paylan borc;lanna mahsuben kesmeye olanak saglayan 1990 Mali YIII Biit<;e Kanununa maddcler koyuyordu. Bclcdiyclcrin oncmli finansman kaynag. olan bu paylar kesilince. hiz- metlerde de onemli aksamalar giindeme geldi. Oyleki Izmir Biiyiik Sehir Belediy- esinde % 100 oranda kesinti yapllarak 9 ay para Odenmedi.
Yine biitW kanunu ck Odcnck tertibine konulan gene! butc;cden bclcdiyclcrc
da~blmasl bazl subjcktif kritcrlcrc dayah olarak yapdmaya ba$landl.
Kentscl duzcnlemcdc birinci dcrece Imar plan! yapma ve uygulama yetkisi belediyelcrin elinden ahnarak bakanhklara dcvrini saglayan yasa degi~ikliklcri
teklifleri gundemc getirildi.
3194 saylIl imar kanununda yapllmak istcncn degi~ikligin ozunde belediycl- erin yetkilcrinin klsltlanmaSI amaClnl ta$lyor. Buna ek olarak turizm tc~vik kanu- nu He belediyelerin imar plan! uygulama yetkisi clinden ahnarak Turizm Ba- kanhglOa devrediliyor(Veziroglu, 1988,258).
Bir dizi yasal degi~ik1ikle 26 Mart 1989 oncesi bclcdiyelcrc verilcn yetkilcr ellerindcn ahmyordu. Blittin bunlann sonuru kcnlscl geli$menin ergiitlcyicisi olan yerel yene-timler devrc dl~1 blraklhyordu.
IlI- GAP PROJESi
Giineydogu Anadolu BOlgc'sindc ii1kemizin en buyiik ve dunyamn sayth pro- jelerinden biri gcrc;cklc~tirilmeye c;ah?lltyor. BOigesel kalkmma projesi olan
Gtineydo~ Anadolll Projcsi (GAP) a1am. Fmlt vc Diclc nehirlcrinin a~~ kcsimle- ri ile bunlann arasmdan uzanan eski Mczopotamya ovalanmn yukan kls1mian He Gijneydo~ Toroslann guneyinde kalan Irak ve Suriye slmrianyla c;evrili, az engebeli buyilk diizliiklerden olu~maktadlr. 74.000 km 2 Iik a1am vc 1985 nufus say.mma gore 4,5 milyon insanm ya~adlg1 proje alanmda Gaziantep. Adlyaman, Urla, DiyarbaklT. Mardin vc Siirt illcrinin tamaml veya biT klsml yeT almak- tad IT.
Projeye ilk olarak 1936 Yllmda .. A~agl FITat Projesi" planlama
c;ah~malanyla ba~lanml~tlr. Fakat bu c;ah~malarda gerekli birikimlerin olma- maSI nedcniyle 1950 Jere kadar pek verimli olmaml~hr. Bu kadar eskilere da- yandlSI haldc, GAP'a i1i~kin c;ah~malar ancak 1960'11 yillardan itibarcn
geni~Ietilerek yo~unla'?tmlml~ ve 1970'Jj yillarda A~agl Flrat'm da FizibHite
c;ah~malanmn tamamlanmaslyla Guneydogu Anadolu BOlgesi'nde tasarlanan su- lama ve enerji amac;h 7'si Firat, 6 '51 Dic1e HavzaslOda olmak iizere toplam 13 adet alt sistemden olu~n entegre bir projc haline gelmi~tir (DPT. 1987,1).
Dnceleri A~agl Firat ctlidleri He ba*layan c;;ah*malar. Firat havzaslnm diger projeleri vc Dicle havzastntn da eklenmesiyle bolgescl bir nitcligc kavu*mu*tur. Bolgcdcki ckonomik vc sosyal ya~ml biiyiik olc;iide etkilcyid nite- likte olmalan. sulama ve enerji geli~mesiyle birliktc biT c;;ok sekttirii de siiriiklemcsi ozelliginden doJa}'! bu projc\er demetine Giineydogu Anadolu Projcsi, klsaca GAP adl verilmi~tir.
GAP. yalOlzca oolgcscl baklmdan oncmli degil,ame tUm ii1ke aC;lslOdan, Tiirkiye'nin gclcceginc buyuk katkllan ve dcgi~imlcri bcraberindc getirebilecck bir giri~imdir. Yani GAP illkemiz at;lsmdan ya~msal bir onemc sahiptir.
Olkemizc yeni C;ukurovalar kazandmnaSI amat;lanan GAT' ile oolgcnin top- rak vc su kaynaklan potansiycli, ii1kenin hidrolojik enerji potansiyelinin dortte bid degerlcndirilccck, eger verimli bir tanmsal ilretimin ~artlan
hazlrlanabilirse. sulamaya a,llacak SUTUt;, Harran, Ceylanpmar. Nusaybin vc Si- lopi ovalan dahil 1. 8 milyon hcktar alanda. ekili alanlann geni~lcmcsiyle (na- daSIn kaldtnimasl yoluyla) yilda 2 • 3 arlin ahnmasl, verimin arhnimasl daha degerH uriinlerin yeti~tirilmcsi sonucunda iirctim dcgcrinin ~imdikine gore 15 -20 kat artacagl belirtilmektcdir (Balaban, 1989 ,5).
