UYGULAMALARI VE ÇIPLAK GEMİ KİRA SÖZLEŞMESİNİN
SİCİLE ETKİLERİ
E. Liman Başkanı SEYFETTİN CEYLAN
Paradigma Akademi
UYGULAMALARI VE ÇIPLAK GEMİ KİRA SÖZLEŞMESİNİN SİCİLE ETKİLERİ
SEYFETTİN CEYLAN
ISBN: 978-625-7431-78-1
Sertifika No: 32427 Çanakkale Kitaplığı
Araştırma İnceleme Bilişim Yayın Matbaa Tic. Ltd. Şti.
Paradigma Akademi Basın Yayın Dağıtım Fetvane Sokak No: 29/A
ÇANAKKALE e-mail: fahrigoker@gmail.com
Dizgi & Kapak Himmet AKSOY
Matbaa
Vadi Grafik Tasarım ve Reklam Ltd. Şti.
Sertifika No: 47479
Kitaptaki bilgilerin her türlü sorumluluğu yazarlarına aittir.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığından alınan bandrol ve ISBN ile satılmaktadır. Bandrolsüz kitap almayınız.
Mayıs 2022 Paradigma Akademi
Proje çalışmamda benimle bilgilerim paylaşan, bana kılavuzluk yapan ve yardımlarım esirgemeyen Danışman hocam, Dr. Öğretim Üyesi Kazım YENİ’ ye teşekkürlerimi sunarım.
Bu çalışmada kullanılmış simgeler ve kısaltmalar, açıklamaları ile birlikte aşağıda sunulmuştur.
ABD Amerika Birleşik Devletleri
BIMCO Baltık ve Uluslararası Denizcilik Konseyi BKK Bakanlar Kurulu Kararı
BM Birleşmiş Milletler
BMDHS Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi CMI Uluslararası Denizcilik Komitesi
DWT Deadweight Tonnage FAS Faroe Adaları Gemi Sicili
FFFK Finansal Kiralama, Faktoring, Finansman ve Tasarruf Finansman Şirketleri Kanunu FIS Fransız Uluslararası Gemi Sicili FOC Flag Of Convenience
GIS Alman Uluslararası Gemi Sicili GSYİH Gayri Safi Yurt İçi Hâsıla
CTİP Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu GVK Gelir Vergisi Kanunu
IACS Uluslararası Klas Birliği IMO Uluslararası Denizcilik Örgütü KDV Katma Değer Vergisi
KKDF Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu KVK Kurumlar vergisi Kanunu
M Madde
ÖTV Özel Tüketim Vergisi RG Resmi Gazete
SGK Sosyal Güvenlik Kurumu TBK Türk Borçlar Kanunu TMGS Türk Milli Gemi Sicili TMK Türk Medeni Kanunu TTK Türk Ticaret Kanunu
TUGS Türk Uluslararası Gemi Sicili
UNCTAD Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı
SİMGELER VE KISALTMALAR ... v
İÇİNDEKİLER ...vii
1. GİRİŞ ... 1
2. GEMİLERİN UYRUKLUĞU VE GEMİ SİCİLİ ... 5
2.1. Gemilerin Uyrukluğu ... 5
2.2. Gemi, Ticaret Gemisi ... 6
2.3. Gemi Sicil Uygulamaları, Sicil Kavramı ve Tarihçesi ... 7
2.4. Türkiye’de Gemi Sicili Uygulamaları ve Sicil Türleri. 10 2.4.1. Türk milli gemi sicili (TMGS) ... 10
2.4.1.1. Tescili caiz gemiler ... 11
2.4.1.2. Tescili Zorunlu Gemiler ... 12
2.4.1.3. Tescili caiz olmayan gemiler ... 12
2.4.1.4. Kanuna aykırı bayrak çekme ... 13
2.4.1.5. Sicilden silinme ... 13
2.4.2. İnşa Halindeki Gemilere Mahsus Sicil (Yapı Sicili) . 15 2.4.3. Türk Uluslararası Gemi Sicili (TUGS) ... 19
2.4.4. Gemi Kira sicili ... 26
2.5. Bağlama Kütüğü ... 26
2.6. Elverişli Bayrak (Flag Of Convenience-FOC) ... 30
2.6.1. Elverişli bayrak ülkeleri ... 30
2.6.2. Açık sicil uygulamaları ... 31 2.6.1. Açık sicil uygulamalarında başta gelen bazı ülkeler . 31
3.1.1. Yolculuk çarteri ... 41
3.1.2. Kırkambar ... 41
3.1.3. Zaman Çarteri ... 42
3.2. Deniz Yoluyla Yolcu Taşıma Sözleşmesi ... 43
3.3. Gemi Yönetim Sözleşmeleri ... 44
3.4. Gemi Kira Sözleşmesi ve Türleri ... 45
3.4.1. Donatılmış gemi kira sözleşmesi (demişe by charter) ... 47
3.4.2. Çıplak gemi kira sözleşmesi (bareboat charter agreement) ... 47
3.4.3. BARECON 2017 ... 49
3.5. Finansal Gemi Kira Sözleşmesi ... 59
3.6. TTK’de Gemi Kira Sözleşmesi ... 61
3.7. Yabancı Bayraklı Gemilerin Çıplak Kira Sözleşmesi ile Kiralanması ve Bayrak İşlemleri ... 63
3.8. Gemi Kira Sözleşmesinde Fesih ... 67
3.8.1. Gemi kiralamada ayıp kavramı... 67
3.8.2. Gemi kira sözleşmesinin tabi olacağı hukuk ... 69
3.9. Gemi Kira Sözleşmesinde Vergisel Boyut ... 70
4. METODOLOJİ ... 73
5. SONUÇ VE ÖNERİLER ... 81
Kaynaklar ... 89
DİZİN ... 99
Gemiler, seyri seferleri sırasında taşıdığı bayrak aidiyeti ve uluslararası yükümlülükleri nedeniyle hukuki ve ekonomik bazı yaptırımlar ile karşı karşıya kalabilirler. Bu nedenle gemiler, Bayrak ülkesince düzenlenmiş bir sicil belgesine sahip olmalıdır. Ülkeler, bunu gemi sicil kurumlan vasıtasıyla yürütmektedir. Sicil belgeleri gemilerin uyrukluğunun belirlenmesi açısından önemlidir. Uluslararası ticaret yapmak üzere sefere çıkacak gemilerin, bayrak ülkesince düzenlenmiş bir sicil belgesi (register certificate) bulundurması zorunludur.
Geminin seyri seferine ilişkin diğer sertifikaları bu temel belge olmaksızın düzenlenemez ve geminin seferine izin verilmez. Bu kapsamda, genellikle Ulusal gemi Sicil kayıtları yabancı uyruklu kimselerin gemilerine kapalıdır. Yani, sicilin bağlı olduğu ülke vatandaşlarının haricindeki kimselere ait ticaret gemilerinin, sicil kaydına izin verilmemektedir. Bu nedenle, deniz ticaretinin gelişimine katkıda bulunmak ve sicil işlemlerini kolaylaştırmak, ekonomik ve mali avantajlar sağlamak üzere bazı ülkeler, yeni ve modern sicil uygulamalarına geçmiştir. Bunlardan biri de kolay bayrak şeklinde ifade edil m açık sicil uygulamalarıdır.
Çalışmada örneği verilen ve ülkemizde de benzer bir amaçla kurulan, TUGS’nin amacına ulaşıp ulaşmadığı konusu hakkında da değerlendirmede bulunulmuştur. Öte yandan, ticaret gemilerinin güvenli bir şekilde çalışmaları, ülkeler arasındaki farklı uygulamaların ortadan kaldırılması ve deniz ticaretinde güven tesisi açısından, deniz ticareti sözleşmeleri de önem arz etmektedir. Ticaret gemilerinin profesyonel bir yönetim altında, daha verimli bir şekilde çalışmalarını sağlamak üzere gemiler,
değişik yöntemlerle kiraya verilmektedir. Bu kapsamda, gemi kira sözleşmeleri ile navlun sözleşmeleri ve gemi yönetim sözleşmeleri hakkında temel bilgilere yer verilmiş, Türk Hukukunda 6102 sayılı TTK‘nin 1119 ve 1130 maddeleri ara- sında düzenlenen gemi kira sözleşmesi ele alınmıştır. Gemi kira sözleşmesi, hukuki yapısı ve tarafların sorumlulukları açısından, diğer deniz ticareti sözleşmelerinden farklı bir özelliğe sahiptir.
Bu çalışmada ağırlıklı olarak, çıplak gemi kira sözleşmesinin hukuki niteliği ile kira sözleşmesinin unsurları ve tarafların yükümlülükleri incelenmiş ve gemi siciline olan etkileri değerlendirilmiştir. Gemi kira sözleşmesi ile ilgili olarak literatürde çeşitli araştırmalar bulunmaktadır. Bu çalışmada ağırlıklı olarak, Türkiye’de gemi sicil uygulamaları ile çıplak gemi kira sözleşmesinin gemi sicile etkileri ve karşılaşılan sorunlar ele alınmış olup bu konuda idareye çözüm önerileri sunulmaya çalışılmıştır.
Gemi Sicili, Bağlama Kütüğü ve gemi kira sözleşmeleri (Çıplak gemi kira sözleşmesi-Bareboat) ile ilgili olarak literatürde çeşitli makale ve yayınlar mevcuttur. Bu çalışmada, Gemi Sicili kavramı, sicil uygulamalarının ne şekilde yürütüldüğü (idari) ve çıplak gemi kira sözleşmesinin, Türk Milli Gemi Sicili İle Türk Uluslararası Gemi Sicilindeki etkileri araştırılmıştır.
Literatürde örneğin Kurt (2014)’ün, TUGS’nin değerlendirilmesi isimli çalışmasında, gemi sicilleri hakkında genel bilgilere yer verilmiş olup, hukuki ve mali sonuçları hakkında değerlendirmelerde bulunulmuştur. TUGS harçları ile vergisel muafiyetlerin, diğer ülkelerdeki sicil uygulamalarına göre gemi armatörü ve işletenleri için uygun olmadığı, bu nedenle TUGS yasasının yeniden düzenlenmesi gerektiği belirtilmiştir.
Kuyucu (2017), Bağlama Kütüğündeki. Gemilerin Mülkiyetinin Özel Hukuk Hükümlerine Göre Kazanılması Hakkındaki Esaslar Konulu çalışmasında, Bağlama Kütüğünün fonksiyonelliği ve hukuken sicil niteliği taşıyıp taşımadığı konusu ile sahiplenme konuları hakkında değerlendirmede bulunmuş, “Bağlama kütüğü sicil özelliği taşımadığından;
kütükte kayıtlı gemilerin, ayni haklar yönünden TMK’ye tabi olduğunu ifade etmiştir. Bu açıdan, bağlama kütüğüne kayıtlı gemilerin mülkiyetinin kazanılmasının, kanunda belirtilen şartları taşıması halinde taşınırlardakine benzer bir şekilde mümkün olduğunu ifade etmiştir.
Demir (2015), Yeni Bağlama Kütüğü Rejimine İlişkin değerlendirmesinde; Bağlama Kütüğü Yönetmeliği ve uygulamaları ile ilgili bilgiler vermiş ve hukuki değerlendirmelerde bulunmuştur. “Bağlama Kütüğünde kayıtlı gemiler üzerinde kira sözleşmesi tesis edilmesi durumunda, kira sözleşmesinin sicildeki gibi bir özellik arz etmediği ancak, hukuki bağlayıcılığının (rehin hukuku) bulunduğunu belirtmiştir. Bağlama Kütüğünün, : içil niteliği taşımaması nedeni ile kira sözleşmelerinin, TTK m. 1121 kapsam ve şümulünde bir özellik arz etmediğini, Bağlama Kütüğünde kayıtlı gemi ve su araçlarının finansal kira sözleşmesi 1 üt iğe şerh ve kayıt edilmesinde bir sakınca bulunmadığını, (361 sayılı Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirket- 1 eri Kanunun; Taşınır veya taşınmaz malların finansal kiralamalaya konu olabileceğini açıklamıştır.
Yazıcıoğlu (2020), Kender/Çetingil Deniz Ticaret Hukuku isimli çalışmasında; Gem, Gemi Sicili, Bağlama Kütüğü, Dona- 1 m ve Kaptan, Deniz Ticareti Sözleşmeleri, Taşıyanın Sorumluluğu, Çatma, Kurtarma ve Müşterek Avarya konularında temel bilgilere yer vermiş, uygulama ve sorumluluklar hakkında hukuki değerlendirmelerde bulunmuştur.
Önder (2016)’nın “Gemi Kira Sözleşmesi” isimli çalışmasın; gemi kira sözleşmesinin hukuki boyutları incelenmiş ve tarafların sorumlulukları, çıplak gemi kira sözleşmesi ile geminin ayıpları, tarafların bu konudaki sorumlulukları ve tabi olunacak hukuk hakkında temel bilgilere yer verilmiştir.
Light (2005), Uluslararası Denizcilik Komitesi (CMI) tarafından, Gemi İşletme Müteahhidinin (Bareboat Charterer) tescille ilgili olarak yaptığı çalışmaların değerlendirilmesi konulu çalışmasında; çıplak gemi kira sözleşmesini, Türk Hukuku açısından değerlendirmiştir.
Taşkın (2017)’in, TTK’ye Göre Gemi Kira Sözleşmelerinde Ayıp Sorumluluğu (kiraya verenin) hakkındaki çalışmasında;
genel olarak gemi kira sözleşmeleri hakkında bilgilere yer verilmiş ve kiraya verenin TBK açısından ayıptan sorumluluğu hakkında hukuki değerlendirmede bulunulmuş, ayıplı geminin kiraya olan etkisi ile kiraya verenin gemiyi elverişli teslim borcu nedeniyle, geminin elverişli teslim edilmesi ile ilgili konular irdelenmiştir.
Girvin (2017)’in , “ The Obligation of Seaworthiness: Shi powner and Charterer” isimli çalışmasında; modem gemi kirala- malarında, denize elverişlilik yükümlülüğünün niteliği ve kap- samı ile ilgili bilgilere yer verilmiş, çarter sözleşmelerinde ortak yükümlülüğün temel özellikleri ile bileşenleri incelenmiştir.
Ağsakal (2013)’ün, Finansal Kiralamada Gemi Alacaklısı Hakkı konulu çalışmasında; Finansal kiralamada, gemiler üzerindeki “Gemi Alacaklısı Hakkı” TTK’ye göre incelenmiş ve hukuki değerlendirmelerde bulunulmuştu!:.
Uluslararası hukukta temel ilke, açık denizlerdeki bir geminin yargı yetkisinin yalnız geminin ait olduğu devlete ait olmasıdır. Birincisinin doğal sonucu olan ikinci bir ilke ise, açık denizleri kullanan tüm gemilerin ulusal bir karaktere sahip olması gerektiğidir. Deniz hukuku ve uygulamasında bayrak kavramı, neredeyse sicil ile eş anlamlıdır. Aslında, "milliyet",
"bayrak" ve ' kayıt" ifadeleri genellikle birbirinin yerine kullanılır. Bununla birlikte, gemiler üzerindeki yargı yetkisinin belirlenmesi ve kullanılmasında her birinin ayrı ve temel bir fonksiyonu vardır (Mukherjee ve Brownrigg, 2013).
2.1. Gemilerin Uyrukluğu
Bir geminin, hangi devletin uyruğunda olduğu geminin bayrağı ile sembolize edilir. Başka bir ifadeyle, geminin uyruğu bayrağına bakılarak belirlenir. Bu bayrak, geminin sicilinde kayıtlı olduğu ülkenin bayrağıdır. Bayrak, geminin o ülkenin himayesinde bulunduğuna ilişkin bir semboldür. Uluslararası hukuka göre bu himaye; geminin bulunduğu ülke ve yer neresi olursa geçerli olacaktır (Aybay, 1992).
O nedenle gemiler, bayrak ülkesince düzenlenmiş geçerli bir sicil belgesine (ship register) sahip olacaklar ve seferleri boyunca da, j gemide bulunduracaklardır.
1958 Tarihli BM. Açık Deniz Sözleşmesinin 5. maddesine göre her devlet, gemilerin tabiiyetinin belirlenmesi için Bayrak çekilmesine izin verilmesi ve sicil işlemleri ile ilgili koşullarını belirleyecektir. Gemi ile Devlet arasında mutlak bir bağlantı
olmalıdır; devlet bilhassa, bayrağını taşıdığı gemilerin üzerinde etkin bir denetim sağlamalıdır. (Churchill, 2000).
BMDHS m.91 (l)’e göre her devlet, gemilerin tabiiyeti ile ilgili olarak kendi ülkesindeki tescil şartlarını ve gemilerin hak sahipliği konularındaki gerekli kriterleri belirleyecek ve gemiler, bayrağını çektiği o devletin kontrol ve denetimi altında bulunacaktır.) Her ülke, bayrak çekme hakkı verdiği gemiler arasındaki bağı onaylayan belgeler yayımlayacaktır (Birleşmiş Milletler, 1982).
Devletler, uluslararası sözleşme yükümlülükleri nedeni ile sicil tutmak zorunda ve sicile tescil ettikleri gemilere, o ülkeye ait olduğunu gösteren geçerli ve doğrulanmış bir sicil sertifikası vermek zorundadır.
2.2. Gemi, Ticaret Gemisi
Uluslararası hukukta ve 1982 Tarihli BMDHS’de “gemi”
terimi ile ilgili yasal bir tanım yoktur. Ancak, ortak bir tamım olmamakla birlikte, bazı denizcilik sözleşmelerinde ve milli mevzuatımızda birden çok tanıma rastlamak mümkündür.
TTK’nin 931. maddesine göre gemi; (1) tahsis edildiği amaç, suda hareket etmesini gerektiren, yüzme özelliği bulunan ve pek küçük olmayan her araç, kendiliğinden hareket etmesi imkânı bulunmasa da, bu Kanun bakımından “gemi”
sayılır. (2) Suda ekonomik menfaat sağlama amacına tahsis edilen veya fiilen böyle bir amaç için kullanılan her gemi, kimin tarafından ve kimin adına veya hesabına kullanılırsa kullanılsın “ticaret gemisi” sayılır, şeklinde tarif edilmiştir.
Geminin tarifi, deniz ticareti hukukunda yirmi dokuza yakın mevzuatta farklı şekillerde yer almıştır. (Sözer, 2017).
2.3. Gemi Sicil Uygulamaları, Sicil Kavramı ve Tarihçesi
Bir geminin taşıdığı bayrak, o geminin uyruğunu ve kayıtlı olduğu ülke sicilini göstermektedir. Deniz ticaretinde geminin hukuki bağı “sicildir” 1982 tarihli BMDHS 94. maddesine göre devletler, kendi bayraklarım taşıyan gemilerde idari, teknik, sos- yali ve hukuki konularda yetki ve kontrollerini fiilen kullanma hak ve yetkisine sahiptirler. Ayrıca, devletin bayrağını taşıdığı gemiler üzerinde; denizde güvenlik ve seyir emniyeti, özellikle geminin yapımı ve teçhizatı, denize elverişliliği, mürettebatın nitelikleri, çalışma koşulları ve eğitimi, işaretlerin kullanımı ve iyi ilenişim konularında gerekli önlemleri alma yükümlülüğü bulunmaktadır. O nedenle sicilin bağlı olduğu ülke, (Bayrak Devleti) gemi faaliyetlerinin düzenlenmesinden ve denetiminden sorumudur. Gemi bayrağının hukuki mesnedi olan gemi sicilinin, dünyadaki uygulamalarına ilişkin sicil türleri Şekil 2.1’de gösterilmiştir.
GEMİ SİCİLİ
Kapalı Sicil Açık Sicil
Milli Uluslararası
Kolay Bayrak Kolay Bayrak ve Diğer Şekil 0.1. Dünyadaki gemi sicili uygulamaları (Karataş ve Şimdi, 2019)
Kapalı sicillerde, (Ulusal sicil) yalnız o ülke vatandaşlarının gerçek ve tüzel kişiliklerinin sahip oldukları gemilere bayrak çekme izni verilmektedir. Açık sicillerde ise kayıtlar, yabancı ülke vatandaşlarının gemileri için de açık tutulmaktadır. Bazı ül- kelerde, örneğin Türkiye’deki gibi açık sicil (TUGS) uygulaması olan ülkelerin sicil kayıtları, yabancı gerçek ve tüzel kişiliklerin gemileri için de açık olmasına karşın bunlar, Kabotaj ayrıcalığından yararlanamazlar. Açık sicillerde, kapalı sicillere göre önemli ölçüde vergi avantajları ve formalite kolaylıkları sağlanmaktadır (Karataş ve Şimdi, 2019).
Gemi sicili, gemilerin tabiiyetlerinin tespitinin yanı sıra hakların korunmasında da karine teşkil etmektedir. Gemi sicili, hukuki işlem güvenliği bakımından gemilerin kayıt ve tescili için devlet mercileri tarafından tutulan bir kütük kaydıdır. Sicil, gayrimenkuller için tapu sicili, tacirler için ticaret sicili, gemiler için ise gemi sicili olarak tanımlanmıştır. Gemi sicilleri ilgili mahkemenin güvencesinde ve TTK’nin 954. ve devamındaki (995) maddeleri ile kanun teminatı altındadır (Kurt, 2014).
Her ülkede farklılık gösterebilen gemi sicili uygulamaları ülkemizde, Cumhuriyet tarihinde ilk defa (6 Rebiülevel 1280 sayılı Ticareti Bahriye Kanunu’ndan sonra) 1929 tarihli ve 1440 sayılı Ticaret Kanunun (İkinci Kitap Deniz Ticareti) 1461.maddesine istinaden çıkarılan ve 18.5.1931 tarihli ve 11045 sayılı Kararname ile yürürlüğe konan, “Türk Gemilerinin Tescili hakkındaki Nizamname” ile düzenlenmiştir. Daha sonra, 15.12.1932 tarihli “Tescil Nizamnamesi” yayımlanmış olup en son düzenleme ise, 4.2.1957 Tarihli ve 9526 sayılı “Gemi Sicil Nizamnamesidir.” Söz konusu Gemi Sicil Nizamnamesinde, Sicil Dairesi ve Sicil Memuru kavramlarına yer verilmiş, gemilerin ne şekilde tescil edileceğine ilişkin usul ve esaslar açıklanmıştır. Nizamname ile Türkiye’de Trabzon, Samsun,
Zonguldak, İstanbul, Bandırma, Çanakkale, İzmir, Antalya, Mersin ve İskenderun Liman Başkanlığı’nda Gemi Sicil Daireleri kurulmuştur (Şeker, 1992).
6102 sayılı TTK’nin 954.maddesi; Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nm uygun göreceği yerlerde gemi sicilinin tutulacağı hususi hüküm altındadır. Gemilerin tescili ve belgelendirilmesi, bayrak çekilmesi ve sicilden silinmesine ilişkin iş ve işlemler, kanunun 955-994 maddelerinde açıklanmıştır. Ayrıca, sicil iş- lemlerinin esas ve usulleri 4.2.1957 Tarihli ve 9526 sayılı Gemi Sicil Nizamnamesi ile belirlenmiştir (Gemi Sicili Nizamnamesi, .957).
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunun 31. maddesinde “Gemi Sicil Müdürlüğü” kavramına yer verilmiş, mülga Denizcilik Müsteşarlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnameyle, Sicil Memurlukları “Gemi Sicil Müdürlüğü” olarak teşkilatlandırılmıştır. Gemi Sicil Nizamnamesi ’ne göre on merkezde hizmet vermekte olan Sicil Memurlukları, Sicil Müdürlüğü’ne dönüştürülmüş olup sicil hizmetleri halen bu şekilde erimeye devam edilmektedir (Taşra Teşkilatında Düzenlenme Yapılması Hakkında Karar, 2016).
Deniz ticaretinde, devlet sorumlulukları ile tarafların hak ve yükümlülükleri bakımdan bir güvence olan gemi sicilinin, TTK’nin, 994 (1) maddesinde; kuruluşu ve ne şekilde tutulacağı, memurları ile müdürünün sahip olmaları gereken nitelikleri, gemilerin belgelendirilmesi işlemleri ile ne şekilde tescil olunacakları la ilişkin hususlar ile sicil ve kayıtların düzeltilmesi, değiştirilmesi ve silinmesi ile ilgili tamamlayıcı hükümlerin tüzükle belirleneceği, hususu hüküm altındadır. Bu nedenle, zaman içerisinde güncelliğini yitiren ve günümüz şartlarında idari ve hukuki ihtiyaçlara cevap vermekte yetersiz kalan nizamnamenin yerine, kanunda belirtilen Tüzüğün
hazırlanarak yürürlüğe konması önem arz etmektedir (Türk Ticaret Kanunu, 2011).
2.4. Türkiye’de Gemi Sicili Uygulamaları ve Sicil Türleri
Gemi ve su araçlarının tescili devlet, gemi sahipleri ve kullanıcıları, gemi ve su araçları ile herhangi bir ilişkisi olan kişi ve taraflar açısından büyük önem arz etmektedir. Gemi sicilleri, gemilerin tescili ve bayrak çekme hakkının ispatı, gemiler üzerindeki hakların ve hukuki işlemlerin tesisi amacıyla kurulmuştur. Türkiye’de Türk Milli Gemi Sicili (TMGS), İnşa Halindeki Gemi Sicili, Gemi Kira Sicili ve Türk Uluslararası Gemi Sicili (TUGS) olmak üzere dört tür sicil bulunmakta olup ayrıca sicil özelliği taşımayan ve gemi siciline tescili zorunlu olmayan gemi ve su araçlarının kayıtlarının tutulduğu, Bağlama Kütüğü bulunmaktadır (Demir, 2015).
2.4.1. Türk milli gemi sicili (TMGS)
Genel olarak, tescili zorunlu olan gemilerin tabi oldukları ve Türk vatandaşları ile tüzel kişiliklerine ait gemilerin tescil edildiği sicile, “Türk Millî Gemi Sicili” denilmektedir. Sicile tescil edilen her bir gemi, Türk Bayrağı çekme hakkı elde etmektedir. Bu hak, Gemi Tasdiknamesi ile ispat olunur. (TTK m.968) Gemi Sicili, TTK’nin 954-995. arasındaki maddeleri ile düzenlenmiş ve uygulamaya ilişkin usul ve esasları ise, Gemi Sicil Nizamnamesi ile belirlenmiştir. Türkiye’ de, her biri kendi coğrafi bölgelerine bağlı limanlara hizmet vermek üzere, on Liman Başkanlığında Gemi Sicil Müdürlüğü bulunmaktadır. Bu limanlar; Antalya, Bandırma, Çanakkale, İskenderun, İstanbul, İzmir, Mersin, Samsun, Trabzon ve Zonguldak limanlarıdır (Gözüyeşil, 2020).
Sicil Dairelerinin Coğrafi Sınırları, (sicil bölgesine bağlı li- manlar) 27626 sayılı RG’de yayımlanan, 2010/485 sayılı BKK ile tespit edilmiştir. Buna göre, örneğin İzmir Gemi Sicilinin coğrafî bölgesinde bulunan limanlar Ayvalık, Dikili, Aliağa, Foça, İzmir, Çeşme, Kuşadası, Güllük, Bodrum, Marmaris, Datça ve Göcek’tir. Bu limanlardan, İzmir Gemi Sicilinin yetki alanında kalan Bodrum limanı gibi bazı limanlarda, turizme dayalı gemicilik faaliyetleri diğer limanlara göre daha çok gelişmiş ve yoğun durumdadır. Bu nedenle, bu gibi yoğunluğun söz konusu olduğu limanlarda, yeni Gemi Sicil Müdürlükleri kurulması ve bazılarının da, limanlara olan mesafesi ve idari sınırları gibi nedenlerle; sicil dairesi bağlılıklarının değiştirilmesine ihtiyaç olduğu değerlendirilmektedir (Gemi Bağlama Limanlarının Tabi Bulun- dulları Gemi Sicil Dairelerinin Coğrafî Sınırlarının Belirlenmesine Dair Karar, 2010).
2.4.1.1. Tescili caiz gemiler
TTK m.956’da gemi siciline, 940. maddesindeki koşullar kapsamında Türk Bayrağı çekme hakkına sahip ticaret gemileri ile 935. maddenin ikinci fıkrasının (a) ve (e) bentlerinde yazılı gemilerin kayıt ve tescil olunacakları ifade edilmektedir.
TTK’nin 940. maddesinde; yalnız Türk vatandaşlarının maliki olduğu gemiler, Türk gemisi olarak kabul etmekte olup Türk ge- misi olmayan gemilerle, TTK’nin 940. maddesindeki şartlara caiz olmayan gemiler işaret edilmektedir. Birden çok kişiye ait gemilerde, paylı mülkiyet hâlinde payların ekseriyetinin, elbirliği mülkiyetinde ise maliklerin çoğunluğunun ve yönetimin Türk olması koşulu ile Türk gemisi sayılmaktadır. Türk hukukuna göre kurulmuş tüzel kişi kuruluş, kurum, dernek ve vakıfların gemilerinde ise, yönetimin çoğunluğunun Türk olması, Türk şirketlerine ait gemilerde ise sözleşmeye göre,
şirket ortaklarının ve şirketi yönetmeye yetkili olanların oy ekseriyetine Türk ortakların sahip olması, sermayesi paylara bölünmüş anonim ve komandit şirketlerde de, payların isme yazılı olması, geminin yabancı kimsek re devir veya satışının, şirket yönetim kurulu iznine bağlı olması kaydıyla Türk gemisi kabul edilmektedir (Türk Ticaret Kanunu, 2011).
2.4.1.2. Tescili Zorunlu Gemiler
TTK’nin 957. Maddesine göre, on sekiz groston ve üzerindeki ticaret gemilerinin malikleri, tescil talebinde bulunmak mecburiyetindedir. On sekiz grostondan küçük:
ticaret gemileri ile özel kullanıma mahsus gemi, deniz ve iç su araçları ‘’Bağlama Kütüğü Yönetmeliği” gereğince, “Bağlama Kütüğüne” kaydedilmektedir. (Türk Ticaret Kanunu, 2011).
Bağlama kütüğü bir sicil olmamakla birlikte, TMK kapsa- mında taraflar ve gemiler için karine teşkil eden resmi bir kütük kaydıdır. Söz konusu kütük sicil niteliği taşımadığından bu ka- yıtlarda, TTK ile düzenlenen ipotek tesisine ilişkin hükümler ge- çerli olmayacağından, burada yapılacak işlemler rehin rejimine tabi olacaktır (Demir, 2015).
2.4.1.3. Tescili caiz olmayan gemiler
TTK’nin 958. maddesinde; Türk gemisi olmayan gemilerin, (TTK m.940) yabancı bir gemi sicilinde tescilli Türk gemilerinin, savaş gemileri ve yardımcı gemilerin, Devlete, İl Özel İdaresine, Belediye’ye ve Köy tüzel kişiliklerine veya Kamu tüzel kişiliklerine ait olup yalnız kamu hizmetine özgülenmiş gemilerin, gemi siciline tescil olunamayacağı hususu hüküm altına almıştır.
2.4.1.4. Kanuna aykırı bayrak çekme
Kanunda, Türk Bayrağı çekme hakkı olmadığı halde (TTK m. 947) Türk Bayrağı çeken veya Kanunen Türk Bayrağı çekmesi gerekirken başka bir ülkenin bayrağını çeken geminin kaptanı, altı aya kadar hapis veya adli para cezasıyla cezalandırılabilecektir. (Türk Ticaret Kanunu, 2011).
2.4.1.5. Sicilden silinme
İstem üzerine; gemi, kurtarılması mümkün olmayacak şekilde batar yahut tamir kabul etmez duruma gelirse veya ne sebeple olursa olsun, Türk Bayrağı çekme hakkını kaybederse, donatanın Talebine istinaden sicilden terkin edilerek kaydı silinir. Tescili isteğe bağlı gemilerin kaydı ise, malikin talebi ile sicilden terkin edilmek suretiyle silinir. (TTK 965.1)
Geminin, tamir kabul etmez durumu nedeniyle sicil kayıtla- rdan silinmesi talep edildiğinde; sicil memuru, gemi üzerinde ipotek varsa ipotek alacaklılarını 966. maddeye uygun şekilde yapılacak ilanla haberdar eder ve tespit edeceği makul bir süre içerisinde de, itirazlarını bildirmeye davet eder. Verilen süre içinde bildirilen itirazların, yerinde görülmediğine ilişkin mahkemece verilmiş kararın kesinleşmesiyle birlikte de gemi, sicil kayıtlarından terkin edilerek kaydı silinir. (TTK 965.2) Geminin, Türk Bayrağı çekme hakkını kaybetmesi halinde kaydı; ancak, ipotek alacaklılarının ve gemi sicilindeki kayıt ve belgelere göre, ipotek üzerinde hak sahibi olan üçüncü kişilerin muvafakatinden sonra terkin edilerek silinebilecektir. (TTK 965.3) Tescili isteğe bağlı gemilerin sicil kayıtları ise, yalnız malikin talebi üzerine silinebilmesi için, ipotekli alacaklıların ve ipotek üzerinde hak sahibi olan üçüncü kişilerin, buna onay vermeleriyle silinebilecektir (Türk Ticaret Kanunu, 2011).
Resen: Genel şartlar; tescil şartlarım taşımayan bir geminin sicilde tescil edilmiş olması veya TTK m 964’ün 3. fıkrasında yazılı durumlardan herhangi birinin ortaya çıkması halinde bu durum, (Gemi kurtarılamayacak şekilde batarsa, tamir kabul et- mez bir duruma gelirse veya Türk Bayrağı çekme hakkını kaybe- dene) Sicil Müdürlüğü’ne bildirilmez ise buna, TTK’nin 33.
maddesi hükümleri uygulanır. Şu kadar ki bu durumda, sicilde kay itli diğer hak sahiplerinin de, haberdar edilmesi şarttır. (TTK m 966.1) Geminin kaydı ancak, kaçınma ve itiraz sebeplerinin sür esi içinde bildirilmemesi veya bunların mahkemece reddedilmesi ve kararın kesinleşmiş olması durumunda sicilden silinebilecektir. Bir ipotek alacaklısı, gemi ipoteği olduğunu iddia ederek, Türk Bayrağı’nı çekme hakkını kaybeden bir geminin sicilden silinmesine itiraz etmesi durumunda kayıt silinmeyip, geminin yalnız Türk Bayrağı çekme hakkım kaybettiği hususu tescil edilecektir (TTK m 966.2).
TTK’nin 964 (3) maddesine göre, geminin kurtarılamayacak bir şekilde batmış olması veya tamir kabul etmeyecek bir duruma gelmesi yahut her ne suretle olursa olsun, Türk Bayrağı çekme hakkını kaybetmesi halinde bu durum, gecikilmeksizin Sicil Müdürlüğü’ne bildirilecektir (Türk Ticaret Kanunu, 2011).
Özel hâller; sicilde tescilli bir gemi hakkında, yirmi yıl hiç bir kayıt ve işlemin yapılmamış olması ve hakkında edinilen bilgiye göre de, geminin artık mevcut olmadığına veya denizcilikte kullanılamayacak bir hâle geldiğine kanaat getirilmiş olursa, gemi üzerinde ipotek veya intifa hakkı tescil edilmemiş ise, Sicil Müdürü’nün talebi üzerine mahkemece, 966. maddede belirtilen usule gerek kalmadan, kaydın silinmesine karar verebilir. (TTK m 967.1) Sicil Müdürü’nün,
bu durumu, belgelendirmesi ve ilgili mahkemeye talepte bulunması esastır (Türk Ticaret Kanunu, 2011).
2.4.2. İnşa Halindeki Gemilere Mahsus Sicil (Yapı Sicili) İnşa halindeki bir gemi, malikin talebine istinaden veya yapı üzerinde bir gemi ipoteği tesis edilmiş olması halinde yahut ya- pının ihtiyati ya da kesin haczi veya tersane sahibinin gemi ipo- teği kurulması ile ilgili talebinin teminat altına alınması maksa- dıyla sicile şerh edilmesi söz konusu olursa, inşa hâlindeki gemi- lere özgü sicile tescil olunur .(TTK m 986) Yabancılar için Tür- kiye’de inşa edilmekte olan gemiler de bu sicili tescil edilebilir.
İnşası tamamlandığı anlaşılan geminin yabancı bayrak çekmesi yahut TMGS veya TUGS’de tescil edilmiş olması halinde, yapı sicilindeki kayıtları terkin edilir (Yazıcıoğlu, 2020).
İnşa Halindeki Gemilere Mahsus Sicile tescili talep edilecek gemiler öncelikle, (Serbest Bölgeler dahil) 07.11.2015 tarihli ve 29525 sayılı Gemi ve Su Araçlarının İnşa, Tadilat ve Bakım Onarım Yönetmeliği kapsamında, Liman Başkanlığından inşa izni almış ve yapının mahallinde tespitinin yapılmış olması ge- rekmektedir. Bu tespit, Liman Başkanlığı teknik birimlerince yapılabileceği gibi, yetkilendirilmiş klas kurumu tarafından da idare adına yapılabilecektir. Ancak, yapının TTK’nin 988. ve 1054. maddesinde belirtilen şartları taşıması zorunludur.
TTK’nin 988.maddesine göre; tescil talebi ile birlikte, aşağıdaki hususların da bildirilmesi gerekmektedir.
1. İnşa hâlindeki geminin cinsi, ismi, numarası ve ayırt edilmesine yarayacak başka herhangi bir işaret veya özelliği,
2. Geminin İnşa yeri ve inşa edildiği tersane,
3. Gemi maliki veya malikleri hakkında bilgiler ile (2) 1054. maddeye göre, yapı üzerinde gemi ipoteği ku- rulabilmesi için gerekli koşulların varlığının, yetkili gemi ölçme birimi (Liman Başkanlığı) veya klas ku- rumunca verilecek bir belge ile ispatlanmış olması gerekmektedir.
TTK m. l054. maddesine göre ise;
(1) İnşa hâlindeki gemilerin üzerinde de ipotek tesis edilebi- lir. (2) Omurganın kızağa konduğu andan itibaren kızaktan indirilinceye kadar, görülebilecek bir yerine adı ve numarası yazılarak yapının açık ve sürekli bir şekilde ayırt edilebilir olduğu andan itibaren, ipotek tesis edilmesi mümkündür. (3) Yapı tamamlandığında, 18 grostondan küçük olacak ise, bu yapılar üzerinde ipotek kurulamaz. 29525 sayılı Gemi ve Su Araçlarının İnşa, Tadilat ve Bakım-Onarım Yönetmeliği’nin 6 (3) maddesine göre geminin, Serbest Bölgelerde ihraç amacıyla inşa edilmekte iken, inşa halindeki gemilere özgü sicile herhangi bir yabancı uyruklu kişi adına tescil edilmesi durumunda, bu sicilde kayıtlı olduğu süre içerisinde, “Türk Bayraklı gemi olarak kabul edilmektedir”. Bu gibi gemilere, Yönetmeliğin 5.
maddesindeki kurallar uygulanmaz. Gemi ihraç edilemeyip, Türk Bayrağı çekilmek istenmesi durumunda 5. Maddede kuralları, ihraç edilemeyen bu gemiler için de geçerli olacaktır.
(yönetmelik 7 madde) Örneğin, Serbest Bölgede faaliyet gösteren Türk menşeli bir tersanenin ihraç amaçlı olarak inşa ettiği gemi veya su aracı, ihraç edilemeyerek Türk Bayrağı çekmek istemesi halinde; ihraç edilmeme nedenlerini belirten dilekçe ile yönetmelikte belirtilen belgelerle birlikte Liman Başkanlığına sunulur. Bu gemiler, Türk Bayrağı çekeceği tarihten itibaren Yönetmeliğin 5. Maddesi hükümlerine tabi olur. Serbest Bölgelerde inşa edilen ve Serbest Bölgeler kanunu
gereğince vergi, fon, stopaj, telafi edici vergi, harç ve benzeri muafiyetlerden yararlanabilmesi için, bir malın/geminin Fob değerinin yüze 85’nin ihraç edilmesi gerekmektedir. (Türkiye dışına) Geminin ihraç edilememesi durumunda ise firmalar, sağlanan bu gibi vergi ve benzeri muafiyetlerden yararlanamamaktadır. O nedenle, Serbest Bölgelerde faaliyet gösteren Türk tersanecilerinin ürettiği ve zorunluluk nedeni ile ihraç edemedikleri gemiler için, Serbest Bölgeler mevzuatında muafiyetler açısından lehlerine iyileştirici düzenleme yapılması gerektiği düşünülmektedir. (Gemi ve Su Araçlarının İnşa, Tadilat ve Bakım Onarım Yönetmeliği, 2015).
Bir ülkenin deniz ticareti ve taşımacılığından aldığı pay, deniz ticaret filosunun kapasitesi ile doğru orantılıdır. Bu nedenle, deniz ticaret filosunun teşviki ve geliştirilmesi önem arz etmektedir. Türkiye’nin 2010-208 yılları arasında TUGS ve TMGS’de kayıtlı gemilerde İlgili yıllık gelişimi Çizelge 2.1’de verilmiştir.
Çizelge 2.1 TUGS ve TMGS’de kayıtlı gemilerin yıllık gelişimi (2010-2018, 150 GT ve üzeri) (T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 2018)
Yıl TUG TMGS TOPLAM
Adet GT DWT Adet GT DWT Adet GT DWT
2010 967 5.701.087 8.334.764 810 801.374 438.387 1.777 6.502.461 8.773.151
2011 987 6.049.591 8.950.157 845 1.043.036 808.779 1.832 7.092.268 9.758.936
2012 1.026 6.366.647 9.399.020 853 1.129.815 858.607 1.897 7.496.462 10.257.627
2013 1.019 5.788.366 8.377.285 890 1.261.125 841.703 1.909 7.049.491 9.218.988
2014 1.006 5.548.409 8.147.819 882 1.342.511 904.020 1.888 6.890.920 9.051.839
2015 987 5.345.037 7.676.529 908 1.229.468 894.551 1.895 6.574.504 8.570.811
2016 1.007 5.212.558 7.399.411 944 1.270.510 884.585 1.951 6.486.068 8.283.995
2017 1.022 5.752.664 7.610.817 977 769.643 377.030 1.999 6.552.307 7.987.847
2018 1.014 5.655.853 7.133.798 1.011 788.036 361.335 2.025 6.373.888 7.495.133
Çizelge 2.1.’de, TUGS ve TMGS’de kayıtlı gemilerin yıllara göre gelişimi görülmektedir. TUGS’de kayıtlı gemilerin DWT kapasitesine göre gelişimine bakıldığında, 2012 yılından sonra bir düşüş meydana geldiği, TMGS’de de aynı şekilde bir düşüş olduğu görülmektedir. “Faal Durumdaki Türk Sahipli Filonun Yıllık Gelişimine ilişkin Çizelge 2.2.’deki” (Bkz.
çizelge 2.2.) verilere bakıldığında ise, gemi sayısı ve DWT bakımından bir artış olduğu görülmektedir. Bu verilerden, TUGS’nin armatörlerin ihtiyaç ve taleplerini karşılayamadığı kanaati oluşmaktadır. Bu nedenle TUGS’nin, dünyada uygulanan açık ve modern sicil uygulamaları dikkate alınarak, yeniden düzenlenmesi gerekmektedir.
2.4.3. Türk Uluslararası Gemi Sicili (TUGS)
TUGS, “kolay bayrak,” (flag of convenience - FOC) tescil kolaylıkları ile vergisel muafiyetler sağlamak, Türk armatörlerinin yabancı bayrağa kaçışım önlenmek ve Türk denizciliğinin gelişimini hızlandırmak maksadıyla, 1999 yılında 4490 sayılı kanun ile kurulmuş açık bir sicildir.
Kolay bayrak; getirdiği formalite kolaylıkları ile birlikte, yabancıların sahip olduğu veya kontrolünde bulundurdukları gemilerin de, uygun şartlarda sicile tescil imkânı olan bir sicil uygulamasıdır. Kolay bayrakta vergi muafiyeti, yabancı gemi adamı istihdamı ve mali kolaylıklar sağlamasına yönelik özelliğiyle, (kabotaj dışında) TUGS’un bu kavramda uygun bir sicil olduğu değerlendirilmektedir (Ülgener, ty).
4490 sayılı Kanun ile önce, İstanbul Liman Başkanlığı’nda oluşturulan Türk Uluslararası Gemi Sicili, daha sonra İzmir Li- ma ı Başkanlığı’nda şube olarak hizmet vermeye başlamıştır.
TTK’ de düzenlenen gemi sicilinden (TMGS) bağımsız olarak oluşturulan bu sicil, gemi sahiplerine ve işleticilerine (Tür- kiye’de kurulmuş yabancı firmalar dâhil) mali avantaj ve kolay- lıklar sağlamaktadır. Bu nedenle, TMGS’de kayıtlı ticaret gemi- lerinin büyük çoğunluğu TUGS’ye geçiş yapmıştır. Türkiye’de i tur ulu yabancı şirketler adına, TUGS’de tescilli gemilerin donanman da, bu kolaylık ve avantajlardan yararlanmaktadır.
(kabotaj ayrıcalığı dışında) (Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu ile 491 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 1999).
FUGS, getirdiği kolaylık ve avantajlara rağmen, “TUGS ve TMGS’de Kayıtlı Gemilerin Yıllık Gelişimi ve Faal Durumdaki Türk Sahipli Filonun Yıllık Gelişimi” istatistikine ilişkin veriler birlikte (Bkz. Çizelge 2.1 ve 2.2) değerlendirildiğinde, bu sicilin amacına ulaşamadığı söylenebilir. TUGS’de kayıt edilecek ge- mlere sağlanan mali ve vergisel avantajlar, 4490 sayılı Kanun ile bu kanunun uygulanmasına ilişkin “Türk Uluslararası Gemi Si- cili Yönetmeliğinde” düzenlenmiştir. Yönetmeliğin 2.maddesine göre TUGS’de, aşağıda belirtilen gemi ve yatlar tescil edilebilecektir.
1. 4490 sayılı Yasanın yürürlüğe girdiği tarihte TMGS’de kayıtlı tüm gemi ve yatlar,
2. Tonaj sınırına bakılmaksızın yurt içinde inşa edilmiş gemi ve yatlar ile özel maksatlı, özel yapılı tüm gemiler. Yurt dışına ihraç edilmek üzere, yurt içinde inşa olunan veya yurt içinde Türk uyruklu gerçek veya tüzel kişiler adına inşa edilip de, daha sonra yurt dışına ihraç edilen ve tekrar yurda ithal edilmiş gemi ve yatlar yurt içinde imal edilmiş gibi kabul edilerek tescil edilebilecektir.
3. Yurt dışından ithal, 3.000 DWT’in üzerinde ticari amaçla kullanılacak her türlü yük ve açık deniz balıkçı gemileri ile 300 grostondan büyük yolcu ve özel maksatlı, özel yapılı gemiler tescil edilebilecektir. (Özel maksatlı, özel yapılı gemiler;
Frigofrig gemiler, yüzer havuzlar ve denizaltılar gibi) Finansal Kira sözleşmesine göre, TUGS’a tescile edilen gemi ve yatlara Bayrak Şahadetnamesi tanzim edilir. TMGS’ye tescil edilebilen çıplak gemi kira (Bareboat) sözleşmesi kapsamında, kiralanan gemiler ve yatlar, TUGS Yönetmeliğinin 12.maddesi gereğince TUGS’de tescil edilememektedir. (Türk Uluslararası Gemi Sicili Yönetmeliği, 2000).
TUGS’de tescilli gemiler, aşağıda belirtilen mali hükümlere tabidir.
Vergi İstisnası;
1. TUGS’de kayıtlı gemilerin ve yatların işletilmesi veya devrinden ya da satışından elde edilen gelirler, vergi ve fonlardan istisna edilmiştir.
2. TUGS’de tescilli gemi ve yatların alımı, satımı, ipotek tescili, kredi, navlun mukaveleleri; damga vergisi, harç, banka ve sigorta işlemleri vergisi ve fonlardan istisnadır. Ancak, bu gemi ve yatlardan motorlu taşıtlar vergisine tabi olanların satış ve devirlerinde, Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu uyarınca, ödenmemiş motorlu taşıt vergileri ve gecikme zammı ile gecikme faizi ve cezalarının öden- diğine ilişkin belge istenecektir.
3. TUGS’de tescilli gemi ve yatlarda çalışan personele ödenecek ücretler, gelir vergisi ve fonlardan istisna edilmiştir(Türk Uluslararası Gemi Sicili Yönetmeliği, 2000).
Harçlar; TUGS’de tecil edilecek gemi ve yatların maliklerin- der aşağıda belirtilen harçlar ayrıca tahsil edilecektir.
1. TUGS’de tescili talep edilen gemiler için 10.000 ABD Doları ve her bir net ton başına da 1 ABD Doları karşılığı Türk Lirası kayıt harcı alınır. Kayıt harçları, 4490 sayılı yasanın 12. maddesinin üçüncü fıkrasının (a) bendinde belirlenen usulle ve aynı bentte öngörülen miktarda arttırılabilir. TUGS’de tescili talep edilen yatlar için alınacak maktu kayıt harcı, 5.000 ABD doları kar yılığı Türk Lirası’dır. Finansal kiralama yöntemi ile kiralanan gemi ve yatların, kira süresi sonunda kiracı firmalar adına mülkiyet devrinde, kiracıdan ayrıca kayıt harcı alınmaz.
2. TUGS’de kayıtlı gemi ve yatlardan, ayrıca tescilli oldukları her takvim yılı için, net ton başına 1 ABD Doları karşılığı Türk Lirası tonaj harcı tahsil edilir.
Cumhurbaşkanı bu harç tutarını on katma kadar
artırmaya yetkilidir. Söz konusu harçlar, her yılın Ocak ve Temmuz aylarında iki eşit taksitte tahsil olunur. Vadesi gel niş yıllık tonaj harcı taksitleri ödenmediği sürece, sicilde terkin ve yeni sahibi adına tescil işlemi yapılamaz. Devir sırasında vadesi gelmeyen harç taksitleri, tescil edildiği yeni maliki tarafında taksit süresi içinde ödenecektir. TUGS’de tescilli gemilerin ve yatların, resen terkinini gerektiren sebeplerin meydana gelmesi halinde sicil kaydı, daha sonra terkin edilmiş olsa bile, yıllık tonaj harcı yükümlülüğü terkinin gerçekleştiği tarihi takip eden ay itibariyle sona erer. Terkin sebeplerinin gerçekleştiği tarih ile veri in tarihi arasındaki süre için alınmış harç varsa iade edilir.
Harç İndirimi; TUGS’de kayıtlı gemiler, herhangi diğer bir yabancı klas ile birlikte (dual) veya münferiden Türk Lloyd’una klaslı ise, kayıt harcı ve yıllık tonaj harcı yüzde elli indirimli olarak tahsil edilir.
Türk Lirası karşılığı dolar hesabı; tescil tarihi itibariyle ve yıllık tonaj harcı taksitlerinin ödendiği gün için, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca tespit ve ilan olunan döviz satış kuru esas alınır. Harçların tahakkuk ve tahsilinde, aksine hüküm yoksa VUK, Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun ile Harçlar Kanunu hükümleri uygulanacaktır.
Harç Tahsili;
1. Kayıt ve tescil harcı ile yıllık tonaj harcının tahsili ve vadesinde ödenmeyen yıllık tonaj harçları ile ilgili işlemlerde uygulanacak usul ve esaslar genelge ile belirlenecektir.
2. TUGS’de tescilli gemilerden tahsil edilen harçlar, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca ayrı bir hesapta izlenir ve yüzde ellisi altı ayda bir, Bakanlık (Ulaştırma ve Altyapı) Döner Sermayesine aktarılır.
(Türk Uluslararası Gemi Sicili Yönetmeliği, 2000).
Çizelge 2.2. Faal durumdaki Türk sahipli filonun yıllık gelişimi
Yıl Dünya Sırala- ması
Ulusal Bayraktaki Filo
Yabancı Bayraktaki Filo
Toplam Filo
Toplam (Adet)
DWT (1000)
Ort.
Yaş Toplam (Adet)
DWT (1000)
Ort.
Yaş Toplam (Adet)
DWT (1000)
Ort.
Yaş 2011 15 547 7.797 16,8 672 11.863 17,6 1.219 19.660 17,2 2012 15 523 8.479 16,5 642 14.093 16,2 1.165 22.572 16,3 2013 13 627 9.488 17,4 842 20.838 16,7 1.469 30.327 17,0 2014 13 599 8.580 17,7 890 21.846 17,2 1.489 30.427 17,4 2015 13 564 8.297 18,0 834 19.209 18,5 1.398 27.507 18,3 2016 14 551 8.272 19,0 984 20.879 17,6 1.535 29.151 18,1 2017 15 525 7.800 20,1 1.022 21.465 18,2 1.547 29.265 18,8 2018 15 483 7.288 20,5 1.028 21.323 18,5 1.511 28.611 19,2 2019 15 457 6.831 21,4 1.027 21.758 19,0 1.484 28.589 19,8
(2011-2019, 1000 GT ve Üzeri) (T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, 1018)
Çizelge 2.2’de verilen, Faal Durumdaki Türk Sahipli Filonun Yılyık Gelişiminde; Ulusal Bayrakta kayıtlı gemiler, 2011 yılında 7.7)7.000 DWT iken, 2019 yılında 6.831.000 DWT’e gerilemiş ve gemi sayısında da düşüş meydana gelmiş olup, Yabancı Bayrakta kayıtlı Türk sahipli gemiler ise 2011 yılında 11.863.000 DWT iken, 2019 yılında 21.400.000 DWT’e yükselmiş ve gemi sayısı da artmıştır. Bu veriler değerlendirildiğinde, Türk armatör ve gemi işletmecilerinin
yabancı siciller karşısında, TUGS’yi tercih etmediği yönündedir. Bu nedenle TUGS, uygulamada beklenen fayda ve etkiyi yaratamamış, Türk armatörlerinin sahipliğindeki gemilerin kolay bayrağa (yabancı bayrağa) gitmesini önle- yememiştir.
TUGS Yönetmeliği m.l2’ye göre; çıplak gemi kira sözleş- mesi (Bareboat) kapsamında kiralanan gemi ve yatlar, TUGS’de kayıt ve tescil edilemez” hükmü gereğince, yurt dışından çıplak gemi kira sözleşmesi ile kiralanan gemi ve yatlar bu sicile tescil edilememektedir. Örneğin, BIMCO’nun yayımladığı çıplak gemi kiralamalarında kullanılmakta olan BARECON standart form söz eşmesinde tarafların anlaşmasına bağlı olarak, gemi kira süresinin sona ermesini müteakiben kiracı, gemi mülkiyetini kazanabilmektedir. Burada, gemi mülkiyetinin kiracıya geçirilmesi ile ilgili olarak, finansal kiralamaya benzer bir durum ortaya çık- malladır. Bu nedenle, BARECON standart kira sözleşmesi ile kiralanan ve kira sözleşmesi sonunda, gemi mülkiyeti kiracıya geçecek şekilde düzenlenen sözleşmelere bağlı gemi kiralamalarında, kiralanan geminin belirlenecek ölçüler çerçevesinde (Örneğin, özel yapılı, özel maksatlı gemiler gibi) finansal kiralamada olduğu gibi TUGS’de tesciline izin verilebilecek bir düzenleme yapılmalıdır.
Ayrıca, Yönetmeliğin 2. maddesinin (c) fıkrasında; 3000 DWT’in üzerinde olup ticari maksatla kullanılacak olan her türlü yük ve açık deniz balıkçı gemileri ile 300 Grostondan büyük yolcu ve özel maksatlı, özel yapılı gemiler ithal edilmek suretiyle TUGS’ye tescil edilebilmektedir. Örneğin, daha önce Türkiye’de hiç faaliyetine rastlanmayan ve deniz turizminde (Antalya) hizmet vermek üzere, 2016 yılında ithal edilen turizm amaçlı sivil denizaltı, (dalabilir deniz aracı) Bakanlıkça belirlenen “ özel yapılı, özel amaçlı” gemiler listesinde yer
almasına rağmen, 300 grostonun üzerinde olmaması nedeni ile TUGS’de tescil edilememektedir. Dünya çapında, faaliyet gösteren toplam turizm amaçlı sivil denizaltı sayısı 55-60 civarındadır. Bu denizaitılann, inşa ve yapısal özellikleri nedeniyle hiç biri 300 grostonun üzerinde değildir. O nedenle, ithaline izin verilen bu gibi özel yapılı/ özel amaçlı gemilerin deniz turizminin teşviki için, groston sınırına bakılmaksızın TUGS’de tescillerine yönelik düzenleme yapılması gerektiği değerlendirilmektedir (Ceylan, 2019).
2.4.4. Gemi Kira sicili
Gemi kira sicili, TTK’nin 941. maddesi kapsamında uygu- lama alanı bulmaktadır. TTK’nin 941(3), f. 2 maddesi; Türk ge- misi olmayan bir gemi, Türk bayrağı çekebilecek kişilere, en az bir yıl süreyle kendi adlarına işletilmek üzere kiraya verilmesi halinde sahibinin rızasının alınmış olması, Türk Hukukunda kaptan ve gemi zabitlere ilişkin mevzuat hükümlerine uyulması ve bayrak devletinin yasalarında da, buna, engel bir hüküm bulunmaması şartıyla, Türk Bayrağı çekmesine izin verilir ve bu gemiler, Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nca tutulacak özel bir sicilde kayıt ve tescil edileceği hükmündedir (Demir, 2015).
2.5. Bağlama Kütüğü
Bağlama kütüğü, gemi sicilinin dışında, sicil özelliği taşımayan ve Bağlama Kütüğü Yönetmeliği ile oluşturulan resmi bir kütük kaydıdır. Bu kütüğe, gemi siciline tescil edilmeyen ve sicil kaydı mecburi olmayan gemi ve su araçları kayıt edilmektedir (Light, 2009).
Herhangi bir sicile kayıtlı olmayan veya tescili zorunluluğu bulunmayan gemi ve iç su araçlarının kayıtlarının tutulması maksadıyla 2009 yılında, “Bağlama Kütüğü Uygulama Yönetmeliği” ile Bağlama Kütüğü oluşturulmuş ve bu
yönetmelik 2014 yılında değiştirilmek suretiyle, 29130 sayılı yeni “Bağlama Kütüğü Yönetmeliği” yürürlüğe konmuştur.
Bağlama Kütüğü, sicilde tescili okrayan gemi ve su araçları için ihdas edilmiş olup sicil fonksiyonu icra etmemektedir. Burada esas olan, kütüğe kayıtlı gemileri üzerindeki ayni haklar ile mülkiyet haklarına ilişkin hususlar ine çıkmaktadır (Kuyucu, 2017)
Bağlama Kütüğü Yönetmeliğinin 9. maddesine göre:
Kütüğe;
1. 18 grostondan küçük ve 2,5 m ve üzerindeki, TMGS veya TUGS’de kayıt ve tescilli olmayan ticari gemi, deniz ve iç su araçları,
2. Boyu 2,5 m ve üzerinde olan özel kullanımdaki gemi, deniz ve iç su araçları zorunlu olarak kaydedilecektir.
Bağlama kütüğüne:
1. 6102 sayılı TTK’nin bayrak çekme şartlarına bağlı kalmaksızın; Türkiye’de oturma izni bulunan yabancı uyruklu gerçek kişilerin özel kullanımında olan gemi, deniz ve iç su araçları,
2. Devletin veya onun tüzel kişiliklerine ait olup temel kamu hizmeti gören gemi, deniz ve iç su araçları, 3. 2,5 m’den küçük ticari veya özel gemi, deniz ve iç su
araçları,
4. Gençlik ve Spor Bakanlığında tescilli spor kulübü veya federasyonlarda kayıtlı olan ve yalnız spor faaliyetlerinde kullanılacak gemi, deniz ve iç su araçları talep hâlinde kayıt edilir.
Kaydın silinmesi: Bağlama Kütüğü Yönetmeliğinin 20.
maddesine göre;
Kütükte kayıtlı gemi, deniz ve iç su aracının bağlama kaydı malikinin talebine istinaden;
1. Kurtarılamayacak bir şekilde batan,
2. Tamiri imkânsız olması veya tamire değmez bir şekilde olduğu ilgili resmi kurumlarca belgelendirilen,
3. Kaybolduğu ve bulunamadığı, resmi kurumlarca usulüne uygun olarak belgelendirilen,
4. Yurt dışına ihraç suretiyle satılan, 5. TMGS veya TUGS’de tescil edilen,
6. Ticari gemilerde, tadilat veya değişiklik sonucu grostonu 18 ve üzerine çıkan,
7. Özel kullanımda olup ticari amaçla cins değişikliği yapılanların kayıtları silinir.
Yabancı uyruklulara ait gemi, deniz ve iç su araçlarının kayıtları ise, birinci fıkranın (a), (b), (c) ve (ç) bentlerinde yazılı şartlar kapsamında veya taleplerine istinaden silinebilir.
Silme işlemi;
1. Ticari olan gemi, deniz ve iç su aracının malikinin ya da maliklerinin onayı ve işletenin talebiyle,
2. Özel kullanımda alan yabancılara ait gemi, deniz ve iç su araçlarının maliklerinin ya da vekillerinin yahut kanuni temsilcilerinin talebiyle, elektronik ortamda yapılır.
3. Silme istemi, 1. fıkrada yazılı terkin şartlarının oluşması halinde gecikmeye mahal verilmeksizin gerçekleştirilir. Yapılan talepte silme şartlarının oluşup oluşmadığı hususlarını Başkanlık inceler.
Silme şartlarının oluşmadığı anlaşılan talep reddedilir. Kaydı silinen gemi, deniz ve iç su aracı için, malikine “silinme belgesi” verilir.
4. Kütükten kaydı silinen gemi, deniz ve iç su aracının kütüğüne silinme nedenleri yazılmak suretiyle
“silinmiştir” kaydı şerh edilir ve kütük kaydı kapatılır.
Silinen kayıt, elektronik ortamda ve bağlama kaydının aynı sıra ve sayısında saklanmaya devam edilir.
5. Kaydın silinmesi için, verilmesi gerekli belgeler, silme işlemleri ve kayıtların elektronik sistemde muhafazasına ilişkin usul ve esaslar, Bakanlıkça belirlenmektedir (Bağlama Kütüğü Uygulama Yönetmeliği, 2014).
Belediye Başkanlıklarının yetkili olduğu iç sularda çalışan, iç su araçlarının kayıtlarına ilişkin hükümler de, bu yönetmeliğe tabidir. Mülkiyet devri ise, kütük kayıt memuru veya noter buzu- lunla gerçekleştirilmektedir.
Bağlama kütüğü kayıtları, mülkiyet hakları ile üçüncü şahısların hak ve menfaatlerine ilişkin hususlarda, hukuki açıdan bir karne teşkil etmektedir. Bağlam Kütüğüne, TTK ile düzenlenen gemi ipoteği tesis edilemez. Bu kütükte, rehin hukukuna ilişkin hükümler geçerli olacaktır (Yargıtay, 05 Ekim 2020, K 2021/954).
Öte yandan son yıllarda, dünyanın önde gelen çeşitli ülkelerinde görülen ve modern gemi sicili uygulamaları ile adı
duyulan, gemi işletmeciliği ve gemi sicilinde bazı avantajlar sağlayan, elverişli bayrak (kolay bayrak) uygulamaları öne çıkmaktadır.
2.6. Elverişli Bayrak (Flag Of Convenience-FOC) Elverişli Bayrak; (FOC ) gemi sahiplerinin gemilerini, çeşitli nedenlerle (mali avantajlar vb.) kendi ülkeleri dışındaki bir devletin siciline kaydettirdiği ve geminin, bayrak devleti olarak adlandırılan o ülkenin bayrağına taşıdığı bir uygulamadır.
Uluslararası hukuka göre her ticaret gemisinin, sicile tescili zorunludur. Gemi sahipleri gemisini, daha sıkı denetim standartlarına sahip kendi ülkesindeki düzenlemelerden kaçınmak ve mali avantajlar sağlamak maksadıyla yabancı bir ülkede, o ülkenin gemi siciline kaydettirmeyi tercih edebilmektedir. Ayrıca, işletme maliyetlerini düşürmek, ülkesindeki daha yüksek vergilerden kaçınmak gibi benzeri nedenlerde tercihler arasındadır, “elverişli bayrak” terimi 1950'Ierden beri kullanılmaktadır. Gemi tescilinde tabiiyet veya ikamet şartı olmayan bu sicil, “açık sicil” (öpen register) olarak tanımlanmaktadır. Örneğin, Panama gemi sicili daha kolay kayıt (genellikle çevrimiçi) ve daha ucuz yabancı işgücü istihdamına olanak tanımakta ve armatör ve kiracılara vergi avantajları sunmaktadır (Safety4sea, 2019).
2.6.1. Elverişli bayrak ülkeleri
Antigua ve Barbuda, Bahamalar, Barbados, Belize, Bermuda (İngiltere), Bolivya, Kamboçya, Cayman, Adaları, Komorlar, G. Kıbrıs, Ekvator Ginesi, Faroe Adaları (FAS), Fransız Uluslararası Gemi Sicili (FIS), Alman Uluslararası Gemi Sicili (GIS),Gürcistan, Cebelitarık (İngiltere), Honduras, Jamaika, Lübnan, Liberya, Malta, Madeira, Marshall Adaları, (ABD) Mauritius, Moldova, Moğolistan, Myanmar, Hollanda
Sri Lanka, Tonga ve Vanuatu elverişli bayrak uygulamalarının görüldüğü ülkeler arasındadır.
2.6.2. Açık sicil uygulamaları
Açık sicil (öpen register) uygulamalarının gerekçesi, genel olarak ekonomiktir. Açık siciller, çok eskiye gitmeyen denizci- likte nispeten yeni sayılabilecek modem sicil uygulamalarıdır.
Uluslararası denizcilik endüstrisi, yirminci yüzyılda teknolojik ve finansal yenilik, gemi adamı istihdamı, dış kaynak kullanımı, gemi yönetimi ve yasal çerçeve alanlarında önemli değişikliklere uğradı. Bunlardan biri de açık sicil uygulamalarıydı. Yani, diğer bir ifadeyle elverişli bayrak uygulamalarıdır diyebiliriz. Bayrak geliştirme tartışmalarının başında gelen, sicillerdeki karşıtlık konusu şu şekildeydi. Kapalı bir sicil kaydı, o ülkenin kendi vatandaşlarının gemilerinin kaydı ile sınırlıydı. Örneğin bir Çin gemisi sahibi, gemisini Amerika Birleşik Devletleri'nde kaydettiremezken, tersine açık sicil uygulaması olan ülkelerde, herhangi bir milliyet, ülke ve vatandaşlık aidiyet kısıtlaması olmaksızın, tüm gemiler kaydedilebilmektedir. Sicile kaydedilen bu gemiler, o ülkenin yani bayrak devletinin hukukuna tabi olmaktadır. Gemi, bayrak ilişkisi nedeniyle uluslararası deniz hukuku kapsamında, o ülkenin gemiye karşı görev ve yükümlülükleri bulunmaktadır.
Bunlar, bayrak durumuna bağlı olarak değişen hassasiyet seviyelerinde yürütülür. Evrensel olarak bir devletin “sicil belgelerini yayımlaması, etkili bir şekilde yargı yetkisi kullanması, emniyeti sağlamak üzere önlemler alması "şeklinde bir sonuca varabilir.
2.6.1. Açık sicil uygulamalarında başta gelen bazı ülkeler Tarihsel açıdan bakıldığında Panama, Liberya ve Marshal İsl.,Singapur, Hong Kong gibi bazı ülkeler açık sicil uygulama-
larında, inanılmaz derecede önemli gelişmeler kaydetmiştir. Pa- nama, geleneksel olarak bu sektörün en başında gelen ülkelerden biridir. Liberya'nın bir ülke olarak ortaya çıktığı yirminci yüzyılın ortalarında, Amerikalı bir iş adamının çağrısı üzerine açık sicil kayıtları, bu ülkede de başlamış oldu. Singapur’un farklı bir amacı vardı. Kısıtlamalardan kaçan, kendi ülkesine ait ulusal gemi sahiplerinin kullanması için bir araç oluşturmak ve Singapur'a geri dönmelerini sağlamaktı.
Panama ekonomisi;
GSYİH (cari, 2018): 65,21 milyar ABD Dolan, Kişi başına GSYİH (2018): 21,890 ABD Doları, GSYİH büyüme hızı (2018): yüzde 3.7,
Enflasyon oram (2018): yüzde 0.8, İşsizlik oranı (2018): yüzde 6,
İhracatı (2018): 29,3 milyar ABD Dolan, İthalatı (2018): 36 milyar ABD Doları,
İkili ticaret hacmimiz (2019): 260,9 milyon ABD Dolan, İhracatımız (2019): 248,8 milyon ABD Doları,
İthalatımız (2019): 12,1 milyon ABD Doları’dır.
Dünya ticaretinin yüzde 5’inin ve mineral sektörü ticaretinin yaklaşık beşte birinin geçiş güzergâhında bulunan Panama Kanalı; uluslararası bankacılık, limancılık, haberleşme, gayrimenkul, turizm sektörü ile serbest bölgelerine önemli katkı sağlamaktadır. Panama Kanalı’nın güvenliği konusunda, Panama ile ABD arasında yakın işbirliği bulunmaktadır. 2007- 2016 yılları arasında Panama Kanalı’nın genişletilmesi için çalışmalar yapılmış ve genişletilen kanal, 26 Haziran 2016
tarihinde yeniden hizmete açılmıştır. Panama ayrıca, kolay bayrak uygulaması nedeniyle, dünyanın en büyük gemi sicil sistemine (açık sicil) sahip bir ülkedir. Panama’yı öne çıkaran bir diğer husus ise, serbest bölgeleridir. Panama’da, on sekiz serbest bölge bulunmaktadır. Bunlardan en büyüğü üç bine yakın firmanın gösterdiği ve 20 milyar ABD Doları ticaret hacmine sahip, Hong Kong'dan sonraki dünyanın ikinci büyük Serbest Bölgesi Colon’dur. Mamul ürünlerini, geçici olarak Colön Serbest Bölgesi depolarında tutan şirketler, bu ürünlerini Amerika kıtası başta olmak üzere, birçok ülkeye “yeniden ihracat” (r-eksport) yoluyla pazarlamaktadır. Bu açıdan Panama, Güney ve Orta Amerika’nın dağıtım merkezi konumundadır (T.C. Dışişleri Bakanlığı, t.y.)
Panama Bayrağı: Panama, dört milyon nüfuslu küçük bir ülke olmasına karşın, dünyadaki en büyük ticari gemi filosuna sahiptir. Panama, coğrafi konumuna bağlı avantajları nedeniyle dünya ticaretinde hayati önemi olan bir bölgede bulunmaktadır.
Panama Kanalı, Atlantik ve Pasifik okyanusları arasında bir bağlantı noktasıdır. Panama Kanalı, yüzyıllar boyunca gemiler için güvenli ve i asa bir rota olmuş ve tehlikeli ve uzun bir rotadaki, Boynuz
Burnu'na gidilmesini önlemiştir. Modem dünyada yedi harikadan biri kabul edilen Panama Kanalı, yetmiş yedi kilometre uzunluğundadır ve büyük bir mühendislik eseri olarak görülmektedir.
Her yıl, kanaldan geçmekte olan yaklaşık on dört bin geminin büyük çoğunluğu, Panama bayrağı taşımaktadır.
Panama'nın gerçekten de kendine ait çok küçük bir ticaret filosu vardır. Uluslararası Denizcilik Örgütünde (IMO) sicil konumu liderliğini yineleyen Panama, “ A” kategorisine yeniden seçildi.
Panama, 20C 3 yılından beri konseyin “A” kategorisinde yer
