DOĞU ANADOLU BÖLGESİ COĞRAFYASI
6. HAFTA
FİZİKİ COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ
AKARSU VE GÖLLER
Akarsular
• Doğu Anadolu Bölgesi, ülkemizde akarsu potansiyeli en yüksek bölgedir.
• Van Gölü Kapalı Havzası dışında, bölgeden doğan, nehir halini alan tüm akarsular bölge dışına çıkar ve hemen tamamen başka ülkelerin topraklarından geçerek denizlere ulaşırlar.
• Nitekim Kura ve Aras nehirleri Hazar Denizi’ne; Fırat ve Dicle ise Basra Körfezi’ne dökülmektedir.
KURA IRMAĞI
Kura ve volkanik arazide açtığı
vadisi
• Buna karşılık, bölgenin güneybatı köşesinde Afşin ve Elbistan yörelerinin suları Ceyhan’ın kolları olan Göksun Çayı, Hurma Çayı ve Söğütlü Çayı gibi akarsular aracılığı ile Akdeniz’e boşaltılmaktadır.
• Yine, Erzurum kuzeyi ve Kars batısında sınırlı
alanların suları da Çoruh’un Oltu Çayı’nın kolları
aracılığıyla Karadeniz’e boşaltılmaktadır .
Göksun Çayı
• Fırat Nehri’nin drenaj alanı çok geniş olduğundan taşıdığı su miktarı da fazladır.
• Karasu ve Murat olmak üzere iki büyük kolu bulunmaktadır.
• Bunlardan Murat Irmağı asıl kaynaklarını Karasu-Aras Dağları’nın güney yamaçlarından; Karasu ise Kargapazarı Dağları’ndan alır.
• Bu iki akarsuyun Keban’da birleşmesinden sonra ise asıl Fırat doğmaktadır.
FIRAT
Keban Baraj Gölü ve Fırat’ın başlıca kolları
• Aras, asıl kaynaklarını Kargapazarı Dağları, Palandöken Dağı ve Bingöl Dağları olmak üzere üç farklı sahadan almaktadır.
• Aras’ın önemli bir kolu olan Arpaçay ise kaynağını Çıldır Gölü’nden almaktadır.
• Aras, Iğdır Ovası’ndan sonra Azerbaycan-İran
sınırını bir süre takip ederek, Kura ile birlikte
Azerbaycan topraklarından Hazar Denizi’ne
dökülmektedir.
Aras Nehri
• Allahüekber Dağları’ndan kaynaklarını alan Kura, Aktaş Gölü kuzeyinde Kurtkale güneyinden Gürcistan’a, sonra Azerbaycan’a geçerek Aras’la birlikte Hazar Denizi’ne ulaşır.
• Bölgenin güneydoğu kesiminin suları ise
Dicle’nin kolları olan Botan Çayı, Büyük Zap
Suyu, Hezil Suyu ve Habur Çayı gibi
akarsularca boşaltılır.
Kura
• Doğu Anadolu Bölgesi’nde Karlı Dağ Tipinde karasal bir akarsu rejimi hâkimdir.
• Akarsularda şubat sonundan itibaren yavaş yavaş yükselmeye başlayan akım, nisan ve mayıs aylarında en yüksek seviyesine ulaşır.
• Bu dönemde yağışlarla birlikte karların erimesi akımın yükselmesine yol açar.
• Temmuz ayından itibaren başlayan akımdaki düşme, ilkbahar başlarına kadar devam eder.
• Çünkü kış döneminde yağışlar kar şeklinde düşmekte ve don olayları devam etmektedir.
• Bu şekilde, bölgede ilkbahar ve yaz başlarında bir akım yükselmesi, kışın da bir akım düşmesi şeklinde beliren karasal bir rejim görülür.
• Fırat Nehri’nin rejimi örnek verilirse, bu akarsuda maksimum nisanda görülür.
• Bu durum, yağıştan çok karların erimesi ile meydana gelir.
• Yüksek akım, normal akımın 3,5 katına ulaşır ve zaman zaman da taşkınlar meydana gelir.
Göller
• Van Gölü, ülkemizin en büyük ve en derin gölüdür.
• Suları sodalı olan göl, genel olarak canlı hayatına çok elverişli değildir.
• Gölün sularının sodalı olması, kuzeydeki volkanik arazide sodyumlu feldispatların fazla olmasından ileri gelmektedir.
• Çözünür halde göle dökülen akarsulara karışan sodyumlu bileşikler gölün sodalı olmasını sağlar.
• Göl, tektonik özelliktedir.
• Nemrut volkanı püskürmeden önce de Van Gölü vardı ve fazla suları Bitlis yönündeki bir gideğenle Dicle Nehri’ne karışıyordu.
• Nemrut Dağı’ndan çıkan genç lavlar, gölün batı yönündeki gideğenini tıkayarak kapalı bir göl haline gelmesini sağlamıştır.
• Gölün yüzölçümü 3.713 km2’dir.
• Deniz seviyesinden yükseltisi 1.646 m olan Van Gölü’nün en derin yeri 451 m’dir.
Van Gölü
• Bölgenin diğer bir büyük gölü yine faylanma sonucu çökmüş olan sahada suların birikmesi ile oluşan Çıldır Gölü’dür.
• Gölün yüzölçümü 115 km2, deniz seviyesinden yüksekliği 1.959 m’dir. Derinliği 100 m’yi aşan gölün (Hoşgören’e göre 130 m) güneyde Aras’a kavuşan bir gideğeni olduğu için suları tatlıdır.
• Kışın sert geçtiği yıllarda göl tamamen donar.
• Gölde alabalık ve sazan yaşar.
Çıldır Gölü
• Bölgedeki tektonik göllerden bir diğeri olan Hazar (Gölcük) Gölü 86 km2’lik yüzölçüme sahiptir.
• Gölün deniz seviyesinden yüksekliği 1.248 m, en derin yeri 80 m’dir.
• Gölün gideğeni Dicle Nehri’nin ana kollarından
birini oluşturduğu için, suları tatlıdır.
Hazar Gölü
DOĞU ANADOLU BÖLGESİ COĞRAFYASI
7. HAFTA
