Medikal Sosyolojide Bazı Kavramsal Açıklamalar-2
Hasta ve Doktor Statüsü ve Rolü
Hastalık toplumsal bir durumdur; içerdiği koşullar, değerler ve normlar, ilişki türleri ve biçimi vb. toplumsal olarak belirlenmiştir.
Bu belirlenme toplumsal-kültürel faktörlere göre de farklılıklar gösterir.
Sosyal sistemin dengesi, sistem içinde yer alan bireylerin, rollerini beklentiler çerçevesinde yerine getirmeleriyle görelidir.
Parsons doktor rolünü hasta rolünün tamamlayıcısı olarak görmüştür.
Her iki tarafın rollerinin birbirleriyle işlevsel bütünlük göstermesi gerekmektedir.
Parsons’un hasta ve doktor rolünü şöyle özetleyebiliriz.
Hasta rolü:
Sorumluluklar,
- Hasta bireyin en kısa zamanda iyileşme göstermesi beklenir.
- Birey çözüm aramaya yönelerek doktorla sıkı bir işbirliğine girmelidir.
Haklar,
- Normal sosyal işlevlerden affedilme hasta rolüne geçmiş bireye bir haktır.
- Bireyin hastalık durumundan sorumlu tutulmaması gerekir.
Doktor rolü – profesyonel rol Sorumluluklar
- Bilgi ve becerilerini hastalık sürecini çözmede kullanması beklenir.
- Bireysel çıkardan ziyada hasta ve kamu çıkarını düşünmelidir.
- Duygusal olarak tarafsız olmalıdır.
- Profesyonel pratiğin ilkelerini izlemelidir.
Haklar
- Hastanın fiziksel muayenesini yapmak doktor rolünün temel bir hakkıdır.
- Profesyonel pratikte geniş bir otonomiye sahip olmak doktor rolünün hakkıdır.
- Hasta-doktor ilişkisinde doktorun geniş bir otoriteye sahip olması bir haktır.
Yöneltilen eleştiriler ise modelin hasta bireyi bağımlı hasta olarak ele almasıdır.
Doktor-Hasta Etkileşimi
Stewart ve Roter dört çeşit doktor-hasta etkileşim tipi olduğunu belirtmiştlerdir.
Bu sınıflamaya göre birinci tip doktor kontrolünün yüksek, baskın, hasta kontrolünün ise alt düzeyde olduğu paternalist tiptir.
Bu tür etkileşime doktor merkezli etkileşim de diyebiliriz.
Son zamanlarda medikal danışmalarda hastanın katılımcılığı doğrultusunda bir eğilim de gittikçe kendini hissettirmektedir.
Böylesi bir ilişki, yani iki tarafında katkıda bulunduğu ortak
ilişki özellikle doktor, özel hastane ortamlarında daha yaygındır.
Böyle durumlarda bilgi iki taraftan da gelir.
Bazı durumlarda hasta-doktor ilişkilerinde güç dengesizliğinin başka bir biçimi de vardır.
Burada birinci tür etkileşimin tersine kontrol hastadadır.
Hasta aktif bir rol oynar, doktor ise oldukça pasif bir rol oynar.
Dördüncü tür etkileşimde ise ne hastanın ne de doktorun kontrolü bulunmamaktadır.
Doktor kendi kontrol gücünü yumuşatmakta, aşağıya
çekmekte ancak buna rağmen hasta pasif rolde kalmayı yeğlemektedir.
Doktor hasta rolünde diğer bir üçlü model oluşturma çabası da T. S.
Ssazs ve M. H. Hollender tarafından gerçekleştirilmiştir.
Birinci model, Aktiflik-Pasifliktir.
Bu modelde doktor rolü egemendir.
İkinci model, Yönlendirme-İşbirliğidir.
Bu modelde doktor dominant olmasına rağmen, etkileşime her iki tarafında katkısı vardır.
Üçüncü model, Karşılıklı veya Ortaklaşa Katılımdır.
Bu model ise ilişkinin tarafları arasında eşitliği öngörmektedir.
