Siyaset Bilimi

(1)

Siyaset Bilimi

6. HAFTA: DEVLET

(2)

Liberal-bireyci temelde devlet kuramı

◦ Liberal-bireyci yaklaşım: birey dışında bir toplumsal gerçeklik yoktur

◦ Michael Oakeshott: kişilerin bağımsız iradeleriyle oluşturulan ve soyut bireylerin özgür davranmasını mümkün kılan yapak bir varlık olarak devlet

◦ Friedrich Hayek: hukukun üstünlüğü ilkesi – bireylerin farklı amaçları

karşısında tarafsızlığını koruyan devlet

(3)

Oakeshott (1901-1990)

◦ Akılcı bir düzene göre değil,

bireylerin özgür iradeleriyle oluşan devlet vs. işletme tipi devlet: belirli hedeflere ulaşmaya yönelik akılcı ve planlamacı devlet yapısı

◦ Sivil toplum: devletten bağımsız

değil, onunla bütünleşik

(4)

Hayek (1899-1992)

◦ Kendiliğinden düzen – piyasa

◦ Devletin temel işlevi bireysel özgürlüğü mümkün kılmak

◦ Özgürlüğün temeli olarak piyasa

◦ Devletin görevi piyasanın korunması ve geliştirilmesi için gerekli kurumları

oluşturmak

(5)

Devlet merkezli kurumsalcı yaklaşım

◦ Devleti toplumdan bağımsız bir değişken olarak değerlendirme çabası

◦ Bir kurumlar sistemi olarak devlet – gözlemlenebilir bir araştırma nesnesi

◦ Weber: şiddet kullanımını tekelinde tutan devlet – kural koyma ve uygulama yetkesine sahip

◦ Devletin özerkliği

◦ Devlet gücü toplumdan özerk hedefler belirleyebilen ve kendi

çıkarlarına göre karar alabilen akılcı-yasal bir özne

(6)

Kurumsalcı yaklaşımın sorunları

◦ Devlet ampirik bir gerçeklik olmaktan çok bir soyutlama

◦ Devlet toplumsal dinamiklerden bağımsız hareket edebilir mi?

◦ Seçkinci-kurumsalcı devlet kuramları: Devleti yöneticilerle özdeşleştirir

◦ Tarihsel-kurumsalcı devlet kuramları: Özerklik tarihsel koşullara göre ortaya çıkar

◦ Devlet-toplum ilişkilerinin birbirine dışsal olarak kavramsallaştırılması

(7)

Marksist bir devlet kuramı?

◦ Devlet üretim ilişkileri bağlamında oluşan, bu ilişkilerin tarihsel sürecinde belirlenen bir biçim

◦ Üstyapı kurumu olarak devlet

◦ Araçsalcı yaklaşım: devlet egemen sınıfın kendi çıkarları için kullandığı bir araç

◦ Devlet iktidarı ve sınıf iktidarı arasında karşılıklı belirlenim

◦ Devletin göreli özerkliği

(8)

Marksist bir devlet kuramı?

◦ Devletin farklı tarihsel koşullarda yaratılan artığa el koyma biçimlerine göre incelenmesi

◦ Devletin sınıfsal niteliği

◦ Kapitalist devlet kuramı

(9)

Siyaset Bilimi

4. HAFTA: İKTIDAR

(10)

«Enerji fizik için ne anlama geliyorsa, iktidar da sosyal bilimler için o anlama gelir»

Bertrand Russell

İktidar sosyal bilim analizinin temel açıklayıcı bir kavramıdır.

(11)

İktidar kavramına modern yaklaşımlar

◦ Davranışçı yaklaşım

◦ Marksist yaklaşım

◦ Weberci yaklaşım

(12)

Davranışçı iktidar kavrayışının üç yüzü

1) B aktörü normal koşullarda yapmayacağı bir davranışı A aktörü istediği için yapıyorsa, A’nın B üzerinde iktidarı vardır (Robert Dahl)

2) Gündem belirleme ile yüzeysel görünürlük kazanmayan iktidar: örn. çevreyi kirleten

fabrikanın medya kuruluşunu etkileyerek bu konuyu gündemden uzak tutması (Bachrach ve Bartz)

3) Süreçlere yönelik algı ve değerlendirmelerin etkilenmesi: A’nın empoze ettiği bir eylemi B kendi çıkarına olmamasına rağmen yapıyorsa A’nın B üzerinde iktidarı vardır (Lukes)

(13)

Davranışçı iktidar kavrayışı

◦ Birey temelli

◦ İktidarı farklı çıkarlara sahip aktörler arasındaki ilişkiye indirger

◦ Bireyin geniş yapılar içindeki konumlarını göz ardı eder

◦ İktidarın işleyişindeki karmaşık süreçleri incelemede yetersiz kalır

(14)

Marksist iktidar

kavramsallaştırması

◦ Topluma ve toplumsal yapılara vurgu yapar

◦ İktidar ilişkilerinin merkezinde mülkiyet ve sınıf ilişkileri vardır

◦ Sınıf ilişkilerinin yoğunlaştığı alan kapitalist devlettir

◦ Devlet aktörlerinin sınıfsal kökenleri önem taşır (Miliband)

◦ Devleti oluşturan nesnel yapısal bağ ve ilişkiler önem taşır (Poulantzas)

(15)

Weberci iktidar

kavramsallaştırması

◦

İktidar ilişkileri devlet aygıtında yoğunlaşır

◦

Devlet aktörleri sınıflar karşısında özerk hareket edebilir

◦

Modernleşme ve rasyonelleşme ekseninde kurumsallaşmış devlet

◦

Devlet meşru şiddetin tekelini elinde tutan bir meta-örgüt

◦

Devlet iktidarının ana aktörleri bürokrasi ve siyasal seçkinler

(16)

Modern yaklaşımlara eleştiriler

◦ İktidar elde tutulup depolanabilir ve gerektiğinde kullanılabilir bir kapasite değildir

◦ İktidar negatif bir ilişki olarak, bir kesimin diğer kesim üzerindeki tahakkümü şeklinde tanımlanamaz

◦ İktidar ortak kurulan bir anlam dünyasında temellenir ve karşılıklı bir

tanıma edimini içerir

(17)

Michel Foucault (1926-1984)

◦

Merkezi bir iktidar yerine dağınık ve toplumun her zerresine yayılmış bir iktidar kavrayışı

◦

İktidar her yerdedir; sahip olunan değil, yapılan bir şeydir

◦

Birey, iktidar ilişkilerinin taşıyıcısıdır,

hem iktidarın gerçekleştiği hem de

ona direnilen yerdir

(18)

◦ İktidarın merkezine devleti koymak, iktidarın işlediği irili ufaklı ağların görülmesini engeller – devlet bu iktidar odaklarından yalnızca biridir

◦ Devlet de bütünlüklü bir iktidar yapısı değildir – çoklu ve çelişik iktidar

ilişkileri içerir

(19)

Panoptikon

(20)

◦ Yönetimsellik – sadece devletin tek yönlü denetimi değil, öznelerin de özdenetimi ile işleyen iktidar ilişkileri

◦ İktidar, iktidar sahipleri de dahil tüm özneleri kuran bir ilişki

◦ Söylemden bağımsız bir iktidar ilişkisi olamaz – egemen kural ve yapılar, belirli düşünce ve anlatıları yaygınlaştırır, diğerlerini ise engeller

◦ Öznenin özgürlük alanı iktidarın dışında değildir

(21)

Sorunlar

◦ Devleti özgün iktidar odağı konumundan çıkarıp iktidar ilişkilerinin sıradan bir uğrağına indirgemiştir

◦ İktidar ilişkilerinin kurucu ve üretken yönü, baskıcı yönünün önüne geçmiştir

◦ Söylem vurgusu söylem dışı gerçekliğin reddine yol açmıştır

(22)

Hegemonya merkezli iktidar

tanımlaması

◦ İktidarı hem özgün bir iktidar aygıtı olarak devlette, hem de devlet dışı alanlarda (sivil toplumda) görmeyi sağlar

◦ Hegemonya mücadelesi iktidarın çelişkili, parçalı, dağınık yapısını bütünleştirmeye yöneliktir

◦ Merkezi iktidar/dağınık iktidar ikiliğinin aşılmasını sağlar

(23)