Vegetatif (eşeysiz) çoğaltma
Genel anlamda, bitkilerin değişik yaşlarda gövde ve dal parçaları, büyüme uçlarındaki
meristematik dokuları, kökleri, yaprakları yada özelleşmiş veya değişikliğe uğramış gövde ve kök parçalan kullanılarak yapılan çoğaltmaya eşeysiz çoğaltma denilmektedir.
Eşeysiz çoğaltma ile elde edilen yeni bitkinin genetik yapısında, eğer mutasyona
uğramamışsa herhangi bir değişiklik söz konusu değildir.
Vegetatif (eşeysiz) çoğaltma yöntemleri
1-Bitkilerin değişik yaş ve özellikteki gövde ve dal parçaları ile sürgünlerinde kök ve sürgün oluşturma (çelik ve daldırma ile çoğaltma)
2- Bitkileri başka bir bitkinin kökleri üzerinde yetiştirme(aşı ile çoğaltma)
3-Özelleşmiş yada değişikliğe uğramış vegetatif kısımlarla yapılan çoğaltma (yumru, soğan, kol ve kök sürgünleriyle çoğaltma)
4-Apomiktik tohum kullanarak yapılan çoğaltma 5- Doku kültürleriyle çoğaltma
Aşı ile Çoğaltma
Tanım ve amaçları
Aşı, iki eşeysiz bitki parçasını birleştirip kaynaştırmak ve tek bir bitki gibi büyüme ve gelişmelerini sağlamaktır. Böylece oluşan yeni bitkinin toprak üstü kısmını, yani tacını oluşturan kısmına 'kalem' veya 'çeşit', kök sistemini oluşturan kısmına ise 'anaç' adı verilir. Aşıların kullanım amaçları şöylece özetlenebilir:
a. Çelik, daldırma veya başka bir eşeysiz çoğaltma yöntemi ile ekonomik anlamda çoğaltılamayan türlerin çoğaltılması b. Anaçların üstün özelliklerinden yararlanılması
c. Ara anaçların olumlu etkilerinden yararlanılması d. Çeşit değiştirme
e. Ağaçlarda zarar gören kısımların onarılması
f. Islah çalışmaları sonucu elde edilmiş bitkilerde büyümenin hızlandırılması
g. Virüs hastalıklarının incelenmesi
Aşının başarı sınırları ve aşı uyuşmazlıkları a. Çeşit içinde aşılama
b. Çeşitler arasında aşılama c. Türler arasında aşılama d. Cinsler arasında aşılama e. Familyalar arasında aşılama
Aşı tipleri
a. Göz aşıları: Anaca takılan parça, tek bir gözden ibarettir.
b. Kalem aşıları: Anaca takılan parça, üzerinde 1-3 göz
bulunan 7-15 cm uzunlukta kalem adı verilen 1 veya 2
yaşlı dal parçasıdır.
Aşılar, yapılış zamanlarına, yani gelişme dönemi içinde sürüp
sürmediklerine göre 'sürgün' ve 'durgun' aşılar olarak ayrılırlar.
a. Meyve ağaçlarında ve asmalarda erken ilkbaharda yapılan
kalem ve göz aşıları ile Haziran ayında yapılan göz aşılar,
aynı dönem içinde hemen sürerler. Bunlara 'sürgün aşılar'
denir.
b. Yine asmalarda ve meyve ağaçlarında Ağustos veya Eylül
ayında yapılan göz aşıları kaynaşır, tutar, ancak yapıldığı
dönem içinde genellikle sürmezler. Böyle aşılara ise
Aşıda kullanılacak kalem veya gözü hazırlamak amacıyla, genellikle bir yaşlı
sürgünlerden kesilen dal parçalarına 'aşı kalemleri' denilir.
Göz aşıları
Göz aşıları, küçük bir kabuk parçası (bazen küçük bir odun dokusu ile birlikte)
ve bunun üzerinde bulunan tek bir gözle yapılan aşılardır.
Göz aşıları kurşun kalem kalınlığındaki (5-6 m m) anaçlara dahi
uygulanabildiğinden anacın kalınlaşması için uzun yıllar beklenmemektedir.
Her anaca yalnız bir tek göz takıldığı için, daha az kalem (göz) kullanılmaktadır.
Aşı uygulanırken anaçta çok az yara açıldığından, aşının tutması daha kolay
olmaktadır.
Aşının tutup tutmadığı 15-20 gün sonra belli olduğundan, tutmayan aşılar aynı yıl
içinde yenilenebilmektedir.
Göz aşılarının öğrenilmesi ve yapılması daha kolaydır.
Durgun göz aşılan, fidanlıklarda diğer işlerin azaldığı bir dönemde yapılmaktadır.
Aşıdan sonra macun kullanmaya gerek yoktur.
Şekil 6.4. "Yama" göz aşısının aşamaları
Göz aşılarında;
Gözün kabuğu, normal açık kahverengi veya yeşil rengini koruyorsa ve
üzerindeki göz şişkinse,
Gözün yanında bulunan kısa yaprak sapı (erken ilkbahar aşılarında bulunmaz)
düzgün bir şekilde kopuyorsa aşının tuttuğu anlaşılır.
Buna karşılık tutmayan aşılarda;
a.
Aşı yerinde kabuk kararmaya başlar,
b.
Yaprak sapı üzgün bir şekilde kopmayıp, yerinde
buruşarak kararır.
Kalem aşıları
Anaç ve kalem mutlaka uyuşur olmalıdır.
Aşılamada kalem ve anacın kambiyum dokusu birbiriyle temas etmelidir.
Aşı en uygun zamanda yapılmalıdır.
Aşılama bittikten sonra, nem kaybını önlemek amacıyla, bütün aşı yüzeyleri aşı
macunu veya uygun bir materyal ile kapatılmalı ve bağlanmalıdır.
Şekil 6.5. "Yongalı göz" aşısının aşamaları
