EBÜ NUVAS'IN ŞARAP (tjamriyyat) ŞIIRLERI The Bacch i c Poetry (Khamriyyat) of Ab o Nuvas

CITATION

Esat AYYILDIZ. "The Bacchic Poetry (Khamriyyat) of Abü Nuvas·. Bozok University Journal of Faculty ofTheo/ogy{BOZIFDER}, 18, (2020/18) pp.147-173.

EBÜ NUVAS'IN

ŞARAP

(tjAMRIYYAT)

ŞIIRLERI

The Bacch i c Poetry (Khamriyyat) of Ab o ^Nuvas

Esat A YYILDI Z

Dr. Oğr. Üyesi,

Kafkas Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü.

Assist. Prof.,

Kafkas University, Faculty of Science and Letters, Department of Eastern Languages and Literatures.

esatayyildiz@hotmail.com, Orcid: 0000-0001-8067-7780.

Öz

Klasik Arap pirinin ana ve ardıl tüm türlerinde uzmanlık kazanmı§ olan Ebu Nuvas el- }:iasen b. Hani' el-l:lakeml, Abbas! döneminin en meşhur şairlerinden biridir. Özellikle

~arap {bamriyyat) ve hudut tanımayan sefdhat §ürleriyle tanınmaktadır. Onun yeteneği, çağdaşlan tarafindan da takdir edilmektedir. Ebfi Nuvas, Abbas! Hilafetinin ilk yıllann­

da gelişen modem (mul;tde§) şürin en önemli temsilcisidir ve çoğu şiirinde aynı modeli izlemektedir. O, !Jamriyyatında şambın görünümünü, gücünü ve içen kişilerin üzerinde bıraktığı etkisini betiınlemekte, prabı mücevherlerle ve t§ık kaynaklarıyla mukayese etmektedir. Meyhaneye yaptığı gece yolculuğunu ve uyuyan meyhaneciyi uyandınnak

için kapıda nasıl bağırdığını anlatmakta, şarap servisi yapan genç sakilerden veya cari- yelerden bahsetmektedir. Keza içki arkadaşlanttı eğlendiren erkek yahut kadın şarkıcı­

lardan konu açmaktadır. Onun bamriyyan, seleflerininkiyle, özellikle de ·Adı b. Zeyd, Valibe b. el-J::Iubab, el-Velid b. Yezid ve Ebu'l-Hind1'ninkiyle yakından ilişkilidir. Bu nedenle, EbO Nuvas'ın tam manasıyla bir yenilikçi o~duğunu söylememiz mümkün

değildir. Mama6h o gerçek bir modernizm yanlısıdır. Islam öncesindekipirlerin aksi- ne, terk edilmi~ ohalann kalıntılan, artık Ebu Nuvas için bir mana ifade etmemektedir.

Onun şarap şiirleri, mükemmeliyet, saygınlık ve nicelik açısından selefl.erininkini geri- de bırakmıştır. Çoğu eleştirmen onun b.amriyyatını, bu türün en yüksek seviyesi olarak görmektedir. Bu çalışmada, Ebft Nuvas'm ,tıamriyyatı ve onun şiirsel üslubu bilimsel bir metotla incelenmiştir. Bunun yanı sıra onun öne çıkan birkaç şürinden örnekler

sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Arap Dili ve Edebiyatı, Ebu Nuvas, Klasik Arap Şiiri, ijamriyyat,

Şarap Şürleri

KAYNAKÇA

Esat AYYILDIZ. ·EbO Nuv~s·ın Şarap (l:tamriyyat) Şiirler i·. Bozok Oniversitesi Ilahiyat Fakaltesi Dergisi [BOZIFDER}, 18, (2020/18) ss. 147-173. Makale Gttlil T.: 27.09.2020 Kabul T.: 08.12.2020 Malaııle TOrO: Araştırma Makalesi.

148~

EsatAYYILDIZ

Abstract

Abü Nuwas al-I:Iasan b. Hani' al-l;Iakami, who became a master of all the major and rninor genres of classical Arabic poetry, was one of the most renowned poets of the Ab- basid period. He is especially known for his bacchic poetry {khamriyyatJ, and his poems about unbridled debauchery. His talent was recognized by his contemporaries. Abü Nuwas was the foremost representative of the modem {mubdath) poetry that develo- ped during the Srst years of Abbasid Caliphate. Most ofhis poems follow the same pat- tem. In his khamriyyat, Abü Nuwas deseribes the appearance of the wine, its strength, and i ts eftect on the drinkers. He compares the wine with jewelry and light sources. He tells ofhis night trip to the tavem and how he shouted at the door to wake the sleeping tavem-keeper up. He alsomakes mention of the young cupbearer or handınaiden who serves the wine, and the male or female singer who entertains the pot-companions.

His khamriyyat is closely connected to that of his predecessors, especially ·Adi b. Zayd, Waliba b. al-I:Iubab, al-Walıd b. Yazid, and Abü al-Hind.ı; therefore, we can't daim that Abü Nuwas was in the strict sensean innovator. But he is deflııitely a modernist.

The remains of a campsite have no clear meaning for Abü Nuwas, as they do for pre- Islamic poets. His bacchic poetry exceeds his predecessors by far in tenns of excellence, reputation, and quantity. Most critics consider his kh:ımriyyat to be the highest level of this genre. In this snıdy, the kh.amriyyat of Abü Nuwas and his poeticalstyle are examined with a scientific method. In addition to this, a number of examples of his outstanding poems ^are given.

Keywords: Arabic Language and Literature, Abü Nuwas, Classical Arabic Poetry, Khamriyyat, Bacchic Poetry

. .

GIRIŞ

Ebu Nuvas, Abbas! döneminin en önemli şairlerindendir. Şarap te-

masının işlendiği

bamriyyat

^sanatının Arap edebiyatındaki en meşhur

temsilcisi de muhtemelen ondan başkası değildir. Asıl ismi, el-~asen

b. Hani' b. 'Abdi'l-Evvel b. Şabbal). el-}:iakem1 şeklindedir; ama

daha

ziyade "Buklelerin Babası" manasına gelen Ebu Nuvas (v-!f y.i) nanuyla

tanınmaktadır. Söz konusu lakabı nasıl ve neden aldığı hususunda gö-

rüş birliği bulunmamaktadır. Bu hususta; şairin lakabını omuzlarının

üzerinde salınan

iki

kakülünden aldığı yahut ~çan soyundan gelen Ebu Nuvas'm Zu Nuvas gibi hükümdarlann isimlerinden esinlenerek bu namı bizzat kendisinin seçtiği gibi f.ırklı görüşler öne sürülmekte-

dir.1

Ebu Nuvas'ın el-Hakemi

.

nisbesini almasının nedeni ise dedesinin Horasan Emiri el-CerraJ.ı b. CAbdi'l-Uh el-:tJakemi'nin {ö. 112/730)

mevlası olmasından ileri gelnıektedir.² Ebu Nuvas'ın doğum

tarihi hak-

1 ~uat Salih es-Seyyid, ?ı~u'cemu'l-el~ab ve'l-esnui'i,l-muste'ara fl't-tari!Ji'l-'Arabt ve1- Islami (Beyrut: Daru1-'ilm li1-Melaym, 1990), ~31.

2 Hayredcim ez-Zirikll, el-A'lam (Beyrut: Daru'l-'nm li,l-Melayin, 2002), 2/225.

Bozok University Journal of Faculty oflheology, No. 18 (2020/18). p. 148

EBO NUVAs"IN

ŞARAP

O:IAMRIYYAn

ŞIIRLERI ~ 149

kında kesin konuşmak, bu konudaki rivayetlerin çeşitliliği göz önünde bulundurulduğunda, doğru olmayacaktır. Öte yandan Huzistan'da yer alan Ahvaz yakınlarında, tahminen 130-145/747-762 seneleri arasın­

da dünyaya gelmiş olması muhtemeldir. Bağdat'ta gerçekleşen vefatı

ise 198-200/813-815 yıllan arasına tarihlendirilınektedir. Babasının

son Emevl Halifesi Il. Mervan'ın

(ö.

132/750) ordusunda görev aldığı

söylenmektedir. Culleban (Gülban) ismindeki annesinin ise Pers asıllı olduğu kaydedilmektedir^3•

Ebu Nuvas henüz çocuk yaştayken, ailesiyle birlikte Basra'ya ta-

~ınınıştır. Babasını erken yaşta kaybetınesi nedeniyle annesi tarafindan

hüyütülmüş ve ondan Farsça öğrenmiştir.⁴ Kur'an ve Hadis ilmine dair dersler aldığı bilinmektedir. Din! eğitiminin yanı sıra, nahiv ve nazım

sanatı hususunda

da

öğrenim görnıüştür.⁵ İbn ~uteybe'nin belirttiğine göre, Ebu Nuvas pek çok

ilim

dalına vakıftır. Hatta şürlerinden, astro- nomi bilgisine sahip olduğu

dahi

anlaşılınaktadır.⁶ Kftfeli Valibe b. el- I:Iubab el-Esed! (ö. 180/796

[?])

ile tanışmasının ardından, genç şairin hayatında önemli bir dönüm noktası gerçekle~ecektir.

Ebu

Nuvas'ın bu süreçte, gençliğini geçirdiği Basra'dan aynidığı ve Valibe ile Kufe'ye

gittiği rivayet edilmektedir.⁷ Valibe, Ebu Nuvas'a Arap şiirinin içki ve sefahate ilişkin konulannı öğretmesinin yanı sıra, onu Küfe'de aynı te- mayüle

sahip

olan Muçr b. İyas (ö. 166/783) ve Şarnınid 'Acred (ö.

161/778 [?])ile de tanıştıracaktır. Ebu Nuvas

daha

sonra öğrenim

gör-

düğü ve çağdaşı olduğu herkesi geride bırakarak bu konulann işlen­

diği şiirlerin en büyük temsilcisi haline gelecektir. En önemli ikinci

hocası olan ijalef el-AI:rmer {ö. 180-796 [?])aracılığıyla,

kadim

Bedevi

~ürlerini ve bunların zor kelime dağarcığını öğrenmeye başlayacaktır. ⁸

3 Ewald Wagner, "Abiı Nuwas", The Encyclopaedia of Islam (Leiden: E.

J.

Brill, 1986), 1/143-144.

4 ~asuhi Ünal Karaaıslan, "Ebu Nüvas", Türkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi

(Istanbul: TDV Yayınları, 1994}, 10/205-207.

5 :Atıf Abdurrahman, Mu·cemu,ş-şu'ara,i1-·Abba.dyytn (Beyrut:

Dam

^{Şadir, 2000), 565.}

6 Ibn ~uteybe, eş-Şi'r ve'§-şu'ara', thk. Ahmed Muhammed Şakir {Kahire: Daru'l-

Me'anf, ts.), 2/796.

7 Ebu'l-'Abbas Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebi Bekr b.ljallikan, Vefeyatu'l- a'yan ve enha'u eb'!a'i'z-zaman, thk. Yusuf Ali Tavli.-Meryem Kasım Tavli. {Beyrut:

Daru'l-Kutubi'l-'Dmiyye, 2012), 2179.

8 G. Schoeler, "Abu Nuwas", Encyclopedia

of

Arabic Literature, ed. Julie Scott Meisami -Paul Starkey (Londra-New York: Roudedge, 1998), 1/41-43.; Ahmet Subhi Furat,

Bozok Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi, lB {2020/18). s. 149

150

~

EsatAYYILDIZ

Onun bir yıl kadar çölde yaşayarak Bedevtlerden Arapçanın en saf ha- lini öğrendiği rivayet edilmektedir.⁹ Ebu ·Ubeyde

(ö.

209/824

[?])

ve Ebu Zeyd

(ö.

215/830) gibi büyük

dil

alimlerinin rahle-i tedrisatından geçtiği de bilinen Ebu Nuvas'ın, Valibe lle ljalePin ardından mersiye

şiirleri nazmettiği kaydedilmektedir.¹⁰

Ebu Nuvas muhtemelen otuzlu yaşiarına kadar Basra'da kalmıştır.

Hatta bu yüzden İbn I_{uteybe gibi edebiyat tarihçileri onu Basralı ola- rak göstermektedir.¹¹ Eğitimini tamamladıktan sonra, 170/786 sene- sinde, saray ~airi olmak gayesiyle Bağdat'a gelmiştir. Zeki ve düzgün görünümlü birisi olması sayesinde, Abbas! sarayına kendisini kabul et-

tirınesi

daha

kolay olmuştur. Burada Hermeıe b. A<yen

(ö.

200/816) tarafindan, Harun er-Reşid'e (ö. 193/809) takdim edilmiştir. Bağdat'ın

batakhanelerine müdavimlik emıesi nedeniyle, halife tarafindan hap-

settirilmiş, akıllandığına

kanaat

getirilince serbest bırakılmışnr. Ne var

ki

I_{ah~tleri methedip 'Adnanlleri yerince yeniden hapsedilmiştir.

Hapisten kurtuluşunu borçlanacağı otorite bu kez, methiyeler nazmet-

tiği ve desteklerini gördüğü meşhur Benneki ailesi olacaktır. ¹² Vezirlik

başta olmak üzere Abbasi yöneriminin muhtelif makamlannda faaliyet

göstermiş olan Herrnekllerin düşüşünün ardından Mısır'a gitmiş ve bu- rada Mısır defterdan el-ljat!b b. 'Abdi'l-I:Iamid'e övgü şiirleri nazmet-

miştir. Böylelikle hasretine dayanamayatak geri döneceği Bağdat'taki hayatı, bir hac yolcuğu ve 805-807 yılları arasında Mısır'da kaldığı

süre zarfinda kesintiye uğrarmştır. Kariyennin doruk noktası, Harun

er-Reşid'in halefi Muhammed el-Emin'in (ö. 198/813) sırdaşı ve ne-

dimi

olarak geçirdiği süredir. Mam.affiı el-Emin'in bir keresinde, şairi

~arap içmekten men ederek hapsettirdiği kaydedilmektedir. Halifenin 198/813 senesindeki ölümünün ardından, Ebu Nuvas

da

hayata veda edecektir.¹³ Ebu Nuvas'ın öldürülmesi, saygın bir aileye nazmettiği bir

Arap Edebiyatı Tarihi (İst~bul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1996), 2~7.

9 Clement Huart, Arap ve Islam Edebiyatı, çev. Cemal Sezgin (Ankara: TISA Matbaacılık

Sanayii, ts.), 80-81. . .

10 H. Ritter, "Ebu Nuvas", Islam Ansiklopedisi (Istanbul: Milli Eğitim Basım Evi, 1948), 4/41-43.

11 'Abdu'l-I:Iallnı Abbas, BbU Nuvas (Kihire: Daru1-Me'W, ts.), 20.

12 Karaarslan, "Bhn Nüvas''. ıo/205-207.

13 Schoeler, "Abu Nuwas", 1/41-43. ; Ritter, "Ebu Nuvas", 4/41-43. ; Fuat Sez~

Geschichte des arabischen Schrifttums (Leiden: E.

J.

Brill, 1975), 2/543-550.

Bozok University Journal of Faculty oflheology, No. 18 (2020/18). p. 150

EBO NUVAs"IN

ŞARAP

O:IAMRIYYAn

ŞIIRLERI ~151

hicviyeyle

ili~kilendirilmektedir. Anlatılelığına

göre, aile üyelerinden birisi

şaire saldırmış, şair

bu

saldın

sonucunda

hayatını kaybetmiştir.¹⁴

ı.

Ebd

Nuvas'ın

Edebi

Ki§iliği

Ebu

Nuvas'ın

§iirleri ile

serke~

ya§am felsefesi, birbirinden

ayrı düşü­

nülemeyecek bütünlüktedir. Saray ile

ya§adığı

gerilimler, ahlaka

aykın

konulan yüceltmesi ve absürt 6.kirlerini

aykın şekilde

dile getirmesi, muhtemelen içgüdülerinin yönlendirmesinin neticesinde meydana ge- len

kaçınılmaz sonuçlardır.

Ebu Nuvas dini meseleler

karşısında

dahi rutursuzca tutumlar

sergileyebilmiştir.

Hapsedilmesinin ve

başına

gelen

diğer olumsuzlukların

nedeni, edep

kurallarını

kale almayan

eğilimleri

ve ölçüsöz

davranışlandır.¹⁵ Dolayısıyla

Ebu

Nuvas'ın, çağının

düzgün kabul edilen pek çok

anlayışına aykırı

tutum sergileyen bir men6 kah- raman vash.yla kimlik

kazandığını düşünmek

mümkündür. Ebu Nu vas, döneminin

İslam dünyasının

merkezinde

yaşamaktadır;

ama

yalnızca İslam'ın

haram

kıldığı sarhoşluğu şürlerinde açıkça

yüceitmekle kal- mamakta, çok daha bü-yü1c günahlar

işlediğini

dahi çekinmeden ikrar etmektedir.

Örneğin; tüm

semavi dinlerde yasaklanan livata

günahını işlediğini,

kinayelere yahut üstü

kapalı

ifadelere

başvurmaksızın, açıkça anlatmak:tadır.¹⁶

Kadim edebiyat tarihçileri, Ebu Nu

vas'ın

Cenan

isimli

bir cariyenin haricinde, hiçbir

kadına

gerçekten sevgi

beslemediğini

öne sürmektedir.

¹⁷

Bu nedenle,

~airin kadın

sevgisinden

bahsettiği şi­

irlerinin

inandırıcı olmadığı düşünülmektedir.

Ebu

Nuvas'ın ınahbub­

perest

eğilimli şiirlerine,

sôfilerinki gibi ilahi bir mana yüklenmemekte- dir.IJamriyye konusu ile

sapkın

mahbub-perest

ilişkilere

dair

anlatılar,

bazen kasidelerinde iç içe

geçmi~ şekilde karşımıza çıkmakcadır.¹⁸

Ebu Nuvas, Araplann

kahramanlık çağlannın

mazid.e

kaldığı

bir dönemin

şairidir. O,

ne

İslam

öncesinde

savaşçılıkla

övünen kahraman

nazım

ustalanna ne de

İslam'ın

ilk

yıllannda ~iirlerini

dinlerinin

müdafaası-

14 Ignace Goldziher, Klasile Arap Literatürü, çev. Rahmi Er - Azmi Yüksel (Ankara:

Vadi Yayınları, 2012), 118-119.

15 Goldziher, Klasik A.rap Literatürü, 118-119.

16 Omar Merzoug, "'A~il Nuwas,le poete et l'homos~uel", Twnula:s 45 (2013), 37.

17 Ebft'l-Ferec Alt el-Işfehant, Kitdbu'l-Egani, thk. llısbı Abbas - Ihrahim es-Se'afhı

{Beyrut: Dar Şadır, 1429/2008), 20/17.

18 Ritter, "Ebu Nuvas", 4/41-43.

Bozok Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi. 18 (2020/18). s. 151

152~

EsatAYYILDIZ

na adayan Müslüman

şairlere

benzemektedir. Emevi döneminin kadim Arap

kahramanlığını

yücelten

şiir anlayışı

da onun

düşünce dünyasın­

dan bir hayli

^uzaktır.

Ebu

Nuvas'ın

geleneksel Arap

düşünce

biçimlerine

karşı çıkmasının

nedenlerini, onun etnik kökeninde yahut daha

^doğru

bir tabirle men- sup

olduğu

sosyal

sınıfta

aramak mümkündür. Ebu Nuvas, kökenieri iribanyla

muvelled

bir

şair

olarak

değerlendirilmektedir. ¹⁹ Bilindiği

üze- re, Arap geleneklerinde,

babası

Arap, annesi

yabancı

olan yahut hem

babası

hem de annesi

yabancı

olan

kişiler, muvelled

olarak kabul edil- mektedir.

²⁰ Dolayısıyla

Ebu Nuvas, safkan Arap olmasalar da Araplann

arasında doğup büyümüş

olan bu

şairler topluluğunun

{el-muvelledun) içerisinde

sınıflandırılmakta

ve onlann öncüsü

addedilnıektedir. ²¹

Çok kültürlü bir

yapının

içerisinde

yetişmiş

olan bu

şairler,

Arap

şürinde bazı

yenilik hareketlerinin de öncüsü

olmuşlardır.

Bu

bağlamda,

Arap

edebiyatı eleştinnenleri

tarafindan, Ebu

Nuvas'ın

ilk

mu~Je~un şairleri­

nin

en mükemmel temsilcisi olarak kabul

edildiği

belirtilmelidir. Hatta

eskişairlerinarasında İmru'u'l-J.{ays'ın

(ö. 540 [?])

yerleştirildiği

yüksek makama, modem

şairler arasında

Ebu

Nuvas'ın yerleştirilmesi gerektiği

öne sürülmektedir. Bu noktada, onunla

yalnızca Beşşar

b. Burd'un (ö.

167/783-84) yarışabileceği

söylenmektedir.

²²

Halcikaten Ebu Nuvas, Arap

edebiyatındaki mubdeş_ şairler arasın­

da, çok

yönlülüğüyle

temayüz eden en bariz isimlerdendir. Onun çok

yönlülüğünün

en basit göstergesini,

divanının

ana

başlıklannda

bul- mak mümkündür. Ebu Nuvas

Divanı, konularına

göre tasnif

edilmiş,

elimizdeki mevcut ilk

divandır. Bilindiği

üzere, daha önceki

şiir

kolek-

siyonları, çoğunlukla şiirin

kafiye harfinin esas

alınınasıyla,

daha ziya- de alfabetik

sıraya

göre

tertiplenıniştir.

Öte yandan Ebu Nuvas'm Ebu Bekr

eş-ŞUli

tarafindan

hazırlanan divanı, konularına

göre

ayrılmış

on bölümden

oluşmaktadır.²³

Bu

konuları şöyle sıralamak

mümkündür:

19 Cafer Şureybanl, Ebu Nuvas: el-lfasen b. Hant, (Beyrut: Daru'l-Kutubi'l-'İlmiyye, 1990), 18.

20 Kemal Tuzcu, Arap Şiirinde MutJa§şah (Ankara: Tiydem Yayıncılık, 2011), 18.

2.ı Goldziher, Klasik Arap Literatürü, 118-119.

22 Wagner, "Abf1 Nuw", 1/143-144.

23 G. Schoeler, "Bashshar b. BurcL Abu'l-'Atihiyah and Abu Nuwas", 'Abbasid Belles- Lettres, ed. Julia Ashtiany vd. (Cambridge: Cambridge University Press, 2008), 290.

Bozok University Journal of Faculty oflheology, No. 18 (2020/18). p. 152

EBO NUVAs"IN

ŞARAP

O:IAMRIYYAn

ŞIIRLERI ~153

1.

bamriyyat

(şarap şiirleri), 2.

tardiyyat

(av şiirleri), 3.

medib

(methiye

şürleri), 4. hicd' (hiciv şiirleri), 5. nıugekkerat (oğlanlara söylenen aşk şi­

irleri), 6. mu'enne~at {kadınlara söylenen aşk şiirleri), 7. mucun (müsteh- cen şürler), 8. mu·aıebat (paylama şiirleri), 9. merdş.i (mersiye şiirleri), 10.

zuhdiyyat

(züht şiirleri).²⁴

Bu makalenin amacı, Ebu Nuvas'ın bamriyyatını şekillendirirken

hangi kaynaklardan beslendiğini, kendisine ilham veren selefierinin kimler olduğunu ve şiir nazımnda takip ettiği metodolojisini, bilimsel bir yöntemle incelemeye tabi tutmakar. Şamriyyat türü, klasik Arap

şürinde çok önemli ve kapsamlı bir yer işgal ettnektedir. M. Faruk

Toprak'ın Arap şiirinde ismi geçen şarap adlarını ve bazı \].aınriyyat

terimlerini ele aldığı özgün makalesi, bu alandaki öncü çalışnıalardan­

dır.25 Keza Toprak'ın danışmanlığında, Yaşar Daşkıran tarafindan

ha-

zırlanmış, Ebu Nuvas'ın şiirlerindeki hiciv konusunu ele alan bir yük- sek lisans tezi bulunmaktadır.²⁶ Aynca Yahya Suzan'ın Ebu Nuvas'ın

zuhdiyyelerini

tetkik ettiği bir makalesi mevcuttur.²⁷ Bu alanda son ola-

rak, Abdussamed

Yeşildağ'ın

Arap

şiirindeki şarap

imgesini

incelediği,

Arapça kaleme alınmış bilimsel bir makalesi yayımlanmıştır. ²⁸

2.

Ebli Nuvas'm

l:;lamriyyat Nazmını Öğrenmesi

Ebu Nuvas'ın şiir sanatıyla iştigal etmeye başlaması, muhtemelen bu konuda aldığı temel bir eğitimin ardından gerçekleşmiştir. Nite-

kim

o, bir beyanında şöyle söylemektedir: "Aralannda el-Ijansd' ile

Leyla'nın da bulunduğu altmış kadından {manzumeler} rivayet edene kadar,

şiir söylemedim."²⁹ Arap edebiyatında şarap temalı şiirlerin daha ziya-

24 Bk. Ebu Nuvas, Dtvanu Ebt Nuvds bi-rivayeti'ş-Şull, thk. Behcet Abdu'l-GafUr el- l:ladl§t (Abu Dahi: Hey'etu Ebu ~abi li'~-Se~fe ve't-T~ 1431/2010), 720.

25 M. Faruk Toprak, "Arap Şiirinde Adı Geçen Şarap Adlan ve Bazı Hamriyyat Terimleri", EK.EV Akademi Dergisi 2/3 (2000), 169-194. ..

26 Yaşar Daşkıran, Ebu Nuvas'ın Şiirlerinde Hiciv (Ankara: Ankara U niversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004).

27 Yahya Suzan, "Ebu Nu vas ve Zühdiyyeleri", Sosyal Bilimler Ar<l§tırnıa Dergisi 10/20

(2012), 63-90. ..

28 Abdussamed Yeşildağ, "Arap Şürinde Şarap", Kınkleale Vniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7/1 (Ocak 2017), 281-316.

29 Mustafa Sadık er-Rafl'i, Taribu ad~bi'l-'Arab, haz. Abdullah el-Munşavi - Mehdi

el-Be~t (Mansure: Mekteberu'l-Iman, ts.), 2/64. ; Burada özellikle el-IJansa"nın

mersiye §airi olduğunu belirtmek gerekir. Meniyelerinin dışında şür sanatının pek

Bozok Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi. IS (2020/18). s. 153

154~

EsatAYYILDIZ

de

erkekler tara6ndan nazmedildiği doğrudur. Ne var

ki Ebu

Nuvas,

şür sanatına dair öğrenim görmeye başladığında, bir şekilde kendinden önceki şairlerin kasidelerindeki barnriyyat bölümleriyle taruşmış olma-

lıdır. Çocukluğunda a.lnuş olabileceği bu dersler bir tarafa bırakıldığın­

da, IJamriyyat sanaona dair

ilk

ciddi eğitimini, sapkın hocası Valibe b.

el-l:lubab

'dan

aldığını öne sürmek yanlış olmayacaktır.

Valibe,

cqk

ve müstehcenlik şürlerinin yanı sıra, nazmettiği şarap temalı manzumeleriyle de tanınmaktadır. Ebu Nuvas'ın gençliğinden

ve yakışıklılığından etkilenerek hocalığını üsdenınesi, delikanlının

ahlaksızlığa olan meylini daha da arttırmış olmalıdır. Özellikle Ebu

Nuvas'ın geleneksel değerlere karşı çıkan tavnmn ve şarap düşkünlü­

ğünün ardında, Valibe'nin büyük etkisi vardır. Nitekim Ebu Nuvas,

hocası tarafindan Kufe'ye götürüldüğünde, şiir ve şarap meclisleriyle

tanışmıştır.³⁰ Hatta Valibe ile Ebu Nuvas'm arasında erotik bir ilişkinin olduğu dahi öne sürülmektedir. Geleneksel bir anekdot, nüktedan bir dille, Valibe,nin Ebu Nuvas'ı bizzat şeytanın buyruğuyla öğrenciliğine

kabul ettiğini anlatmaktadır. Bu rivayete göre, İblis bir gün Valibe'nin

rüyasında belirıniş ve ona şunları söylemiştir:

"Ben [Hz] MuhammedJin ümmetini

saptıracağım. Şiirlerinin tatlılığından dolayı

tüm riyakarlann ve

d§ıklann

kalplerine onun {yani Ebu

Nuv/is'ın)

sevgisini ekmeden rahat et-

meyeceğim." Bunun ii2erine Ebu Nuvas'ın yeteneğinin farkına varan Valibe'nin, onu şiir sanatı hususunda cesaretlendirdiği kurgulanmakta-

dır. Bu hikayenin farklı versiyonlan da mevcuttur. ³¹

Geleneksel yaklcqımın Ebu Nuvas'ı şeytanla ilişkilendirmesi şaşırtıcı değildir. Nitekim Ebu Nuvas dinin yasakladıklannı alenen yapan, hat-

ta rnekruh görülen her türlü Bilin i.tısını tavsiye eden biridir. Üstelik Ebu Nuvas'ın şiirlerinde, şeytanla kurulan ilişkilerin konu edildiği bazı

beyidere de rasdanmaktadır. O, şeyhi olarak gördüğü iblis için "amca"

az dalında eser venniştir. Dolayısıyla bamriyye şairi değildir. Ebu Nuvas'm ondan esinlennıiş olabilecekleri, yalnızca nazım teknikleri .ve üslubuyla sınırlıdır. Bk. Esat Ayyıldız, "el-Hansa' Bint 'Amr: Eski Arap Şürinde Öncü Bir Mersiye Şairi Hanım",

Mütefekkir 7/13 (Haziran 2020), 201-224.

30 l]ureybani, Ebu Nuvas: el-lfasen b. Ham', 19-20.

31 Bk. Khalil Shaikh, Der Teufel in der modernen arahiseken Literatur: Die Rezeption eines europaisehen Motivs in der arabi.schen Belletristik, Dramatik utul Poesil! des 19. und 20.

Jahrhunderts (Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1986), 40.

Bozok University Journal of Faculty oflheology, No. 18 (2020/18). p. 154

EBO NUVAs"IN

ŞARAP

O:IAMRIYYAn

ŞIIRLERI ~155

kelimesini kullanmakta, hatta dinleyicilerini ona itaat etmeye davet et- mektedir.32 Ebu Nuvas'ın şeytan flgürünü bu şekilde şakacı bir tavırla işlemesi, hocası Valibe'den tevarüs ettiği üslubun en bariz kullanımlar­

dandır.33 Valibe'nin tedrisatının etkisini, Ebu Nuvas'ın başka dizelerin- de ve farldı kullanımlannda da bulmak mümkündür.³⁴

3. Ehô Nuvas'ın IJamriyyatına ilham Veren Selefler

İslam öncesi Arap şiirinde şarap ve içki alemlerinin betimlendiği

dahili

bölümler, uzun bir geçmişe uzanmaktadır. el-I:Itra muhiti, söz konusu dönemin en önemli içki merkezlerinden birisi olarak sivrilmek- tedir. 'Adi b. Zeyd (ö. yk. 600), Tarefe b. el-'Abd (ö. 564

[?]),

el-A'şa

{ö. 7/629

[?]),

el-Esved b. Ya'fiır en-Nehşeli {ö. yk. 600), el-Mune!Jb.el el-Yeşkuri (ö. yk. 603) ve el-MuraJAciş el-Aşgar {ö. 570 [?]),İslam ön- cesinde söyledikleri ~arap ~iirleriyle ön plana çıkan şairlerdendir. ³⁵ Bahsi geçen şairler, gelecek kuşaklann üzerinde muhakkak ki önemli izler

bırakmışlardır. Ancak bu dönemin şürlerinde, tek temalı ve bağımsız

olan şarap kasidelerine neredeyse

hiç

rastlanmamaktadır. Buna rağmen

'Adi b. Zeyd'in bu konuda bir istisna olabileceğini belirtmek gerekir.

Marnaffiı 'Adi'nin şiirlerinin müstakil ürünler mi yoksa politematik bir kasidenin aynlrnış bir parçası mı olduğunu söylemek güçtür. ³⁶ Erken dönem şairleri arasında, Ebu Nuvas'ın üzerinde en çok etkiyi bırakan kişinin 'Adi olması muhtemeldir. Bunun yanı sıra Ebu Nuvas'ın ken-

di

baıııriyyat metodolojisini geliştirirken, önceki şairlerden bir şekilde

etkilendiğini söylemek mümkündür. Örneğin; İslam öncesinde el-A'şa şarabı horozun gözüne benzetmekte, Emev! döneminde Ömer b. Ebi

32 Gregor Schoeler, "Iblis in the Poems of Ahu Nuwas,., Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft 151/1 (2001), 44.

33 Philip F. Kennedy, Abu Nuwas: A Genius ofPoetry (Oxford: OneworlcL 2012), 3-4.;

Abbas Mahmud el-'~d, Ebu Nuvas: el-lfasen b. Hani,, {Kahire: Hindavi, 2013), 90.

34 Bk. Philip F. Kennedy, The Wine Song in Classical Arabic Poetry: Abu Nuwas and the Literary Tradition (Oxford: Ciarendon Press, 1997), 50.

35 Hermann Ferga, "Aux origines de la poesie bachique arabe de 'Adi b. Zayd

a

^al-A'~

al-Kabir", Bulletin d'etudes orientales 56 (2004-2005}, 109.

36 Kirili Dmitriev, "Poetiçeskaya şkola al-lfıry i istoki arabskoy vinnoy poesii na primere qafiyyi •Adi ibn Zayda al-'Ibam", Symbo/58 (2010), 329-330.

Bozok Oniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi. 18 (2020/18). s. 155

156~

EsatAYYILDIZ

Rebra (ö.

93/711-12) aynı teşbihi işiernekte

ve daha sonra bu

kullanıma

Ebu

Nuvas'ın

dizelerinde de

rastlanmaktadır. ³⁷

Emevi döneminin

şarap şairleri

de Ebu Nuvas'a ilham

^vermiş

olma-

lıdır. Örneğin;

el-Abral (ö.

92/710-11)

dönemin en önemli IJ.amriyyat

şairlerinden

biridir.

³⁸

Ne var ki Ebu

^Nuvas'ın

üzerinde en büyük etkiyi

bırakan

Emev1 dönemi

şairi,

bizzat Emevi Halifesi el-Velid b.

Y

ez id' dir (ö.

126/744). Bu

durum, kadim edebiyat tarihçilerinin dahi gözün- den

kaçmamıştır. Dolayısıyla

el-Velid'in

bazı

önemli hususlarda, Ebu

Nuvas'ın

ve bamriyyat

temasını işleyen diğer

Abbasi

şairlerinin

öncüsü

olduğunu

öne

sümıek yanlış olmayacaktır.

Ebu'l-Ferec

el-İşfehant

(ö.

356/967},

pek çok

şairin

el-Velid'in

şiirlerinden esinlendiğini

ve bunlan kendi

şiirlerinde kullandıklarını;

ama el-Velid'in manzumelerinden bil- hassa Ebu

^Nuvas'ın

ilham

^aldığını

beyan etmektedir. Ebu'l-Ferec tara- findan, burada selb tabirinin

kullanıldığını

belirtmek gerekir.

Diğer

bir

deyişle

bu önemli edebiyat alimi, Ebu

Nuvas'ın,

el-Velid'in

şürlerini, anlamlarına

dokunmadan,

yalnızca

kelimelerini

değiştirmek

suretiyle kendisine mal

ettiğini

öne

sümıektedir.³⁹

Ebu Nuvas'tan önceki en belirgin müstakil

şarap şiirlerini

nazme- den

kişinin

el-Velld

olduğunu

vurgulamak gerekir. Onun

şiirlerinde

l].amriyyat, önceki

şairlerin

ürünlerinin aksine,

yalnızca

kasidenin be- lirli bir

kısmında

yer alan bir alt tema

değildir.

Onun

şaraba

dair

kıtalar

halinde

söylediği bazı şiirleri,

konu ve anlam

açısından bütünlüğe

sa- hiptir.40 el-Velid ile Ebu

Nuvas'ın

!Jamriyyeleri birbirlerine son dere- ce benzemektedir. el-Velid'in

şiirlerindeki şaraba ilişkin

pek çok tipik motif: Ebu

Nuvas'ın

kasidelerinde de

kaqnnıza çıkmaktadır.

Hayattan keyif

alınması

için

yapılan çağrı, şarapla

ma denlerin yahut

ateşin

mu- kayese edilmesi ve özellikle günahkar dü§üncelerle

aynı

anda ortaya

37 Toprak, "Arap Şürinde Adı Geçen Şarap Adlan ve Bazı Hamriyyat Terimleri", 169- 170.

38 Esat Ayyıldız, "el-Ahta!tın Etneviiere Methiyeleri", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-

Coğrafya Fakültesi J?ergisi 57/2 (2017), 944.

39 Ebft'l-Ferec Alt el-Işfehanl, Kitibu'l-Egani, 7/18.

40 Nevzat H. Yanık, Arap Şiirinde Tasvir (Erzurum: Fenomen Yayınlan, 2010}, 115- 117.

Bozok University Journal of Faculty oflheology, No. 18 (2020/18). p. 156

EBO NUVAs"IN

ŞARAP

O:IAMRIYYAn

ŞIIRLERI ~157

çıkan

aifedilme umudu, el-Velid ile Ebu

Nuvas'ın başvurduğu

benzer

kullanırnlara

örnek olarak verilebilir.

⁴¹

Ebu'I-Hindi (ö.

180/796),

Ebu

Nuvas'ın lJ.amriyyatını

derinden etlcileyen son

şair

olarak gösterilebilir. Hatta Ebu'l-Hindttnin Ebu

Nuvas'ın şarap şiirlerinde

en büyük tesiri

bırakmış

olan

şair olduğunu

öne sürenler

bulunmaktadır. ⁴²

Ebu'l-Hindi tarafindan bamriyyat tema-

sının gelişimine yapılan katkı,

yeterince takdir edilmemektedir. Onun

hakkındaki bazı aniatılann

ve

bazı şiirlerinin,

ilerleyen

yıllarda

ken- disinden daha

meşhur

olan selefierine mal

edilmiş olınası

ihtimali, her zaman söz konusudur.

⁴³

Elbette bu

yanh~ıkların

boyutunu tespit ennek imkan dahilinde

değildir.

Öte yandan eldeki verilerden harekede, Ebu Nuvas ile aralanndaki

bazı

benzer

kullanımlar

tespit edilebilmektedir.

Örneğin;

Ebu '1-Hindi bamriyye

temalı

bir

kıtasında, öldüğünde şarap

üretilen bir

bağa gömülınek istediğini

söylemektedir:

,.. !C. • "

<;:.l.-. J Uj ~, ~ J_,a:.U J'Lt) ~~ G1

,.

^{~ ~" ~ "}

<i~t ~~J ~u. 1$~ l.-.lkj '~

Jl

~lı

Vefot vaktim

geldiğinde,

beni bir

bağa

defnedini

{Şarap

dolu bir)

kırbayı

da

yastığım yapın!

(Mezanmın başında

dikilen

gamlı

intikam)

baykuşunu

sulayacak ve be- nim {de)

azığım

olacak bir ibrik ve bir tas (koyun)

yanıma/⁴⁴

Ebu'l-Hindl'nin bu

şürindeki

ifadelerine çok benzer bir

anlatımın,

ilerleyen

yıllarda

Ebu Nuvas tarafindan da

kullanıldığı

gözlemlenmek- tedir.

Örneğin;

bir kasidesinin son beytinde

~unları

söylemektedir:

~ J • ~ _, , 1 t. ~ .,_,, ~·~ • , t ^{f/1 , j ...}

~Jr c}r .lAf c$"~ _, <iJ.l a.o.r ~ (.S'l ~:.li~ bl

~ , , "' "' "'

Eğer

ben ölürsem, beni bir

asmanın yanına

defnedini Böylelikle onun kökleri, ölümümün

ardından,

kemiklerimin

susuzluğunu gidermiş olsun:~⁵

41 G. J. H. van Gelder, "Khamriyya~, Encyclopedia

of

Arabic Literature, ed. Julie Scott Meisami -Paul Starkey (Londra-New York: Routledge, 1998), 2/433-435.

42 Schoeler, "Bashshar b. Burd, Abii'l-'At:ahiyah and Abu Nuwas", 291.

43 Bruno Paoli, "'Deux etudes sur la poesie bachique arabe: 1. Les pnkurseurs d'al-Hira", halshs-00366836 (2008), 1.

« Ehft'l-Hindi, Divanu Ebi'l-Hindi, haz. Abdullah el-Cubftri (Bağdat: Mektebetu Endelus, 1970), 25-26.

45 Ebu Nuvas, Divanu Ebi Nuvas el-lfasan b. Hanf el-lfakemı, thk. Ewald Wagner {Stuttgart: Franz Steiner Wiesbaden GMBH, 1408/1988), 3/222-223.

Bozok Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi. 18 (2020/18). s. 157

158~

EsatAYYILDIZ

4. Ebd

Nuvis'ın tJamriyyitının

Özellikleri

Ebu

Nuvas'ın lJ.amriyyatına doğrudan veya dolaylı yollardan ilham veren şairlere değindikten sonra, onun bu sahadaki tartışılmaz üstün-

lüğünü vurgulamak gerekir. Selefierinden esinlemnesi dolayısıyla,

Ebu

Nuvas'ın tam bir yenilikçi olmadığını düşünenler vardır. Mamaillı

onun lJ.amriyyeleri, nicelik, çok yönlülük ve kalite açısından tüm se- leflerini geride bırakmıştır.⁴⁶ Elbette bu durumda, yaşadığı çağın şiirsel sıçramalara elverişli bir ortam hazırlanu~ olmasının da önemli rolü var-

dır. O, ~iirlerinde motif seçimleri yaparken, özgürce hareket etmekten

çekinmeıni~tir. Anlaşıldığı kadarıyla, onu kınayan ki~ilerin yaptığı eleş­

tiriler bile şairi engellemeye yetınemiştir. Nitekim bazı kasidelerinin

giriş kısımlarını, kendisini şarap içtiği için kınayan kişilerin iddialarının

çürütülmesine ayırmıştır. Örneğin; bu minvaldeki bir kasidesi şöyledir:

~ ^{,! _;_} ~ J~ ~ ~~ ~1 ~~,UI J;t W

"' "' "'

~ • ~ # ,. , , , J .,.,

!~~ ~~~ ~f ı~ ~~ ı.P_; ~ 4.1.1~ ~Jn

"' ,

J ., - J .#"" • , , ~.,. ^- - , "' f

ı...t.,&; ~ ,

y J

"" ~_,..;J •.u) ~ ~ , of ~1 ~ı "" ~ ^.;

~ "' .~ , . . ; ~ "" ,1. _ ; ~ "" , " , ,

~ ~1 ~.::uı _, "" ,j w~ "" w ^~~ , ^{~ı ~} ,. r-^{_ı oı, ~} "'

'•;); ~L.:_jl _, cl_j _.., Jl _,. J~ _, ıP~ ~1 ır,UI ~'f "" ,

lJ

Bir

kınayıcı,

bir bidat ortaya koymak için beni

kınamıştır.

Ömrüme yemin olsun ki, bu benim

katlanabileceğim

bir plan

değildir.

Şarap

içmemem için beni

kınadı!

{Dediklerine göre,

şarap)

kendisini ta- danlara büyük bir günah miras

bırakmaktaymış.

Beni

kınayanlar,

sadece benim

{sarhoşluk}

hususundaki

inatçılığımı

art-

tırmışlardır. Yaşadığım

müddetçe

{şarabın) yoldaşı olacağım.

Allah

{şarabın)

ismini

(kitabında anmışken)

ve de Emiru'l-Mu'minin

(dediğimiz

halifemiz

şarabın)

dostuyken, ben mi onu

bırakmalıyım?

(Şarap) güneştir.

Ne var ki

güneş yakıcıdır.

Bizim içkimizse her zaman

{güneşin güzelliğine)

üstün gelmektedir.

46 Van Gelder, "Khamriyya", 2/433-435.

Bozok University Journal of Faculty oflheology, No. 18 (2020/18). p. 158

EBO NUVAs"IN

ŞARAP

O:IAMRIYYAn

ŞIIRLERI ~159

Ebediyet (yurdu olan cennette}

kısa

bir

anlığına

dahi oturamasak bile, bizim (bu dünyadaki) yegane dostumuz

şaraptır.

Öyleyse ey beni

kınayan kişiler,

bana (§arap) sunun ve bana

şarkı

söyle- yin! Ölüm

anına

kadar

(şarabın)

karde§iyim ben.

⁴¹

Ebu Nuvas'm kasidelerinin girişinde tercih ettiği diğer önemli bir motif ise terk edilmiş eliyarlar üzerinde ağlanmak yerine, şarap zevki- ne teslim olunmasının tavsiye edilmesidir. Onun bu yaklaşınu, İslam

öncesi şairleri

tarafindan

klişeleştirilmiş olan a#al (sevgilinin yurdunun

kalınıılan üzerinde ağlama) geleneğine yapılmış bir başkaldındır. Diğer

bir deyişle o, şiir nazınında artık ağır üsluplara ve geleneksel klişelere

meyledilmemesi gerektiğini savunmaktadır. Örneğin; bu minvaldeki bir kasidesinde, erken dönem şairlerini ve onlann modem taklitçilerini alaya alarak şunlan söylemektedir:

, , "' , ^~

.

^~

~ ol.S'" _,ı ~ t.. u.~ ı.J.;; ~ ~ ~ ~

Ji

,.,. • .! ,•, "' tl ,._ ""

ı.r>- J ~ J ~ ~ ~ iJlS" ~ J ~:;ıı ^J..,.aj

, " 1 , , tl

~ ":ıı ı~ı.r_ . t...;.:<' __ ~ -.r ~' ı..,_..,( Wk-•• ı.s--'J _ı"." ~,... 1 ~·t 'J

Ayakta dikilip eski iz1erln üzerinde

ağZayana şunu

söyle

^i, otursaydı

da bir zaran

olmazdı.

(Bahar

zamanı

konaklanan) yurdu ve orada ikamet

etmiş

olan Selma, Lubeyna ve ljanes'i tasvir ediyorsun.

Yurdu

daSelma'yı

da bir kenara

bırak!

(Bunun yerine) sabah vakti

ateş

gibi olan

K

er b

şaraplarından

iç

f4⁸

Ebu Nuvas'ın bu minvaldeki şürlerini çeşitlendinnek mümkündür.

Örneğin; bir kasidesinde, göç edenlerin artlannda bıraktıklan izierin

peşine düşen şairlerle dalga geçerek şarap satıcısının peşine düştüğünü

belirtmektedir.

Aynca

o, kadim

Arap

kabilelerinin

^şiirlerde

çokça zik-

redilmesini alaycı bir dille eleştinnektedir:

47 Ebft Nuvas, D1vanu Ebi Nuvas el-Hasan b. Hane el-Hakemi, _{• • A. •} 3/222-223.

4i Ebu Nuvas, Dtvanu Ebi Nuvas} thk. ıskender Asaf (Mısır: Mafba'atu'l-'Umllmiyye, 1898), 299.

Bozok Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi, IS (2020/18). s. 159

160

~

EsatAYYILDIZ

Talihsiz adamJ (sevgilisinin

ardında bıraktığı)

bir

kalıntıya

soru sormak için yol

aldı.

Ben de kentin

şarap satıcısını

sormak için yol

aldım.

(Bahsi geçen

kişi},

Esed {kabilesinden)

geçmişte kalmış

kimselerin

kalınh­

Ianna

ağ lıyor. Hayır

görmeyesi n, söyle bana Benu Es ed de kim?

Temim kim?

~ays

kim? Bu ikisinin

intisabı

(ne)?

Allah'ın nazarındaJ

(bu) Bedeviler (mühim) kimse{ler) olamaz.

Ta§ ların {ardından} ağlayanların gözyQ§ı

hif

kurumasıni Çadır kazığına

hasret

duyanların

kalbi de

rahatlık bulmasınf4⁹

Ebu Nuvas'ın l].amriyyelerinin ana teması, tahmin edileceği üzere,

~arabın tasvir edilmesidir. Onun bamriyyelerinde kaliteli şaraplarm ko- kusundan, eskiliğinden ve gücünden bahsedilmekte, içenlerin üzerinde

bıraktığı etkilerden konu açılmaktadır. Bu şürlerde en çok dikkat çeken

kullanımlardan birisi, şarabm kıymedi madenlerle ve ışık kaynaklanyla mukayese edilmesidir. Şarap servisi yapan ve bazen yanlarında taşıdık­

lan enstrümanlarla misafirlerini eğlendiren erkek ve kadın sakiler, ge- nellikle şiirlerde önemli bir yer işgal etmektedir. Örnek vermek gere- kirse, Ebu Nuvas'ın kısa bir İJamriyyesinde, burada sıralanan pek çok

n-

gürün kullanıldığını görmek mümkündür. Aynca şairin manzumesinin

başlangıcında, kadim Arap şürinde çokça kullanılan Leyla ve Hind gibi

geleneksel

kadın

isimleriyle

dalga

geçiliyor

olması

da dikkat çekicidir:

.).Jli-_, ;~ ı:r- .)_»lı _{.; .,}

JS. Y'r-G

_{., ,} ..ıa _{.; "'}

J!

_f Y'}:; ~ '~ ~ _,~ ~ _.;

~G ~ı

<.i

li~ ~.koi 4ı..,U. ~ ı} ~:b..iı ^lj1 t....t!"

~ ~~~ai~ öJJJl

$

ı:r- ~ ;JJ~ ~~& ,ir~~ ~u

'IIIJ , .... , ~ ... , , , tl : , , , , ... • ,

~lı'"~ ı:T' ~w !r> t..~ ^r:T'J '~ ~ ı:T' ~ ... , , "', , ^~ • ^~ • , ... .r, , ... , , "' ,/

cs.J.;.-J ~ ı:r- '4 • • "" 1';.. ·~ ·..\..?-~ L>t...Bı) ":,Li'

r J

Leyla için

agla,;a;~

Hind hususunda da hezeydna

~ kapıl,;al

(Ancak) gül- lerin üzerinde., gül

kırmızısı {şarap/ardan} iç!

İçicisinin boğazına indiğinde, kırmızılığını

göz{lere) ve yanaklara

taştyan

bir kadeh {§ araptan içiver)!

Şarap,

yakut {cevheridir ). Narin

yapılı

bir cariyenin elinden {sunulan}

kdse ise incidir.

{Bahsettiğim

bu

kız),

sana

pınarından

ve elinden

şarap

sunan {bir cariye- dir ).

(İşte

bu yüzden} iki misli

sarhoş

olman

kaçınılmaz

bir durum.

49 Ebu Nuvas, Dtvanu Ebi Nuvas, 266.

Bozok University Journal of Faculty oflheology, No. 18 (2020/18). p. 160

EBO NUVAs"IN

ŞARAP

O:IAMRIYYAn

ŞIIRLERI ~161

(Bu nedenle} benim için iki (misli)

sarhoşluk vardır;

içki arkadcqlanm içinse

yalnızca

bir tane. Bu, onlann

arasından yalnızca

bana mahsus bir du- rumdur. 50

Ebu Nuvas'ın gamriyyatında, Abbas! döneminin çevresel şartlan

da geniş ölçüde etkili olmuştur. ⁵¹ Bilindiği üzere şair, yaşadığı çağın

önemli meyhanelerinin müdavimidir. Şiirlerinde, neredeyse Bağdat ve civanndaki tüm meyhanelerin bahsi geçmektedir. Şarabının hoşluğuy­

la şöhret kazanmış bu mekanlar, sunduldan içkinin niteliğiyle birlik- te şiirlerine konu olmaktadır. ⁵² Döneminin meyhanelerinin çiçeklerle süslenmesinin ve şarap meclislerinin

kimi

zaman bahçelerde tertipten- mesinin neticesinde, lıamriyyelerinde bahçe ve çiçek tasvirlerine geniş

ölçüde yer verildiği gözlemlenmektedir. Bu bağlamda, onun en meş­

hur betimlemesinin,

Sasani

dönemine ait, süslü motiflerle bezenmiş bir

altın kaseye ilişkin olduğu belirtilmelidir. Ebu Nuvas bazı uzun kaside- lerinde, oldukça inandıncı bir üslupla, kendisinin ve içki arkadaşlannın

geceleyin yola çıktıklanttı ve Hıristiyan, Zerdüşt yahut Yahudi olan

şarap tüccarlannı kendilerine içki satınalan için nasıl ikna etmeye çalış­

tıklanru anlatınaktadır.⁵³ Satıcıyla yapılan konuşmayı, günün ilk ışıkla­

ona kadar süren alemin ve tüketilen şarabın betimlenmesi izlemekte- dir.54 Bu makalenin sonunda, Ebu Nuvas'ın söz konusu kullarumlannın açıkça görülebileceği

iki

uzun kasidesi, Türkçe tercümeleriyle birlikte verilecektir.

Müstehcen ifadeler kullanmaktan çekinmeyen Ebu Nuvas'ın, şarap

temah şiirlerinde, zevksiz kullanırnlara ve pek çok kapalılığa yere verdi-

ği savunulmaktadır. Bu durum, fairin psikolojisi ile ili§k.ilendirilmekte ve ruhunda farabm kadının yerini aldığı öne sürülmektedir. Bu bağ­

lamda, kadın tenulı dizelerde i~enen aşk ve

yoksunluk

gibi belirgin mo- tiflerin, Ebu Nuvas'ın betimlemelerinde şarap için kullanıldığı vurgu-

50 Ebft Nuv~, DiftZnu Ebi Nuvas bi-rivayeti~-Şull, 88.

51 B k. Ali Kerim '1~, Ijamriyyatu Ebi Nuvds: Dirlise fl4av'i ¹ilmi'l-lugati'n-naşşi {Bağdat:

el-Mustansiriye Universitesi, Edebiyat Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 1437/2016), 6.

52 Kenan Demirayak, Abbasi Edebiyatı Tarihi (Erzurum: Şaf.ık Yayın Dağıtım, 1998), 90.

s³ Schoeler, "Bashshar b. Burd, Abtt'l-'Atahiyah and Abft Nuwas", 292-293.; bk.Jamel Benchei.kh, "Poesies Bachiques d'Abü Nuwas: Themes et personnages", Bulletin d'etudes orientales 18 (1963-1964), 55.

54 Van Gelder, "Khamriyya", 2/433-435.

Bozok Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi. 18 (2020/18). s. 161