Kalkınma Bakanlığı İl Bazlı Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması'nda Doğu Marmara'nın Değerlendirilmesi

(1)

İLLERİN SOSYO-EKONOMİK GELİŞMİŞLİK SIRALAMASI ÇALIŞMASI (Kalkınma Bakanlığı)

DOĞU MARMARA TR42 DÜZEY 2 BÖLGESİ

İLLLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI

YÖNETİM KURULU TOPLANTISI – KOCAELİ ../07/2012

(2)

İçerik

1. Çalışmanın Amacı - Referans Alınan Çalışmalar

• Çalışmanın Amacı

• Referans Alınan Çalışmalar

2. SEGE-2011 Çalışmasının İçeriği

• Araştırmada Kullanılan Teknik-TBA

• Araştırmada Kullanılan Kategoriler ve Değişkenler

• Araştırmada Kullanılan Değişkenler

3. Değerlendirme ve Sonuç

• İller Ölçeğinde Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması

• MARKA İlçe Ölçeğindeki Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi ile Kıyaslama

• Doğu Marmara Bölgesi’nin Türkiye İçindeki Konumu

• Sonuç

(3)

1.

ÇALIŞMANIN AMACI - REFERANS ALINAN ÇALIŞMALAR

Çalışmanın Amacı

Referans Alınan Çalışmalar

(4)

Çalışmanın Amacı

Sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması ve sürecin takip edilmesinde başvurulan en somut ve rasyonel kaynaklar olduğu gerekçeleri ile

Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 2003 yılında gerçekleştirilen illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması çalışması, Kalkınma Bakanlığı tarafından en son 2011 yılı verileri baz alınarak yenilenmiş

ve 2012 yılında bilgi notu şeklinde kısa bir özetle kamuoyunun bilgisine sunulmuştur.

Bu çalışma baz alınarak Doğu Marmara TR42 Bölgesi’nde yer alan Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova illerinin sosyo–ekonomik gelişmişlik seviyelerini ortaya koymak, bölge içi ve Türkiye geneli ile

değerlendirmelerini yapmak ve ayrıca 2014-2018 yılları için hazırlanacak olan Bölge Planı’nda stratejilerin belirlenmesinde kullanmak için bölge özelinde bir çalışmaya ihtiyaç duyulmuştur.

(5)

Referans Alınan Çalışmalar-1

Devlet Planlama Teşkilatı tarafından 1996 ve 2003 yıllarında il ve 1996 ve 2004 yıllarında ilçe ölçeğinde Temel Bileşenler Analizi tekniği kullanılarak hazırlanan çalışmaların devamı şeklinde olan SEGE-2011

çalışmasında değişen dinamikleri daha doğru bir şekilde

tanımlayabilmek için bazı alanlarda önceki çalışmalardan farklı veri setleri kullanılmıştır. Bu nedenle çalışmaların birebir kıyaslamasını yapmak çok sağlıklı olmayacaktır. Ancak değişen dinamiklerle illerin

sosyo-ekonomik gelişmişlikleri incelenebilmektedir.

Çalışmanın raporunun yazım aşaması henüz devam etmekte olduğundan Kalkınma Bakanlığı tarafından yayınlanan basın duyurusu ile açıklanan verilerle ilgili açıklamalarda bulunulacak, geriye dönük bir kıyaslama sunulacak ve bölgenin Türkiye içindeki

konumuna dair saptamalarda bulunulacaktır.

Ancak tüm rapor açıklandığında daha detaylı ve bölgenin eksikliklerini ve aksayan yönlerini de görmeyi sağlayan bir çalışma

yapılabilecektir.

(6)

Referans Alınan Çalışmalar-2

• DPT tarafından 2003 yılında gerçekleştirilen il bazlı sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi çalışmasında 58 adet değişken kullanılmıştır. Çalışma Temel Bileşenler Analizi Tekniği kullanılarak hazırlanmıştır.

• 2003 yılı iller endeksi çalışmasında kullanılan değişkenlerin kategorileri aşağıdaki gibidir:

– Demografik Göstergeler – İstihdam Göstergeleri – Eğitim Göstergeleri – Sağlık Göstergeleri – Sanayi Göstergeleri – Tarım Göstergeleri – İnşaat Göstergeleri – Mali Göstergeler – Altyapı Göstergeleri

– Diğer Refah Göstergeleri (Telefon abone sayısı, su tesisatı durumu vb.)

(7)

2.

SEGE-2011 ÇALIŞMASININ İÇERİĞİ

Araştırmada Kullanılan Teknik-TBA

Araştırmada Kullanılan Kategoriler ve Değişkenler Araştırmada Kullanılan Değişkenler

(8)

Araştırmada Kullanılan Teknik-TBA

• Bu çalışmada Temel Bileşenler Analizi (TBA) tekniği kullanılmıştır.

• Bu teknik, birbirine bağımlı (birbirleriyle çok yönlü ilişkiler içinde)olan değişkenlerin kullanılmasına ve değerlendirilmesine imkan veren gelişmiş bir istatistik tekniğidir.

• Temel bileşenler analizi, çok sayıdaki özelliklerin belli bir nitelik yönünden özetlenmesini ve ortak nitelik ile biçimlerden bir soyutlama yapabilmeyi mümkün kılmaktadır. Ayrıca tutarlı sonuçlar vermekle birlikte istatistiki anlamlılık testleri de yapılabilmektedir.

(9)

Araştırmada Kullanılan Kategoriler ve Değişkenler

Ölçülmek istenilen gelişme/kalkınma kavramının bileşenleri ortaya konmuş ve buna göre veri setini oluşturacak değişkenler listesi hazırlanmıştır. Buna göre toplam 61 değişkenin kategorileri:

1. Demografik Göstergeler 2. Eğitim Göstergeleri 3. Sağlık Göstergeleri 4. İstihdam Göstergeleri

5. Rekabetçi ve Yenilikçi Kapasite Göstergeleri 6. Mali Kapasite Göstergeleri

7. Erişilebilirlik Göstergeleri 8. Yaşam Kalitesi Göstergeleri şeklinde belirlenmiştir.

Çalışmada kullanılan değişkenlerin seçiminde ilin ülke içindeki ekonomik ağırlığı ve potansiyeli, sosyal gelişmişlik seviyesi, ortalama bireysel refah düzeyi, il ölçeğinde ekonomik ve sosyal gelişmişlik ile bireysel refah arasındaki kümülatif denge ve veri teminine ilişkin süreklilik hususları gözetilmiştir.

(10)

Araştırmada Kullanılan Değişkenler – 1 Demografik Göstergeler

DEĞİŞKEN 2003 DEĞİŞKEN 2011

1 Toplam Nüfus -

2 Şehirleşme Oranı 1 Şehirleşme Oranı

3 Yıllık Ort. Nüfus Artış Hızı -

4 Nüfus Yoğunluğu 2 Nüfus Yoğunluğu

5 Doğurganlık Hızı 3 Yaşa Özel Doğurganlık Oranı (15-49 yaş)

6 Ortalama Hanehalkı Büyüklüğü -

4 Genç Bağımlı Nüfus Oranı (0-14 yaş)

5 Net Göç Hızı

(Bu kategoride 2003 yılı değişkenleri ile 2011 yılı değişkenleri arasında büyük oranda devamlılık vardır.)

(11)

Araştırmada Kullanılan Değişkenler – 2 İstihdam Göstergeleri

1 Tarım İşkolunda Çalışanların Toplan İstihdama Oranı

1 İşsizlik Oranı

2 Sanayi İşkolunda Çalışanların Toplan İstihdama Oranı

2 İşgücüne Katılma Oranı

3 Ticaret İşkolunda Çalışanların Toplan İstihdama Oranı

3 Çalışma Çağındaki Nüfusun (15-64 yaş) Toplam Nüfus İçerisindeki Oranı 4 Mali Kurumlar İşkolunda Çalışanların

Toplan İstihdama Oranı

4 İmalat Sanayi İstihdamının Sigortalı İstihdam İçindeki Oranı

5 Ücretli Çalışanların Toplam İstihdama Oranı

5 Sosyal Güvenlik Kapsamındaki Aktif Çalışanların Toplam Nüfus Oranı 6 Ücretli Çalışan Kadınların Toplam

İstihdama Oranı

6 Ortalama Günlük Kazanç

7 İşverenlerin Toplam İstihdama Oranı 7 Ortalama Günlük Kazanç-Kadın

8 İstihdam Oranı

(Bu kategoride 2003 yılı değişkenleri ile 2011 yılı değişkenleri tamamen farklıdır.)

(12)

Araştırmada Kullanılan Değişkenler – 3 Eğitim Göstergeleri

1 Okur-Yazar Nüfus Oranı 1 Okur-Yazar Nüfus Oranı

2 Okur-Yazar Kadın Nüfusun Toplam Kadın Nüfusa Oranı

3 Üniversite Bitirenlerin 22+ Yaş Nüfusa Oranı -

4 İlkokullar Okullaşma Oranı -

5 Liseler Okullaşma Oranı 3 Genel Ortaöğretim Net Okullaşma Oranı 6 Mesleki ve Teknik Liseler Okullaşma Oranı 4 Mesleki ve Teknik Liseler Okullaşma Oranı

5 İlin YGS Ortalama Başarı Puanı

6 Yüksek Okul veya Fakülte Mezunu Nüfusun 22+ Yaş Nüfusa Oranı

(Bu kategoride 2003 yılı değişkenleri ile 2011 yılı değişkenleri arasında büyük oranda devamlılık vardır.)

(13)

Araştırmada Kullanılan Değişkenler – 4 Sağlık Göstergeleri

1 Bebek Ölüm Oranı -

2 On Bin Kişiye Düşen Hekim Sayısı 1 On Bin Kişiye Düşen Hekim Sayısı 3 On Bin Kişiye Düşen Diş Hekimi Sayısı 2 On Bin Kişiye Düşen Diş Hekimi Sayısı 4 On bin Kişiye Düşen Eczane Sayısı 3 On bin Kişiye Düşen Eczane Sayısı 5 On Bin Kişiye Düşen Hastane Yatağı Sayısı 4 Yüz Bin Kişiye Düşen Hastane Yatak Sayısı

5 Yeşil Kart Sahibi Nüfusun İl Nüfusuna Oranı (Bu kategoride 2003 yılı değişkenleri ile 2011 yılı değişkenleri arasında büyük oranda devamlılık vardır.)

(14)

Araştırmada Kullanılan Değişkenler – 5 Sanayi-Tarım/Rekabetçi ve Yenilikçi Kapasite

Göstergeleri

DEĞİŞKEN 2003-SANAYİ-TARIM GÖSTERGELERİ DEĞİŞKEN 2011-REKABETÇİ ve YENİLİKÇİ KAPASİTE GÖSTERGELERİ

S1 Organize Sanayi Bölgesi Parsel Sayısı 1 Organize Sanayi Bölgesinde Üretim Yapılan Parsellerin Türkiye İçindeki Payı

S2 Küçük Sanayi Siteleri İşyeri Sayısı 2 Küçük Sanayi Sitesi İşyeri Sayısının Türkiye İçindeki Payı

S3 İmalat Sanayii İşyeri Sayısı 3 İmalat Sanayi Kayıtlı İşyeri Oranı S4 İmalat Sanayii Yıllık Çalışanlar Ortalama Sayısı -

S5 İmalat Sanayii Kurulu Güç Kapasite Miktarı -

S6 Fert Başına İmalat Sanayi Elektrik Tüketimi 4 Kişi Başına İmalat Sanayii Elektrik Tüketimi

S7 Fert başına İmalat Sanayi Katma Değeri -

(Bu kategoride 2003 yılı değişkenleri ne oldukça fazla ekleme yapılmıştır.)

(15)

Araştırmada Kullanılan Değişkenler – 6 Sanayi-Tarım/Rekabetçi ve Yenilikçi Kapasite

Göstergeleri

DEĞ. 2003-SANAYİ-TARIM GÖS. DEĞİŞKEN 2011-REKABETÇİ ve YENİLİKÇİ KAPASİTE GÖSTERGELERİ

5 İl İhracatının Türkiye İçindeki Payı

6 Kişi Başına Düşen İhracat Tutarı

7 İmalat Sanayii İşyerlerinin Türkiye İçindeki Payı

8 Yeni Kurulan Şirketlerin Toplam Sermayesinin Türkiye İçindeki Payı 9 On Bin Kişiye Düşen Yabancı Sermayeli Şirket Sayısı

10 Yüz Bin Kişiye Düşen Marka Başvuru Sayısı 11 Yüz Bin Kişiye Düşen Patent Başvuru Sayısı

12 Yüksek Lisans ve Doktora Sahibi Nüfusun 30+ Yaş Nüfusa Oranı T1 Kırsal Nüfus Başına Düşen

Tarımsal Üretim Değeri

13 Kırsal Nüfus Başına Düşen Tarımsal Üretim Değeri

T2 Tarımsal Üretim Değerinin Türkiye İçindeki Payı

-

14 Turizm Yatırım-İşletme ve Belediye Belgeli Yatak Sayısının Türkiye İçindeki Payı

15 Teşvik Belgeli Yatırım Tutarının Türkiye İçerisindeki Payı (Bu alanda hem kategori hem de değişkenler bazında büyük değişiklikler bulunmaktadır. )

(16)

Araştırmada Kullanılan Değişkenler – 7 Mali Göstergeler

DEĞİŞKEN 2003-MALİ GÖSTERGELER DEĞİŞKEN 2011-MALİ KAPASİTE GÖSTERGELERİ

1 Gayri Safi Yurt İçi Hasıla İçindeki Pay -

2 Fert Başına Gayri Safi Yurt İçi Hasıla -

3 Banka Şube Sayısı -

4 Fert Başına Banka Mevduatı 1 Kişi Başına Düşen Banka Mevduatı Tutarı 5 Toplam Banka Mevduatı İçindeki Pay 2 İldeki Tasarruf Mevduatının Türkiye İçindeki Payı 6 Toplam Banka Kredileri İçindeki Pay 3 İldeki Banka Kredilerinin Türkiye İçindeki Payı

7 Kırsal Nüfus Başına Tarımsal Kredi Miktarı -

8 Fert Başına Sınai, Ticari ve Turizm Kredileri Miktarı

-

9 Fert Başına Belediye Giderleri -

(Bu alanda hem kategori hem de değişkenler bazında büyük değişiklikler bulunmaktadır. )

(17)

Araştırmada Kullanılan Değişkenler – 8 Mali Göstergeler

DEĞİŞKEN 2003-MALİ GÖSTERGELER DEĞİŞKEN 2011-MALİ KAPASİTE GÖSTERGELERİ

10 Fert Başına Genel Bütçe Gelirleri 4 Kişi Başına Düşen Bütçe Gelirleri

11 Fert Başına Gelir ve Kurumlar Vergisi Miktarı -

12 Fert Başına Kamu Yatırımları Miktarı -

13 Fert Başına Teşvik Belgeli Yatırım Tutarı -

14 Fert Başına İhracat Miktarı -

15 Fert Başına İthalat Miktarı -

5 Bin Kişiye Düşen Internet Bankacılığında Aktif Bireysel Müşteri Sayısı

6 Bin Kişiye Düşen Internet Bankacılığında Aktif Kurumsal Müşteri Sayısı

7 İl Vergi Gelirinin Türkiye İçindeki Payı (Bu alanda değişkenlere hem ilave hem de eksiltme yapılmıştır.)

Yeşil renk ile gösterilmiş olan değişken 2011-Rekabetçi ve Yenilikçi Kapasite Göstergeleri Değişkeninde yer almaktadır.

(18)

Araştırmada Kullanılan Değişkenler – 9 İnşaat/Altyapı Göstergeleri-Erişilebilirlik

Göstergeleri

DEĞİŞKEN 2003 – İNŞAAT

GÖSTERGELERİ/ALTYAPI GÖSTERGELERİ

DEĞİŞKEN 2011-ERİŞİLEBİLİRLİK GÖSTERGELERİ

İ1 Daire Sayısı -

İ2 Borulu Su Tesisatı Bulunan Daire Oranı -

A1 Kırsal Yerleşmelerde Asfalt Yol Oranı 1 Kırsal Kesim Asfalt-Beton Köy Yolu Oranı

A2 Yeterli İçmesuyu Götürülen Nüfus Oranı -

A3 Devlet ve İl Yolları Asfalt Yol Oranı -

2 İlin En Yakın Havaalanına Uzaklığı 3 Hane Başına Genişbant Abone Sayısı 4 Kişi Başına Düşen GSM Abone Sayısı

5 İlin Otoyol ve Devlet Yollarına Göre Yük-km. Değerleri 6 Toplam Demiryolu Hattının Yüzölçüme Oranı (Bu alanda hem kategori hem de değişkenler bazında büyük değişiklikler bulunmaktadır. )

(19)

Araştırmada Kullanılan Değişkenler – 10 Diğer Refah Göstergeleri-Yaşam Kalitesi

Göstergeleri

DEĞİŞKEN 2003 – DİĞER REFAH GÖS. DEĞİŞKEN 2011-YAŞAM KALİTESİ GÖSTERGELERİ

1 Onbin Kişiye Düşen Özel Otomobil Sayısı -

2 Onbin Kişiye Düşen Motorlu Kara Taşıtı Sayısı 1 On Bin Kişiye Düşen Özel Otomobil Sayısı 3 Fert Başına Elektrik Tüketim Miktarı 2 Kişi Başı Mesken Elektrik Tüketimi

4 Fert Başına Telefon Kontör Değeri -

5 Yeşil Karta Sahip Nüfus Oranı -

3 Bin Kişiye Düşen AVM Brüt Kiralanabilir Alan Oranı 4 Kanalizasyon Şebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nüfusunun

Toplam Belediye Nüfusuna Oranı 5 Kükürtdioksit (SO2) Ortalama Değeri 6 Partiküler Madde (Duman) Ortalama Değeri

7 Sosyal Güvenlik Kapsamı Dışında Kalan Nüfusun Toplam Nüfusa Oranı

8 Yüz Bin Kişiye Düşen Ceza İnfaz Kurumuna Giren Hükümlü Sayısı 9 Yüz Bin Kişiye Düşen İntihar Vakası Sayısı

(Bu alanda hem kategori hem de değişkenler bazında büyük değişiklikler bulunmaktadır. )

(20)

3.

DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

İller Ölçeğinde Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması

MARKA - İlçe Ölçeğindeki Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi ile Kıyaslama Doğu Marmara Bölgesi’nin Türkiye İçindeki Konumu

Sonuç

(21)

İller Ölçeğinde Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması

İL 1996/Sıralama-Puan 2003/Sıralama-Puan 2011/Sıralama-Puan*

KOCAELİ 4 1,74564 4 1,94329 4 -

SAKARYA 27 0,15478 22 0,40405 18 -

DÜZCE - - 45 -0,27995 35 -

BOLU 28 0,14719 13 0,60860 11 -

YALOVA - - 9 0,93541 13 -

* SEGE-2011 raporu yayınlandığında puanlar elde edilecektir.

Bu çalışma ile illerin iktisadi ve sosyal kalkınma yolundaki performanslarının izlenmesi mümkün hale geldi.

Çalışmada eski göstergelerden 25’i yeni çalışmada yer aldı ancak SEGE-2003 ile SEGE-2011 çalışmaları farklı değişken setlerinin kullanılması nedeniyle “karşılaştırılabilir” nitelikte değildir.

Kırsal nüfus başına tarımsal kredi miktarı, il bazında GSYH gibi 2003 çalışmasında var olan göstergelerden bir kısmı önemini yitirmesi, üretilememesi veya ikame değişken kullanılması gibi nedenlerle yeni çalışmanın değişken listesinden çıkarılmıştır.

Hane başına ADSL abone sayısı, internet bankacılığı, marka ve patent oranları gibi son dönemde giderek önemi artan alanlara yönelik yeni değişkenler çalışmaya dahil edildi.

(22)

• Doğu Marmara Kalkınma Ajansı tarafından 2009 ve önceki yıl verileri ile Doğu Marmara Bölgesi’ndeki 5 ilde yer alan 51

ilçede gerçekleştirilen sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi çalışmasını Kalkınma Bakanlığı tarafından 2011 yılı için

yapılmış olan SEGE çalışması ile kıyaslama imkanı bulunmamaktadır. çünkü;

– İl ve ilçe ölçeğinde olan farklı çalışmaları kıyaslamak sağlıklı sonuç vermeyecektir.

– Ayrıca kullanılan değişkenler farklıdır.

MARKA - İlçe Ölçeğindeki Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi ile Kıyaslama

(23)

Kalkınma Bakanlığı tarafından 1996, 2003 ve 2011 yıllarında gerçekleştirilmiş olan SEGE (Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik

Endeksi) çalışmalarına bakıldığında Doğu Marmara Bölgesi illerinden olan Sakarya, Düzce ve Bolu illerinin Türkiye

genelindeki sıralamada sürekli olarak yükseldikleri; Kocaeli ilinin ise tüm çalışmalarda İstanbul, Ankara ve İzmir’in

ardından 4. sırada olduğu görülmektedir. Yalova ilinin ise 2003 yılındaki değerlendirmede 9. sırada iken 2011 yılında 13.

sıraya düştüğü tespit edilmiştir.

Doğu Marmara Bölgesi’nin Türkiye İçindeki Konumu-1

(24)

Doğu Marmara Bölgesi’nin genel olarak yükseliş eğiliminde olmasının nedenleri kısaca şu şekilde özetlenebilir:

- Büyük kamu yatırımlarının bölgede yoğunlaşması (özellikle ulaşım yatırımları)

- Teşvik sisteminin getirileri

- Bölgenin lojistik sektöründeki atılımları

- Bölgenin stratejik konumunun öneminin giderek artması Bütün bunlar göz önüne alındığında, Yalova’nın da Körfez geçiş

projesi başta olmak üzere, yeni OSB yatırımları ile birlikte önümüzdeki yıllardaki çalışmalarda üst sıralara sıçraması olasıdır. Ayrıca bu gelişmelerden bölgenin tümünün de faydalanması kaçınılmazdır.

Doğu Marmara Bölgesi’nin Türkiye İçindeki Konumu-2

(25)

Özetle, oldukça güçlü bir gelişme dinamiği kazanmış olan Doğu Marmara Bölgesi’nin daha güçlü parametrelerle kalkınmasının sağlanması için Kalkınma Bakanlığı tarafından yapılan SEGE- 2011 çalışmasının detaylarının incelenerek Doğu Marmara Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanacak olan Yeni Bölge Planı’nda bu bulgulara yer verilmesi oldukça önemlidir.

Sonuç

(26)

TEŞEKKÜRLER

T.C. DOĞU MARMARA KALKINMA AJANSI

YÖNETİM KURULU TOPLANTISI – KOCAELİ

../07/2012