İstanbul İlinde Okul Öncesi Yaş Grubunda Hepatit A Seroprevalansı ve Hepatit A Aşısı Yaptırma Oranı

(1)

İstanbul İlinde Okul Öncesi Yaş Grubunda Hepatit A Seroprevalansı ve Hepatit A Aşısı Yaptırma Oranı

11

Özet

Amaç: Bu çalÕùmada ûstanbul ilinde okul öncesi yaù grubunda hepatit A seroprevalansÕnÕ, hepatit A aùÕ yapma oranÕnÕ ve aùÕnÕn önemini vurgulamak amaç- lanmÕùtÕr.

Gereç ve Yöntemler: Temmuz 2008-Ekim 2008 tarihleri arasÕnda uygulanmÕù olan kesitsel tipteki çalÕùma, çocuk polikliniüimize sarÕlÕk dÕùÕ nedenlerle baùvuran 1-6 yaù arasÕ çocuklar üzerinde gerçekleù- tirildi. Hepatit A seroprevalansÕnÕ belirlemek için Anti- HAV Ig G enzyme-linked immunosorbent assay (ELûSA) yöntemi ile bakÕldÕ.

Bulgular: ÇalÕùmaya alÕnan 319 olgunun 198’i (%62.1) erkek, 121’i (%37.9) kÕz idi. Hepatit A aùÕsÕ yaptÕrma öyküsü olgularÕn 11’inde (%3.4) varken olgularÕn 308’ninde (%96.6) yoktu. Hepatit A aùÕ öyküsü olma- yan olgularÕn 29’unda (%9.4) Anti-HAV Ig G pozitif bulundu.

Sonuç: ûstanbul ilinde okul öncesi yaù grubunda hepatit A seroprevalansÕ önceki yÕllara göre azalmakla birlikte hepatit A aùÕsÕ yaptÕrma oranÕ çok düùük düzeydedir. Hepatit A enfeksiyonunun daha ileri yaù- larda geçirilmesi ciddi komplikasyonlara neden olma- sÕndan dolayÕ, aùÕnÕn çocuk yaù grubundan itibaren rutin olarak yapÕlmasÕnÕ öneriyoruz.

(J Pediatr Inf 2011; 5: 12-5)

Anahtar kelimeler: Hepatit A, aùÕ, seroprevalans

Abstract

Objective: The aim of this study is to determine Hepatitis A seroprevalence, rate of hepatitis A vaccination among pre-school age children in urban ûstanbul and emphasize the importance of hepatitis A vaccination.

Material and Methods: This cross-sectional study included children aged 1-6 years who applied to our outpatient pediatrics clinic with a complaint other than jaundice between July and October 2008. Anti- HAV Ig G was studied by enzyme-linked immunosorbent assay (ELISA) in order to determine hepatitis A seroprevalence.

Results: One hundred ninety eight (62.1%) of 319 children included in the study were male, one hundred twenty one (37.9%) were female. Vaccination history against hepatitis A was positive in 11 cases (3.4%) and was negative in 308 cases (96.6%). Anti- HAV Ig G was positive in 29 cases (9.4%) except in cases with a history of vaccination.

Conclusion: Although hepatitis A seroprevalence is reduced compared with previous years in urban ûstanbul, the level of vaccination rate was found very low. Due to being infected with HAV at an older age which causes increased incidence of complication, we suggest routine immunisation program for hepatitis A, beginning from childhood. (J Pediatr Inf 2011; 5: 12-5) Key words: Hepatitis A, vaccinate, seroprevalence

Geliù Tarihi: 03.12.2010 Kabul Tarihi: 11.02.2011 YazÕùma Adresi:

Correspondence Address:

Dr. Erdem Topal Gazi Üniversitesi TÕp Fakültesi, Çocuk SaülÕüÕ ve HastalÕklarÕ Anabilim DalÕ, Çocuk Allerji Bilim DalÕ, Ankara, Türkiye Tel.: +90 312 202 51 29 E-posta:

erdemtopal44@yahoo.com doi:10.5152/ced.2011.04

Seroprevalence of Hepatitis A and Hepatitis A Vaccination Rate in Preschool Age in İstanbul Urban Özgün AraùtÕrma / Original Article

12

Erdem Topal¹, Nevin Hatipoülu², Özden Türel², Çiüdem Aydoümuù², Hüsem Hatipoülu², Serdar Erkal², Rengin úiraneci²

1Gazi Üniversitesi TÕp Fakültesi, Çocuk SaülÕüÕ ve HastalÕklarÕ Anabilim DalÕ, Çocuk Allerji Bilim DalÕ, Ankara, Türkiye

2T.C. SaülÕk BakanlÕüÕ ûstanbul BakÕrköy KadÕn Doüum ve Çocuk HastalÕklarÕ Eüitim ve AraùtÕrma Hastanesi, Çocuk Kliniüi, İstanbul, Türkiye

Giriù

Hepatit A virüsü (HAV) Picornaviridae ailesi içinde yer alan, yaklaùÕk 27-28 nm çapÕnda, line- er pozitif polariteli ve tek sarmallÕ RNA içeren, zarfsÕz bir virüstür (1). HAV enfeksiyonu tüm

dünyada yaygÕn olarak görülmekle birlikte, geliù- mekte olan ülkelerde daha sÕk rastlanmaktadÕr.

ûnsana bulaùma çoüunlukla aüÕz-dÕùkÕ yoluyla olmaktadÕr. Hepatit A virüsü dezenfektanlara ve ÕsÕya dirençli olduüu için bulaùÕcÕlÕüÕ yüksek olan bir mikroorganizmadÕr (2). Çocukluk çaüÕnda

(2)

daha sÕk olmakla birlikte her yaùta ve her cinste görülebilir (3). HAV enfeksiyonunun baùlangÕcÕ genellikle anidir ve ateù, keyifsizlik, bulantÕ, kusma, iùtahsÕzlÕk ve karÕnda aürÕ gibi sistemik yakÕnmalarÕn eùliüinde olur. Bu predrom hafif olabilir ve bebekler ile okul öncesi yaùtaki çocuklarda fark edilmeden geçirilebilir. Çocuklardaki enfeksiyonun tersine eriùkinlerdeki HAV enfeksiyonlarÕnÕn çoüunluüu sempto- matiktir ve ciddi olabilir (4). Sosyoekonomik düzey düùük- lüüü, kalabalÕk ortamlarda yaùama, anne ve babanÕn eüi- tim düzeyi düùüklüüü, kÕrsal kesimde bulunma ve kötü hijyen koùullarÕna paralel olarak HAV enfeksiyonunun pre- valansÕ artmaktadÕr (5). Ülkemizdeki HAV seroprevalansÕ geliùmekte olan ülkelere benzerlik gösterdiüi ve çeùitli çalÕùmalarda 0-10 yaù arasÕnda %40’Õn altÕnda iken, 15 yaù üzeri grupta %90’nÕ geçtiüi bildirilmektedir (6-9).

Bu çalÕùmadaki amacÕmÕz, çocuk polikliniüimize baù- vuran, okul öncesi yaù grubunda HAV seroprevalansÕnÕ, Hepatit A aùÕsÕ yaptÕrma oranÕnÕ ve aùÕ yaptÕrmanÕn önemi- ni vurgulamaktÕr.

Gereç ve Yöntem

ÇalÕùma Temmuz 2008 ile Ekim 2008 tarihleri arasÕnda T.C. SaülÕk BakanlÕüÕ ûstanbul BakÕrköy KadÕn Doüum ve Çocuk HastalÕklarÕ Eüitim ve AraùtÕrma Hastanesi çocuk polikliniüine baùvuran 1-6 yaù arasÕ çocuklarda gerçek- leùtirilmiù kesitsel bir araùtÕrmadÕr. ÇalÕùmanÕn yapÕldÕüÕ dönem içinde sarÕlÕk dÕùÕ nedenlerle çocuk polikliniüimize baùvuran, toplam 319 çocuk incelendi. HAV enfeksiyonunun seroprevalansÕ hesaplanÕrken, hepatit A aùÕsÕ yaptÕr- ma öyküsü olanlar çalÕùma dÕùÕ bÕrakÕldÕ. ûncelenecek çocuklarÕn anne ve babalarÕ bilgilendirilip, araùtÕrma için onay alÕndÕ. AraùtÕrma için önceden formlar oluùturuldu.

Formdaki tanÕmlayÕcÕ bilgiler yaù, cinsiyet, hepatit A aùÕ- lanmasÕ, geçirilmiù sarÕlÕk ve sarÕlÕk geçiren bireyle temas öyküsünü içeriyordu.

Çocuklardan 3 ml’lik venöz kan örneüi alÕnÕp, Beckman Coulter Access Immunassay System paramagnetik kemi- lüminesans immünassay sistemi ve bu cihazda çalÕùÕlmak üzere üretilmiù Beckman Coulter access marka anti-HAV IgG makro ELISA kiti kullanÕldÕ. Ölçümler mIU/ml cinsin- den yapÕldÕ. Ölçüm sonuçlarÕna göre 35 mIU/ml ve üzeri anti-HAV Ig G seropozitif, 35 mIU/ml’ den daha küçük deüerler seronegatif olarak kabul edildi.

Verilerin istatistiksel analizi için NCSS 2007&PASS 2008 Statistical Software (Utah, USA) programÕ kulanÕldÕ.

Verilerin betimleyici deüerleri ortalama, standart sapma, frekans olarak verilmiùtir. Okul öncesi dönemdeki çocuk- larda Hepatit A seroprevalansÕ %20 sÕklÕkta, %80 güçte ve %95 güven aralÕüÕnda alÕndÕüÕnda, örneklem büyüklü- üü 246 kiùi olarak hesaplandÕ (Türkiye ûstatistik Kurumunun 2007 nüfus sayÕmÕnda ûstanbul ilinin 5 yaù altÕ nüfusu 967.366 dÕr). ÇalÕùmaya 319 kiùi alÕndÕ.

ÇalÕùma T.C. SaülÕk BakanlÕüÕ ûstanbul BakÕrköy KadÕn Doüum ve Çocuk HastalÕklarÕ Eüitim ve AraùtÕrma Hastanesi etik kurulu tarafÕndan 22.07.2008 tarihinde onaylanmÕùtÕr.

Bulgular

ÇalÕùmaya dahil olan 319 olgunun 121’i kÕz (%37.9), 198’i erkek (%62.1) idi. OlgularÕn ortalama yaùÕ 43.96±20.81 ay (aralÕk: 12-72 ay) idi. ÇalÕùmaya alÕnan olgularÕn 11’inde (%3.4) hepatit A aùÕsÕ yaptÕrma öyküsü vardÕ ve bu olgular hepatit A seroprevalansÕ hesaplanÕr- ken çalÕùmaya alÕnmadÕ. OlgularÕn 29’unda (%9.4) anti- HAV IgG pozitif tespit edildi. OlgularÕn 279’unda (%90.6) anti-HAV Ig G negatifti (Tablo 1). SarÕlÕk geçiren bireyle temas öyküsü olgularÕn 13’ünde (%4) vardÕ ve bunlarÕn sekizinde anti-HAV Ig G pozitifti. Anti-HAV Ig G pozitif olgularÕn beùinde (%17.2) sarÕlÕk geçirme öyküsü vardÕ.

Anti-HAV IgG pozitif altÕ olgumuz 2 yaùÕndan küçüktü.

TartÕùma

HAV bir RNA virüsü olup fekal oral yol ile bulaùarak enfeksiyona neden olmaktadÕr. HAV enfeksiyonu, çocuk- larda genellikle asemptomatik seyreden, herhangi bir sekel bÕrakmadan iyileùen selim seyirli bir hastalÕk olmakla beraber, nadir olarak fulminan hepatik yetmezlikle sonuçlanan aüÕr tablolara da neden olabilir (10).

Ülkemiz HAV enfeksiyonu açÕsÕndan genel olarak orta düzeyde endemisiteye sahip bölge olarak deüerlendiril- mekle birlikte endemisite coürafi bölgelere ve sosyoekonomik duruma göre farklÕlÕklar gösterebilmektedir (7,11).

Örneüin Doüu ve Güneydoüu Anadolu Bölgeler’indeki ùehirlerde, geliùmekte olan ülkelerdekine benzer, ülke ortalamasÕnÕn üzerinde bir seropozitiflik oranÕ ve üstelik daha erken yaùta virüs ile karùÕlaùma bildirilmektedir (12).

Ülkemizde hepatit A seroprevalansÕyla ilgili yayÕnlar incelendiüinde bölgeler arasÕnda farklÕlÕklar gözlenmekte ve doüu bölgelerimizde okul öncesi çocuklarda prevalan- sÕn daha yüksek olduüu dikkati çekmektedir. Aslan ve arkadaùlarÕnÕn (13) 1999 yÕlÕnda úanlÕurfa yöresinde yap- tÕklarÕ çalÕùmada hepatit A seroprevalansÕnÕ 0-4 yaù grubunda %24, 5-9 yaù grubunda %68 saptadÕlar. Sönmez ve arkadaùlarÕ (14) Malatya il merkezinde 0-6 yaù grubu çocuklarda HAV seroprevalansÕnÕ %35, Sidal ve arkadaù- larÕ (15) ûstanbul ilinde HAV seroprevalansÕnÕ okul öncesi

Topal ve ark.

Hepatit A SeroprevalansÕ ve AùÕ Yapma OranÕ

J Pediatr Inf 2011; 5: 12-5

13

Tablo 1. Hepatit A seroprevalansÕ ve hepatit A aùÕsÕ yaptÕrma oranÕ

n %

Hepatit A aùÕsÕ Yok 308 96.6

Var 11 3.4

Anti HAV Ig G Negatif 279 90.6

Pozitif 29 9.4

(3)

grupta %15.1, okul çaüÕnda %49.6 olarak saptamÕùlardÕr.

YakÕn tarihli yayÕnlara bakÕldÕüÕnda, IùÕklar ve arkadaùlarÕ- nÕn (16) 2004 yÕlÕnda Ankara ilinde yaptÕklarÕ çalÕùmada 1-4 yaù arasÕ grupta hepatit A seroprevalansÕnÕ %27.1, 5-9 yaù arasÕnda %47.7 olarak saptadÕlar. Çolak ve arka- daùlarÕnÕn (17) Antalya’da yaptÕklarÕ çalÕùmada HAV serop- revalansÕnÕ 0-5 yaù grubunda %19.9, 6-12 yaù grubunda

%43.9 tespit ettiler. Atabek ve arkadaùlarÕ (18) Konya’da 2004 yÕlÕnda yaptÕklarÕ çalÕùmada kent merkezinde yaùayan okul öncesi çocuklarda HAV seroprevalansÕnÕ %25.8 sap- tamÕùlardÕr. úencan ve arakadaùlarÕ (19) 2004 yÕlÕnda Düzce deprem konutlarÕndaki 0-6 yaù arasÕ çocuklarda HAV seroprevalansÕnÕ %44.4, 2007 yÕlÕnda ArabacÕ ve arkadaù- larÕ (20) Çanakkale yöresinde yaptÕklarÕ çalÕùmada 0-6 yaù grubunda hepatit A seroprevalansÕnÕ %49.3 buldular.

YaptÕüÕmÕz çalÕùmada ûstanbul ilinde 1-6 yaù grubunda hepatit A seroprevalansÕnÕ %9.4 saptadÕk. Bu oran ülke- mizin diüer bölgelerinde yapÕlan çalÕùmalar ve ûstanbul ilinde Sidal ve arkadaùlarÕnÕn (15) 2001 yÕlÕnda yaptÕklarÕ çalÕùmadaki seroprevalans oranÕna göre belirgin derece- de düùüktü. Ülkemizin diüer illerinde yapÕlan çalÕùmalarla karùÕlaùtÕrÕldÕüÕnda hepatit A seroprevalansÕnÕn okul önce- si dönemde belirgin olarak azaldÕüÕnÕ tespit ettik. Bu düùük oranÕn nedenini, ûstanbul ilindeki hijyen ve sanitasyon koùullarÕnÕn ülkemizin diüer illerine göre daha iyi ve ûstanbul ilinde yaùayan halkÕn sosyokültürel düzeyinin daha yüksek olmasÕndan kaynaklandÕüÕnÕ düùünüyoruz.

YapÕlan araùtÕrmalarda hepatit A seroprevalansÕ okul öncesi dönem de düùük, okul çaüÕ döneminde ise belirgin bir artÕù göstermektedir. Hepatit A enfeksiyonunun bulaù- masÕnda, öncelikle fekal oral yolla bulaùmanÕn olmasÕ, kötü hijyenik ùartlar ve kalabalÕk ortam önemli faktörlerdir ve bu faktörler okula baùlama yaùÕ ile paralellik göster- mektedir.

HAV enfeksiyonunda korunmada eüitim, hijyen ve sanitasyon ùartlarÕnÕn iyileùtirilmesinin yanÕnda asÕl korunma temas öncesi aùÕlamadÕr. Hepatit A aùÕsÕ, 1993 yÕlÕnda kulanÕm lisansÕ almÕù ve günümüzde korunmada seçilen ajandÕr. AùÕ endemik bölgeye seyahat edecek duyarlÕ kiùi- lere gitmeden önce ve çocuklarda da iki yaùÕndan itibaren yapÕlmalÕdÕr. Koruma ilk aùÕdan sonraki iki haftada %90, 1. ayda %95 ve 2. aùÕ dozundan sonra %100’ e yakÕndÕr.

Korunma süresi tek bir dozdan sonra 7 yÕlÕ ve ek bir dozdan sonra 11 yÕlÕ geçebilir. Antikor azalma ùekli gerçekten korunmanÕn 20 yÕlÕ aùabileceüini düùündürmektedir (21).

Çocuklarda ve 18 yaùÕna kadar olan bireylerde yapÕlacak aùÕ miktarÕ 0.5 ml (Havrix pediatrik enjektör, GlaxoSmithKline) olup, 0. ve 6. aylarda iki doz ùeklinde ûM olarak yapÕlÕr (22).

Hepatit A aùÕsÕ yaptÕrma oranÕyla ilgili az sayÕda çalÕù- ma bulunmaktadÕr. ÇalÕùmamÕzda 2-6 yaù arasÕ çocuklar- da aùÕ yaptÕrma oranÕ %3.4 idi. ÇocuklarÕn aùÕlama öykü- leri, aùÕ kartlarÕ ve hastane kayÕtlarÕ gibi kesin verilere

deüil, ebeveynlerinin anket sorularÕmÕza verdikleri cevaba dayanmaktaydÕ. Bu nedenle aùÕ öykülerinin güvenirliüi tartÕùmalÕ olmakla birlikte, bu konuda fikir vermektedir.

Çocuklarda hepatit A aùÕsÕ yaptÕrma oranÕnÕn bu kadar düùük olmasÕ, aùÕnÕn rutin aùÕ programÕnda olmamasÕ ve de ailelerin hepatit A enfeksiyonu ve aùÕsÕ konusunda bilgi sahibi olmamasÕndan kaynaklandÕüÕnÕ düùünüyoruz.

ÇalÕùmayÕ il bazÕnda tek bir merkezde yapmamÕzdan dolayÕ il genelini tam olarak yansÕtmayabileceüi çalÕùma- nÕn kÕsÕtlÕlÕüÕdÕr. Ancak çalÕùmanÕn yapÕldÕüÕ hastane ilin en büyük merkezi çocuk hastanesi olduüu için ilin tüm böl- gelerinden hasta kabul etmektedir. Bu nedenle hepatit A seroprevalansÕnÕ il düzeyinde tam olarak yansÕtmamakla birlikte, bu konuda yaklaùÕk sonuçlar vermektedir.

Sonuç olarak sosyoekonomik düzey düùüklüüünün, kalabalÕk ortamlarda yaùamanÕn, anne ve babanÕn eüitim düzeyi düùüklüüünün azalmasÕ ve kötü hijyen koùullarÕn- daki iyileùmelere paralel olarak HAV enfeksiyonunun çocuklardaki prevalansÕ azalmaktadÕr. Enfeksiyon yaù ilerledikçe daha aüÕr bir klinik tabloya yol açtÕüÕ ve istira- hat gerektirdiüi için, salgÕnlar esnasÕnda ciddi zaman ve iùgücü kaybÕna neden olmaktadÕr. Maliyet-etkinlik konusu ve geliùebilecek ölümcül komplikasyonlar göz önüne alÕn- dÕüÕnda özellikle ülkemiz gibi endemik bölgelerde hepatit A aùÕsÕnÕn erken çocukluk çaüÕnda yapÕlmasÕnÕn yararlÕ olacaüÕnÕ düùünmekteyiz.

ÇÕkar ÇatÕùmasÕ

Yazarlar, herhangi bir çÕkar çatÕùmasÕnÕn söz konusu olmadÕüÕnÕ bildirmiùlerdir.

Kaynaklar

1. Lemon S. Type A viral hepatitis:Epidemiology, diagnosis, and prevention. Clinical Chemistry 1997; 43: 1494-9.

2. Feinstone SM, Gust ID. Hepatitis A virus. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and Practice of Infectious Disease. 5 th edition. New York: Churchill Livingstone, 2000, p.1920- 40.

3. Dökmetaù û. HAV enfeksiyonunun epidemiyolojisi ve patogenezi.

Viral Hepatitle SavaùÕm Derneüi, 2007, p.52-60.

4. Yazigi N, Balistreri WF. Viral Hepatitis. In: Kliegman RM, Behrman RE, Jenson HB, Stanton BF. Nelson textbook of pediatrics. 18 th ed. Philadelphia: Saunders, 2007, p.1680-90.

5. Tekay F. Hakkâri devlet hastanesine baùvuran 0-14 yaù grubu çocuklarda hepatit A sÕklÕüÕ. Dicle TÕp Derg 2006; 33: 245-7.

6. Türker T, Babayiüit MA, Tekbaù ÖF ve ark. GATA Eüitim ve AraùtÕrma Hastanesi’ne 2002–2004 yÕllarÕ arasÕnda viral hepatit nedenli yatÕùlarÕn sÕklÕüÕ ve daüÕlÕmÕ. Gülhane TÕp Dergisi 2006;

48: 125-31.

7. Ceyhan MN. Ankara’da bir ilköüretim okulunda hepatit A seropozitiflik prevalansÕ ve etkileyen etmenler ile bir yÕllÕk insidansÕ (UzmanlÕk Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi TÕp Fakültesi, Halk SaülÕüÕ Anabilim DalÕ, 2007.

8. Turhan E, Çetin M. Mustafa Kemal Üniversitesi TÕp Fakültesi Eüitim AraùtÕrma ve Uygulama Hastanesi’ne baùvuran hastalarda hepatit A seroprevalansÕ. Viral Hepatit Dergisi 2007;

12: 30-4.

Topal ve ark.

Hepatit A SeroprevalansÕ ve AùÕ Yapma OranÕ J Pediatr Inf 2011; 5: 12-5

14

(4)

9. Arslan K. Çocukluk çaüÕ hepatit A seroprevalansÕ (UzmanlÕk Tezi). ûstanbul: T.C. SaülÕk BakanlÕüÕ, Haseki Eüitim ve AraùtÕrma Hastanesi, Çocuk SaülÕüÕ ve HastalÕklarÕ Kliniüi, 2006.

10. Balamtekin N, Kalman S, Ünay B, Akçakuù M, Öztürk F, Gökçay E. Kayseri bölgesinde yaùayan çocuklarda hepatit A seroprevalansÕ. Gülhane TÕp Dergisi 2006; 48: 142-5.

11. Çolpan A, Bodur H, Erbay A, AkÕncÕ E, Öngörü P, Eren S. Akut viral hepatit olgularÕnÕn deüerlendirilmesi. Viral Hepatit Dergisi 2003; 8: 20-4.

12. Özen M, Yoloülu S, IùÕk Y, Tekerekoülu MS. Turgut Özal TÕp Merkezi’ne baùvuran 2–16 yaù grubundaki çocuklarda Anti- HAV Ig G seropozitifliüi. Türk Ped Arù 2006; 41: 36-40.

13. Aslan G, Seyrek A, ûùcan A, Sevinç E, UlukanlÕgil M, BakÕr M.

úanlÕurfa’da hepatit A seroprevalansÕ. Viral Hepatit Derg 2001;

7: 270-3.

14. Sönmez E, Kutlu NO, YakÕncÕ C ve ark. Malatya il merkezinde 0-6 yaù grubu çocuklarda Hepatit A ve E virus seroprevalansÕ.

43. Milli Pediatri Kongresi 20-23 Eylül 1999, Ankara, Kongre KitabÕ 71.

15. Sidal M, Ünüvar E, Oüuz F, Cihan C, Önel D, Badur S. Age- specific seroepidemiology of hepatitis A, B, and E infections among children in ûstanbul, Turkey. Eur J Epidemiol 2001; 17:

141-4.

16. IùÕklar FG, Uysal G, Arhan E, Kibar AE, Vidinlisan S, Oskovi H.

Çocukluk ÇaüÕnda Hepatit A SeroprevalansÕnÕn ve Risk Faktörlerinin Belirlenmesi. Turkiye Klinikleri J Pediatr 2010; 19:

113-7.

17. Çolak D, Öüünç D, Günseren F, Velipaùaoülu S, Aktekin MR, Gültekin M. Seroprevalance of antibodies to hepatitis A and E viruses in pediatric age groups in Turkey. Acta Microbiol Immunol Hung 2002; 49: 93-7.

18. Atabek ME, FÕndÕk D, Gülyüz A, Erkul I. Prevalance of anti-HAV and anti-HEV antibodies in Konya, Turkey. Health Policy 2004;

67: 265-9.

19. úencan I, úahin I, Kaya D, Öksüz S, YÕldÕrÕm M. Assessment of HAV and HEV seroprevalance in children living in post- earthquake camps from Duzce, Turkey. Eur J Epidemiol 2004;

19: 461-5.

20. ArabacÕ F, Oldacay M. Çanakkale Yöresinde Çeùitli Yaù GruplarÕnda Hepatit A SeroprevalansÕ ve Akut Hepatitli Olgularda Hepatit A SÕklÕüÕ. J Pediatr Inf 2009; 3: 58-61.

21. Borkowsyk W, Krugman S. Viral hepatitis: A, B, C, D, E and newer hepatitis agents In: Gershon AA, Hotez PJ, Katz SL (eds):

Krugman's Infectious Diseases of Children. 11th ed.

Philadelphia: Mosby; 2004, p.817-53.

22. Cengiz AB. AùÕlar I-II. KatkÕ Pediatri Dergisi 2006; 28: 689-96.

Topal ve ark.

Hepatit A SeroprevalansÕ ve AùÕ Yapma OranÕ

J Pediatr Inf 2011; 5: 12-5