TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI EFT-EMKT SİSTEMİ ELEKTRONİK FON VE MENKUL KIYMET TRANSFER VE MUTABAKAT SİSTEMİ

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI

EFT-EMKT SİSTEMİ

ELEKTRONİK FON VE MENKUL KIYMET

TRANSFER VE MUTABAKAT SİSTEMİ

Yayına hazırlayan:

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Bilişim Teknolojileri Genel Müdürlüğü Ödeme Sistemleri Müdürlüğü

ANKARA

www.tcmb.gov.tr

ISBN: 975-7589-59-4 1. Baskı Mart 2001 2. Baskı Haziran 2006

Baskı:

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Banknot Matbaası Genel Müdürlüğü, ANKARA

İÇERİK

GENEL BİLGİLER ... 1

TARİHÇE ... 1

TCMB’NİN ÖDEME SİSTEMLERİNE İLİŞKİN HEDEF VE POLİTİKALARI ... 2

TCMB’NİN EFT-EMKT SİSTEMİNDEKİ SORUMLULUKLARI... 2

TBB’NİN EFT-EMKT SİSTEMİNDEKİ ROLÜ ... 2

KATILIM KOŞULLARI ... 3

TEMEL YAPI ... 3

ÇALIŞMA GÜN VE SAATLERİ ... 5

EFT-EMKT MERKEZİNCE KATILIMCILARA VERİLEN HİZMETLER... 6

EFT SİSTEMİ ... 7

MUTABAKAT ÖZELLİKLERİ ... 8

OPERASYONEL ÖZELLİKLER... 9

İŞLEMLER ... 11

DİĞER SİSTEMLERLE İLİŞKİSİ ... 12

İŞLETİM BİLGİLERİ... 13

DİĞER ÜLKE ÖDEME SİSTEMLERİNDEN ÖRNEKLER ... 15

ÖDEME SİSTEMLERİ... 16

ÖDEME SİSTEMLERİNİN KAPSAMI VE ÖNEMİ... 16

ÖDEME SİSTEMLERİNDE MERKEZ BANKALARININ ROLÜ ... 17

ÖDEME SİSTEMİ TÜRLERİ... 17

ÖDEME SİSTEMLERİNDE RİSKLER... 17

SİSTEM ÇAPINDA ÖNEM TAŞIYAN ÖDEME SİSTEMLERİNDE TEMEL İLKELER .. 18

EMKT SİSTEMİ ... 19

ÖZELLİKLER ... 20

İŞLEMLER ... 22

DİĞER SİSTEMLERLE İLİŞKİSİ ... 23

İŞLETİM BİLGİLERİ... 24

DİĞER ÜLKE MENKUL KIYMET SİSTEMLERİNDEN ÖRNEKLER ... 25

EKLER GÜNLÜK İŞAKIŞI ... 26

ÜCRETLENDİRME ... 29

KATILIMCILARA YÖNELİK BELGE VE TOPLANTILAR ... 30

Kısaltmalar

AMB Avrupa Merkez Bankası

BIS Uluslararası Mutabakatlar Bankası

BKM Bankalararası Kart Merkezi

BTOM Bankalararası Takas Odaları Merkezi

DİBS Devlet İç Borçlanma Senedi

EFT Elektronik Fon Transfer (Sistemi)

EMKT Elektronik Menkul Kıymet Transfer ve Mutabakat (Sistemi) EFT-EMKT EFT ve EMKT Sistemlerinin birleşimi

ÖKT Ödeme Karşılığı Teslimat (Delivery vs. Payment, DVP)

RTGS Gerçek zamanlı bire bir mutabakat (Real-Time Gross Settlement) TARGET AB üyesi ülkelerin RTGS sistemlerini birleştiren ödeme sistemi

TBB Türkiye Bankalar Birliği

TCMB Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TICNET EFT-EMKT Sisteminin özel iletişim ağı

GENEL BİLGİLER

Elektronik Fon Transfer (EFT) Sistemi Türk Lirası ödeme işlemlerinin, Elektronik Menkul Kıymet Transfer (EMKT) Sistemi ise menkul kıymet aktarımlarının bankalar arasında elektronik ortamda, gerçek zamanlı olarak yapılmasını ve gerçek zamanlı mutabakatını sağlayan sistemlerdir. Birbirleriyle tümleşik olarak çalıştıklarından genellikle tek sistem olarak EFT-EMKT Sistemi olarak adlandırılırlar.

..

A BANKASI B BANKASI

EFT - EMKT MERKEZİ

TCMB

EMKT EFT

TARİHÇE

Bankacılık sektörü ve bilişim teknolojisindeki gelişmeler, bankalararası işlem hacim ve tutarının önemli ölçüde artması, elektronik bankacılık hizmetlerinin yaygınlaşması ülke çapında elektronik bankacılık altyapısının kurulmasını ve bankalararası elektronik fon transferi sistemini gündeme getirmiştir. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), bu tür sistemlerin ülke ekonomileri üzerindeki olumlu etkilerini de göz önüne alarak bir ödeme sistemi kurmayı bankacılık sektörü için gerekli görmüş; Ekim 1989’da başlattığı çalışma sonucunda EFT Sistemini Nisan 1992’de işletime açmıştır.

İşletim sırasında ortaya çıkan yeni gereksinimler ve katılımcılardan gelen istekler değerlendirilerek hazırlanan ikinci kuşak EFT Sistemi 24 Nisan 2000 tarihinde devreye alınmıştır.

EMKT Sisteminin ön çalışmalarına ise EFT Sisteminin kuruluşundan sonra başlanmış ve sistem 30 Ekim 2000 tarihinde işletime alınmıştır.

EFT S İS TE M İ

İşle tim e A çılış: 1 N isan 1 99 2 2. K u şa k: 2 4 N isan 20 0 0

EFT - EMKT SİSTEMİ

TCMB’NİN ÖDEME SİSTEMLERİNDEKİ HEDEF VE POLİTİKALARI

TCMB’nin ödeme sistemleri ile ilgili hedef ve politikaları 25.4.2001 tarih, 4651 sayılı kanun ile değişik 1211 sayılı TCMB Kanunu madde 4-I-f ile uyumlu olarak şu şekilde belirlenmiştir:

Kurulmuş ve kurulacak olan ödeme sistemlerinin güvenli, kesintisiz, etkin işleyişini sağlayacak ve sistemlerin içerebilecekleri riskleri azaltacak düzenlemeleri yapmak,

Ödemelerde kullanılacak yöntem ve araçları belirlemek,

Finansal ve parasal istikrarın sağlanması için, para politikalarının etkin bir şekilde yürütülmesi amacıyla ödeme sistemlerinde günün koşullarına göre gerekli düzenlemeleri yapmak,

Kamunun ödeme ve menkul kıymet transfer sistemlerine güvenini sağlamak,

Ödeme sistemlerinden kaynaklanabilecek sistem çapında riski önlemek amacıyla sistemlerin “Sistemsel Önem Taşıyan Ödeme Sistemlerinde Temel İlkeler”e uygunluğunu sürekli olarak izlemek,

Sistemlerin etkinliğini ve güvenliğini etkileyebilecek gelişmeleri takip etmek,

Finansal sistemin gözetiminden sorumlu kurumlar ve sistem katılımcıları ile işbirliğini sağlamak

TCMB’NİN SİSTEMDEKİ SORUMLULUKLARI

EFT-EMKT Sisteminin sahibi olan TCMB aynı zamanda sistemin işletimini de yapmaktadır. Sistemin işletim sorumluluğu Muhasebe Genel Müdürlüğü Elektronik Ödemeler Müdürlüğünde, teknik sorumluluğu ise Bilişim Teknolojileri Genel Müdürlüğü Ödeme Sistemleri Müdürlüğündedir.

EFT-EMKT Sisteminin işletiminden sorumlu olmasının yanı sıra, TCMB katılımcılara teknik destek ve yardım masası desteği sağlama, sistemin hukuksal ve işlevsel yapısını oluşturma, sistemi denetleme, katılımcıların gereksinimlerini ve sistemin gelişme ihtiyacını araştırma, bankacılık sektöründe beliren yeni eğilimleri ve gereksinimleri değerlendirme sorumluluklarını da üstlenmiştir. Bu sorumluluklar çerçevesinde, TCMB ortaya çıkabilecek her türlü hukuksal veya işlevsel riski önleyecek ve sistemin güvenilirliğini arttıracak önlemleri alır.

TÜRKİYE BANKALAR BİRLİĞİ’NİN SİSTEMDEKİ ROLÜ

Katılımcıların EFT-EMKT Sistemine bağlanmada kullandıkları aktarıcı bilgisayar donanım ve yazılımı ile iletişim sisteminin yatırımı ve giderleri Türkiye Bankalar Birliği'nin (TBB) koordinasyonu ile katılımcılar tarafından karşılanmaktadır.

TBB bünyesinde EFT-EMKT Sistemi ile ilgili çalışmalara bankaların da etkin katılımını sağlamak üzere bir çalışma grubu kurulmuştur. Bu çalışma grubu biri idari ve operasyonel, diğeri teknik olan iki komite ile TBB’nin koordinasyonunda çalışmalarını yürütmektedir. Komiteler, operasyonel ve teknik konularda değerlendirme yapmak, olası sorunların çözümü için öneri hazırlamak amacıyla çalışmaktadır.

EFT - EMKT SİSTEMİ

EFT-EMKT SİSTEMİNE KATILIM KOŞULLARI

Bankacılık Kanunu uyarınca Türkiye’de faaliyette bulunan bankalar başvurularının TCMB tarafından onaylanması koşulu ile EFT-EMKT Sisteminde katılımcı olabilir. Katılımcıların TCMB nezdinde hesap bulundurması gereklidir.

B a ş v u ru s u T C M B ta ra fın d a n o n a y la n a n b a n k a la r k a tıla b ilir .

A d a y ın M e rk e z B a n k a s ın d a h e s a b ı o lm a lıd ır.

S is te m le rd e ç a lış m a k iç in g e re k li ö z e l e k ip m a n s a ğ la n m a lıd ır.

- T a v s iy e e d ile n d o n a n ım v e iş le tim s is te m i - Ö z e l y a z ılım p a k e ti

- G e re k li ile tiş im a y g ıtla rı.

- K ira lık h a t v e ç e v ir m e li (d ia l-u p ) h a t

T C M B ta ra fın d a n v e rile n e ğ itim le r e k a tılım s a ğ la n m a lıd ır.

T C M B ta ra fın d a n y a p ıla n te s tle rd e b a ş a rılı o lu n m a lıd ır.

E F T

E F T - - E M K T E M K T S S is t e m in e K a t ılım K o ş u lla r ı is t e m in e K a t ılım K o ş u lla r ı

EFT-EMKT SİSTEMİ TEMEL YAPISI

EFT-EMKT Sistemi EFT-EMKT Merkez sistemi, özel iletişim ağı ve katılımcı sistemlerinden oluşur. EFT-EMKT Merkezindeki üç bileşenden EFT Merkezi fonların, EMKT Merkezi ise menkul kıymetlerin aktarım ve mutabakatını gerçekleştirir. Katılımcılardan gelen mesajları türlerine göre EFT veya EMKT Merkezine yönlendirmekle görevli olan YÖNLENDİRİCİ bileşeni diğer iki bileşene doğrudan bağlıdır. Katılımcılar EFT-EMKT Merkezine Aktarıcı Bilgisayar adı verilen sistemler aracılığıyla özel iletişim ağı (TICNET) üzerinden bağlanırlar. Katılımcılar EFT ve EMKT Merkezlerine ortak bir arayüz ile erişir. Sistemde ayrıca, merkez sistemiyle aynı yapı ve işlevsellikte bir Yedek Merkez mevcuttur.

E F T - E M K T S i s t e m i M i m a r i s i

E F T - E M K T M E R K E Z İ

T I C N E T T C M B

B A N K A B A N K A

B A N K A

Y E D E K M E R K E Z

Y Ö N L E N D İ R İ C İ Y Ö N L E N D İ R İ C İ

EFT - EMKT SİSTEMİ

EFT-EMKT MERKEZİ

EFT MERKEZİ Katılımcıların fon aktarımlarının ve mutabakatlarının yapılmasını, hesaplarının işlenmesini ve çeşitli raporların alınmasını sağlar.

EMKT MERKEZİ Katılımcıların menkul kıymet aktarım ve mutabakatlarının yapılmasını, depo kayıtlarının işlenmesini ve çeşitli raporların alınmasını sağlar.

YÖNLENDİRİCİ Katılımcılardan gelen mesajları türlerine göre EFT veya EMKT bileşenine ileten sistemdir.

ÖZEL İLETİŞİM AĞI (TICNET)

Katılımcıların sistemleri ile merkez sistemler arasındaki iletişim özel iletişim ağı (TICNET) üzerinden sağlanır.

İletişim ağı aktarıcı bilgisayarların iletişim hattına bağlandıkları modemden başlayıp, merkez sistemin girişinde son bulur. Ankara ve İstanbul'da iletişim ağına giriş için özel sistemler bulunmaktadır. Katılımcılar bu sistemler aracılığıyla EFT-EMKT merkez sistemine ulaşırlar.

TICNET kapsamında katılımcılar iletişim sistemlerine kiralık iletişim hatları ile bağlanırlar. Ankara ile İstanbul arasındaki iletişim yüksek hızlı özel kiralık hatlar ile sağlanmaktadır.

EFT-EMKT SİSTEMİNDE KATILIMCI SİSTEMLERİ AKTARICI BİLGİSAYAR

Bir katılımcının, EFT-EMKT Sisteminde mesaj alışverişi yapabilmesi için, üzerinde gerekli yazılım bulunan ve belirlenmiş donanım kümesi içinden seçilen uygun aktarıcı bilgisayarı edinmiş olması gerekir. Aktarıcı bilgisayar üzerindeki yazılımlar TCMB’nin sorumluluğundadır. Yazılımlar üzerindeki her türlü değişiklik TCMB tarafından yapılır.

Katılımcı, aktarıcı bilgisayarı ile herhangi bir katılımcıya göndermek istediği mesajı hazırlar, alıcıya iletilmek üzere mesajı merkeze gönderir, kendisine gönderilen mesajları alır, gün içinde ve günsonunda anlık sorgulama yapar, raporlar alır, gönderdiği ve aldığı mesajları arşivler. Katılımcı yerel aktarıcı bilgisayar terminallerini kullanabileceği gibi aktarıcı bilgisayara uzaktan bağlı terminallerini de kullanabilir.

KATILIMCI ANABİLGİSAYARI

Anabilgisayarı olan katılımcı, isterse EFT-EMKT Sistemine has standart bir protokol aracılığı ile aktarıcı bilgisayarını anabilgisayarına bağlayabilir. Böylece aktarıcı bilgisayarın yanı sıra anabilgisayardan da yukarıda sözü edilen mesaj gönderme, mesaj alma, sorgulama işlemleri yapılabilir.

YEDEK MERKEZ

EFT-EMKT Sisteminin kesintisiz hizmet vermesini sağlamak üzere yedekli bir yapı kurulmuştur. Ana merkezden uzak bir yerde kurulan Yedek Merkez gerektiğinde işlevi devralacak şekilde hazır tutulmaktadır. EFT-EMKT sisteminde gerçekleşen tüm işlemlerin bir kopyası Yedek Merkezdeki sistemde saklanır.

EFT - EMKT SİSTEMİ

ÇALIŞMA GÜN VE SAATLERİ

EFT-EMKT Sistemi, resmi tatil günleri dışında hafta içi her gün çalışır.

Sistem pazartesi günü ve resmi tatilleri izleyen günlerde saat 08.00’de açılır. Her işgününde katılımcıların en geç saat 09.00’da sisteme bağlanmaları gerekir.

Sistemin kapanış saati tam işgünlerinde 17.30, yarım işgünlerinde 13.00 olmakla birlikte, bu saat iş yoğunluğu ve olağanüstü durumlar göz önüne alınarak TCMB tarafından değiştirilebilir. Katılımcılar tarafında her işgünü sonunda günsonu işlemleri yapılır.

Merkezdeki günsonu işlemleri süresince sistem mesaj alışverişine kapatılır. Hesap uygunluğu çalışmaları tamamlandıktan sonra sistem ertesi işgününün tarihi ile mesaj alışverişine açılır.

Cuma günü ve ardılı tatil olan günlerde günsonu işlemleri yapıldıktan sonra gelecek işgünü saat 08.00’e kadar sistem mesaj alışverişine kapalı tutulur.

Sistemin EMKT bileşeni EFT bileşeninden önce kapanır.

EMKT bileşeni kapandıktan sonra depo hesap devirlerine ilişkin herhangi bir işlem yapılamaz.

Sistemin aşamalı günsonu yapma olanağı bulunmakta olup, çeşitli işlemler işgünü boyunca farklı saatlerde sonlandırılabilir. Aşamalı günsonuna ilişkin düzenlemeler TCMB tarafından yapılarak katılımcılara duyurulur.

Çalışma Saatleri

08.00, Pazartesi Günbaşı İşlemleri

(Hafta içi ~ 21.00) Sistemin açılış işlemleri yapılır.

17.30 Günsonu Duyurusu

Merkezden, kapanışa beş dakika kaldığı duyurulur.

08.30, Pazartesi Mesaj Gönderim Başlangıcı (Hafta içi ~ 21.30) Katılımcılar ödeme, menkul

kıymet ve bilgi mesajlarını gönderir.

17.35 Günsonu İşlemleri Mesaj alışı durdurulur.

Sistem tarafından oluşturulan mutabakat bilgileri ve raporları katılımcılara ve TCMB’ye gönderilir.

EFT - EMKT SİSTEMİ

KATILIMCILARA VERİLEN HİZMETLER

TCMB, sistemin sorunsuz işletimini sağlamanın yanı sıra aşağıda sıralanan hizmetleri katılımcılara sunmaktadır:

Katılımcıların EFT-EMKT Sistemiyle ilgili her tür sorunları için TCMB bünyesinde bir Yardım Masası bulunmaktadır. Buradan gerektiğinde katılımcının izni ile sistemine erişerek sorun çözümleme ve giderme çalışması yapılmaktadır.

Yeni katılımcılara sisteme bağlantıları, uygun donanım seçimi ve operasyonel düzenlemeler konusunda danışmanlık yapılmaktadır. Katılımcı elemanlarına sistemin tüm fonksiyonlarının kullanımına yönelik eğitimler verilmektedir.

Merkezde bulunan test sistemi ile katılımcı aktarıcı bilgisayarı arasında bağlantı kurularak katılımcı elemanları ve sistemleri için gerçek EFT-EMKT Sistemine tümüyle benzer bir test ortamı sağlanmaktadır.

Katılımcılar ve ilgili şirketler arasında teknik servislerin koordinasyonu sağlanmaktadır.

Aktarıcı bilgisayarların işletim sistemi ve uygulama yazılımı paketi için koruyucu bakım hizmeti verilmektedir.

Sistemin işleyişi hakkında aylık istatistiksel raporlar hazırlanmaktadır.

İşletim istatistikleri, kullanıcı toplantıları ve teknik toplantılara ilişkin bilgiler internet ortamında özel bir sayfa ile katılımcıların erişimine sunulmaktadır.

Anabilgisayar ile aktarıcı bilgisayar bağlantısını gerçekleştirmek isteyen katılımcılara bağlantı konusunda destek verilmektedir.

ELEKTRONİK FON TRANSFER SİSTEMİ

EFT Sistemi katılımcılarının Türk Lirası ödemelerini elektronik ortamda, kaydi ve gerçek zamanlı olarak yapmasını sağlar ve bu işlemlere ilişkin gerekli belge ve raporları üretir.

Sistem kısa sürede bankacılık sistemimizin güvenini kazanmış ve tüm bankalararası yüksek tutarlı ödemelerde ve piyasa işlemlerinde kullanılır duruma gelmiştir. EFT Sistemi müşteri bankacılığı alanında da kısa zamanda yaygınlaşmıştır. Artık, müşteriler, bankalarının sunmakta olduğu elektronik bankacılık servislerini kullanarak, internet üzerinden başka

bankalara anında ve düşük maliyetle fon transferi yapabilir hale gelmişlerdir.

Finans sisteminin gelişen piyasa koşullarında ortaya çıkan yeni ihtiyaçları ile uluslararası ödeme sistemleri literatüründeki standartlar izlenerek EFT Sisteminde gerekli düzenlemeler yapılmaktadır. Ayrıca gelişen teknolojik koşullar, ödeme sistemleri konusunda dünya genelindeki gelişmeler ve bankacılık sisteminin ihtiyaçları doğrultusunda gerekli kısa ve uzun vadeli yenileme çalışmaları düzenli olarak yürütülmektedir.

A B A N K A S I B B A N K A S I

- +

A B A N K A S I B B A N K A S I

E F T M E R K E Z İ T C M B

E F T S i s t e m i n d e Ö d e m e A k ı ş ı

EFT SİSTEMİ

EFT SİSTEMİNİN MUTABAKAT ÖZELLİKLERİ

GERÇEK ZAMANLI BİRE BİR MUTABAKAT

Sisteme gelen mesajlar tek tek ve anında işlenir.

Mesaj işlendiğinde gönderenin hesabı uygunsa borçlandırılır, alıcının hesabı alacaklandırılır.

Gönderenin hesabı yeterli değilse mesaj kuyruklanır.

Hesaplar günlendiğinde fon karşı tarafın hesabında kullanıma hazır durumdadır.

ALACAKLANDIRMA

Sistem bir alacaklandırma sistemi olduğundan bir katılımcı diğer bir katılımcının hesabını ancak alacaklandırabilir. Öte yandan, TCMB olağanüstü durumlarda gerektiğinde doğrudan borçlandırma yapabilir.

KESİN VE İPTAL EDİLEMEZ İŞLEM

Bir katılımcının gönderdiği ödeme mesajı EFT Merkezine ulaştığında işleme alınır ve gönderen ile alıcının hesap bakiyeleri güncellenir. Sistemde mutabakatı yapılmış mesajı iptal etmek mümkün değildir. Herhangi bir şekilde ortaya çıkan operasyonel hata durumunda tarafların karşılıklı görüşmeleri gerekir.

G e rç e k z a m a n lı b ire b ir (b rü t) m u ta b a k a t y a p ılır.

M e s a jla r [G ö n d e re n E F T M e rk e zi A la n] a k ış ıy la g ö n d e rilir.

M u ta b a k a tı y a p ıla n iş le m k e s in d ir v e ip ta l e d ile m e z .

A la c a k la n d ırm a ilk e s iy le ç a lış ır.

Ö d e m e tu ta rın d a s ın ırla m a y o k tu r.

T C M B ’d e k i h e s a p la r k u lla n ılır.

M u ta b a k a t Ö z e llik le r i

“V” TİPİ ÖDEME SİSTEMİ

Tüm ödeme ayrıntıları merkez bankasına geldiği ve ödeme tutarı merkez bankasında mutabakat yapıldıktan sonra alıcıya gönderildiği için EFT Sistemi ödeme sistemleri literatürüne göre “V” tipi bir sistemdir.

SINIRSIZ TUTAR

Sisteme gönderilecek ödeme mesajlarının tutarı için herhangi bir alt yada üst sınır tanımlanmamıştır.

TCMB’DE ÖZEL EFT HESAPLARI

EFT Sisteminde katılımcıların TCMB’deki hesaplarından ayrı EFT mutabakat hesapları bulunmaktadır. Katılımcılar gün başında ve gerektiğinde EFT hesabına TCMB nezdindeki mevduat hesaplarından fon aktarımı yaparlar. Gün sonunda EFT hesabındaki değerler TCMB Ankara Şubesi nezdindeki mevduat hesaplarına aktarılır.

Katılımcının TCMB’deki mevduat hesaplarından EFT hesabına aktarımlar için herhangi bir kısıtlama yoktur.

TCMB ve EFT Hesaplarının İlişkisi

EFT TCMB

EFT HESAPLARI

Bankaların iki ayrı hesabı vardır: TCMB hesabı ve EFT mutabakat hesabı

TCMB HESAPLARI

Güniçinde gerektikçe çevrimiçi aktarımlar yapılır

Günsonunda bakiye devredilir Günbaşında para aktarılır

EFT SİSTEMİ

EFT SİSTEMİNİN OPERASYONEL ÖZELLİKLERİ

MESAJ KUYRUKLAMA

Katılımcı, hesabında yeterli fon bulunmasa bile ödeme mesajını Sisteme gönderebilir. Mesaj EFT Merkezinde katılımcının hesabında yeterli fon oluşuncaya kadar bekletilir ve yeterli fon biriktiğinde otomatik olarak karşı tarafa gönderilir.

Kuyruklanan mesajların ödenmesinde katılımcının mesajlara verdiği öncelik değeri ve geliş sırası dikkate alınır.

Katılımcının fonu yeterli değilse ödeme kuyruğa konur.

Kuyruk merkezdedir.

Fon yeterli olduğunda ödeme mutabakatı otomatik olarak yapılır.

Kuyruktaki ödemelerin öncelikleri değiştirilebilir.

Kuyrukta bekleyen ödeme iptal edilebilir.

Çeşitli fon ayrım yöntemleri kullanılır.

Katılımcılar arası kilitlenme otomatik olarak saptanır.

Gerektiğinde kilitlenme çözüm algoritmaları çalışır.

Merkezde Kuyruklama

GÜNİÇİ LİMİT

Bankacılık sisteminin gün içinde ortaya çıkan acil fon gereksiniminin karşılanabilmesi amacıyla TCMB tarafından katılımcıya belirli teminat ve komisyon karşılığında likidite sağlanmaktadır.

KİLİTLENME ÇÖZÜMÜ

Katılımcıların karşılıklı olarak gönderdikleri ve kuyruklarında bekleyen mesajların kilitlenme yaratıp yaratmadığı otomatik olarak saptanır ve öncelik ve giriş sırası dikkate alınarak kilitlenme çözülür.

AŞAMALI GÜNSONU

Günsonunda mesaj akışını düzenlemek amacıyla mesajların sistemden geçişinin aşamalı olarak durdurulması mümkündür.

Ödemelerin katılımcı tarafından verilmiş öncelikleri dikkate alınır.

Aynı öncelikli ödemelerde geliş sırası izlenir.

Katılımcı tarafından yapılan fon ayrımlarına uyulur.

Kilitlenme Çözümü Kuralları

EFT SİSTEMİ

TOPLU GÖNDERİM KOLAYLIĞI

EFT Sisteminde, düşük tutarlı mesajları aktarıcı bilgisayar ile merkez arasında belli kıstaslara göre gruplayarak toplu olarak gönderme özelliği bulunmaktadır.

Bir mesajın toplu mesaja katılıp katılamayacağına ilişkin kıstaslar mesajın türü, tutarı ve önceliği;

toplu mesajın gönderim zamanına ilişkin kıstaslar ise hazırlanan toplu mesajın bekleme süresi, toplanan mesaj sayısı ve toplanan mesajların toplam tutarıdır.

Bu kıstasların değerleri TCMB tarafından belirlenir.

DÜZELTICI DOĞRUDAN BORÇLANDIRMA

TCMB tarafından gerekli görülen durumlarda bir katılımcının EFT bileşenindeki hesabını borçlandırmak, diğer bir katılımcının hesabını alacaklandırmak üzere, TCMB tarafından katılımcı hesapları arasında fon aktarımı yapılabilir.

ONAYLI DOĞRUDAN BORÇLANDIRMA

Bir katılımcı diğer bir katılımcının hesabını borçlandırmak üzere alıcının onayını da gerektiren bir işlem dizisi başlatabilir.

FON YÖNETİMİ KOLAYLIĞI

Katılımcı hesabı üzerinde yüksek öncelikli mesajlar ve özel ödemeler için fon ayırabilir. Bu ayrımlara ilişkin sorgulamalar veya değişiklikler yapabilir.

T o p lu G ö n d e rim

H e s ap b ak iy e le ri k o n tro l e d ile re k m u ta b ak a t y a p ılır E F T S iste m i G ö n d e r e n B a n k a n ın A k ta r ıc ı B ilg is a y a r ı

Ö d e m e le r b e lir le n m iş k ıs ta s la r a g ö r e k u y r u k ta g r u p la n ır

T o p lu g e le n ö d e m e le r a k ta rıcı b ilg is a y a r d a te k il ö d e m e le re d ö n ü ş ü r .

T O P L U Ö D EM E

Ö d e m e l e r

T O PL U Ö D EM E

A la n B a n k a n ın A k ta r ıc ı B ilg is a y a r ı Ö

d e m e l e r

O n a y lı D o ğ ru d a n B o rçla n d ırm a

A lacaklı katılım cı h ab er n itelikli m e sajla b o rçluyu u yarır.

B o rçlu katılım cı g elen m esaja karş ılık u yg u n g ö rü rse ö d em e m esajı gö nd erir.

F o n Y ö n e tim i

K a tılım cı E FT Sistem in d eki hesa b ınd a n çe şitli fon a yırım la rı ya p a b ilir.

gene l fon a yrım ı,

yüksek ön ce likli ödem eler için ayırım ödem eye öze l fon ayırım ı

G üniçind e b u fon a yrım la rını so rg ula yab ilir, d eğ iştireb ilir, ip ta l ed eb ilir.

EFT SİSTEMİ

EFT SİSTEMİ İŞLEMLERİ

Sistemde yapılan işlemler, mesajı gönderen ve alan katılımcının EFT mutabakat hesabını etkilemesine göre ödeme işlemleri ve ödeme nitelikli olmayan işlemler olarak ikiye ayrılır: Bu ana gruplar içinde mesajlar ilgili oldukları işlemlere göre de gruplandırılır.

MUTABAKAT HESABINA ETKİSİNE GÖRE

♦ Ödeme işlemi

Katılımcılar arası her türlü fon aktarım işlemi mutabakat hesaplarını etkiler. Fon aktarımları yolu ile karşı katılımcıda bulunan bir hesap numarasına havale yapılabileceği gibi isme havale de yapılabilir. EMKT Sistemi için yapılan ödemeler de bu gruba girer.

♦ Ödeme ilişkili bilgi aktarım işlemi

Katılımcılar ödemelere ilişkin olarak bilgi gönderimi yapabilir. Ayrıca, bir katılımcı tarafından TCMB onayı ile tüm katılımcılara duyuru yapılabilir. Bu işlemler mutabakat hesaplarını etkilemez.

EMKT Sistemi için yapılan çeşitli uyarılar, raporlamalar da bu grup içindedir.

İLGİLİ TARAFLARA GÖRE

♦ Bankalararası işlemler

Bankalararası yüksek tutarlı ödemeler, piyasa işlemleri, menkul kıymet ödemeleri, müşteri ödemeleri ve bu işlemlerin teyitleri için kullanılan bilgi mesajları.

♦ TCMB ile ilgili işlemler

TCMB ile Açık Piyasa, Döviz Efektif Piyasası ve YTL piyasası işlemlerine ilişkin ödeme ve haber mesajları.

♦ Sorgulama ve raporlar

Katılımcının EFT Merkezine gönderdiği sorgulamalar ile Merkezin katılımcıya istenen bilgiyi taşıdığı rapor mesajları.

♦

EFT Merkezinden gönderilen ve sistemin işleyişine ya da mutabakata ilişkin bilgileri içeren mesajlar.

EFT SİSTEMİ

EFT SİSTEMİNİN DİĞER SİSTEMLERLE İLİŞKİSİ

ÖDEME TURU SİSTEM

DİĞER YÜKSEK TUTARLI

ÖDEME

M E R K E Z

B A N K A S I KREDİ KARTLARI

MUTABAKAT

BORSA

ÇEK

Takasbank (net)

BKM (net)

BTOM (net)

TCMB SUBE SISTEMİ (Bire bir)

EFT (Gerçek zamanlı bire bir)

DEVLET TAHVİLLERİ HAZİNE BONOLARI

EMKT (gerçek zamanlı bire bir)

EFT

(Gerçek zamanlı bire bir)

BANKALARARASI MÜŞTERİ ÖDEMESİ

EFT

(Gerçek zamanlı bire bir)

İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank)

Bankalar ve aracı kurumlar tarafından İMKB’de yapılan işlemlerin mutabakatını gerçekleştiren Takasbank EFT Sistemi üyesidir. Takasbank üyeleri arasında gerçekleşen menkul kıymet işlemlerine ilişkin ödemeler Takasbank hesaplarında netleştirilir. Bu netleştirmelerin sonucu hesaplanan bakiyeler bankalar ve Takasbank tarafından EFT Sistemi aracılığıyla yapılır. EFT Sistemi katılımcısı olmayan borsa aracı kurumların ödemeleri de Takasbank aracılığıyla EFT Sistemi üzerinden gerçekleştirilir.

EMKT SİSTEMİ

Sistemin EFT Sistemi ile doğrudan bağlantısı bulunmaktadır. Bu bağlantı sayesinde iki katılımcı arasında ödeme karşılığı teslimat koşuluyla kıymet aktarımı yapılabilmekte, işleme konu olan kıymetler ile karşılık gelen ödemenin taraflar arasında eş zamanlı aktarımı mümkün olmaktadır.

TCMB ŞUBE SİSTEMİ

TCMB Şube Sistemi farklı hesap sahipleri arasında ve TCMB şubeleri arasında kredi aktarımlarına olanak sağlar. Bu sistem genellikle EFT Sistemine üye olmayan kuruluşlarca kullanılır.

DİĞER ÖDEME SİSTEMLERİ

Kredi kart ödemelerinin mutabakatını yapan Bankalararası Kart Merkezi (BKM) sistemi ile çeklere ilişkin günlük birleştirilmiş takas sonuçlarını oluşturan Bankalararası Takas Odaları Merkezi (BTOM) EFT Sistemine bağlı değildir.

Ancak günlük BKM ve BTOM verileri kesinleştikten sonra borçlu bankalar tarafından yapılması gereken ödemeler EFT

EFT SİSTEMİ

EFT SİSTEMİ İŞLETİM BİLGİLERİ

E F T S İ S T E M İ N D E N G E Ç E N T O P L A M Ö D E M E T U T A R I

T r i l y o n Y T L

1 9 9 2 1 9 9 3 1 9 9 4 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 0 , 0 0 2 0 , 0 1 0 , 0 2 0 , 0 4 0 , 0 8 0 , 1 9 0 , 4 5

0 , 8 4 1 , 9 3

2 , 7 8 3 , 3 8

4 , 6 9 5 , 6 9

7 , 8 4

( N i s a n - A r a l ı k )

E F T S İ S T E M İ N D E N G E Ç E N T O P L A M M E S A J A D E D İ

1 9 9 2 1 9 9 3 1 9 9 4 1 9 9 5 1 9 9 6 1 9 9 7 1 9 9 8 1 9 9 9 2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 M i l y o n

7 7 , 7

0 , 5 1 , 6 2 , 6 4 , 2 6 , 6 1 0 , 2 1 3 , 1

1 6 , 4 2 2 , 8

2 6 , 7 3 5 , 0

4 3 , 9 5 9 , 6

( N i s a n - A r a l ı k )

EFT SİSTEMİ

EFT-EMKT SİSTEMİ İŞLETİM REKORLARI

EFT Sisteminden geçen mesaj ve para hacmi yıllar itibariyle önemli artış göstermektedir. Sistemden geçen işlemlerin parasal tutarı 2005 yılı için toplam 7,84 trilyon YTL olmuştur. Mayıs 2006 sonu itibariyle günlük en yüksek parasal işlem tutarı 22 Şubat 2006 tarihinde 103,37 milyar YTL olarak gerçekleşmiştir.

Sistemde 2005 yılında 77.716.720 adet işlem gerçekleşmiştir. Mayıs 2006 sonu itibarı ile günlük en yüksek işlem adedine 17 Nisan 2006 tarihinde 648.306 işlemle ulaşılmıştır.

EFT Sisteminde katılımcı sayısı Mayıs 2006 sonu itibariyle 49'dur.

61,32 30,90

565.467 305.971 Günlük ortalama

En yüksek günlük tutar

En yüksek günlük adet 2005 günlük ortalaması

TUTAR (milyar YTL)

ADET

GÜNLÜK İŞLEM TUTAR VE ADETLERİ

2005 2006*

103,37 70,25

648.306 358.390

2005 2006*

*

DİĞER ÜLKE ÖDEME SİSTEMLERİ

BANKALARARASI FON AKTARIM SİSTEMİ ÖRNEKLERİ

(2004 sonu itibariyle) Ödeme

Türü¹

Sahibi/

Yöneticisi²

İşleyişi³ Mutabakat türü⁴

Katılım⁵ Aynı gün valörlü işlemler için

son saat

Mutabakat nihailiği

Türkiye

EFT ... YT+P MB GZ RTGS A 17.30 anında

Belçika

ELLIPS ... YT B+MB GZ RTGS K 18.00 anında Kanada

LVTS ... YT Ö GZ N A 18.30 gün içinde

Fransa

TBF ... YT MB GZ RTGS A 18.00 anında

PNS ... YT MB+B/Ö GZ ÇN/RTGS K 16.00 anında Almanya

RTGS

... YT MB GZ RTGS K 18.00 anında Italya

BI-REL ... YT MB GZ RTGS K 18.00 anında

Japonya

BOJ-NET ... YT MB GZ RTGS K 19.00 anında

Hollanda

TOP ... YT MB GZ RTGS K 18.00 anında

İsveç

K-RIX ... YT MB GZ RTGS K 17.00 anında

İsviçre

SIC ... YT+P MB+B GZ RTGS A 16.15 anında İngiltere

CHAPS Sterling.. YT B+MB GZ RTGS K 17.00 anında

ABD

Fedwire ... YT MB GZ RTGS A 18.30 anında

Singapur

MEPS ... YT MB GZ RTGS A 18.30 anında

Hong Kong

HKD CHATS... YT+P MB GZ RTGS K 17.30 anında

Kaynak: "Statistics on payment and settlement systems in selected countries, Figures for 2004", BIS, Mart 2006.

1 YT: Yüksek tutarlı ödemeler için , P: Perakende (müşteri) ödemeleri için

2 MB: Merkez Bankası, B: Bankalar, Ö: Ödeme Birliği

3 GZ: Gerçek zamanlı aktarım

4 RTGS, Gerçek zamanlı bire bir mutabakat, ÇN: Çift taraflı netleştirme, N: Çok taraflı netleştirme

5 K: Kısıtlı katılım, A: Açık katılım

ÖDEME SİSTEMLERİ

ÖDEME SİSTEMLERİNİN KAPSAMI VE ÖNEMİ

Ödeme sistemleri, ekonomik birimler arasında mal ve hizmetlerin değişimini kolaylaştıran araçları, kurumsal ve örgütsel çatıyı, işletim süreçlerini ve haberleşme ağını kapsamaktadır. Ödeme sistemlerinin önemi, özellikle mali sektörde üstlendikleri rollerden kaynaklanmaktadır. Mali sistem içinde finansal risklere, güvenilirliğe ve hızlılığa yönelik reformlar sonrasında ödeme sistemlerinde de büyük değişimler görülmüş; bu ise para otoritelerini para politikasına yönelik karar verme süreçlerinde güçlü ve etkin ödeme sistemlerine sahip olma ve ödeme sistemi bağlantılı gelişebilecek mali sistem çapında risklerden kaçınılmasına katkıda bulunacak yönde çalışmalara yöneltmiştir.

Teknolojik gelişmelere paralel olarak bankacılıkta ortaya çıkan gelişmeler, özellikle ödeme sistemlerinde önemli değişikliklere neden olmuştur. Bankacılık sektörünün konusunu teşkil eden ve ekonomik hayatın içinde giderek büyük hacimlere ulaşan “para”, işlevini yeni bir şekle dönüştürerek elektronik ortamda kaydi para aktarımı olarak sürdürmeye başlamıştır. Büyüyen mali sektörde artan rekabet, işlem hacmine paralel olarak daha çok personele gereksinim duyulması, maliyetlerin sürekli yükselmesi, bilgi ve belgenin sürekli kullanıma hazır halde tutulması gerekliliği, müşterilere sunulan bankacılık hizmetlerinin etkinliğinin artırılması ve çeşitlendirilmesine yönelik arayışlar, çağın teknolojik olanaklarının bankacılık sektöründe yaygın ve etkin bir şekilde kullanılması gereğini ortaya çıkarmıştır.

Ö D E M E S İ S T E M L E R İ N D E A M A Ç L A R

B a n k a la ra ra sı fo n a k ta rım la rın d a e tk in lik s a ğ la n m as ı

Ö d em e ris k in in e n a z a in d irilm es i

F o n y ö n e tim in d e k o la y lık s a ğ la n m a s ı

B a n k a cılık sis tem in e y e n i h iz m e tle r su n m a fırs a tı v e rilm e si

Günümüzde, ödeme sistemleri merkez bankacılığının önemli işlevlerinden biri haline gelmiş bulunmakta, ülke finans sisteminin sağlıklı çalışması ve para politikalarının başarı ile uygulanabilmesi sürecinde en önemli unsur olarak ele alınmakta ve küreselleşme sürecinde ödeme sistemlerinin dış bağlantılarının gerçekleştirilmesi ülkenin kalkınması ve yabancı sermayenin ve yatırımcıların cezbedilmesi hedeflerinin vazgeçilmez bir öğesi olarak düşünülmektedir.

Merkez bankalarının eşgüdümleyeceği güvenilir ve hızlı işleyen bir ödeme sistemi, riskleri ortadan kaldırabilmenin yanı sıra para politikalarının etkinliğini de artırabilmektedir. Gün içinde kesintisiz olarak yapılacak ödeme gerçekleşmeleri, piyasalarda istenmeyen likidite hareketlerini engellemede rol oynayabilecektir.

ÖDEME SİSTEMLERİ

ÖDEME SİSTEMLERİNDE MERKEZ BANKALARININ ROLÜ

Ödeme sistemlerinin kurulması, geliştirilmesi, işletimi ve denetimi süreçlerinde merkez bankalarının doğrudan rol almalarının nedenleri aşağıdaki şekilde açıklanabilir:

♦ Para politikalarının başarı ile yürütülmesi için sağlıklı işleyen bir ödeme sistemine gereksinim duyulması,

♦ Ülke ekonomisi yönünden yüksek stratejik önem taşıyan bu tür sistemlerde güvenlik ve denetimin sağlanması,

♦ Yüksek tutarlı fon ödemeleri ve menkul kıymet işlemlerinin merkez bankalarında tutulan hesaplar üzerinden yapılmakta olması,

♦ Denetim yetkisi ve mevzuat belirleyici konumu nedeniyle kredi riskinin ve mali sistem çapında riskin azaltılmasındaki rolü.

Merkez bankaları yüksek tutarlı ödemelerin yapıldığı ödeme sistemlerinin genellikle sahibi konumunda olup bu sistemlerde kuralları belirler, proje geliştirir, sistem güvenliğini ve etkinliğini sağlar ve sistemlerin denetimini yaparlar.

Merkez bankaları ticari bankaların sahip olduğu diğer ödeme sistemlerinde de kuralları koyma ve denetim yetkisine sahiptirler.

Merkez bankalarının kuruluş kanunlarında, ödeme sistemleri ile ilgili görevler bulunmaktadır.

Ödeme Sistemi Türleri

Ödeme sistemleri mutabakat tekniği yönünden iki bölümde ele alınmaktadır:

- “Gerçek zamanlı bire bir (brüt) mutabakat (RTGS: Real Time Gross Settlement)” ve

- “Gecikmeli Mutabakat veya Netleştirme (Deferred Settlement / Netting)” sistemleri.

RTGS Sistemler, genellikle merkez bankalarının sahip olduğu sistemler olup yüksek tutarlı ödemeleri işlerler. Gerçek zamanlı mutabakat tekniği ile çalıştığından bu sistemlerde “kredi riski” yoktur. Varolan “likidite riski” de iyi planlanmış kuyruklama düzenekleri ve gün içi kredi temini yoluyla çözülebilmektedir. Öte yandan, netleştirme sistemlerinde gecikmeli mutabakat nedeniyle kredi riski bulunmaktadır.

Ödeme Sistemlerinde Riskler

Ödeme sistemlerinde riskler büyük önem taşır. Bu riskler yasal, işlevsel ve mali riskler ile güvenlik riskleri olarak sayılabilir. Ayrıca, bu risklerden herhangi biri, mali sisteme olan etkisi açısından “sistem çapında risk” olarak görülebilir. Ekonomik birimlerden mali sistem çapında olan veya olmayan tüm riskleri anlamaları ve yönetmeleri beklenmektedir. Özellikle, bir veya daha fazla ekonomik birimden kaynaklanan ve ekonomideki tüm ödeme gerçekleşmelerini tehdit edecek boyuttaki bütün riskler, ödemelerin güvenilir merkezi bir sistem kanalıyla gerçekleştirilmesi gereğini ve merkez bankalarının bu konudaki müdahalelerini zorunlu kılmaktadır.

ÖDEME SİSTEMLERİNDE TEMEL İLKELER

SİSTEM ÇAPINDA ÖNEM TAŞIYAN ÖDEME SİSTEMLERİNDE TEMEL İLKELER

Uluslararası Mutabakatlar Bankası (BIS) bünyesinde ödeme sistemleri konusunda çalışmalarını sürdürmekte olan Ödeme ve Mutabakat Sistemleri Komitesi (CPSS), mali sistem açısından önem taşıyan ödeme sistemlerinin etkin, güvenli ve risksiz çalışmasını teşvik etmek üzere bu konuda temel ilkeleri belirlemiş ve

“Sistem Çapında Önem Taşıyan Ödeme Sistemlerinde Temel İlkeler (Core Principles for Systemically Important Payment Systems)” başlıklı raporunda yayınlamıştır.

EFT Sistemi “Temel İlkeler” ile uyumlu olup, TCMB ödeme sistemleri konusunda merkez bankalarından beklenen görevlerini yerine getirmektedir.

TEMEL İLKELER 1. Ödeme sisteminin sağlam bir hukuksal temeli olmalıdır.

2. Sistemin kuralları ve işleyiş yordamları, katılımcının sisteme üyeliği dolayısıyla maruz kalacağı tüm finansal riskleri ve sistemin bu risklere etkisini açıkça tanımlar nitelikte olmalıdır.

3. Sistemin, kredi ve likidite risklerinin yönetiminde izlenecek yordamları açıkça tanımlanmış, bu risklerin yönetilmesini ve azaltılmasını teşvik eder, sistem işleticisi ile katılımcıların sorumluluklarını belirler nitelikte olmalıdır.

4. Sistem işlem günü içerisinde mutabakatı hızla kesinleştirebilmeli, en azından gün sonunda kesin mutabakatı sağlamalıdır.

5. Çok taraflı netleşme tekniği ile çalışan bir sistem, en azından, en büyük mutabakat yükümlülüğüne sahip olan katılımcının yükümlülüğünü yerine getirememesi durumunda dahi günlük mutabakatın zamanında tamamlanmasını sağlayacak önlemleri almalıdır.

6. Sistemde mutabakat unsuru olarak, merkez bankasında kayıtlı varlıklar kullanılmalı, aksi takdirde kullanılan varlıkların mutabakat riski ya hiç olmamalı ya da düşük olmalıdır.

7. Sistem, üst düzeyde güvenlik ve işletimsel güvenilirlik sağlamalı; ayrıca beklenmedik durumlarda iş gününün tamamlanmasını sağlayacak olağanüstü durum yordamlarına sahip olmalıdır.

8. Sistem kullanışlı ve ekonomi açısından verimli bir ödeme kanalı oluşturmalıdır.

9. Sistemin nesnel ve kamuya açıklanmış üyelik ölçütleri, adil ve kısıtsız bir katılıma izin vermelidir.

10. Sistemin yönetsel düzenlemeleri etkin, açıklanabilir ve şeffaf olmalıdır.

Merkez Bankalarının Temel İlkelerin Uygulanmasındaki Sorumlulukları

A. Merkez bankası, ödeme sistemlerindeki hedeflerini açıkça tanımlamalı ve bu konudaki rolünü ve temel politikalarını kamuoyuna duyurmuş olmalıdır.

B. Merkez bankası, ödeme sistemlerinin temel ilkelere uygun olarak çalıştırıldığından emin olmalıdır.

C. Merkez bankası, kendi işletmediği ödeme sistemlerinin de temel ilkelere uygun olarak çalıştırıldığından emin olmalı ve bu sistemlerde de denetim otoritesine sahip olmalıdır.

D. Merkez bankası, ödeme sistemlerinin güvenliğini ve etkinliğini temel ilkeler doğrultusunda arttırırken diğer merkez bankaları ve ilgili diğer yerel ve uluslararası kuruluşlarla işbirliği içinde olmalıdır.

ELEKTRONİK MENKUL KIYMET TRANSFER SİSTEMİ

EFT Sisteminin işletime alındığı 1992’den itibaren başarıyla hizmet vermesi, TCMB’yi menkul kıymetlerin elektronik ortamda işlenmesi için benzer bir sistem kurmaya yöneltmiştir. İkinci kuşak EFT Sistemi projesine paralel olarak sürdürülen bir çalışmayla geliştirilen Elektronik Menkul Kıymet Transfer (EMKT) Sistemi 30 Ekim 2000 tarihinde hizmete açılmıştır.

EMKT Sistemi katılımcıları arasındaki devlet iç borçlanma senedi (DİBS) aktarım ve mutabakatlarının elektronik ortamda, kaydi ve gerçek zamanlı olarak yapılmasını ve işlemlere ilişkin gerekli belge ve raporların üretilmesini sağlar. Bankalar arası menkul kıymet aktarımları için etkin ve hızlı bir kanal oluşturan sistem hem kredi riskini ortadan kaldırmakta, hem de fiziksel değiş tokuşa ve basıma olan ihtiyacı en aza indirmektedir.

AMAÇLAR

EMKT Sistemi ile

Bankalararası menkul kıymet aktarımlarında etkinlik ve hızın sağlanması,

Kredi riskinin ortadan kaldırılması,

Kıymet yönetiminde kolaylık sağlanması,

Etkin sorgulama ve raporlama yapılması,

Fiziksel değiş tokuşun ve basımın azaltılması

amaçlanmıştır.

EMKT SİSTEMİ

EMKT SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ

KAPSAM

Sistemde Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu gibi DİBSler ile birlikte Özelleştirme İdaresi ve Kamu Ortaklığı Fonu gibi diğer kamu kuruluşları tarafından ihraç edilen senetlere ilişkin işlemler yapılır.

KAYDİ İŞLEM

Menkul kıymetlere ilişkin bilgiler elektronik ortamda kaydi olarak tutulur.

AKTARIM VE MUTABAKAT

Alım satım işlemleri sistem dışında yapılır. EMKT sisteminde işlemlerin sonuçlarına ilişkin aktarım ve mutabakat gerçekleştirilir.

BİRE BİR MUTABAKAT

Sisteme gelen menkul kıymet aktarım istekleri anında ve tek tek yerine getirilir.

KESİN VE İPTAL EDİLEMEZ İŞLEM

Bir katılımcının gönderdiği kıymet aktarım mesajı EMKT Merkezine ulaştığında işleme alınır ve gönderen ile alıcının depoları günlenir. Ödeme karşılığı teslimat koşuluyla gönderilmiş ve ödemesi yapılmadığı için henüz gerçekleşmemiş işlemler iptal edilebilir. Sistemde mutabakatı yapılmış mesajı iptal etmek mümkün değildir.

ALACAKLANDIRMA

Sistemde bir katılımcı diğer bir katılımcının depo hesabını yalnızca alacaklandırabilir. Ancak TCMB olağanüstü durumlarda gerektiğinde doğrudan borçlandırma yapabilir.

SINIRLI KATILIM

Sisteme yalnızca EFT Sistemi katılımcısı bankalar katılabilmektedir.

Belli türde menkul kıymet (DİBS’ler)

Kaydi işlem

Bire bir mutabakat

Gerçek zamanlı işlem

Ödemesiz kıymet aktarımı

Ödeme karşılığı kıymet aktarımı

Fiziksel basım

Anlık sorgulama ve raporlama olanağı

Güvenli ve güvenilir işlem ortamı

EMKT SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ

EMKT SİSTEMİ

ÖDEME KARŞILIĞI TESLİMAT

EMKT Sistemi bir gerçek zamanlı ödeme karşılığı teslimat (ÖKT) sistemidir. Bu sistemde kıymet teslimatı ve karşılık gelen ödemenin mutabakatı eş zamanlı olarak yapılır. Dolayısıyla bu işlemlerde kredi riski yoktur.

ÖDEMESİZ KIYMET AKTARIMI

Bir katılımcı, deposunda bulunan bir kıymeti ödeme karşılığı olmaksızın bir başka katılımcının deposuna aktarabilir. Bu işlem türü daha çok borsada yapılan alışverişlerin sonucunda oluşan net pozisyonların aktarımı ve mutabakatı için kullanılmaktadır.

Ödeme Karşılığı Kıymet Teslimatı

B Bankası

Bloke

A

EFT MERKEZİ A

B

A B

EFT Hesapları

Kıymet aktarım istemi

Ödeme

A Bankası

EMKT MERKEZİ

EMKT Depoları

Eşleme

Bilgi Uyarı

Ödeme

1

2

3 4

5

6

Teyit

PARÇALI TESLİMAT

Menkul kıymet sahibi tarafından belirtilmek koşuluyla, ödeme karşılığı teslimatlarda, yapılan ödeme miktarına karşı gelecek miktarda menkul kıymetin aktarılması mümkündür.

DÜZELTİCİ DOĞRUDAN BORÇLANDIRMA TCMB gerekli gördüğü durumlarda bir katılımcının EMKT Sistemindeki deposunu borçlandırmak, diğer bir katılımcının deposunu alacaklandırmak üzere menkul kıymet aktarımı yapılabilir.

FİZİKSEL TESLİMAT

Katılımcı talep ettiğinde, deposunda bulunan menkul kıymet fiziksel olarak teslim edilmek üzere EMKT Sistemi dışına çıkarılabilir. Ayrıca katılımcı tarafından teslim edilen fiziksel kıymet de katılımcının EMKT depolarına aktarılabilir.

DEPOLAR ARASI AKTARIM

Katılımcı kendi depoları arasında menkul kıymet aktarımı yapabilir.

EMKT SİSTEMİ

EMKT SİSTEMİ İŞLEMLERİ

Sistemde yapılan işlemler, yapılan işlemin ödeme koşullu olup EFT mutabakat hesabını etkilemesine göre ve işlemin kaynağına göre ikiye ayrılır:

Depolar arası kıymet aktarımı

Bankalararası ödemesiz kıymet aktarımı

Bankalararası ödeme karşılığı kıymet teslimi (ÖKT)

İşlem iptali

Sorgulama, rapor alma

EMKT Merkezi duyuruları

Katılımcı İşlemleri TCMB’nın EMKT İşlemleri

TCMB portföyü işlemleri

Basılı forma dönüşüm

Kaydi forma dönüşüm

Teminat deposu işlemleri için yetkilendirme

Kıymetlerin doğrudan borçlandırılması

İşlem izleme (sorgulamalar) / İptal

Statik verilerin günlenmesi ÖDEME KOŞULUNA GÖRE

Ödeme karşılığı kıymet aktarımı

Katılımcı, kıymetlerinin belirli bir ödeme karşılığında bir başka katılımcıya aktarımını isteyebilir.

Ödemesiz kıymet aktarımı

Katılımcı ödeme ilişkisi olmadan bir başka katılımcıya kıymet aktarabilir.

İLGİLİ TARAFLARA GÖRE

Bankalararası işlemler

Katılımcılar arasında birincil ve ikincil piyasa işlemlerine ilişkin olarak yapılan kıymet aktarımları.

TCMB’ye özgü işlemler

TCMB tarafından yapılan kıymet tanımlama, resmi gazete fiyatı tanımlama, yetki verme işlemleri.

Katılımcının merkezden sorgulamaları

Katılımcının EMKT Merkezine gönderdiği sorgulamalar ile Merkezin katılımcıya istenen bilgiyi taşıdığı raporlar.

Merkezden duyurular

EMKT Merkezinden gönderilen ve sistemin işleyişine ya da kıymetlere ilişkin bilgileri içeren mesajlar (resmi gazete fiyatı, yeni kıymet bildirimi).

EMKT SİSTEMİ

EMKT SİSTEMİNİN DİĞER SİSTEMLERLE İLİŞKİSİ

Kıym et T

eslim atı Yetkilendirme

EM KT ile Bağlantılı Sistem ler

Takasbank

EM KT

TCM B

EFT

Ö K T

EFT SİSTEMİ

EMKT Sisteminin EFT Sistemi ile doğrudan bağlantısı bulunmaktadır. Bu bağlantı sayesinde, iki katılımcı arasında ödeme karşılığı teslimat (ÖKT) koşuluyla fon ve kıymet aktarımı istendiğinde kıymet ve fon aktarımları eşzamanlı yapılır.

İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank)

Bankalar ve aracı kurumlar tarafından İMKB’de yapılan işlemlerin mutabakatını gerçekleştiren Takasbank da EMKT Sistemi katılımcısıdır. Sisteme bağlı diğer katılımcılar ile Takasbank arasındaki menkul kıymet aktarımları EMKT Sistemi ile yapılır. İMKB’de DİBSlere ilişkin yapılan işlemlerin mutabakat sonuçları da EMKT Sisteminde gerçekleştirilir. Ayrıca EMKT Sistemi katılımcısı olmayan aracı kurumlarına ilişkin aktarımlar da Takasbank aracılığıyla EMKT Sisteminde gerçekleştirilir.

TCMB SİSTEMİ

TCMB bir katılımcı olarak EMKT Sistemine bağlıdır. Katılımcıların TCMB’deki çeşitli piyasalarda işlem yapmak için kullandıkları teminat depolarına giriş ve çıkışlar TCMB sistemine bilgi verilmesi veya TCMB’den onay alınmasıyla gerçekleşir.

DİBS’lerle İlgili Sistemler

ALIM SATIM AKTARIM SİSTEMİ BİRİNCİL PİYASA

TCMB

MUTABAKAT BİÇİMİ

EMKT Gerçek zamanlı

bire bir İKİNCİL PİYASA

EMKT SİSTEMİ

EMKT SİSTEMİ İŞLETİM BİLGİLERİ

EMKT SİSTEMİNDEN GEÇEN TOPLAM MESAJ ADEDİ

2000* 2001 2002 2003 2004 2005 2006**

ÖKT işlemleri 12.313 19.364 14.508 12.172 16.309 19.588 6.041 Depolar arası aktarım 34.231 116.726 60.101 59.908 69.631 67.957 23.047 Ödemesiz aktarım 20.323 94.346 74.968 74.874 86.607 83.480 29.550 Basılı forma dönüşüm 188 1.907 2.766 2.286 1.646 868 309

Kaydi forma dönüşüm 128 923 1.097 1.055 967 503 163

TOPLAM 67.183 233.266 153.440 150.295 175.160 172.396 59.110

* Rakamlar 30 Ekim - 31 Aralık 2000 dönemine aittir.

** Rakamlar Mayıs 2006 sonu itibarı iledir.

EMKT SİSTEMİ

DİĞER ÜLKE MENKUL KIYMET SİSTEMLERİ

BAŞLICA MENKUL KIYMET MUTABAKAT SİSTEMLERİ

Kıymet Türü¹ Sahibi/

Yöneticisi²

Ödemenin mutabakatı

Kıymet mutabakatı³

ÖKT düzeneği⁴

Türkiye

EMKT ...DT MB B B ÖKT1

Belçika

NBB Clearing ...DT, D MB B B ÖKT1

CIK ...H, D B B N ÖKT1

Euroclear ...B, M, DT, H, D B B B ÖKT1

Kanada

CDSX ...B, DT, H, D B, MKB, D N B ÖKT2

Fransa

RGV ...B, M, DT, D, H Euroclear France RTGS RTGS ÖKT1 RELIT ...B, M, DT, D, H Euroclear France N B ÖKT2

Almanya

CBF ...B, DT, H, D MKB RTGS, N RTGS, B ÖKT1 + ÖKT2/3⁵

Italya

LDT ...B, DT, H, D MB N N ÖKT3

EXPRESS...B, DT, H, D Monte Titoli RTGS RTGS ÖKT1 Monte Titoli ...B, DT, H, D Monte Titoli --- RTGS ---

Japonya

JGB services ...DT MB RTGS RTGS ÖKT1

Hollanda

Eurolear

Netherlands ...

B, DT, H Euroclear RTGS RTGS ÖKT1

İsveç

VPC ...DT, H, D B, D B/N B Var

İsviçre

SECOM ...B, DT, H, D B, D B B ÖKT1

İngiltere

CREST ...B, M, DT, H, D B, MB, MKB, D RTGS RTGS ÖKT1

ABD

Fedwire (NBES) ...DT, D MB RTGS RTGS ÖKT1

DTC (SDFS) ...B, M, H, D B, MKB, D N B ÖKT2

Singapur

MEPS-SGS ... DT MB RTGS B ÖKT1

Hong Kong

CCASS ... H, D MKB B/N B/N ÖKT1/ ÖKT3

CMU ... DT, D MB B/N B/N ÖKT1/ ÖKT3

Kaynak: "Statistics on payment and settlement systems in selected countries, Figures for 2004", BIS, Mart 2006.

1 B = Bono; M = Mevduat sertifikası; DT = Devlet tahvili; H = Hisse senedi; D = Diğer

2 B = Banka; MB = Merkez bankası; MKB = Borsa; D = Diğer

3 B = Bire bir (brüt); N = net; RTGS = gerçek zamanlı bire bir mutabakat.

4 ÖKT1 = ödeme ve menkul kıymet ayaklarının eş zamanlı brüt mutabakatı ile Ödeme Karşılığı Teslimat (ÖKT)

GÜNLÜK İŞ AKIŞI

EFT-EMKT Sisteminde günlük çevrim günbaşı, mesaj değişimi ve günsonu dönemlerinden oluşur.

GÜNBAŞI İŞLEMLERİ

Merkez sistem bileşenlerinin açılışı ve yeni işgünü için gerekli ön hazırlıklar yapılır.

2) Vadesi gelen kıymetler depolardan çıkartılır:

EMKT bileşeninde katılımcıların depoları taranarak vadesi o gün son bulan kıymetler depolardan silinir. Bu kıymetlere ilişkin bilgi önceki gün günsonu döneminde katılımcıya bildirilir.

3) Sistem katılımcılara açılır:

Katılımcıların aktarıcı bilgisayarları ile oturum açmaları için sistem hazır duruma geçirilir.

4) Açılış duyurusu yapılır:

EFT-EMKT Merkezinin hazır olduğu mesaj ile duyurulur.

5) Normal mesaj değişimi:

Katılımcılar EFT ve EMKT mesajlarını gönderebilir ve kendilerine gelen mesajları alabilirler.

6) Toplu mesaj gönderimine geçiş duyurusu yapılır:

Düşük tutarlı ödeme mesajlarının kısa süreli beklemelerle iletilmesini sağlayan toplu olarak mesaj gönderimi, aktarıcı bilgisayarın merkezden bu işleme özel başlama mesajını alması gerekir. Bu mesaj merkezden alındığında, aktarıcı bilgisayarlar önceden belirlenen toplu gönderim kıstaslarına göre otomatik olarak toplu mesaj gönderimine başlar.

7) Resmi gazete değerlerinin aktarımı:

Kıymetlerin resmi gazete değerleri, TCMB anabilgisayarından alındığı zaman katılımcılara duyurulur.

GÜNLÜK İŞ AKIŞI

GÜNSONU İŞLEMLERİ

1) Aşamalı olarak mesaj kanalları kapatılır:

Günlük iş akışı sırasında Merkez tarafından daha önceden belirlenmiş mesaj gruplarının çeşitli saatlerde sisteme gelmesi engellenebilir.

2) Toplu mesaj gönderimi durdurulur:

Kapanış saatinden 30 dakika önce aktarıcı bilgisayarlarda toplu mesaj kıstasları devreden çıkarılır.

3) Kapanış başladı duyurusu gönderilir:

Merkezden sistem kapanışının başladığı duyurusu tüm katılımcılara gönderilir. Katılımcılar halen aynı işgünü tarihli mesajları gönderebilirler.

4) Fon ayırımları iptal edilir:

Katılımcı tarafından gün içinde yapılmış fon ayırımları iptal edilerek ayrılmış fonlar serbest bırakılır. Bu fonlar katılımcının varsa kuyruklarındaki mesajların gönderiminde —katılımcının verdiği öncelikler dikkate alınarak— kullanılır.

5) Mesaj alışı tümüyle durdurulur:

Kapanış duyurusunun gönderilmesinden beş dakika sonra, Merkez sistemler mesaj alışına kapatılır. Merkez hiçbir yeni mesajı kabul etmez.

6) Gerçekleşmemiş ödemeler iptal edilir (EFT):

Kuyruklarda bekleyen ödeme mesajları iptal edilir. Ödemenin göndericisi olan katılımcı, iptal edilen her ödemesi için bir hata mesajı alır.

7) Gerçekleşmemiş kıymet aktarımları iptal edilir (EMKT):

Bu noktada EMKT bileşeni onay, eşleme ya da karşılığı olan fonu bekleyen kıymet aktarımı işlemlerini, parçalı satışların kalan kısımları da dahil olmak üzere, iptal eder. İptal edilen mesajlarla ilgili hata mesajları katılımcıya gönderilir.

8) Ertesi güne ilişkin faiz ödemeleri ve geri ödemeler duyurulur:

EMKT bileşeni ertesi işgününde yapılacak faiz ödemelerini ve geri ödemeleri katılımcılara ilgili duyurularla bildirir.

9) EFT ve EMKT mutabakat raporları gönderilir:

Merkez sistem, mutabakatın sağlanması amacıyla her katılımcıya kendisiyle ilgili o işgününde yapılan EFT

GÜNLÜK İŞ AKIŞI

10) Katılımcıların bağlantıları kesilir:

Mutabakat bilgilerini sistemden başarıyla alan katılımcıların sistemle bağlantıları kesilir.

11) Aktarıcı bilgisayarlarda yeni gün için hazırlıklar yapılır:

Sistemle bağlantısı kesildikten sonra tüm aktarıcı bilgisayarlarda

gün içinde gerçekleşmeyen işlemler iptal edilir, gerekli uyarılar yazıcılara ya da anabilgisayara gönderilir,

işgününün tarihi değiştirilir,

günsonu raporları hazırlanır.

12) Merkezlerde gerekiyorsa statik veriler günlenir:

Gerekiyorsa yeni katılımcı ekleme, katılımcı çıkarma, iletişim ağı adres değişikliği gibi işlemler yapılır.

Merkez sistem, katılımcıların bu bilgiler üzerinde anlaşmaları için gerekli desteği sağlar.

13) Günlük bakım işlemleri:

Günsonunda tüm sistemlerin rapor ve yedekleme işlemleri yapılır.

ÜCRETLENDİRME

TCMB tarafından EFT-EMKT Merkez Sistemlerinin donanım ve yazılımlarına ilişkin yatırım ve işletim giderlerinin karşılanması amacıyla sistemden geçen mesajlardan ücret alınmaktadır. Ödeme mesajlarında ücret, mesaj ile gönderilen tutara bağlı olarak ya sabit ya da tutara oranlıdır. Sorgulama ve rapor mesajlarının ücreti sistemde yapılan işleme göre belirlenir. Ücretler TCMB tarafından hazırlanan Tarifeler Yönetmeliği ile duyurulur.

Bankaların EFT-EMKT Sistemine bağlanmada kullandıkları aktarıcı bilgisayar donanım, yazılımı ve iletişim sistemi yatırım ve giderleri ise TBB’nin koordinasyonu ile katılımcılar tarafından karşılanmaktadır.

2006 Yılı için ücretler:

4 bin YTL’den az tutarlı havale için 0,10 YTL sabit 4 bin - 400 bin YTL arası tutarlı havale için 0,000025 oranlı 400 bin YTL ve üstü tutarlı havale için 10,50 YTL sabit

EMKT mesajlarından 0,10 YTL sabit

Haber nitelikli mesajlardan 0,10 YTL sabit

Sorgulama ve raporlar için Değişik

KATILIMCILARA YÖNELİK BELGE ve TOPLANTILAR

KATILIM TAAHHÜTNAMESİ

Sistemde çalışmak isteyen ve TCMB tarafından uygun görülen adaylar TCMB tarafından hazırlanan katılım taahhütnamesini imzalarlar. Bu taahhütname ile katılımcı TCMB tarafından belirlenen kurallara uymayı ve yükümlülüklerini yerine getirmeyi kabul eder.

İŞLETİM KURALLARI

İşletim Kuralları Sistemin işleyişi ve uygulamaya ilişkin genel kurallar ile sistemdeki tarafların hak ve yükümlülüklerini düzenler.

Katılımcılar İşletim Kuralları’na ve bu kuralların eki olan düzenlemeler ile bu konulara ilişkin genelgelere uymak zorundadırlar. TCMB, bu kuralları gerek gördüğü veya katılımcılardan gelen istekleri uygun bulduğu durumlarda değiştirebilir. Sisteme ilişkin yapılacak değişikliklerde, değişikliklerin sistemin yukarıda değinilen amaçları ve teknolojik gelişmeler doğrultusunda olması temel alınacaktır. Yapılacak değişiklikler (derhal uygulanması zorunlu olanlar dışında) katılımcılara uygulamadan önce duyurulur.

KULLANIM KURALLARI

Bu kılavuz, EFT-EMKT Sisteminin sunduğu işlem olanaklarını, her işlemin akışını ve akışta kullanılan mesajları ayrıntılı olarak açıklar. Kılavuzda ayrıca sistemde kullanılan tüm mesajların alfabetik dizini ile mesajların teknik özelliklerini gösteren tablolar, günlük iş akışının ve toplu mesaj gönderiminin ayrıntılarını içeren ekler de yer alır.

KATILIMCI TOPLANTILARI

Sistemlerin geliştirilmek üzere analizlerinin başladığı dönemden itibaren katılımcılarla çeşitli toplantılar yapılarak ortaya çıkan yeni gereksinimlerin belirlenmesi, öneri ve değişiklik taleplerinin görüşülmesi sağlanmaktadır. Proje geliştirme sürecinin değişik dönemlerinde düzenlenen teknik forumlarla katılımcılara düzenli olarak operasyonel ve teknik bilgi aktarımı yapılmıştır. TBB tarafından düzenlenen EFT Kullanıcıları Toplantıları ile katılımcıların işletime yönelik sorunlarını görüşmek üzere bir araya gelmeleri için ortam yaratılmaktadır.

İNTERNET SİTESİ ve E-POSTA GRUBU

TCMB internet sitesinde kamuya açık olan ve EFT-EMKT sisteminin tanıtıldığı bir Ödeme Sistemleri bölümü yer almaktadır. Bir diğer internet sitesi ise sadece EFT-EMKT Sistemi katılımcılarının ve TBB’nin erişimine açık olan ve belgelerin güncel kopyalarını, toplantı tutanaklarını, istatistiki raporları ve duyuruları içeren sitedir. EFT-EMKT Sistemi katılımcıları ayrıca EFT-EKMT e-posta grubu aracılığıyla birbirleriyle ve TCMB ile iletişim kurmaktadır.

BELGELENDİRME

BIS YAYINLARINDA EFT VE EMKT SİSTEMLERİ

“Merkez Bankalarının Bankası” konumundaki Uluslararası Mutabakatlar Bankası (BIS) tarafından yayınlanan ve ülkelerin ödeme sistemlerinin tanıtıldığı “Ödeme Sistemleri - Kırmızı Kitaplar”

serisinde, ülkemiz ödeme sistemlerinin tanıtıldığı

“Payment Systems in Turkey “ kitabı yayımlanmıştır.

Bu yayının tam baskısına www.bis.org veya www.tcmb.gov.tr adresinden erişilebilir.

COMMITTEE ON PAYMENT AND SETTLEMENT SYSTEMS

January 2000

PAYMENT SYSTEMS IN TURKEY

Prepared by the Central B ank of the Republic of Turkey and the Co mmittee on Payment and Settle me nt Systems of the

central banks o f the Group of Te n countries

BANK FOR INTERNATIONAL SETTLEMENTS Basel, Switzerland

SÖZLÜKÇE

Kısaltmalar için kitapçığın başına bakınız.

Aktarıcı bilgisayar Katılımcıların Sistemde işlem yapmasını sağlayan ve EFT-EMKT İşletim Birimince onaylanmış bulunan bilgisayar donanım ve yazılımı.

Çevrimiçi işlem Sistemin özel iletişim ağı üzerinden bilgi aktarımıyla gerçekleştirilen işlem.

Doğrudan borçlandırma Alacaklı tarafın istemine ve borçlu tarafın onayına bağlı olarak gerçekleşen ödeme işlemi.

Doğrudan kıymet borçlandırma

TCMB’nin gerekli gördüğü durumlarda bir katılımcının EMKT hesabını borçlandırmak, diğer bir katılımcının EMKT hesabını alacaklandırmak veya bir katılımcının kendi EMKT hesapları arasındaki kıymet aktarımını gerçekleştirmek üzere TCMB tarafından gerçekleştirilen kıymet aktarımı işlemi.

Düzeltici doğrudan borçlandırma

TCMB’nin gerekli gördüğü durumlarda bir katılımcının EFT mutabakat hesabını borçlandırmak, diğer bir katılımcının hesabını alacaklandırmak üzere TCMB tarafından gerçekleştirilen fon aktarımı işlemi.

EFT bileşeni Fon aktarım ve mutabakatını gerçekleştiren Merkez bileşeni.

EFT mutabakat hesabı EFT bileşeninde katılımcı adına tutulan, Katılımcının sistemde bulundurduğu YTL fonu izleyen ve üzerinde gerçek zamanlı bire bir mutabakat gerçekleştirilen elektronik sayaç.

EMKT bileşeni Menkul kıymet aktarım ve mutabakatını gerçekleştiren Merkez bileşeni.

EMKT hesabı EMKT bileşeninde katılımcılar adına tutulan ve üzerinde gerçek zamanlı işlemlerin kaydi olarak gerçekleştirildiği menkul kıymet hesabı.

Gerçek zamanlı bire bir mutabakat

Ödeme emirlerinin alındıkları an tek tek mutabakatlarının yapılması.

Gönderen Bir işleme ilişkin mesajı Merkeze ileten katılımcı.

Gün içi kredi Bankacılık sisteminin gün içinde ortaya çıkan acil fon gereksiniminin karşılanabilmesi amacıyla TCMB tarafından katılımcıya sağlanan likidite tutarı.

İletişim ağı Aktarıcı bilgisayarlar ile Merkezin iletişimini sağlayan bileşen.

İşletim Birimi Sistemin Merkez ve iletişim ağı bileşenlerinin işletimini sağlayan, katılımcı sistemi için yardım masası desteği veren, katılımcı adayının sisteme katılımı öncesindeki hazırlıklarını destekleyen ve sisteme katılacak kuruluşun personeline sistemin kullanımına ilişkin eğitim veren TCMB bünyesindeki birim.

Katılımcı Sisteme doğrudan bağlanarak işlem gerçekleştirebilen ve sistemde bir kodla tanımlanan kuruluş.

Kıymet

(menkul kıymet)

EMKT bileşeni içerisinde işlem gören menkul kıymetleri (TC Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı tarafından ihraç edilen Devlet İç Borçlanma Senetleri;

Kamu Ortaklığı İdaresi Başkanlığı tarafından ihraç edilen Gelir Ortaklığı Senetleri; Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından ihraç edilen Özelleştirme Senetleri gibi).