Bireysel ve Sosyal Risk

(1)

Özlem ÖZKILIÇ

E. İş Başmüfettişi Kimya Yük. Müh.

E. İş Teftiş İstanbul Grup Bşk. Yrd.

A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı

Bireysel ve Sosyal Risk

Özlem ÖZKILIÇ – E. İş Başmüfettişi ozlem@onderakademi.com

Yönetmelik

Mümkün olan en yüksek önlem seviyesi

MADDE 9– İşletmeci, kantitatif risk değerlendirmesine göre belirlediğitehlikeli ekipmanlariçin senaryo edilen her birbüyük kazanın her türlü sonucunun meydana gelme frekansını 1x10^-4/yıl seviyesine veya bu seviyeden daha küçük bir seviyeye indirmek zorundadır.

ALARP Bölgesi ALARP veya tolere

edilebilir bölge (Sadece bir fayda geçerliyse risk alınır.)

{Sınıf II , Sınıf III }

Kabul Edilemez Alan {Sınıf I}

X

Geniş Ölçüde Kabul Edilebilir Bölge {Sınıf IV } X

$

Katastrofik birolayın (Örn; Gaz bulutu patlaması, Jet fire, toksik gaz bulutu yayılması vb. ) meydana gelme olasılığı

1x10-4/yıl

Yönetmeliğimize göre bir riskin ALARP seviyesinde olduğunun kabulü için o riskin frekansının 1x10-4/yıl’dan küçük olması gereklidir.

Zorunlu Risk Azaltma

Hiçbir güvenlik tedbiri olmadan risk durumu Kabul

edilebilir risk Kalıntı risk

Tasarım

10^-6 10^-4 10^{- 3} 10^-2 10^-1 RİSK

Temel Proses Kontrolü Operatör Alarmları

Mekanik Güvenlik Koruma Sistemleri

Otomatik Sistemler

SCE

SCE TCE

TCE

TCE DP DP

DP DP

Olay Ağacı

Tehlikeli Olaylar TCE

IE IE

IE

IE IE

IE

IE IE IE

IE IE

Hata Ağacı

Başlatıcı Olaylar

VEYA

VEYA VE

VEYA

VEYA VE

VEYA SENARYO

CE Kritik Olay

Önleyici Bariyerler

Yatıştırıcı Bariyerler

Katastrofik bir olayın (Örn; Gaz bulutu patlaması, Jet fire, toksik gaz bulutu yayılması vb.) meydana gelme olasılığı

1x10-4/yıl

dan küçük

olmalıdır.

KAZA

Mümkün Olan En Yüksek Önlem Seviyesi (As low as is reasonably practicable–

ALARP)

Arazi Kullanım Planlaması

(Land Use Planning)

BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZALARIN ÖNLENMESİ VE ETKİLERİNİN AZALTILMASI HAKKINDA YÖNETMELİK

Birebir uyumlaştırma mevcut mu?

(2)

Özlem ÖZKILIÇ – E. İş Başmüfettişi ozlem@onderakademi.com Seveso II Direktifi,konutalanlarında, halk tarafından

kullanılan alanlarda daha fazla koruma sağlamakiçin Arazikullanımı ile ilgili politikalarınınuygulanmasını gerektirmektedir.

AraziKullanım Planlaması, risk teşkil edenkuruluşların arasında uygun mesafelerin uzun vadede korunmasını ve mevcutkuruluşların olduğu yerlerdekişilerin maruz kaldığı riskin artmaması için ek teknik önlemleridikkate almayı gerektirmektedir.

Mevzuatımıza göreALARP seviyesi“her bir büyük kazanın her türlü sonucunun meydana gelme frekansı”

olaraktanımlanmaktadır.

Ancak Avrupa Birliğinde Seveso Direktifi deyince ALARP seviyesi ülkemizden farklı olarak tanımlanmaktadır.

Seveso II direktifikapsamında üst seviyeli bir endüstriyel tesishenüz kurulumaşamasına başlamadan, LUP (Land Use Planning) yani

“Arazi Kullanım Planlama”amaçlı çalışma yapmak zorundadır.

Örneğin; Hollanda’da mevzuat, bir tesisin kurulmadan evveldepolayacağı kimyasal maddeler, miktarları ve tesisin proses detaylarını kullanarak bir tehlike modellemesiçalışması yapmasını ve yetkili merciilere sunmasınızorunlututmaktadır.

Çalışmada ortaya çıkacakrisklerinnüfus içeren yerleşim bölgelerine etkisi sonucu tesisin kurulumuna izin verilmekteya da verilmemekteveya riskinazaltılması için plandeğişikliğiönerilmektedir.

Bu uygulama sonucu tesisin olası risklerinin dahakurulum aşamasındasonuçlarının ve olasılıklarının belirlenmesi mümkün olmaktadır.

Hem tesislerde riskler ile ilgiliön bilinç sağlanmakta, hem de ulusal veritabanında bilgi direk yerini almakta ve

harici eylemplanlarının oldukça hızla oluşturulması bu sayedemümkün olmaktadır.

(3)

Özlem ÖZKILIÇ – E. İş Başmüfettişi ozlem@onderakademi.com Kantitatif Risk Analizi (QRA)tehlikeli tesislerde meydana

gelebilecek felaketolaylarına ilişkin riski tanımlamak için kullanılan sistematik bir yaklaşımdır.

22-10-2015 Özlem ÖZKILIÇ – E. İş Başmüfettişi ozlem@onderakademi.com

Proses Tehlike Analizi (HAZOP)

Bow Tie Modelleme

LOPA – Bariyer Analizi

Sayısal

Modelleme

(QRA) Büyük Kaza

Senaryoları Oluşturulması için

Sıvı birikinti

Buharlaşma Alanı

Buharlaşma Gaz

+ buhar

Set

Örnek –Patlama Sonucu Aşırı Basınç Konturu – Tesis Binalarına Etkileri

7 kPa 14 kPa 21 kPa 35 kPa Patlama Senaryosu Lokasyonu Patlama modellemesi yapmaya

yarayan bir yazılım ile elde edilir, tesis planı üzerine çizilerek etkilenecek binaların tespit edilmesi sağlanır.

Örnek –Termal Radyasyon Konturu

Tesis içerisindeki kilit sistemlerin etkilenme olasılıkları belirlenir.

Yangın sistemleri, kontrol odaları vb…

Risk ModellemeSimülasyonu

10^-8

10^-7 10^-6 10^-5

Burada hala bazı riskler mevcut!

Örnek: Toksik Gaz Salınım-Gaz Dağılması Sayısal Modelleme

Rüzgar Yönü!

Toksik Gaz Yayılım Senaryoları

Gaz yayılımı modellemesi yapmaya yarayan bir yazılım ile elde edilir, tesis planı üzerine çizilerek etkilenecek alanların tespit edilmesi sağlanır.

Kantitatif Risk Analizi (QRA)sonuçları:

• HARİCİ ACİL DURUM PLANLARI’nın hazırlanmasında,

• Halkın (kimyasal) tesisine olması gereken mesafeyi belirlemede,

• Devletin fiziki sanayi/ yerleşim bölgeleri planlamalarında,

• Üst seviyeli kuruluşların veya alt seviyeli kuruluşların arasındarisklerikarşılaştırmakta,

• Sahadaki personelin veyaçevredeki halkın maruz kaldığı riski belirlemek amacıyla kullanılır.

(4)

 Seveso Direktifi uygulananülkelerde tehlikeli maddeler üreten, kullanan veya bulunduran tüm şirketler faaliyetlerine başlamadan önce ruhsat almak durumundadır.

 Ruhsatbaşvurusunda şirketinQRA (Kantitatif Risk Analizi)göre bireysel riski ve sosyal riskihesaplamasıgerekmektedir.

Kendini kurtarma kapasitesidüşük/ sınırlı insanların bulunduğu yapılar

• Evler

• Hastaneler

• Anaokulu

• Büyük alışveriş merkezleri

• 1500 m2’den büyük ofisler (50’den fazla kişinin bulunduğu)

Özlem ÖZKILIÇ – E. İş Başmüfettişi ozlem@onderakademi.com Özlem ÖZKILIÇ – E. İş Başmüfettişi ozlem@onderakademi.com

8 Psia

5 Psia

3 Psia

Bireysel risk, belirli bir faaliyetle bağlantılı tehlikeli maddelerin nedenolduğu bir olay sonucu, hiçbir koruma olmadan belirli bir noktada sabit olarak duran birkişinin ölme riskiniifade eder.

Yani, Yıllık Kalıntı Risk Oranı 10^-4 konturuiçinde zarar görebilir hiçbir hedefolmamalıdır.

(5)

Mesafe

Etki yok

Ölümcül etki yok Büyük kaza ölümcüllük olasılığı

1x10-4

1x10-5 1x10-6

1,0E-11 1,0E-10 1,0E-09 1,0E-08 1,0E-07 1,0E-06 1,0E-05

1 10 100 1000

Ölüm sıklığı-F (/yr)

Ölüm Sayısı -N ALARP Bölgesi

Risk kabul edilebilirliksınırı Bu bölgede risk

kabul edilemez

Bu bölgede risk kabul edilebilir

Maliyet-fayda risk azaltma bölgesi

Maliyet-fayda analizisınırı Tehlikeli bir proses faaliyetinin

gerçekleştirildiği yerin çevresinde faaliyettendolayı bir yılda bir grupinsanın ölmesi olasılığıdır.

Tehlikeli bir faaliyetin gerçekleştirildiği yerin çevresinde faaliyetten dolayı bir yılda bir grup insanın ölmesiihtimalidir.

Hollandaİçin Kabuk Kriteri:

10Kişi için (10^-5/yıl) 100kişi için (10^-7/yıl), 1000kişi için (10^-9/yıl),’dur.

İngiltere İçin Kabuk Kriteri:

10Kişi için (10^-7/yıl) 100kişi için (10^-9/yıl), 1000kişi için (10^-11/yıl)’dır.

2000 250

500 1000

100

ölüm olasılığı

2*10^-6

350 ölüm olasılığı 3*10-6 200ölüm

olasılığı 3*10-6 40 ölüm olasılığı 2*10-6

N veya daha fazlası sayıdaki ölüm olasılığı

N F(N)

350 3*10^-6 3*10^-6/yıl 200 3*10^-6 6*10^-6/yıl 100 2*10^-6 8*10^-6/yıl

F (yıllık 10-6) 10

8

6 3

F-N eğrisinde 4 nokta

1 Senaryo (Tank -VCE), F=10

^-6

/yıl

3750yaşayan kişi 4 rüzgar yönü 4 kaza senaryosu olasılığı

(6)

Özlem ÖZKILIÇ – E. İş Başmüfettişi ozlem@onderakademi.com Kısaca, Seveso II Direktifi Madde 12

kapsamındaAraziKullanım Planlaması,şu hususları kontrol ederek büyük kazaları önlemeyi vekazaların etkilerini sınırlandırmayı amaçlar:

- Yeni kuruluşların yer seçimi, - Mevcut alanlardayapılacak değişiklikler ile - Yeniyerleşim alanları, ticari alanlar, ulaşım bağlantıları, halk tarafından kullanılan yerler ile ilgili planlama,

- Harici EylemPlanları hazırlanması.

Seveso III direktifiişyerleri ileyerleşim alanları, anaulaşım yolları arasında uygun emniyet mesafelerigerekliliğini getirmektedir.

 Harici Acil Durum Planları için temel gereklilikleri Bireysel ve Sosyal Riskhesaplamaları belirlemektedir.

Bu gereklilikler kapsamında, bu kurumlar daha ayrıntılı ve uygun bir şekilde hazırlanmış tesis içi acil durum planına sahip olmalıdır.

 Ülkemiz için hem Seveso II direktifi hem de yapılması gerekli kantitatif risk değerlendirmesi, tank yangın ve modellemeleri, bireysel ve sosyal risk eğirilerinin belirlenmesiçalışmaları yeni konulardır.

Her ne kadar“Şehir Bölge Planlama” yani LUP uyumlaştırılmamış olsa daGüvenlik Raporları içerisinde yer alan modellemeler vasıtasıyla da bu ekipmanlardan kaynaklanabilecek domino etkilerininde belirlenmesisağlanabilecektir.

Bu verilerözellikleAFADtarafından kullanılarak özellikle üst seviyeli kuruluşlar için Harici Eylem

planlarıhazırlanabilecektir.

TÜRKİYE Afet Yönetimi Karar Destek Sistemi

(İZGE) Ar-Ge (Aşama-II) Projesi

BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZALAR RİSK MODELLEME PROJESİ (AFAD TAF-RISK IZGE II PROJESİ)

(7)

BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZALAR RİSK MODELLEME PROJESİ (AFAD TAF-RISK IZGE II PROJESİ)

Türkiye’de iki pilot bölgede Sonuç Analizi ve Kantitatif Risk Analizi çalışmaları yapılmıştır.

 Elde edilen veriler sonucu oluşturulan modeller ileride yapılacak Harici Eylem Plan çalışmalarına ışık tutacaktır.

Çalışma sonucunda büyük tesislerin potansiyel riskli ekipmanlarında oluşabilecek kazaların sonuçları araştırılmıştır.

Uluslararası literatürde Kabul gören modelleme algoritmaları

araştırılmış ve metodolojileri raporlanmıştır.

Büyük Endüstriyel Kaza risklerindeanlık tespit ve proaktif müdahale için sensör teknolojileri araştırılmıştır.

Çeşitli kaza olasılıkları için uygun sensör çözümleri belirlenmiştir.

AMAÇ: Endüstriyel Kaza Risklerinin Önceden Tespiti, Sonuçlarının Belirlenmesi ve Proaktif Önlem

Alınması

Effects

Riskcurve

TNO modellemelerde CPR tarafından yayımlanan, metodları ve hesaplamaları tanımlayan“Green Book”, “Yellow Book”,

“Red Book” ve “Purple Book”

kullanılmaktadır.

Önder AkademiTNO’nın yetkili tek Türkiye satış temsilcisidir.

Aynı zamanda sertifikalı tek eğiticinin eğiticisi firmasıdır.

• “Sosyal risk haritaları” yardımı ile risklerincoğrafik dağılımını gösterir.

• Sosyal riskinyüksek olduğu alanların ve hangi riskin katkısının daha fazla olduğunun belirlenmesiimkanını sağlar.

Effects

Yazılım ile senaryoların toplumsal risk dağılımlarını belirler.

ISO Risk Counture ve FN- curve oluşturabilir.

Riskcurve

(8)

Özlem ÖZKILIÇ – E. İş Başmüfettişi ozlem@onderakademi.com Özlem ÖZKILIÇ – E. İş Başmüfettişi ozlem@onderakademi.com

Tank 118 - Overpressure vs Distance (Expl ME HGD 5) Tank 118 - Maximum concentration vs. downwind distance (HGDE PoolEvap 7)

Distance from center mass of explosive cloud [m]200 400 600 800 1,000 0

Overpressure [mbar]

550 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0

Maximum concentration [mg/m3]

500,000 450,000 400,000 350,000 300,000 250,000 200,000 150,000 100,000 50,000 0

Max. konsantrasyon ve Fazla Basınç - Mesafe diyagramı

Tank 118 - Area of the cloud above LEL vs. Time (HGDE PoolEvap 7) Tank 118 - Explosive mass vs. Time (Dispersion) (HGDE PoolEvap 7)

Time [s]1,000 1,2001,4001,600 1,800 800

600 400 200 0

Area [m2]

300,000 280,000 260,000 240,000 220,000 200,000 180,000 160,000 140,000 120,000 100,000 80,000 60,000 40,000 20,000 0

Explosive mass [kg]

70,000 65,000 60,000 55,000 50,000 45,000 40,000 35,000 30,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 0

LEL üstünde kalan bulut alanı ve Patlayıcı kütle - Zaman diyagramı

Background map Societal Risk Contribution Map

-10.00 - -9.00 -9.00 - -8.00 -8.00 - -7.00 -7.00 - -6.00 -6.00 - -5.00 -5.00 - -4.00 -4.00 - -3.00 -3.00 - -2.00 -2.00 - -1.00 -1.00 - 0

(9)

Özlem ÖZKILIÇ – E. İş Başmüfettişi ozlem@onderakademi.com Background map Societal Risk Contribution Map

-10.00 - -9.00 -9.00 - -8.00 -8.00 - -7.00 -7.00 - -6.00 -6.00 - -5.00 -5.00 - -4.00 -4.00 - -3.00 -3.00 - -2.00 -2.00 - -1.00 -1.00 - 0

Özlem ÖZKILIÇ

ozlem@onderakademi.com

www.onderakademi.com