İLETİŞİM ve TEKNOLOJİ
Yaşadığımız çağın "bilgi çağı" olmasının en belirgin özellikleri;
bilim,
hızlı teknolojik değişimler ve küreselleşmedir.
İletişim teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte,
çağımızda bilgiye "ulaşım-erişim" daha
kolaylaşmıştır.
Nüfus artışının yükselmesi ve tüm bireylerin ihtiyaçlarına cevap verebilmek için, ucuz ve etkili iletişimin önemli yöntemlerinden
biri olarak, yeni iletişim teknolojilerinin kullanılması
gündeme gelmiştir.
İçinde bulunduğumuz bilgi
çağına aynı zamanda "iletişim
çağı" adı verilmesinin ana
gerekçelerinden birisi de, iletişim
teknolojisindeki gelişme ve
buluşların yaşamımıza hızla
giriyor oluşudur.
İletişim tarihin ilk çağlarında, ateş ve dumanla başlamıştır. Elektronik alanında yaşanan gelişmeler sonucu 1970'lerden sonra iletişimde teknoloji kullanımı gelişmeye başlamış, 90‘lı yıllardan sonra büyük bir ivme kazanmıştır. 80'li yılların ikinci yarısında kullanılmaya başlanan faksı, 90’lı yıllarda cep telefonu ve internet gibi ileri ve gelişmiş iletişim teknolojileri almıştır.
Tarihçe
Teknolojik İletişim Araçları
Teknolojik iletişim amacıyla kullanılan
araçlar çeşitli şekillerde
gruplandırılabilmektedir. Bu gruplamalardan
biri telli(kablolu) ve telsiz(kablosuz) iletişim
araçları olmak üzere iki kategoride ele
alınabilmektedir.
►►Kablolu bağlantı: Birden fazla iletişim aracının birbirlerine veya bir merkeze fiziksel bir kabloyla bağlantısının olduğu iletişim araçlarının ortak adıdır. Sabit telefonlar, teleks, telgraf ve kablolu televizyonların kablo bağlantıları bulunmaktadır.
►► Kablosuz bağlantı: Birden fazla iletişim aracının birbirlerine veya bir merkeze fiziksel bir bağlantılarının olmadığı iletişim araçlarıdır.
Cep ve araç telefonları, uydu ve telsizler kablosuz bağlantılarla iletişimin gerçekleştirildiği araçlardır.
SÖZEL İLETİŞİM ARAÇLARI
Sözel iletişim hem yazılı hem de işitsel iletişim araçlarıyla gerçekleştirilmektedir.
(Radyolar ve gazeteler de olduğu gibi )
YAZILI İLETİŞİM ARAÇLARI
Yazılı iletişim araçları günümüzde yaşamımızın hemen hemen her anına hâkim olmuş durumdadır.
Yazılı iletişim araçlarının başlıcaları; mektup, davetiye, kartpostal, genelge, yazılı notlar, el kitapları, ilan tahtası, raporlar olarak sayılabilir. Bunların yanı sıra işletmelerde kullanılan; bilgilendirme yazışmaları, sirküler, basın bülteni, gazete ve dergiler, kitaplar, broşür, ilan vb. dokümanlar da yazılı iletişim araçları grubuna girmektedir. Aşağıda bu araçların özellikleri ve kullanım alanları hakkında bilgiler yer almaktadır
Teleks
Telefon hattına benzeyen özel teleks hatları aracılığıyla yazılı mesaj göndermek için kullanılmaktadır. 80’ li yılların ortalarına kadar etkin bir biçimde kullanılan teleks, gelişmiş bir daktilo makinesidir..
Günümüzde önce faksın kullanılmaya
başlaması sonrasında ise e-posta
kullanımının yaygınlaşması telekslerin
kullanımını ortadan kaldırmaya başlamıştır.
Faks Faks (faxcimile),
iki telefon hattı arasındaki bağlantıyı kullanarak yazılı ve grafiksel döküman gönderilebilmesini sağlayan cihazdır. Faks makineleri aynı zamanda telefon ve fotokopi makinesi olarak da işlev görmektedir.
SMS (Short Messaging Service)
En basit tanımıyla iki mobil cihaz (cep
telefonu) arasındaki mesaj alış verişini
sağlayan sistemdir.
E-POSTA(e-mail):
E-posta metin, resim, bilgisayar programı, sesli ve görüntülü materyalin bir bilgisayardan diğerine taşınmasıdır. Hızlı ve neredeyse bedava olması, elektronik postayı günümüzün en popüler iletişim yollarından biri haline getirmiştir..
İŞİTSEL İLETİŞİM ARAÇLARI
İşitsel iletişim araçları arasında belki de en çok kullanılan telefon ile yaptığımız iletişim ve radyo iletişimidir. Günümüzde internet bağlantısı ile de işitsel iletişim yapılabilmekte ise de bağlantıyı sağlayan büyük ölçüde telefon hatlarıdır. Radyo yayınları, özellikle günümüzde çok çeşitlenmiş ve her kesimde bireyin gereksinimlerine karşılık verecek yayınları hizmete sunmaktadırlar.
Telefon:
Telefon insanoğlunu en büyük icatlarındandır.
Telefonun zaman kazandırma özelliği, onu vazgeçilmez kılmaktadır. Anında haberleşmeye olanak vermesi, kişiler farklı mekanlarda ve uzak yerlerde bile olsalar telefon sayesinde haberleşebilirler, bu da telefonun en önemli avantajıdır. Son yıllarda hayatımıza iyice giren cep telefonları iletişime sınır ve zaman tanımaz bir boyut kazandırmıştır. Cep telefonu kullanımı, sabit telefonların kullanımına benzemesine karşın kendine özgü birtakım kullanım ilkeleri bulunmaktadır
Cep telefonu ile konusma ilkeleri;
- Telefonu gerektiği kadar çaldırınız.
- Telefonu kolay ulaşabilir bir yerde taşıyınız.
- Yemek yerken asla telefon görüşmesi yapmayınız.
- Telefonda öksürmeyiniz,aksırmayınız.
- Hem telefon hem de yanınızdakilerle aynı anda konuşmayınız.
- Pil zayıfladığı için görüşmeyi bitirmeyiniz.
- Mesaj bırakırken, ad, soyad ve arama nedeninizi açıklayınız.
- Aradığınız kişiye kendinizi tanıtınız.
- Karşı tarafın müsait olup olmadığını sorunuz.
- İş görüşmelerinizi çalışma saatlerinizde yapınız.
Kimsenin telefon numarasını izin almadan başkasına vermeyiniz.
- Cep telefonlarını sekreterinize aratmayınız.
- Teklif gelmedikçe başkalarının telefonunu kullanmayınız ve cevaplamayınız.
- Araç içinde arandığınızda, araçta başkalarının da bulunduğu uyarısını yapınız.
- Telefonunuz çaldığında yanınızdakilerden izin alınız.
- Kapalı mekânlarda kullanmamaya özen gösteriniz.
- Otomobil kullanırken kullanmayınız (Ya da araç kiti kullanınız.)
- Kapatmanız gereken yerlerde kapatınız. (Sinema, tiyatro, sınıf, tören, cenaze vb.)
- Yanlışınızı düzeltiniz, asla cevap vermeyiniz ve hemen kapatınız.
- Resmi yasaklara uyunuz. (Uçak, otobüs, hastane vb.)
Telesekreter:
Telesekreter, cevap verilmeyen telefonlar
için arayanın sesli mesaj bırakabilecekleri
cihazlardır. Sistemin özelliği gereği telefon
birkaç defa çaldıktan sonra cihazda
kayıtlı bulunan karşılama mesajı devreye
girmektedir. Arayan, karşılama mesajını
dinleyip sinyal sesini duyduktan sonra
mesajını bırakmaktadır
Telesekretere mesaj bırakırken dikkat edilmesi gereken ilkeler şunlardır;
- Mesajınız kısa olmalıdır.
- Temiz ve anlaşılır bir ses tonuyla konuşun.
- Arama nedeninizi açıklayın.
- Aradığınız tarih ve saati söyleyin.
- Aranmak istiyorsanız telefon numaranızı bırakın.
Telsiz:
Telsiz, kablosuz telefonlar gibidir. Telsizin cep telefonundan farklı en önemli yönü, arayan ve aranan kişinin sıra ile konuşmasıdır. Telsiz konuşmalarında, konuşan, sözlerinin bittiğini cümlenin sonunda kullanacağı “tamam” sözcüğü ile karşı tarafa iletmektedir. “Tamam”
sözcüğünü takiben dinlemeye geçmek için parmak konuşma düğmesinde tutulmamalı ve “tamam” sözcüğünü duymadan konuşmaya geçmemelidir.
Telekonferans:
İletişim harcamalarını yükselmesi nedeniyle bazı firmalar değişik bölgelerdeki şubelerinde çalışan personelleri ile telekonferans yöntemiyle iletişim kurmaktadırlar. Telekonferans karşılıklı etkileşime dayalı iletişimde karşılıklı olarak nitelik ve niceliği artırmaya olanak vermektedir. Telekonferansta görüntü ve ses ayrı ayrı ya da aynı anda tek yönlü veya iki yönlü olarak gönderilebilmektedir.
Birbirlerinden binlerce kilometre uzaklıkta olan bireyler arasında anında karşılıklı iletişim kurma olanağı sağlanabilmektedir. İki tip telekonferans bulunmaktadır
İşitsel telekonferans
İşitsel tele konferans yöntemi, telefonla konferansın zenginleştirilmiş şeklidir. Sunuş başlamadan önce organizasyonu yapan merkez, elektronik ortamda diğer şube ya da merkezlere bağlanır. İşitsel telekonferans ile birkaç kişi bir anda yüz yüzeymiş gibi görüşme yapabilmektedir. Özellikle yan yana gelinmesi zor olan durumlarda çok yararlıdır. Danışma ve fikir alışverişlerinde kullanımı yararlıdır ve zaman kazandırmaktadır
Görsel tele konferans:
Görsel tele konferansta, sunuşlar hem ses hem de görüntü olarak diğer merkezlere aktarılmaktadır.
Yayın canlı ya da banttan gerçekleştirilebilir. Tele konferansın canlı olması tüm katılımcıların aktif olarak toplantıya katılımlarına olanak sağlamaktadır.
Etkili bir telekonferans gerçekleştirebilmek için yazılı materyaller dahil tüm yardımcı görsel araç ve gereçlerin sunum başlamadan önce ilgili tüm katılımcılara dağıtılmış olması gerekmektedir. Ayrıca tüm katılımcılar iletişime katılmak için özen göstermelidirler.
Tele Konferansın Avantaj ve Dezavantajları Avantajları:
- Zaman kaybını önlediği için verimlidir. Üretimi aksatmaz.
- Ucuz bir yöntem sayılabilir.
- İletişime bir anda daha fazla insan katılabilir.
- Çok uzak bölgelerdeki insanlar arasında bile etkileşim sağlamaktadır.
- Yüz yüze toplantıların mümkün olmadığı durumlarda toplantının gerçekleşmesini sağlar.
Dezavantajları:
- Yüz yüze toplantıların yerine geçebileceğinden insan ilişkilerini azaltabilir.
- - Teknik cihazlar katılımcıların hareket kabiliyetini sınırlandırabilir.
- - Ses ve görüntüde bir takım aksaklıklar iletişime engel olabilir.
- - Sunuş tele konferans yöntemine uygun olmayabilir.
- - Yazılı materyaller önceden yerlerine ulaştırılamayabilir.
GÖRSEL İLETİŞİM ARAÇLARI Televizyon
Görsel iletişim araçları arasında en çok kullanılanı televizyondur. Televizyon, günümüzde hemen hemen her evde kullanılan bir toplu iletişim aracıdır. En etkili iletişim araçlarından biridir. Toplumlara olan etkisi halen tartışılan, haberi, eğlenceyi, bilgiyi kendi bakış açılarıyla topluma sunan kanalların toplum eğitimi konusunda da büyük rolleri vardır.
Bilgisayar
Bilgisayar diğer görsel iletişim araçları arasında iletişimde benzersiz imkanlar sunan çok yönlü kullanımı bulunan bir araçtır. Bilgisayar, özellikle üretim, öğretim, yönetim, sunu ve iletişim aracı olarak kullanılabilmektedir. Çeşitli sunumlar, animasyon vb.
izlenebilmesi bakımından, yazılı bir iletişim sağlamanın yanında aynı zamanda görsel iletişim için de yararlanılabilinen bir araçtır.
Bilgisayar Ağları (Network)
Bilgisayarların ağlar ile birbirlerine bağlı ve iletişim halinde olması ucuz, güvenli ve hızlı bir iletişimi sağlamaktadır. Günümüzde küçük işletmeler dahil bir çok işletme iletişim ağı ya da "network" denilen bir iletişim sistemi kullanmaktadır.
Bilgisayar ağları iki kategoride ele alınabilmektedir.
Bunlar;
- Yerel Bilgisayar Ağı (Local Area Network)
- Geniş Alan Bilgisayar Ağı (Wide- Area Network)
Word Wide Web
WWW olarak da isimlendirilen sistem dünya üzerindeki bilgi alışverişini sağlamak amacıyla geliştirilen bir programdır. Bu program http (Hypertext Transfer Protocol) adı verilen bir protokol kullanmaktadır.
WWW; World Wide WEB kelimelerinin baş harflerinin bir araya getirilmesiyle oluşmuş ve
“Dünyayı Saran Ağ” anlamına gelmektedir. İnternet üzerinde bir birlerine bağlantılı içinde grafik, resim, animasyon ve ses bulunan sayfalar bilgisayardan bilgisayara gönderilmektedir.
intranet
İnternet benzeri bir sistemin işletmelerdeki şekline denilmektedir. Sıklıkla “internet” ile karıştırılmaktadır.
İşletme bünyesinde kurulan bir çeşit internet olarak açıklanabilir. İntranet sayesinde işletmeler bünyelerinde yer alan şubeleri birbirlerine bağlayarak bilgi akışını sağlamaktadır. Bu sayede bir çok firma, telefon ve faks sistemiyle yürütmeye çalıştıkları, sipariş alma, raporlama vb. işlemleri intranet üzerinden gerçekleştirmektedirler. İntranetin tercih edilme nedenleri arasında, ucuz olması, kolay kullanımı, zamandan tasarruf sağlaması, bilgi kullananların denetim kolaylığı, multimedya uygulamalarını kolayca iletebilmesi bulunmaktadır.
Extranet
Ticari işletmelerin veya organizasyonların tedarikçileri, toptancıları, perakendecileri, bayileri ve bazı müşterileri arasında bilgi alışverişini sağlamak üzere üçüncü şahıslara kapalı olan bilgisayar sistemine verilen addır.
• Maliyet avantajı,
• İş Sürekliliği ve Optimasyon
• Hareketlilik, Güven
• Motivasyon,
• Verimlilik, Karlılık
• Bilgilere her an ve her yerden hızlı şekilde erişim sağlar.
İletişim Teknolojilerinin Faydaları;
Yönetim Bilgi Sistemleri (YBS)- Management Information Systems (MİS)
üst düzey yöneticiler ve orta düzey yöneticilerin gereksinim duydukları anlık ve geleceğe dönük bilgilerin sağlandığı bilgisayar destekli sistemlerdir.
Yönetim Bilgi Sistemleri, bilgisayar yazılımı, donanımı insan gücünden meydana gelmekte ve yöneticilerin bilgi gereksinimlerini karşılarken bilgiyi bireylerin istediği biçimde yöneticilere sunmaktadır.
YBS bir örgütün sistem, yönetim ve bilişim alt ve üst yapılarının sosyo-teknik bir bileşkesidir.
Teknik Yaklaşımlar: Bilgisayar teknolojisi
ve teknik sistem odaklı olan sistemler,
teknik yaklaşım, İnsan, Örgüt davranışı ve
yönetim bilimleri odaklı olan yaklaşımlar
ise sosyal yaklaşımlardır.
Bir işletmenin ya da idarenin günümüz koşullarında varlığını sürdürebilmesi için gerek kendi içindeki gerekse çevresindeki tüm değişikliklere ilişkin bilgileri alan, işleyen ve sonuçta karar vericiye bir rapor olarak ulaşmasını sağlayan bir sisteme ihtiyacı vardır.
Bu ihtiyaç günümüzde çok bilinen YBS
kavramının doğmasına ve gelişmesine
neden olmuştur.
Bilgi Sistemlerinin günümüzde bir çok alanda kullanıldığı gözlenmektedir. Bu alanlar;
• Elektronik ve telekomünikasyon sektörü,
• Yazılım sektörü,
• Eğitim sektörü,
• Satış ve pazarlama alanı,
• İmalat sektörü,
• Hizmet sektörü,
Yöneticilerin, işletmelerinde YBS kullanmalarının nedenleri arasında
-rekabet avantajı sağlamak,
-satıcı ve müşteri memnuniyetini sağlamak,
-maliyetleri düşürmek ve
dış pazarlara odaklanmak gösterilebilir.
Gittikçe önemi daha da artan bilgi
sistemlerinin, bilgi ekonomisi üzerinde
olumlu ve olumsuz bir takım etkileri
bulunmaktadır.
Olumlu etkileri arasında;
yeni teknolojilerin daha yüksek düzeyde bilgi akışına olanak vermesi,
bilgiye herkes tarafından daha esnek ve eşitlikçi erişim sağlaması,
kişilerin daha bilinçli olmasını, daha akılcı seçimler yapabilmesini sağlaması,
üretim süreçlerinde benzetim (simülasyon)
ve sanal ortamlardan yararlanarak zaman
ve maliyet tasarrufu sağlaması
sıralanabilir.
Olumsuz etkileri arasmda ise;
gerekli ve gereksiz bilgi yüklenmesi olması nedeniyle bilgi kirliliğine neden olması, kişisel ilgi alanları özele doğru yöneldiği için toplumsal ilişkilerin zayıflaması,
kurum ve bireysel mahremiyetin ihlal edilebilmesi sayılabilir.
Ayrıca bilişim ve iletişime erişim eşit düzeyde
olmadığından yeni teknolojileri kullananlar ile
kullanmayanlar arasında haksız rekabet
ortamı da yaratılabilir.
Yönetim Bilgi Sisteminin Fonksiyonları
Bilgi kayıt ve giriş işlemleri (günlük işlemler).
Bilgiye erişim ve arama olanakları.
Güncelleştirme işlemleri.
Bilgiyi paylaştırma işlemleri.
Raporlar ve diğer çıktılar.
Kontrol işlemleri.
Verilerin güvenliği.
YBS'nin temel amacı günlük işlemlerin sistem üzerinden takibini sağlamaktır.
Bunun yanı sıra sistemin önemli amaçlarından birisi de istenilen raporların üretilmesidir.
TEKNOLOJİK ARAÇLARIN İLETİŞİME ETKİLERİ
Teknolojik iletişim araçlarının bazı kolaylıkları olduğu gibi bazı zorlukları da vardır. İnternet sayesinde istediğiniz bütün bilgilere sahip olabilirsiniz.
Örneğin, herhangi bir konuda yapmak istediğiniz araştırma konusunu bilgisayara girmek suretiyle dünyadaki o konuyla ilgili internete verilen tüm bilgilere ulaşma olanağı bulunmaktadır. Bu derece yararlı bilgilere ulaşmayı kolaylaştırıcı bir aracının amacı dışında kullanılması başta çağımızın en önemli değeri olan zamanın boşa harcanmasını ve maddi kayıplara sebep olacaktır.
İLETİŞİM VE ENFORMASYON ARASINDAKİ FARK
Enformasyonlar, bazen iletişime dönüşür, bazen de dönüşmez.
Genel anlamda, iletişimin gerçekleşmesi için iki sistem gereklidir. İletişimde, bilgi akışının iki yönlü olması beklenir. Bir bilgi kaynağından tek yönlü bilgi iletimine
“enformasyon”, karşılıklı bilgi
alışverişine ise “iletişim” adı verilir.
İletişim Teknolojilerinin Kullanıldığı Uygulama Alanları;
• E-Lojistik: Elektronik Bilgi Alışverişi, Mobil İzleme Sistemleri (Araç, Kargo..), Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri (BİLGE), Depo Bilgi Sistemleri ve Barkod Uygulamaları, Uydu destekli küresel konum tespit ve mobil iletişim sistemlerimden (GPS – GSM) oluşur
• E-Ticaret: İnternet, televizyon veya cep telefonu gibi herhangi bir elektronik ortam üzerinden yada ATM Bankacılık sistemleri ile yapılan alış verişdir.
•
E-Devlet: devletin gümrük idari işlerinde kamu,işletme ve vatandaş etkileşimlerinde bilgi ve iletişim teknolojilerinden yararlanılmasıdır.
• (Otoyol ve köprüdeki geçiş sistemi, OGS, Boğaz Sinyalizasyonu ve
Bilgisayarlı Gümrük
Etkinlikleri,Internet üzerinden çöp
vergisinin ödenmesi,Sağlık ve tedavi
sürecinde barkodlu uygulamaların
kullanılması,Trafik cezalarının internet
üzerinden ödenmesi
•
• E-Veri: elektronik, optik veya benzeri yollarla üretilen, taşınan veya saklanan kayıtlardır.
• E-Sertifika: İmza sahibinin imza doğrulama verisini ve kimlik bilgilerini birbirine bağlayan elektronik kayıttır.
• E-İmza: Başka bir elektronik veriye eklenen veya elektronik veriyle mantıksal bağlantısı bulunan ve kimlik doğrulama amacıyla kullanılan elektronik verilerdir.
• • Barkod ve İşaretleme Sistemleri: dağıtım ve
pazarlama sırasında lojistik amaçlar için olduğu
kadar işyeri ve fabrikalarda malzemenin
dokümantasyonu ve iç yönetiminde de kullanılan,
onluk sistemde hazırlanmış şerit ve sayılardan
oluşmuş kodlama sistemi.
İnternetin kullanım kolaylığı, iletişimde farkı bir boyut olarak karşımıza çıkmaktadır.
-Anında geri bildirim alınabilmesi nedeni ile etkileşimlilik özelliği bulunur.
-Ülkeler arasındaki sınırları kaldırmış, küreselleşme sürecine ivme kazandırdığı kabul edilmiştir.
-Günümüzde sadece bilgisayar üzerinden değil, telefon, televizyon gibi dijital teknolojiyi kullanan etkileşimli iletişim ortamları üzerinden internet erişimi mümkündür.
-Ortaya çıkışından kısa bir süre içinde toplumsal ve kültürel alanda bir cazibe merkezi olan İnternet, sadece bir iletişim ve enformasyon aracı değildir. İnternet kültür, kimlik, siyaset ve ekonomi alanlarında rol sahibi olmuş bir iletişim ortamdır.
Bu yeni kitle iletişim ortamının toplumsal, ekonomik, siyasal ve bireysel yaşamı değiştirme potansiyeli bulunmaktadır.
İnternet iletişime imkân veren teknik bir altyapı sunduğu için kimi zaman iletişim aracı olarak da adlandırılmaktadır.
-İnternet gözetim konusunda da güçlü bir araçtır.
-Etkileşime açık yapısı sayesinde büyük miktarlardaki verinin dünya çapında dolaşımına olanak sağlamakta, geniş kitlelere enformasyon iletmek için kullanılabilmektedir.
-Ancak bir yandan özgürlük aracı olarak düşünülürken öte yandan da denetlenebilir olması, daha önce de tartışıldığı gibi sanal ortamda iz bırakması nedeniyle özgürlükleri kısıtlayıcı yönleri de vardır.
-İnternet bağlantısı ile içinde yer alınan sosyal ağlarda bireyler toplum yaşamının benzerini devam ettirmektedirler.
Günümüzde sosyal ağlar, internet kullanıcılarının yaşamlarının bir parçası olmakta, sadece sosyalleşme aracı olarak değil, işyerlerinde, okulda ve aile arasında da iletişim kurma yollarına ek olarak kullanıldığı görülmektedir.
-Sosyal ağlar aracılığı ile yeni arkadaşlıklar edinilebildiği gibi, uzakta bulunan, eski ve yeni arkadaşlar ve aile fertleri ile iletişim kurulması mümkündür. Ancak medya okuryazarlığı konusunda gerekli donanıma sahip olmayan bireyler ve çocuklar için sosyal ağların sakıncalarının olabileceği unutulmamalıdır.
-Sosyal medya aynı yaklaşımı benimseyen insanların bir arada gruplar kurabileceği, gerçekleştirecekleri etkinlikleri duyurabilecekleri, düşüncelerini ifade edebilecekleri demokratik bir ortam olarak görülebilir.
Öte yandan, kötü niyetli kişi ve grupların da kendi çıkarları doğrultusunda propaganda aracı olarak kullanabilecekleri bir ortamdır.
-Sanal ortamda sosyal, etkin, paylaşımcı olan kişilerin, bu ortamı kullanmak için internet ile geçirdikleri zamanın bir kısmını gerçek sosyal yaşamdan kullandıkları unutulmamalıdır. Bu ortamlarda geçirilen süreyi kişinin okuma, izleme, dinleme, seçme ve eleştirme becerilerini kullanarak dengelemesi gerekmektedir.
-
