HESAPLAR RAPORU FİNANSAL

(1)

FİNANSAL HESAPLAR RAPORU

VERİ YÖNETİŞİMİ VE İSTATİSTİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

2020-IV

(2)

Özet

Sektörlere ilişkin finansal bilançolara göre, 2020 yılı dördüncü çeyreğinde Türkiye ekonomisinin net finansal değerinde bir önceki döneme göre gayrı safi yurtiçi hasılaya (GSYİH) oranla 3,3 puan iyileşme kaydedilmiştir.

Dönem sonu itibarıyla sektörlerin toplam finansal varlıkları 21,4 trilyon TL, yükümlülükleri ise 24,5 trilyon TL düzeyinde gerçekleşmiştir.

Aynı dönemde, hanehalkının ve finansal olmayan kuruluşların borçlarının GSYİH’ye oranı sırasıyla %17 ve %72 olarak gerçekleşmiştir. Bu oranlara göre Türkiye, hem hanehalkı hem de şirketler kategorisinde borçluluk düzeyi düşük ülkeler arasında yer almaktadır.

finansal.hesaplar@tcmb.gov.tr

(3)

İçindekiler

Özet ... 1

Değerlendirmeler ... 3

Kimden-Kime (Mevduat ve Krediler) ... 6

Hanehalkı ... 7

Finansal Olmayan Kuruluşlar ... 9

Yerleşik Sektörlerin Toplam Borcu ... 11

(4)

Değerlendirmeler

Tablo 1: Net Finansal Değerin Sektörler İtibarıyla Dağılımı (Milyar TL)^1,2 Toplam

Ekonomi

Finansal Olmayan Kuruluşlar

Finansal

Kuruluşlar Genel

Yönetim Hanehalkı Dünyanın Geri Kalanı Finansal

Varlıklar ^21.410 ^8.855 ^8.578 ^1.196 ^2.781 ^1.541

Yükümlülükler 24.487 12.265 8.752 2.509 961 4.935

Net Finansal

Değer ^-3.077 ^-3.410 ^-174 ^-1.313 ^1.820 ^3.396

Kaynak: TCMB

2020 yılı dördüncü çeyreği itibarıyla, yurt içi ekonominin sektörel finansal bilançoları incelendiğinde, toplam ekonominin finansal borçlu pozisyonunda olduğu, hanehalkı ve dünyanın geri kalanının yurt içi sektörlerden alacaklı, finansal olmayan kuruluşlar ve genel yönetimin ise diğer sektörlere borçlu pozisyonda olduğu gözlenmiştir. Finansal kuruluşlar sektörü ise finansal aracılık rolü gereği dengeye yakın bir net finansal değer yaratmıştır. (Tablo 1, Grafik 1)

Grafik 1: Net Finansal Değerin (Stok) GSYH’ye Oranı, Sektörler İtibarıyla (%)²

Kaynak: TCMB, TÜİK Son Gözlem: 2020-IV

1 Metodoloji gereği, parasal altının karşı sektörü bulunmadığı için toplam yurt içi ekonominin net finansal değeri ile dünyanın geri kalanının net finansal değeri arasında söz konusu tutar kadar fark olmaktadır. Dünyanın geri kalanı, Uluslararası Yatırım Pozisyonu İstatistikleri ile uyumlu olacak şekilde, yurt dışı yerleşiklik ilkesi çerçevesinde raporlanmıştır.

2 Hanehalkı sektörü, hanehalkına hizmet veren kar amacı olmayan kuruluşları da kapsamaktadır.

-%150 -%100 -%50

%0

%50

%100

%150

2010 2011 2012 2013 2014 2015-I 2015-II 2015-III 2015-IV 2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2017-I 2017-II 2017-III 2017-IV 2018-I 2018-II 2018-III 2018-IV 2019-I 2019-II 2019-III 2019-IV 2020-I 2020-II 2020-III 2020-IV

Finansal Olmayan Kuruluşlar Dünyanın Geri Kalanı

Hanehalkı Genel Yönetim

Finansal Kuruluşlar Toplam Ekonomi

(5)

Grafik 2: Net Borç Verme\ Borç Alma (İşlem), GSYH’ye Oran, Sektörler İtibarıyla (%)

Kaynak: TCMB, TÜİK Son Gözlem:2020-IV

Sektörlerde gerçekleşen net finansal işlemler incelendiğinde, bir önceki çeyrekte GSYH’nin %6,4’ü ile net borç alan konumunda olan toplam ekonomi 2020 yılı dördüncü çeyreğinde GSYH’nin %1,4’ü oranında net borç vermiştir. Bu orana sektörlerin katkısı incelendiğinde, finansal kuruluşların GSYH’nin %4,6’sı ile bu dönemde en fazla borç alan sektör olduğu, bunu yaklaşık %1 ile genel yönetimin izlediği, finansal olmayan kuruluşların ve hanehalkının ise sırasıyla GSYH’nin % 4.1’i ve %2,9’u oranında net borç verdiği gözlenmiştir (Grafik 2).

Grafik 3: Sektörler İtibarıyla Finansal Varlık ve Yükümlülüklerin GSYH’ye Oranı (%)

-%25 -%20 -%15 -%10 -%5

%0

%5

%10

%15

%20

Finansal Kuruluşlar Hanehalkı

Finansal Olmayan Kuruluşlar Genel Yönetim Toplam Ekonomi

Net borç verme

Net borç alma

-500 -400 -300 -200 -100 0 100 200 300 400 500

2010 2012 2014 2015-II 2015-IV 2016-II 2016-IV 2017-II 2017-IV 2018-II 2018-IV 2019-II 2019-IV 2020-II 2020-IV

Finansal Olmayan Kuruluşlar Finansal Kuruluşlar Hanehalkı Genel Yönetim

Finansal Varlıklar

Yükümlülükler

(6)

Sektörlerin son dönem itibarıyla finansal varlık ve yükümlülük dağılımı incelendiğinde, finansal olmayan kuruluşların hem varlık tarafında, hem de yükümlülük tarafında en büyük sektör olduğu görülmektedir (Grafik 3).

Grafik 4: Finansal Araç Dağılımı-Toplam Ekonomi, GSYH’ye Oranı* (%)

(*)Parasal altın ve SDR dâhil edilmemiştir.

2020 yılı dördüncü çeyreği itibarıyla varlıklarda para ve mevduat ile diğer alacaklar; yükümlülüklerde ise sırasıyla krediler ile hisse senedi ve özkaynaklar kalemleri en ağırlıklı araçlar olarak gözlenmektedir (Grafik 4).

-600 -500 -400 -300 -200 -100 0 100 200 300 400 500

2010 2011 2012 2013 2014 2015-I 2015-II 2015-III 2015-IV 2016-I 2016-II I2016-II 2016-IV 2017-I 2017-II 2017-III 2017-IV 2018-I 2018-II 2018-III 2018-IV 2019-I 2019-II I9-II201 2019-IV 2020-I 2020-II 2020-III 2020-IV

Para ve Mevduat Diğer Alacaklar/Borçlar

Krediler Hisse Senetleri ve Özkaynaklar

Borçlanma Senetleri Sigorta ve Emeklilik Sözleşmeleri

Finansal Türevler

Finansal Varlıklar

Yükümlülükler

(7)

Kimden-Kime (Mevduat ve Krediler)

Mevduat ve kredi kalemleri için derlenen kimden-kime matrisleri ışığında ekonomik sektörler arası ilişkiler aşağıda incelenmiştir.

Kredilerin kimden-kime matrisleri incelendiğinde, 2020 yılı dördüncü çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre sektörler arası bağlantılarda önemli bir değişiklik gözlenmemiştir. En büyük bağlantı, finansal olmayan kuruluşlar ile parasal ve finansal kuruluşlar arasında gerçekleşmiş, parasal ve finansal kuruluşlar toplamda 4.102 milyar TL tutarında kredi kullandırmış, bunun 2.661 milyar TL’lik kısmını finansal olmayan kuruluşlara ve 855 milyar TL’lik kısmını hanehalkına vermiştir. Yurt içi sektörler tarafından dünyanın geri kalanından 1.448 milyar TL’lik kredi kullanılmış, bunun 736 milyar TL’lik kısmını finansal olmayan kuruluşlar, 497 milyar TL’lik kısmını ise parasal ve finansal kuruluşlar kullanmıştır (Grafik 5).

2020 yılı dördüncü çeyreğinde, açılan toplam 5.951 milyar TL’lik mevduatın 5.257 milyar TL’lik kısmı parasal ve finansal kuruluşlarda, 694 milyar TL’lik kısmı ise dünyanın geri kalanında açılmıştır. Parasal ve finansal kuruluşlarda açılan mevduatın büyük bölümü hanehalkına (1.964 milyar TL), diğer parasal ve finansal kuruluşlara (1.122 milyar TL) ve finansal olmayan kuruluşlara (1.014 milyar TL) aittir. Dünyanın geri kalanında açılan mevduatın önemli bir bölümü ise (564 milyar TL) parasal ve finansal kuruluşlar tarafından açılmıştır (Grafik 6).

Grafik 5: Krediler, Kimden-Kime (Milyar TL)

Kaynak: TCMB Son Gözlem:2020-IV

Grafik 6: Mevduat, Kimden-Kime (Milyar TL)

Kaynak: TCMB Son Gözlem:2020-IV

0 1000 2000 3000 4000 5000

FOK PFK DFK GY HH DGK FOK PFK DFK GY HH DGK

Finansal Olmayan Kuruluşlar (FOK) Hanehalkı (HH) Parasal ve Finansal Kuruluşlar (PFK) Diğer Finansal Kuruluşlar (DFK) Genel Yönetim (GY) Dünyanın Geri Kalanı (DGK)

2019-IV 2020-IV

Borçlu Sektörler

Alacaklı Sektörler

0 1000 2000 3000 4000 5000 6000

PFK DGK PFK DGK

Hanehalkı (HH) Finansal Olmayan Kuruluşlar (FOK)

Parasal ve Finansal Kuruluşlar (PFK) Dünyanın Geri Kalanı (DGK) Diğer Finansal Kuruluşlar (DFK) Genel Yönetim (GY)

2019-IV 2020-IV

Borçlu Sektörler Alacaklı Sektörler

(8)

Hanehalkı

Hanehalkı finansal varlıkları; 2020 yılı dördüncü çeyreklik döneminde bir önceki döneme göre 80 milyar TL artış göstermiş, bu artışın 8 milyar TL’si değerleme, 72 milyar TL’si ise işlem kaynaklı olarak gerçekleşmiştir (Grafik 7). Hanehalkı yükümlülükleri aynı dönemde bir önceki döneme göre 26 milyar TL artış göstermiş, bu artışın tamamına yakını işlem kaynaklı olarak gerçekleşmiştir (Grafik 8).

Grafik 7: Finansal Varlıklar, Akım (Milyar TL) Grafik 8: Yükümlülükler, Akım (Milyar TL)

Kaynak: TCMB Son Gözlem:2020-IV Kaynak: TCMB Son Gözlem: 2020-IV

2020 yılı dördüncü çeyrek itibarıyla, hanehalkının finansal araç dağılımında önemli bir değişiklik

gözlenmemiştir. Finansal varlıklarında en temel araç %73 dolayındaki payı ile para ve mevduat olup, bunu hisse senetleri ve özkaynaklar izlemektedir (Grafik 9). Hanehalkı yükümlülükleri incelendiğinde; tamamına yakınının kredilerden oluştuğu görülmektedir (Grafik 10).

Grafik 9: Finansal Varlıkların Araç Dağılımı (%)

Grafik 10: Yükümlülüklerin Araç Dağılımı (%)

-200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200 250 300

2015-I 2015-III 2016-I 2016-III 2017-I 2017-III 2018-I 2018-III 2019-I 2019-III 2020-I 2020-III

Değerleme (Varlıklar) İşlem (Varlıklar) Akım (Varlıklar)

-20 0 20 40 60 80 100 120

Değerleme (Yükümlülükler) İşlem (Yükümlülükler) Akım (Yükümlülükler)

%0

%20

%40

%60

%80

%100

Diğer Alacaklar Borçlanma Senetleri

Sigorta ve Emeklilik Sözleşmeleri Hisse Senetleri ve Özkaynaklar Para ve Mevduat

%0

%10

%20

%30

%40

%50

%60

%70

%80

%90

%100

Krediler Diğer Borçlar Finansal Türevler

(9)

Hanehalkı net finansal değeri 2020 yılı dördüncü çeyreğinde 53 milyar TL artış göstermiştir (Grafik 11).

Hanehalkı borçluluğuna ilişkin göstergelere bakıldığında; hanehalkı borcunun GSYH’ye oranı ile borcun harcanabilir gelire oranı bir önceki döneme göre bir miktar azalış göstererek sırasıyla %17 ve %52 olarak gerçeklemiş, borcun toplam finansal varlıklara oranı ise %32 seviyelerinde yatay seyretmiştir. (Grafik 12).

Grafik 11: Hanehalkı Net Varlık Değişimi (Milyar TL)

Grafik 12: Hanehalkı Borcu* (%)

Kaynak: TCMB Son Gözlem: 2020-IV Kaynak: TCMB, TÜİK Son Gözlem: 2020-IV

* Hanehalkı borcu kredi kaleminden oluşmaktadır.

Hanehalkı yükümlülüklerinin GSYH’ye oranına bakıldığında; 2020 yılının dördüncü çeyreğinde Türkiye’nin karşılaştırma yapılan ülkeler arasında borçluluk düzeyi en düşük ülke olduğu görülmektedir (Grafik 13).

Grafik 13: Hanehalkı Yükümlülükleri/GSYH, Karşılaştırma

Kaynak: TCMB, TÜİK, OECD Son Gözlem: 2020-IV

Dipnot: Diğer ülke verileri 2020 III. çeyrek itibarıyladır.

-120 -80 -40 0 40 80 120 160 200 240

-800 -400 0 400 800 1200 1600 2000 2400 2800

Yükümlülükler Finansal Varlıklar

Net Varlıklardaki Değişim(sağ eksen)

%0

%10

%20

%30

%40

%50

%60

Borç/Harcanabilir Gelir Borç/ Toplam Finansal Varlıklar Borç/GSYH

0 1 2

Türkiye Letonya Macaristan Slovenya Polonya İrlanda Çekya Estonya Slovakya Avusturya İtalya Almanya Yunanistan İspanya Euro Bölgesi Belçika Fransa Finlandiya ABD Portekiz İsveç Kore Hollanda Danimarka Norveç

(10)

Finansal Olmayan Kuruluşlar

Finansal olmayan kuruluşların finansal varlıkları 2020 yılı dördüncü çeyreklik döneminde bir önceki döneme göre 1.260 milyar TL artış göstermiştir. Söz konusu artışa; büyük ölçüde hisse senedi fiyatlarındaki artıştan kaynaklı olarak 892 milyar değerleme artışı pozitif yönde katkı yaparken, işlem artışı 368 milyar TL olmuştur.

(Grafik 14 ). Finansal olmayan kuruluşların yükümlülükleri ise aynı dönemde 1446 milyar TL artış göstermiş ve bu artışta 1140 milyar TL’lik değerleme artışının yine hisse senedi fiyatı artışlarından kaynaklandığı gözlenmiştir. Yükümlüklerdeki işlem kaynaklı artış ise yaklaşık 306 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. (Grafik 15).

Grafik 14: Finansal Varlıklar, Akım (Milyar TL) Grafik 15: Yükümlülükler, Akım (Milyar TL)

Kaynak: TCMB Son Gözlem: 2020-IV Kaynak: TCMB Son Gözlem: 2020-IV

2020 yılı dördüncü çeyreklik döneminde, finansal olmayan kuruluşların finansal işlem dağılımında önemli bir değişiklik olmamıştır. Varlık tarafındaki en önemli kalemi; satıcı kredi ve avansları ile diğer kalemlerin toplamından oluşan diğer alacaklar (%46) oluştururken, hisse senetleri ve özkaynakların payı %39, para ve mevduatın payı ise %14 olmuştur (Grafik 16). Yükümlülük tarafında ise diğer borçların oranı %36, kullanılan kredilerin payı ise %29 seviyelerinde gerçekleşmiştir. Hisse senetleri ve özkaynak yoluyla yapılan

finansmanın payı %35 düzeyinde gerçekleşmiştir (Grafik 17).

Grafik 16: Finansal Varlıkların Araç Dağılımı (%)

Grafik 17: Yükümlülüklerin Araç Dağılımı (%)

-500 0 500 1,000 1,500

İşlem (Varlıklar) Değerleme (Varlıklar) Akım (Varlıklar)

-700 -200 300 800 1300 1800

İşlem (Yükümlülükler) Değerleme (Yükümlülükler) Akım (Yükümlülükler)

%0

%10

%20

%30

%40

%50

%60

%70

%80

%90

%100

Diğer Alacaklar Hisse Senetleri ve Özk.

Para ve Mevduat

Diğer Alacaklar Hisse Senedi ve Özkaynaklar Para ve Mevduatlar

%0

%10

%20

%30

%40

%50

%60

%70

%80

%90

%100

Diğer Borçlar

Hisse Senetleri ve Özk.

Krediler

Diğer Borçlar Hisse Senedi ve Krediler

(11)

Finansal olmayan kuruluşların net finansal değeri 2020 yılı dördüncü çeyreğinde bir önceki döneme göre 186 milyar TL azalmıştır (Grafik 18). Borçlarının GSYH’ye oranı aynı dönemde bir önceki döneme göre azalış göstererek %72 seviyesinde gerçekleşmiştir. Borçların toplam finansal varlıklara oranı ise %41 seviyesine gerilemiştir (Grafik 19).

Grafik 18: Finansal Olmayan Kuruluşlar Net Varlık Değişimi (Milyar TL)

Grafik 19: Finansal Olmayan Kuruluşların Borcu (%)

Dipnot: Borçlar; krediler ve borçlanma senetlerinden oluşmaktadır.

Finansal olmayan kuruluşların yükümlülüklerinin GSYH’ye oranları çeşitli ülkelerle karşılaştırıldığında; 2020 yılı dördüncü çeyreğinde, Türkiye’nin borçluluk düzeyi düşük ülkeler arasında yer aldığı görülmektedir (Grafik 20).

Grafik 20: Finansal Olmayan Kuruluşların Yükümlülükleri / GSYH, Karşılaştırma

Kaynak: TCMB, TÜİK, OECD Son Gözlem:2020-IV

-500 -400-300 -200 -1000 100 200300 400 500

-15000 -10000 -5000 0 5000 10000

Finansal Varlıklar Yükümlülükler

Net Varlıklardaki Değişim(sağ eksen)

%0

%20

%40

%60

%80

%100

Borç/GSYH

Borç/Toplam Finansal Varlıklar

0 2 4 6 8

Yunanistan Polonya Slovakya Letonya Slovenya Almanya Çekya İtalya Avusturya Türkiye Macaristan Estonya Kore Portekiz Finlandiya Euro Bölgesi İspanya Norveç Belçika ABD Hollanda Danimarka Fransa İsveç İrlanda

(12)

Yerleşik Sektörlerin Toplam Borcu

Yurt içinde yerleşik sektörlerin kullandıkları krediler ve ihraç ettikleri borçlanma senetlerinin toplamından oluşan finansal hesaplar tanımlı toplam borcun GSYH’ye oranı, 2020 yılı dördüncü çeyreğinde %161 seviyesine gerilemiştir. (Grafik 21).

Grafik 21: Sektörlerin Toplam Borcu/GSYH* (%)

Kaynak: TCMB, TÜİK. Son Gözlem: 2020-IV

(*) Borçlar; krediler ve borçlanma senetlerinden oluşmaktadır.

Söz konusu borçluluk oranı diğer ülkeler ile karşılaştırıldığında; 2020 yılı dördüncü çeyreği itibarıyla Türkiye’de yerleşik sektörlerin toplam borcunun düşük seviyede gerçekleştiği görülmektedir (Grafik 22).

Grafik 22: Borç/GSYH Ülke Karşılaştırması, Sektörler İtibarıyla* (%)

Kaynak: TCMB, TÜİK, OECD. Son Gözlem:2020-IV

(*) Borçlar; krediler ve borçlanma senetlerinden oluşmaktadır.

%118

%120

%134 %138 %145 %136

%139

%147

%144

%146 %161

%143

%145

%141

%147 %172

%161

%0

%50

%100

%150

%200

Genel Yönetim Finansal Olmayan Kur. Finansal Kur.

HH Toplam Borç

%42

%47

%76

%38

%111

%153

%49

%223

%121

%112

%47

%145

%111

%127

%237

%30

%28

%83

%73

%58

%53

%79

%8

%96

%126

%111

%86

%151

%206

%175

%72

%57

%67

%123

%97

%73

%103

%58

%83

%114

%149

%157

%125

%78

%112

%17

%33

%20%48

%52

%44

%95

%58

%76

%60

%110

%65

%105

%88

%63

0% 100% 200% 300% 400% 500% 600%

Türkiye Çekya Macaristan Şili Avusturya İtalya Kore Yunanistan ABD Euro Bölgesi Norveç Belçika Kanada İngiltere Japonya

Genel Yönetim Finansal Kur. Finansal Olmayan Kur. HH

(13)

Borçluluk oranının finansal araçlar itibarıyla ülke karşılaştırması yapıldığında; 2020 yılı dördüncü çeyreklik dönemi itibarıyla Türkiye’nin kredi/GSYH ve borçlanma senetleri/GSYH oranı açısından göreceli olarak düşük seviyede yer aldığı görülmektedir. Kredi borçluluk oranında en büyük sektör GSYH’nın %70’i ile finansal olmayan kuruluşlar olurken, borçlanma senetlerinde %37 ile genel yönetim önde gelen sektör olmuştur (Grafik 23 ve 24).

Grafik 23: Kredi/GSYH Ülke Karşılaştırması, Sektörler İtibarıyla (%)

Grafik 24: Borçlanma Sen./GSYH Ülke Karşılaştırması, Sektörler İtibarıyla (%)

Kaynak: TCMB, TÜİK, OECD. Son Gözlem:2020-IV Kaynak: TCMB, TÜİK, OECD. Son Gözlem: 2020-IV Dipnot: Diğer ülke verileri 2020 III. çeyrek itibarıyladır. Dipnot: Diğer ülke verileri 2020 III. çeyrek itibarıyladır.

0% 50% 100% 150% 200% 250% 300%

Çekya Türkiye İtalya ABD Macaristan Avusturya Kore Euro Bölgesi

Belçika Yunanistan

Genel Yönetim HH

Finansal Olmayan Kur. Finansal Kur.

0% 50% 100% 150% 200% 250%

Türkiye Yunanistan Çekya Macaristan Avusturya Kore Belçika Euro Bölgesi İtalya ABD

Genel Yönetim Finansal Kur.

Finansal Olmayan Kur. HH