Raporu
2017-II
I. Türkiye Ekonomisinin Finansal Hesapları II. Hanehalkı
III. Finansal Olmayan Kuruluşlar
Kutu - Finansal Hesapların Bir Yansıması : Kimden-Kime Matrisleri
Derleme Yöntemleri Güçlü ve Zayıf Yönleri Uluslararası Uygulamalar Türkiye Uygulaması
IV. Yerleşik Sektörlerin Toplam Borcu V. Sonuç
...3
...5
...7
...10
...10
...11
...12
...12
...15
...16
İstatistik Genel Müdürlüğü
Parasal ve Finansal Veriler Müdürlüğü
parasal.veriler@tcmb.gov.tr
3
I. Türkiye Ekonomisinin Finansal Hesapları
2017 yılı ikinci çeyreğinde Türkiye
ekonomisinin toplam finansal varlıkları 10.080 milyar TL, yükümlülükleri ise 11.638 milyar TL düzeyine ulaşmıştır. Dünyanın geri kalanı ve hanehalkı, yurtiçi ekonominin finansmanına en büyük katkıyı sağlayan sektörler olmuştur.
Finansal olmayan kuruluşlar ve genel yönetim finansal açık vererek diğer sektörlerden borçlanmıştır. Finansal kuruluşlar,
üstlendikleri finansal aracılık faaliyetleri nedeniyle, dengedeki pozisyonunu korumuş ve yatay bir seyir izlemiştir (Tablo 1,Grafik 1).
Toplam Ekonomi
Finansal Olmayan
Kuruluşlar TCMB
Diğer Parasal ve
Finansal Kuruluşlar
(*)
Sigorta Şirketleri
ve Emeklilik
Fonları
Finansal Aracılar ve Yardımcılar
Genel
Yönetim Hanehalkı Dünyanın Geri Kalanı
Finansal Varlıklar 10.080 4.284 582 2.926 157 231 665 1.235 661
Yükümlülükler 11.638 6.266 566 2.854 165 210 1.037 539 2.284
Net Finansal Değer -1.558 -1.982 16 71 -8 21 -373 696 1.623
Tablo 1. Net Finansal Değerin Sektörler Itibarıyla Dağılımı (2017 II.Çeyrek, milyar TL)1, 2
Kaynak: TCMB
Kaynak: TCMB, TÜİK
Grafik 1. Net Finansal Değerin GSYH’ye Oranı, Sektörler İtibarıyla (%)2
1 Metodoloji gereği, parasal altının karşı sektörü bulunmadığı için toplam yurtiçi ekonominin net finansal değeri ile dünyanın geri kalanının net finansal değeri arasında söz konusu tutar kadar fark olmaktadır. Dünyanın geri kalanı, Uluslararası Yatırım Pozisyonu İstatistikleri ile uyumlu olacak şekilde, yurtdışı yerleşiklik ilkesi çerçevesinde raporlanmıştır.
2 Diğer Parasal Finansal Kuruluşlar; mevduat kabul eden kuruluşlar (bankalar) ve para piyasası fonlarından oluşmakta olup; hanehalkı sektörü, hanehalkına hizmet veren kar amacı olmayan kuruluşları da kapsamaktadır.
%100
%80
%60
%40
%20
%0 -%20 -%40 -%60 -%80 -%100
Finansal Olmayan Kuruluşlar Finansal Kuruluşlar Genel Yönetim Hanehalkı Dünyanın Geri Kalanı
2010 2011 2012 2013 2014 2015-I 2015-II 2015-III 2015-IV 2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2017-I 2017-II
Sektörler son dönem itibarıyla finansal varlık ve yükümlülükler dağılımında incelendiğinde;
finansal olmayan kuruluşların yükümlülük ve varlık tarafında en büyük sektör olduğu görülmektedir (Grafik 2).
Finansal araç dağılımında ise her iki tarafta da para ve mevduatlar ile krediler en ağırlıklı araçlar olarak gözlenmektedir (Grafik 3).
Akım veriler incelendiğinde; 2017 yılı ikinci çeyreğinde, finansal olmayan kuruluşlar ve genel yönetimin net borçlanmasında artış yaşanırken, diğer sektörlerde azalış gözlenmiştir. Genel yönetim ve dünyanın
geri kalanının net değerlemesinde artış gözlenirken diğer sektörlerde net değerleme azalışı yaşanmıştır. Sonuç olarak, finansal ve finansal olmayan kuruluşlarda negatif net akım gerçekleşmiştir (Tablo 2).
Grafik 2. Sektörler İtibarıyla Finansal Varlık ve
Yükümlülüklerin GSYH’ye Oranı (%)2 Grafik 3. Finansal Araç Dağılımı-Toplam Ekonomi, GSYH’ye Oranı (*)(%)
500 400 300 200 100 0 -100 -200 -300 -400 -500
500 400 300 200 100 0 -100 -200 -300 -400 -500
Finansal Kuruluşlar Borçlanma Senetleri
Hisse Senetleri ve Özkaynaklar Hane Halkı
Para ve Mevduatlar
Krediler
Genel Yönetim Finansal Türevler
Finansal Olmayan Kuruluşlar Sigorta, Emeklilik ve Standart
Garanti Sözleşmeleri
Diğer Alacaklar / Borçlar
2010 2011 2012 2013 2014 2015-I 2015-II 2015-III 2015-IV 2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2017-I 2017-II 2010 2011 2012 2013 2014 2015-I 2015-II 2015-III 2015-IV 2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2017-I 2017-II
Kaynak: TCMB, TÜİK
Kaynak: TCMB,
TÜİK (*) Parasal altın ve SDR dahil edilmemiştir.
İşlem
(Varlıklar) İşlem (Yük.) Değerleme ve Diğer İşlemler
(Varlıklar)
Değerleme ve Diğer İşlemler
(Yük.)
Net Akım
Finansal Olmayan Kuruluşlar 214 371 523 536 -169
Finansal Kuruluşlar 108 88 29 82 -33
Genel Yönetim 30 49 22 -2 6
Hanehalkı 43 17 -10 0 15
Dünyanın Geri Kalanı 93 -38 8 -51 190
Tablo 2. Net Akım, Sektörler İtibarıyla (2017 II.Çeyrek, milyar TL)2
Kaynak: TCMB
5 Grafik 4. Finansal Varlıklar (işlem, milyar TL)
Grafik 6. Finansal Varlıkların Araç Dağılımı (%) Grafik 7. Yükümlülüklerin Araç Dağılımı (%) Grafik 5. Yükümlülükler (işlem, milyar TL)
60 50 40 30 20 10 0 -10 -20
%100
%90
%80
%70
%60
%50
%40
%30
%20
%10
%0
%100
%90
%80
%70
%60
%50
%40
%30
%20
%10
%0 25 20 15 10 5 0 -5
Para ve Mevduatlar
Para ve Mevduatlar Para ve Mevduatlar
Para ve Mevduatlar Borçlanma Senetleri
Borçlanma Senetleri Borçlanma Senetleri
Borçlanma Senetleri Krediler
Sigorta, Emeklilik ve Standart Garanti Sözleşmeleri
Krediler Krediler
Finansal Türevler Finansal Türevler
Sigorta, Emeklilik ve Standart Garanti Sözleşmeleri
Diğer Borçlar Hisse Senetleri ve Özkaynaklar
Diğer Alacaklar Diğer Borçlar
Hisse Senetleri ve Özkaynaklar
Hisse Senetleri ve Özkaynaklar Hisse Senetleri ve
Özkaynaklar Sigorta, Emeklilik ve Standart Garanti Sözleşmeleri
Finansal Türevler Finansal Türevler
Sigorta, Emeklilik ve Standart Garanti Sözleşmeleri
Diğer Alacaklar
Krediler Toplam Finansal Varlıklar
Yükümlülükler
2015-I 2015-I2015-III 2015-III2015-III 2015-III2015-IV 2015-IV2016-I 2016-I2016-II 2016-II2016-III 2016-III2016-IV 2016-IV2017-I 2017-I2017-II 2017-II
Kaynak: TCMB
Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB
Kaynak: TCMB
II. Hanehalkı
Hanehalkı finansal varlık ve yükümlülükleri 2017 yılı ikinci çeyreklik döneminde bir önceki döneme göre artış göstermiş, varlıklardaki artışta mevduatlardaki işlemler etkili olurken
yükümlülüklerdeki artışın büyük oranda kredi işlemlerinden kaynaklandığı gözlenmiştir (Grafik 4,5).
Hanehalkı finansal varlıklarında en temel araç yaklaşık yüzde 77’ler dolayındaki payı ile mevduatlar olup, bunu hisse senetleri ve özkaynaklar izlemektedir. Veri dönemi boyunca, hisse senedi ve özkaynakların toplam finansal
yatırımlardaki payı azalırken, mevduatların payı yatay bir seyir izlemiştir (Grafik 6). Öte yandan, yükümlülüklerin tamamına yakını krediler kaynaklı olarak gerçekleşmiştir (Grafik 7).
2010 2011 2012 2013 2014 2015-I 2015-II 2015-III 2015-IV 2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2017-I 2017-II 2010 2011 2012 2013 2014 2015-I 2015-II 2015-III 2015-IV 2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2017-I 2017-II
Grafik 8. Hanehalkı Net Varlık Değişimi (milyar TL) Grafik 9. Hanehalkı Borcu (*)(%)
1400 1200 1000 800 600 400 200 0 -200 -400 -600
%60
%50
%40
%30
%20
%10
%0 60
40 50
30 20 10 0
-10
-20
Finansal Varlıklar
Borç/Toplam Finansal Varlıklar
Yükümlülükler
Borç/Harcanabilir Gelir
Net Varlıklardaki Değişim (sağ eksen) Değerleme, Finansal Varlıklar
Borç/GSYH
Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB, TÜİK
(*) Hanehalkı borcu kredi kaleminden oluşmaktadır.
2015-I 2015-II 2015-III 2015-IV 2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2017-I 2017-II
Türkiye Macaristan Letonya slovenya Çekya Polonya Slovakya Estonya Avusturya Almanya İtalya İrlanda Belçika Yunanistan Euro Bölgesi Fransa İspanya Finlandiya Portekiz ABD İsveç Kore Norveç Hollanda Danimarka
2015-I 2015-II 2015-III 2015-IV 2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2017-I 2017-II
Hanehalkı net finansal değeri 2017 yılı ikinci çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre 14 milyar TL’lik artış göstermiştir (Grafik 8). Hanehalkı borçluluğuna ilişkin göstergelere bakıldığında, hanehalkı borcunun GSYH’ye oranı yüzde 18
civarındaki seyrini korumuş, borcun harcanabilir gelire oranı ile toplam finansal varlıklara oranı 2017 yılının ikinci çeyreğinde yatay bir seyir izlemiştir (Grafik 9).
Hanehalkı yükümlülüklerinin GSYH’ye oranına bakıldığında; 2017 yılının ikinci çeyreğinde Türkiye’nin karşılaştırma yapılan ülkeler arasında oranının en düşük ülke olduğu görülmektedir
(Grafik 10).
Kaynak: TCMB, TÜİK, OECD (*)Diğer ülke verileri 2017 I. Çeyrek, Kore verisi 2016 IV.çeyrek itibarıyladır.
Grafik 10. Hanehalkı Yükümlülükleri/GSYH, Karşılaştırma (*)
2
1
0
7 Grafik 11. Finansal Varlık (işlem, milyar TL) Grafik 12. Yükümlülükler (işlem, milyar TL)
600
400
200
0
-200
-400
-600
600
400
200
0
-200
-400
-600
Para ve Mevduatlar Diğer Borçlar
Toplam Finansal Varlıklar Sigorta, Emeklilik ve Standart
Garanti sözleşmeleri
Sigorta, Emeklilik ve Standart Garanti sözleşmeleri
Diğer Alacaklar
Krediler
Para ve Mevduatlar
Borçlanma Senetleri Finansal Türevler
Hisse Senetleri ve Özkaynaklar Hisse Senetleri ve Özkaynaklar
Finansal Türevler Borçlanma Senetleri
Krediler
Yükümlülükler
Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB
2015-I 2015-II 2015-III 2015-IV 2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2017-I 2017-II 2015-I 2015-II 2015-III 2015-IV 2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2017-I 2017-II
III. Finansal Olmayan Kuruluşlar
Finansal olmayan kuruluşların finansal varlık ve yükümlülüklerinin 2017 yılı ikinci çeyreğinde, bir önceki döneme göre artış
gösterdiği ve bu artışın büyük ölçüde hisse senedi ve özkaynaklardaki artıştan kaynaklandığı gözlenmektedir (Grafik 11,12).
2017 yılı ikinci çeyreklik döneminde, finansal olmayan kuruluşların varlık tarafındaki en önemli kalemini; ticari kredi ve avanslar ile diğer kalemlerin toplamından oluşan diğer alacaklar (yüzde 48) oluşturmaktadır. Hisse senetleri ve özkaynakların payı yüzde 38, para ve mevduatların payı ise yüzde 12 olmuştur3
(Grafik 13). Yükümlülük tarafında ise hisse senetleri ve özkaynak ihracı yoluyla yapılan finansmanın toplam yükümlülükler içindeki payı yüzde 34, diğer borçların oranı yüzde 35, kullanılan kredilerin payı ise yüzde 30 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 14).
3 Finansal olmayan kuruluşların finansal hesapları derlenirken kasa, diğer alacak, diğer borçlar, hisse senetleri ve özkaynaklar kalemleri için 2014 yılına kadar TCMB Sektör Bilançoları, 2014 yılından itibaren ise TÜİK’ten elde edilen finansal olmayan toplulaştırılmış şirket bilançoları kullanılmıştır.
2010 2011 2012 2013 2014 2015-I 2015-II 2015-III 2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2017-I 2017-II 2010 2011 2012 2013 2014 2015-I 2015-II 2015-III 2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2017-I 2017-II
Grafik 13. Finansal Varlıklar Araç Dağılımı (%)
Grafik 15. Finansal Olmayan Kuruluşlar Net Varlık
Değişimi (milyar TL) Grafik 16. Finansal Olmayan
Kuruluşların Borcu (*)(%)
Grafik 14. Yükümlülükler Araç Dağılımı (%)
%100
%90
%80
%70
%60
%50
%40
%30
%20
%10
%0
%100
%90
%80
%70
%60
%50
%40
%30
%20
%10
%0
Para ve Mevduatlar Para ve Mevduatlar
Krediler
Krediler Borçlanma Senetleri
Para ve Mevduatlar
Hisse Senetleri ve Özkaynaklar Hise Senedi ve Özkaynaklar
Diğer Alacaklar Diğer Borçlar
Borçlanma Senetleri Hisse Senetleri ve Özkaynaklar Hisse Senetleri ve Özkaynaklar
Sigorta, Emeklilik ve Standart Garanti Sözleşmeleri
Sigorta, Emeklilik ve Standart Garanti Sözleşmeleri Diğer Alacaklar
Diğer Borçlar Finansal Türevler
Finansal Türevler
Finansal olmayan kuruluşların net varlıkları 2017 yılı ikinci çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre 169 milyar TL azalmıştır (Grafik 15).
Finansal olmayan kuruluşların borçlarının GSYH’ye oranı 2017 yılı ikinci çeyreğinde yüzde 69 seviyesinde gerçekleşirken, borçların toplam finansal varlıklara oranı azalmıştır (Grafik 16).
6000 4000 2000 0 -2000 -4000 -6000 -8000
20 0 -20 -40 -60 -80 -100 -120 -140 -160 -180
2015-I 2015-II 2015-II 2015-IV 2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2017-I 2017-II
Değerleme, Finansal Varlıklar Borç/GSYH
Yükümlülükler
Finansal Varlıklar Borç/Toplam Finansal Varlıklar
Net Varlıklardaki Değişim (sağ eksen)
%90
%80
%70
%60
%50
%40
%30
%20
%10
%0
2014 2015-I 2015-II 2015-II 2015-IV 2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2017-I 2017-II
Kaynak: TCMB
Kaynak: TCMB
Kaynak: TCMB
Kaynak: TCMB
(*) Borçlar; krediler ve borçlanma senetlerinden oluşmaktadır.
Hisse Senetleri ve Özkaynaklar
Krediler
9 Finansal olmayan kuruluşların yükümlülüklerinin
GSYH’ye oranları çeşitli ülkelerle
karşılaştırıldığında, 2017 yılı ikinci çeyreğinde,
Yunanistan Slovakya Polonya Almanya Slovenya Çekya Letonya Avusturya İtalya Türkiye Macaristan Kore Finlandiya Euro Bölgesi Portekiz Hollanda Estonya İspanya ABD Norveç Fransa Danimarka Belçika İsveç İrlanda
Kaynak: TCMB, TÜİK, OECD
(*) Diğer ülke verileri 2017 I. Çeyrek, Kore verisi 2016 IV.çeyrek itibarıyladır.
Grafik 17. Finansal Olmayan Kuruluşların Yükümlülükleri / GSYH (*)
8
6
4
2
0
Türkiye’nin oranının düşük ülkeler arasında yer aldığı görülmektedir (Grafik 17).
Kutu - Finansal Hesapların Bir Yansıması : Kimden-Kime Matrisleri
Derleme Yöntemleri
Ekonominin çeşitli sektörleri arasında, birbirleriyle ve dünyanın geri kalanı ile olan finansal bağlantılarını analiz etmenin önemi, uluslararası kuruluşlar ve istatistik otoriteleri tarafından vurgulanmaktadır. Bu çerçevede, Finansal Hesaplar İstatistikleri (FHİ)’den elde edilen kimden-kime tablolarının hazırlanması, G-20 Veri Açıkları İnsiyatifi1 kapsamında tavsiye edilmiş ve Avrupa Merkez Bankası’nın öncülüğü
ile Avrupa düzeyinde de bu veriler derlenmeye başlanmıştır.
Bu kutuda ilk olarak kimden-kime tablolarının ne ifade ettiği ve nasıl hazırlandığı hakkında bilgi verilecektir. Ardından, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nca (TCMB) derlenen FHİ’den mevduat ve krediler için hazırlanan kimden-kime tabloları değerlendirilecektir.
Mevcut verilerin, ek veri kaynakları ve hesaplama teknikleri ile desteklendiği
durumlarda temel finansal araçlar için yapıtaşı yaklaşımı (building block) ile tam bir resim çizilebilmektedir. Belirli finansal araçlar sadece belirli sektörler için geçerli olduğundan
tanımsal olarak geçerli olmayan bazı hücreler
de elenebilmektedir. Örneğin, mevduat toplama yetkisi ya da menkul kıymet ihracı hanehalkı için geçerli değildir. Mevcut FHİ verilerinde yer alan kurumsal sektörlerin varlık ve yükümlülükleri belirli bir finansal araç için yeniden düzenlenebilmektedir.
FHİ, farklı kurumsal sektörler için finansal işlem ve stok bilgisi sunmaktadır. Fon
akımlarının hesaplanabilmesi için FHİ verileri kimden-kime şeklinde düzenlenmekte, yurtiçi sektörler arasında ve yurtdışı ile olan işlemleri göstermektedir. SNA 2008’e2 göre
“fon akımları, işlemi gerçekleştiren tarafları ve işlem yapılan finansal aracı belirten üç boyutlu bir finansal istatistik sunumdur”. Dolayısıyla, kimden-kime tabloları fon akımlarının temelini
oluşturmaktadır. Kimden-kime tablosu üç temel soruya cevap verecek şekilde hazırlanmaktadır;
i) kim kimi finanse ediyor?, ii) hangi araçla finanse ediyor? ve iii) hangi miktarda finanse ediyor? (Tablo 1). Yukarıda Tablo 1’de tek bir finansal araç için hazırlanan kimden-kime tablosu görülmektedir. Her bir araç için bu matris derlendiğine tüm ekonominin kimden- kime bilgisi tamamlanmaktadır.
Yükümlülükler Finansal
Olmayan Kuruluşlar
Finansal
Kuruluşlar Genel
Yönetim Hanehalkı Dünyanın Geri Kalanı
Finansal Olmayan Kuruluşlar Finansal Kuruluşlar
Genel Yönetim Hanehalkı
Dünyanın Geri Kalanı
Tablo 1. Kimden-Kime Tablo Örneği
1- The Financial Crisis and Information Gaps” IMF and FSB Secratariat, October 29, 2009.
2- Birleşmiş Milletler Ulusal Hesaplar Sistemi 2008
Varlıklar
11
Güçlü ve Zayıf Yönleri
Kimden-kime bilgisinin derlenmesinin güçlü ve zayıf yönlerini değerlendirecek olursak, sektörler arası ilişkileri gösterebilmesi nedeniyle parasal aktarım mekanizmasının gözlenmesine olanak tanıması en güçlü yönü olarak dikkat çekmektedir. Varlık ve yükümlülüklerin sektörel kompozisyonunun ortaya konmasıyla portföylerin kırılgan ve güçlü yönlerinin analiz edilmesi için de bir araç olabilmektedir. Hesaplara analitik bir bakış açısı getirerek sektörler arası borçlu/alacaklı
ilişkisinin izlenmesine olanak sağlamaktadır.
İstatistik açısından değerlendirildiğinde ise veri kalitesinin ve tutarlılığının artırılmasında önemli bir araç olmaktadır. Borçlu ve alacaklı açısından verilerin çapraz kontrolüne olanak sağlayarak tam tutarlılığı sağlamaktadır. Bu güçlü yönlerinin yanında kimden-kime bilgisinin istatistikçilere derleme yükü açısından ek bir zorluk getirdiği ve etkin kullanılabilmesi için veri kaynağının kimden-kime detayında olması gerektiği de unutulmamalıdır.
Tablo 2. Kimden-Kime Tabloların Derlenmesi
ARAÇ
Yükümlülü/ İhraç Eden Yurtiçi Ekonomi
Finansal Olmayan Kuruluşlar
(S11)
Finansal Kuruluşlar
(S12)
Genel Yönetim
(S13)
Hanehalkı
(S14) Yurtiçi Toplam
Dünyanın Geri Kalanı
(S2) Toplam
Varlık / Elde Tutan
Yurtiçi Ekonomi
Finansal Olmayan Kuruluşlar
S11-V
Finansal
Kuruluşlar S12-V
Genel
Yönetim S13-V
Hanehalkı S14-V
Yurtiçi Toplam
S1-V
Dünyanın Geri Kalanı S2-V
Toplam S11-Y S12-Y S13-Y S14-Y S1-Y S2-Y V=Y
Uygulanamaz Kalan/Hesaplama
Mevcut Veri Ek Vergi Kaynağı Kaynak: OECD
Örneğin, bankacılık sektörünün varlıkları olan mevduat verilerinin karşı sektör bilgisi ile diğer sektörlerin bankalara olan mevduat yükümlülükleri belirlenmiş olmaktadır.
Bu şekilde mevcut veriler ile belirli bir araç için hazırlanan kimden-kime tablosunun birçok hücresi doldurulabilmektedir. Para ve banka istatistikleri, genel yönetim mali istatistikleri ve ödemeler dengesi istatistikleri bu amaçla
değerlendirilmektedir. Sektör bilgisinin matrisin belirli bir yönünde eksik olduğu durumlarda,
“yukarıdan-aşağıya” yaklaşımı ile toplamlardan giderek eksik olan değerler kalan olarak hesaplanabilmekte veya çeşitli varsayımlar da yapılabilmektedir. Mevcut veri kaynağı, karşı sektör bilgisi ve kalan yaklaşımı ile elde edilemeyen veriler için ise ek veri kaynaklarına başvurulmaktadır (Tablo 2).
Uluslararası Uygulamalar
Türkiye Uygulaması
Özellikle gelişmiş ülkelerde finansal akım ve pozisyon verileri yayımlanmasına rağmen halen birçok ülkede kimden-kime bilgisi
üretilmemektedir. G20 ülkeleri arasında ise pek azı bu veriyi yayımlamaktadır. IMF ve Eurostat tüm finansal araçlar için kimden-kime bilgisinin ana sektörler itibarıyla derlenmesini gerekli bulurken, ECB mevduat, kredi, borçlanma
senetleri ve yatırım fonları için alt sektör detayında bu veri setini derlemektedir. Benzer şekilde OECD de bu yönde çalışmalarını
sürdürmektedir. OECD tarafından kimden-kime verilerinin elde edilebilirliği ile ilgili yapılan anket sonuçlarına göre; ankete katılan 41 ülkeden sadece 17’si tüm finansal araçlar için üretebileceğini belirtmiştir.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından yayımlanmakta olan FHİ’den 2017 yılı ilk
çeyreklik dönemi itibarıyla mevduat ve
krediler için kimden-kime tabloları derlenmeye başlanmıştır. Para ve banka istatistikleri (PBİ), FHİ veri hiyerarşisinde3 kalite açısından öncelikli olduğundan, mevduat ve kredi bilgileri öncelikle bu istatistikler esas alınarak hazırlanmıştır.
Yurtdışı tarafından yurtiçi sektörlerden
toplanan mevduat verisi için uluslararası yatırım pozisyonu (UYP) istatistikleri esas alınmıştır.
Bankaların yükümlülüklerindeki mevduatların karşı sektör bilgileri ışığında “kime” açıldığı tespit edilerek matris doldurulmaya başlanmıştır. Bankacılık istatistiklerinden derlenen mevduat yükümlülüklerinin varlık tarafı için FHİ’de yer alan sektörlerin raporlamaları dikkate alınarak tutarlılık kontrolleri yapılmıştır.
Benzer şekilde, kredilerin varlık tarafı
PBİ’den derlenerek “kime” sorusunun cevabı aranmıştır. Kurumsal sektörlerden doğrudan elde edilen verilerde yer alan yükümlülükler ile karşılaştırılarak tutarlılık testleri yapılmıştır.
Genel yönetim sektörünün karşı sektör verileri mevcut olmadığı için, bu sektör kalan sektör olarak değerlendirilmiş ve sektör dağılımı bu şekilde yapılmıştır.
Mevduatların kimden-kime tablosu
incelendiğinde, mevduatların çok büyük bir bölümünün (yüzde 91) parasal ve finansal kuruluşlar tarafından, kalanının ise dünyanın geri kalanı tarafından toplandığı ve 2017 yılı ilk iki çeyreğinde de benzer bir karşı sektör dağılımı olduğu görülmektedir. 2017 yılı ikinci çeyreğinde en çok mevduat açan sektör hanehalkı olup bunu parasal ve finansal kuruluşların birbirlerinde açtığı mevduat ve ardından da finansal olmayan kuruluşlar izlemiştir. Parasal ve finansal kuruluşların birbirlerinde tuttukları mevduat ise yüzde 24 civarında gerçekleşmiştir (Grafik 1).
3 Veri hiyerarşisi için Finansal Hesaplar Metaveri sayfasına erişim sağlayabilirsiniz.
13 Kredilerin kimden kime tablolarını kredi alan ve
kredi veren sektörler açısından incelediğimizde;
en çok kredi kullandıran sektörün parasal ve finansal kuruluşlar ve en çok kredi kullanan sektörün ise finansal olmayan kuruluşlar olduğu dikkat çekmektedir. 2017 yılı ikinci çeyrek döneminde en büyük kreditör olan parasal ve finansal kuruluşların kullandırdığı kredilerin payı bir miktar artarak yüzde 67’ye ulaşırken aynı oranda bir azalış dünyanın geri kalanının yurtiçi ekonomiye sağladığı kredilerde gözlenmiştir.
Grafik 1. Mevduatlar, Kimden-Kime, 2017-I ve 2017-II, Karşılaştırma (%)
Hanehalkı
2017-I
%8 %8
%1 %1
%21 %20
%24 %24
%2 %2
%37 %38
%4 %4
%3 %3
2017-II
Genel Yönetim Dünyanın Geri Kalanı
Parasal ve Finansal Kuruluşlar Diğer Finansal Kuruluşlar
Finansal Olmayan Kuruluşlar Sigorta Şirketleri ve Emeklilik Fonları
Hanehalkına Hizmet Veren Kâr Amacı olmayan Kuruluşlar
Kaynak: TCMB
Kredi kullananlar açısından bakıldığında, 2017 yılının ikinci çeyreğinde finansal olmayan kuruluşların kullanımları bir miktar gerileyerek yüzde 59’a ve parasal ve finansal kuruluşların toplam kredi kullanımları içindeki payı da yüzde 1,5 luk bir artışla yüzde 16’ya yükselmiştir.
Hanehalkı ise her iki dönemde de yaklaşık yüzde 15 oranında kredi kullanmıştır (Grafik 2).
Grafik 2. Krediler, Kimden-Kime, 2017-I ve 2017-II Karşılaştırma (yüzde)
Genel Yönetim 2017-I (Krediyi Veren)
2017-II (Krediyi Veren)
2017-I (Krediyi Alan)
2017-II (Krediyi Alan)
Hanehalkına Hizmet veren Kâr amacı Olmayan Kuruluşlar Parasal Finansal Kuruluşlar
Diğer Finansal Kuruluşlar Hanehalkı Parasal ve Finansal Kuruluşlar
Finansal Olmayan Kuruluşlar Dünyanın Geri Kalanı
Kaynak: TCMB
%65,18
%67,29
%60,24
%59,34
%14,20
%15,84
%4,44
%4,23
%15,79
%15,49
%27,24
%25,41
%0
%0,02
%0,15
%2,48
%0,00
%0,03
%2,40
%0,11
%0,02
%3,07
%0,02
%3,05
%4,08
%3,97
%0,86
%0,79
%2,20
%2,00
15
IV. Yerleşik Sektörlerin Toplam Borcu
Yurtiçinde yerleşik sektörlerin kullandıkları krediler ve ihraç ettikleri borçlanma
senetlerinin toplamından oluşan, finansal
hesaplar tanımlı toplam borcun GSYH’ye oranı, 2017 ikinci çeyrekte bir önceki döneme göre yatay seyretmiştir (Grafik 18).
2,00
1,80
1,60
1,40
1,20
1,18 1,21 1,20 1,29 1,34 1,41 1,43 1,45 1,39 1,37 1,38 1,39 1,44 1,46
1,46
1,00
0,80
0,60
0,40
0,20
0,00
Grafik 18. Sektörlerin Toplam Borcu/GSYH
2010 2011 2012 2013 2014 2015-I 2015-II 2015-III 2015-IV 2016-I 2016-II 2016-III 2016-IV 2017-I 2017-II
Kaynak: TCMB, TÜİK
Genel Yönetim/GSYH Finansal Olmayan Kur./GSYH Toplam Borç/GSYH
Finansal Kur. /GSYH HH/GSYH
Söz konusu borçluluk oranına ülke karşılaştırmalı olarak baktığımızda, 2017 yılı ikinci çeyreklik döneminde Türkiye’de yerleşik sektörlerin
toplam borcunun düşük seviyede gerçekleştiği görülmektedir (Grafik 19).
Grafik 19.Borç/GSYH Ülke Karşılaştırması, Sektörler İtibarıyla, (2017 II. Çeyrek) (*)
Kaynak: TCMB,TÜİK, OECD
(*)Diğer ülke verileri 2017 I. Çeyrek, Kore verisi 2016 IV.çeyrek itibarıyladır.
Genel Yönetim /GSYH Finansal Kur./GSYH Finansal Olmayan Kur./GSYH HH/GSYH Belçika
Euro Bölgesi
ABD
Kore Yunanistan
İtalya
Avusturya
Macaristan
Türkiye 0,00
0,33 0,46
0,85 0,44
1,06 1,39
1,85 1,01
1,32
0,28 0,30
0,46 0,70
0,58 0,66
0,33 0,98
1,04
0,69 0,58
0,69 0,95
0,92 0,76
0,63 0,73
1,58 0,59
0,17 0,31
0,20
0,89 0,52
0,42 0,59 0,79
0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00 3,50 4,00 4,50 5,00
Çekya
V. Sonuç
2017 yılı ikinci çeyreğinde, Türkiye ekonomisi net borçlu pozisyonunu sürdürürken, hanehalkı ve dünyanın geri kalanı finansman sağlayan iki ana sektör olmuştur. En borçlu sektör, finansal olmayan kuruluşlar olurken, bunu genel yönetim sektörü izlemiştir.
Bu dönemde, hanehalkının net finansal değeri bir miktar iyileşme göstermiş, bu iyileşmede işlemler etkili olmuştur. Finansal olmayan kuruluşlarda ise net borçlanmada artış yaşanmış, borçların toplam finansal varlıklara oranı azalmıştır.
