İKTİSADî TARİH
- Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- Manoryal sistemin varlığına/işlediğine dair ilk belge 9. yüzyıla aittir.
Sistem bu dönemde Kuzey Fransa-Batı Almanya-Kuzey İtalya gibi bölgelerde mevcut görünüyor. Daha sonra bazı değişikliklerle İngiltere, İspanya, Portekiz, Danimarka ve orta ve doğu Avrupa’ya yayılmıştır.
İskoçya, Norveç, Balkanlar gibi bölgelere ise sistem hiçbir zaman etkili bir şekilde girmemiş görünmektedir.
- Manoryal sistemin işleyişi: Tipik bir manor nedir diye sorulsa bunun
kesin bir cevabı yoktur. Çok çeşitli örnekler ve varyasyonlar
görülmüştür. Bir ortaçağ manorünün genel hatları ile neye benzediği
konusunda Neal&Cameron s.83’teki şekil bir fikir verebilir.
İKTİSADî TARİH
- Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- Bir yönetim birimi olarak manor: arazi, yapılar ve bunları işleyip burada oturan insanlardan oluşmaktaydı. Arazinin işlenebilir kısmı tarlalar, otlak ve çayırlar, koruluk, orman ve/veya çorak kısımlardan oluşabiliyordu.
- Hukuken manor arazisi:
- 1) Feodal beyin demesne ya da domain denen “özel” mülkünden - 2) köylü (serf) hisselerinden
- 3) ortak araziden oluşmaktaydı.
- (Not: Feodal sisteme ilişkin anlatımda serf ve köylü kelimeleri bazen birbiri yerine kullanılabilse de Ortaçağlar Avrupasına ve feodal sisteme özgü bir kavram olan serf kelimesinin kullanımı tercih edilmelidir.)
İKTİSADî TARİH
- Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- 1) Feodal beyin (lordun) demesnesi, böyle bir zorunluluk bulunmamakla birlikte, genellikle köylülerin/serflerin arazilerinden ayrılmakta, çitler veya duvarlar ile çevrilmekte (genellikle tahkim edilmiş yapılardır) ve manorün toplam işlenebilir alanının yaklaşık %25-30’unu kaplıyordu. Bu kısımda manor evi, ahırlar, ağıllar, ambarlar, atölyeler, bahçeler ve belki meyve-sebze bahçeleri ve bağlar bulunmaktaydı.
- Köylülerin/serflerin kendileri için işledikleri araziler ise manör evini çevreleyen geniş açıklıklarda yer alıyordu. Tek bir köylü hanesinin toprağı muhtemelen iki düzine kadar ya da daha fazla şeritten (strip) oluşuyordu. Eni dar boyu uzun dikdörtgen toprak parçaları olarak düşünülebilecek bu şerit şeklindeki küçük araziler serflere işleme kolaylığı sağlıyordu ve manor arazisi içine dağılmış durumdaydı. Çayırlar, otlaklar ve koruluk/ormanlık alanlar normalde ortak kullanımdaydı ancak feodal beyin/lordun bu alanların kullanımına nezareti ve
İKTİSADî TARİH
- Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- Genellikle tahkim edilmiş bir yapı olan manor evi o arazideki lordun ya da vekilinin ikametgâhı olarak hizmet görmekteydi. Birden fazla manorü olan büyük lordlar bunlardan birini daha küçük bir feodal beye (vassal’e) ücret karşılığında tahsis edebiliyordu. Yani vassal olan (tahsisi alan) askeri hizmet yükümlülüğü karşılığında manorün lordluk yetkilerine/ayrıcalıklarına hak kazanıyordu.
- Katedraller, manastırlar gibi dinî kuruluşlar da manor sahibi olabiliyordu. Bu manörler vassallere bırakılmış, din adamlarınca yönetiliyor ya da vekil yöneticilere emanet edilmiş olabiliyordu.
- Feodal ideal: “No land without a lord, no lord without a land”
İKTİSADî TARİH
Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- Feodal toplumda feodal beyin/lordun görevi savunma hizmeti ve adaletin sağlanmasıydı.
- Feodal beyin demesne’sinin işletilmesine doğrudan nezaret etmesi, gelirini azamileştirmek bakımından, kendi çıkarına olsa da demesne’yi genellikle bir kahya ya da yöneticinin idaresine bırakıyordu. Feodal beyin demesne ya da manor içindeki değirmen, fırın, veya üzüm cenderesi sahipliklerinden dolayı (bunları serflere bir ücret karşılığında kullandırması sonucunda) başka gelirleri de olabiliyordu.
İKTİSADî TARİH
Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- Serfler (köylüler) manor evini çevreleyen duvarlar içindeki ya da hemen yakınındaki küçük köylerde yaşıyorlardı. Barakaları/klübeleri küçük, genellikle 1 ya da 2 odalı bir zemin ve uyumak için bir tavan arası/çatı katından ibaretti.
Barakalar ahşap ya da taştan ama çoğunlukla balçık ve dallar-sazlar gibi basit malzemeden yapılmaktaydı. Zemin toprak olup pencerenin ve dolayısıyla gün ışığının pek olmadığı mekânın çatısında baca olarak işlev gören bir delik mevcuttu.
- Serflerin alet edevâtı ve hayvanları için ayrı yapılar da söz konusu olabiliyordu ancak kış mevsiminde aileler daha iyi ısınabilmek adına genellikle hayvanları ile aynı ortamı paylaşıyordu.
- Köyler, su tedariğinin kolaylığı ve örneğin demir ocağı için kullanılan körüğü çalıştırmak üzere normalde bir akarsu ya da dere yakınında kurulmuş durumda.
İKTİSADî TARİH
Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- - Bir ortaçağ manorü, temel olarak, yukarıda betimlendiği şekilde oluşmuş durumda idi. Ancak çok çeşitli varyasyonları görülebiliyordu:
- 1 manor – 1 köy
- 1 manor – etrafında çok sayıda köy - 2 manor – 1 köy
- ……
