قلضايبbeyaz-lıkقلنواon-lukقلوقروقkorku-lukكلشبbeş-likكلكچيچçiçek-lik كلﻪـسبلا elbise-likكلزوگgöz-lükكلنوگgün-lük كلزويyüz-lük

İsimden isim yapma ekleri

Bir isimden doğrudan isim, yer ismi, masdar ifade eden isim, bir şeyin bir yere aitliğini ifade eden isim ya da zaman ve miktar ifade eden sıfat yapmak için

kullanılan ek. Bu ek sonuna geldiği ismin ince veya kalın ünlüye sahip olmasına göre (-lık ve -luk) (قللل); (-lik ve -lük) (كللل) şeklinde yazılır.

 قلضايب

 beyaz-lık

 قلنوا

 on-luk

 قلوقروق

 korku-luk

 كلشب

 beş-lik

 كلكچيچ

 çiçek-lik

 كلﻪـسبلا

 elbise-lik

 كلزوگ

 göz-lük

 كلنوگ

 gün-lük

 كلزوي

 yüz-lük

Genellikle bir meslek veya işi ifade etmek

için bir kelimenin sonuna getirilen (-cı, -ci, -cu, -cü, -çı, -çi, -çu, -çü) ekleri ( ىلج) şeklinde yazılır.

 ىجارك

 kira-cı

 ىجيمگ

 gemi-ci

 ىجريمد

 demir-ci

 ىجوروق

 koru-cu

 ىجوروس

 sürü-cü

 ىجوزوي

 yüzü-cü

 ىجباتك

 kitap-çı

 ىجقيرقيچ

 çıkrık-çı

 ىجقرع

 ırk-çı

 ىجشيا

 iş-çi

 ىجثيدح

 hadis-çi

 ىجتروغوي

 yoğurt-çu

 ىجقوقح

 hukuk-çu

Sıfat yapmak için isimlerin sonuna getirilen (- lı, -li, -lu ve -lü) ekleri ( ىللل) şeklinde yazılır.

ىليزآ

azı-lı

ىللاد

dal-lı

ىلقادوب

budak-lı

ىلزيگ

giz-li

ىلوا

ev-li

ىلﻪلگند

denge-li

ىليوخ

huy-lu

ىليوص

soy-lu

ىلوقروق

 korku-lu

ىلزوگ

göz-lü

 ىلزوس

söz-lü

ىلوتوا

ütü-lü

Resmî yazı ve mektupların başındaki hitaplarda ise bu ekin (وــل) şeklinde yazıldığı ve bu yazılışa paralel

olarak (-lu ve -lü) şeklinde okunduğu görülmektedir.

 ولتداعس

 sa‘âdet-lü

 ولتزع

 ‘izzet-lü

 ولتفوطع

 ‘atûfet-lü

 ولتبحم

 muhabbet-lü

 ولتليضف

 fazîlet-lü

Bu ekin olumsuzu, (-sız, -siz, -suz ve -süz) şeklinde gelir ve ( زللس) şeklinde yazılır.

 زسقادوب

 budak-sız

 زساباب

 baba-sız

 زسيپاق

 kapı-sız

 زسوا

 ev-siz

 زسري

 yer-siz

 زسرتفد

 defter-siz

 زسلوقوا

 okul-suz

 زسوقروق

 korku-suz

 زسوقيوا

 uyku-suz

 زسكلزوگ

 gözlük-süz

 زسزوي

 yüz-süz

 زسوتوا

 ütü-süz

Bildirme Eki

Günümüz Türkçesinde, ismin kalın ve ince ünlülere sahip olması ile, sert veya tersi

ünsüzle bitişine göre,

-dır, -dir, -dur, -dür, -tır, -tir, -tur ve -tür

şeklinde sekiz ayrı telaffuzu vardır. Osmanlı dönemi alfabesinde ise

hepsi aynı şekilde (رد) olarak yazılır.

 رداباب

 baba-dır

 ردرتفد

 defter-dir

 ردلوقوا

 okul-dur

 ردوروق

 kuru-dur

 ردموزوا

 üzüm-dür

 ردقيچآ

 açık-tır

 ردترس

 sert-tir

 ردكچيچ

 çiçek-tir

 ردچنوقروق

 korkunç-tur

 ردچوگ

 güç-tür

 ردکوروچ

 çürük-tür

Çoğul Ekleri

İsimlerin sonuna gelen çoğul ekleri, ismin kalın veya ince ünlüye sahip olmasına göre

(-lar veya -ler) şeklinde gelir ve her ikisi de ( رــل) şeklinde yazılır.

Bu ek üçüncü çoğul şahıs için fiillerde de

kullanılır.

رلباتك

kitap-lar

رللوقوا

okul-lar

 رليزاي

yazı-lar

 رلرازاي

 yazar-lar

رلتيآ

âyet-ler

 رلﻩروس

sûre-ler

رليگوس

 sevgi-ler

رليگليب

bilgi-ler

رلميوقت

takvim-ler

 رليدلغآ

ağladı-lar

 رلﻪـسلگ

gelse-ler

ىدرلروقوا

okur-lar-dı

Daha fazla örnek için bkz.:

Yılmaz, Ali; Akkuş Mehmet, Güngör, Zülfikar, İslamoğlu, Abdülmecit, Osmanlı Türkçesi, Ankara Üniversitesi Uzaktan Eğitim Yayınları, Ankara 2011.

Timurtaş, Faruk Kadri, Osmanlı Türkçesi Grameri, Alfa, İstanbul 1999.

Develi, Hayati, Osmanlı Türkçesi Kılavuzu, Kitabevi, İstanbul 2002.