TÜRKİYE DE UYGULANAN TARIM VE GIDA POLİTİKALARI VE ETKİLERİ

(1)

TÜRKİYE’DE UYGULANAN

TARIM VE GIDA POLİTİKALARI VE ETKİLERİ

Prof. D r. Mehmet BOZOĞLU

(2)

1963-2000 DÖNEMİ TARIM POLİTİKALARI

ETKİLERİ VE

(3)

Tarımsal Destekleme Düzeyi (1999)

2.728

7.660 0 2.000 4.000 6.000 8.000

Tarımsal destekler Tarımsal destek (faiz dahil)

%1.4 GSMH

%9.13 GSMH

(4)

Tarımsal Desteklemelerin Dağılımı (1999)

Tazminatlar

%1.4

Teşvik primi

%0.9

Girdi desteği

%9.8 Kredi desteği

%54.1

Fark ödemesi

%8.7

Fiyat desteği

%23.9 Genel

hizmetler

%0.004

(5)

Türkiye ve OECD Ülkelerinde ÜDE ve TDE (%)

Piyasa desteği Doğrudan ödeme Diğer destekler Yem ayarlaması

Türkiye OECD Türkiye OECD Türkiye OECD Türkiye OECD

1986-88 72 79 1 18 39 17 -12 -11

1993-95 73 72 2 18 30 15 -5 -5

1996 72 60 2 23 30 18 -4 0

1997 79 63 - 19 20 18 - -

1998 86 67 - 17 14 16 - -

(6)

Borçlanma Gereksinimindeki Gelişmeler

0,0 5,0 10,0 15,0 20,0

1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003

KKBG/GSMH (%)

KKBG/GSMH *

(7)

Faiz Oranlarındaki Gelişmeler

0 20 40 60 80 100 120

1970 1973 1976 1979 1982 1985 1988 1991 1994 1997 2000 2003

Faiz oranı (%)

(8)

1963 SONRASI DÖNEMDE TARIM (1)

Sektörler 1927 1960 1980 1990 2004

Tarım 81 76 62 50 33.0

Sanayi 6 10 11 15 18.0

Hizmetler 13 14 27 35 49.0

Çizelge . Türkiye’de aktif nüfusun sektörlere göre dağılımındaki gelişmeler

(9)

• Arazi varlığından tarımsal üretim amacıyla yeterince yararlanılamamaktadır.

• Arazi varlığının büyük bir kısmının engebeli ve yüksek bir rakıma sahip olması,

• Bazı bölgelerdeki iklim şartlarının elverişli olmaması,

• Sulama imkanının olmamasından dolayı işlenen tarım arazisinin her yıl yaklaşık 5 milyon hektarı (işlenen tarım arazisinin yaklaşık %18’i) nadasa bırakılmaktadır.

• Arazi kullanımında yanlışlıklar söz konusudur.

• İşlenebilecek özellikteki (I-III. sınıf topraklar) arazi sınırının aşılması nedeniyle mer’a ve orman alanları işlemeli tarıma açılmaktadır (doğal kaynakların tahribi-erozyon)

• İşlemeye uygun tarım toprakları şehirleşme,

sanayileşme, altyapı yatırımları vb elverişli yüksek verimli nedenlerle azalmaktadır.

1963 SONRASI DÖNEMDE TARIM (3)

(10)

1963 SONRASI DÖNEMDE TARIM (4)

İşletme 1963 1980 1991 2001

büyüklüğü (da)

Sayı Alan Sayı Alan Sayı Alan Sayı Alan

1-100 86.9 48.3 82.3 41.3 85.0 42.0 83.4 42.0

100-500 12.6 40.7 46.6 14.0 40.7 15.9 46.6

500-+ 0.5 11.0 0.8 12.1 1.0 17.3 0.7 11.4

Toplam 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 İşletme sayısı

(bin adet) ve büyüklüğü

(da)

3.101 55.3 3.559 64.0 4.102 59.1 ^3.075 61.0 Çizelge . Türkiye’de tarım işletmelerinin toprak dağılımındaki gelişmeler (%)

16.9

(11)

1963 SONRASI DÖNEMDE TARIM (6)

• Üretim Yapısındaki Gelişmeler:

•

Bitkisel ürünler: %70,3; (Tahıllar, baklagiller, yağlı tohumlar, sanayi bitkileri, yumru bitkiler)

•

Hayvansal ürünler: %25,4 (GÜ: %60-70’dir)

•

Orman ürünleri: %3,4

•

Su ürünleri: %1,2

 Devletin müdahale ettiği ürünlerin ekim alanları ve üretiminde yüksek oranda artışlar yaşanmıştır.

•

Şekerpancarı, fındık, çay ve tütünde pazarlanamayan fazlalık,

•

ayçiçeği, mısır ve soya gibi yağ bitkileri, yem bitkilerinde yetersizlik.

(12)

1963 SONRASI DÖNEMDE TARIM (7)

Hayvan cinsi

1965 1985 2005

Miktar ^Endeks ^Miktar ^Ende

ks Miktar ^Ende

ks

Sığır 13.211 100 12.410 94

Süt ineği 4.180 100 6.102 146 3998

KBH 54.187 100 55.836 103

Koyun 33.382 100 42.500 127 Keçi 20.805 100 13.336 64

Tavuk 28.687 100 61.046 213 317.497 Arı kovanı 1.620 100 2.585 160 4.590

Çizelge . Türkiye’de hayvan varlığındaki gelişmeler (1000 adet)

10.069

31.810 25.201 6.609

76 96 59 76 32 1107 283

(13)

1963 SONRASI DÖNEMDE TARIM (8)

Ürün cinsi 1965¹ 1985 2005

Mik. En. Mik. En. Mik. End.

Süt (bin ton) 2446 100 7994 327 Et (sığır ve dana)

(bin ton)

65.6 100 292.6 446 Bal (bin ton) 10.3 100 35.8 348 Yumurta (bin adet) 1478 100 5837 395 Su ürünleri ^{(bin ton)} 133 100 565 424

Çizelge. Türkiye’nin hayvansal üretimindeki gelişmeler

11108 322.7

82.3

12052 545

454 492 799 815

410

(14)



 Su ürünlerinden yeterince yararlanılamamakta;

– · Aşırı avlanma ve kirlilik, Türkiye’nin su ürünleri üretim potansiyelini giderek azalmaktadır.

– · Su ürünleri üretiminin %82’si deniz balıkçılığı, %8’i tatlı su balıkçılığı, %6’sı kültür balıkçılığı, %4’ü ise deniz ürünlerinden oluşmaktadır.

– · Deniz üretiminin %77’si Karadeniz, %9’u Marmara, %9’u Ege ve

%5’i Akdeniz Denizden elde edilmektedir.

•

Ormancılık:

– · Türkiye orman alanları bakımından pek zengin değildir

(Türkiye’nin mevcut arazi varlığının ancak %19.4’ü ormandır. Oysa, orman alanları bakımından zengin olan ülkelerde bu oran %30’lar düzeyindedir).

– · Mevcut orman alanlarının da yarıdan çoğu (%57’si) bozuk vasıftadır.

– · Türkiye’de uzun yıllardan beri köylü-orman ilişkilerinin

düzenlenmemesi, düzensiz hayvan otlatma ve yangınlar nedeniyle

1963 SONRASI DÖNEMDE TARIM (9)

(15)

1963 SONRASI DÖNEMDE TARIM (11)

Girdiler 1950 1990 2006

K. gübre (1000 ton) 42,0 4995,0 5367,0

Gübre/E. alanı (kg/ha) 2,6 343,3 203,7

Kamu sulama alanları (1000 ha) * 142,6 2.190,0 5036,0

S. alan/işlenen alanlar (%) 0,9 10,5 19,1

Traktör (1000 adet) 16,6 695,0 1037,0

Traktör/İ.alanlar (adet/100 ha) 0,1 2,5 4,6

T. ilaç (1000 ton) - 39,0

İlaç t/Ekili alan (kg/ha) - 2,0

Çizelge . Tarımsal girdi kullanımındaki gelişmeler

* Teknik ve ekonomik olarak sulanabilecek alan 8,5 milyon hektar iken,

44,3 1,86

(16)

Buğday Verimindeki Gelişmeler

0 20 40 60 80 100

1961 1963 1965 1967 1969 1971 1973 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005

Verim(10kg/ha)

Türkiye Fransa Almanya Çin ABD

(17)

Mısır Verimindeki Gelişmeler

0 20 40 60 80 100 120

1961 1963 1965 1967 1969 1971 1973 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005

Verim (10 kg/ha)

Türkiye ABD Çin Brezilya Meksika

(18)

Şeker Pancarı Verimindeki Gelişmeler

0 200 400 600 800 1000

1961 1964 1967 1970 1973 1976 1979 1982 1985 1988 1991 1994 1997 2000 2003

Verim (10 kg/ha)

Fransa Almanya İtalya Türkiye ABD

(19)

Tütün Verimindeki Gelişmeler

0 5 10 15 20 25 30

1961 1964 1967 1970 1973 1976 1979 1982 1985 1988 1991 1994 1997 2000 2003

Verim (10 kg/ha)

Türkiye Çin Brezilya Hindistan ABD

(20)

Karkas Et Verimindeki Gelişmeler

267 175,1

214,9

331,7

179,9 69,6

0 100 200 300 400

Karkas verim (kg/hayvan)

AB (15) ABD Türkiye

(21)

Süt Verimindeki Gelişmeler

6074

2929 1300 1900

8881

3307

0 2000 4000 6000 8000 10000

1961 1964 1967 1970 1973 1976 1979 1982 1985 1988 1991 1994 1997 2000 2003

Verim (kg/inek)

AB (15) Türkiye ABD

(22)

KİŞİ BAŞINA MİLLİ GELİR ($)

0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000

1980

1982

1984

1986

1988

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

(23)

1963 SONRASI DÖNEMDE TARIM (14)

Yıllar Tarım Sanayi Hizmetler

1923 43.1 10.6 46.3

1930 46.8 10.0 43.2

1940 44.8 14.6 40.6

1950 40.9 13.1 46.0

1960 37.5 15.7 46.8

1970 28.8 18.9 52.3

1980 23.0 21.6 55.4

1990 16.1 26.4 57.5

2000 13.6 27.6 58.8

2004 12.1 28.6 59.3

Çizelge. Türkiye’nin GSMH’sında sektörlerin payındaki gelişmeler (%)

2006 yılında GSMH’da tarımın payı %9’a düşmüştür.

(24)

Şehir ve Köy Nüfusundaki Gelişmeler

24,1 75,,9

64,9

35,1

0 10 20 30 40 50 60 70 80

1927 1940 1950 1960 1970 1980 1990

Şehir Köy

Oran (%)

(25)

İstihdamdaki Gelişmeler

8.600 8.249

3.988 2.806

10.403 6.699

21.791 17.754

0 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000

1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004

İstihdam (milyon kişi)

Tarım Sanayi Hizmetler Toplam

(26)

Sektörlerin İstihdamdaki Payındaki Gelişmeler

81

613

35,6 17,5

46,8

0 20 40 60 80 100

1927 1960 1970 1980 1990 2003/II.

Tarım Sanayi Hizmetler

Oran (%)

2005: Tarım: %27,3 – Sanayi: %19,7 – Hizmetler: %47,3

(27)

588 435

35761

3985

0 10000 20000 30000 40000

1970 1980 1990 2000 2002

Toplam Tarım

İhracattaki Gelişmeler

Değer (Milyon $)

2002-İşlenmiş tarım ür.ihr.:12.429 milyon $ (%34,8) =toplam %45,9 2006: Tarım: 8.574.000 $ (%10,1) Toplam: 85.142.000 $

(28)

Tarımın İhracattaki Payındaki Gelişmeler (%)

73,9

57,4

18,1 13,9 11,1

0 20 40 60 80

1970 1980 1990 2000 2002

(29)

7909 176

51203

3079

0 10000 20000 30000 40000 50000 60000

1980 1990 2000 2002

Toplam Tarım

İthalattaki Gelişmeler

Değer (mil. $)

(30)

Tarımın İthalattaki Payındaki Gelişmeler (%)

2,2

5,9

7,6

6

0 2 4 6 8

1980 1990 2000 2002

2002-Tarım ür.+ işl.tar. ür.:8.341 milyon $ (%16,3)

(31)

Tarımda İşgücü Verimliliği (1998-2000)

1621 1858 4860 9983

30620

52809

0 10000 20000 30000 40000 50000 60000

Özbekistan Türkiye Macaristan Arjantin Japonya Danimarka

Katma Değer ($/kişi)

(32)

Tarım ve GSMH’daki Büyüme Oranları

-40,0 -20,0 0,0 20,0 40,0 60,0

1924 1930 1936 1942 1948 1954 1960 1966 1972 1978 1984 1990 1996 2002

Büyüme oranı (%)

TARIM GSMH

(33)

Sulanan Alanlardaki Gelişmeler

1.319 5036

0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000

1960 1980 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004

Sulanan alan (bin ha)