EKRANIN ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
VE ÇOCUKLARA KİTAP OKUMA ALIŞKANLIĞI KAZANDIRMA
Şehit Öğretmen Neşe Alten Anaokulu Psikolojik Danışman: Ayşe ASLANBAŞ
Çocuklar teknolojik aletlerle zaman geçirmeyi çok seviyorlar. Bu durum sevgiden de öte bazen bağımlılığa kadar gidebiliyor.
Oyunların çoğunda çocuklar için bilinçli tasarlanmış onların
dikkatini çekecek görseller, efektler ve sesler bulunuyor. Bunlar da beynin haz bölgesini harekete geçiyor. Bu yüzden çocuklar ekran karşısında daha fazla vakit geçirme arzusunda oluyorlar.
Her şeyde olduğu gibi ekran kullanımının da sınırlarının
çizilmemesi ve uzun süreler ekran başında vakit geçirmek
çocuklarda da olumsuz etkiler yaratabilmektedir.
Ekranların çocuklar üzerindeki en büyük olumsuz etkilerinden biri şiddet içeren programlar ve oyunlardır. Çünkü çocuklar bu
programları izledikçe şiddete ve saldırganlığa karşı duyarsız hale geliyorlar. Şiddeti bir sorun çözme biçimi olarak görüp kabul
edilebilir bir davranış olduğunu düşünüyorlar.
8 yaşındaki çocuklarla yapılan bir çalışmada televizyonda çok fazla şiddet içeren programları izleyen çocukların, okuldaki
yaşıtları tarafından en saldırgan çocuklar olarak nitelendirilmiştir.
(Eron, 1963; Lefkowitz ve ark., 1977)
Çocuklar ekran karşısında tamamen pasif seyredici konumdadırlar ve bu durum çocukların zihinsel gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir. Çünkü zihinsel
gelişimin temelinde ‘’kişinin yeteneklerinin kolaylıkla olmasa da üstesinden
gelebileceği bir uğraşla sınanması çok önemlidir.’’ Erken çocukluk döneminde aktif ve yapıcı uğraşlar, en iyi zaman geçirme yoludur.
Ekranlar hem sesli hem de hareketli görüntülü çok fazla uyaranlar sunar. Bu durumda çocuğun hayal gücüne de çok fazla alan kalmaz. Çok fazla ekrana maruz kalan çocuklar yaratıcılık ve hayal gücünü kullanmaktan
da mahrum kalırlar.
Televizyon gerçek yaşantı etkinliklerinin yerini dolduramaz. Televizyonda sürekli konuşma duymanın da çocukların dil becerilerini geliştirebileceğine inanılır ama durum böyle değildir.
Araştırmalara göre çok fazla televizyon izleyen çocuklar, en düşük dil
becerilerine sahiptir. (Burton ve ark.) Çocukların dil gelişimi için önemli olan bu evrede karşılıklı iletişim kurmaktır.
Çocuklar uzun süre ekran karşısında vakit geçirirse sonra ev etkinliklerini yapamayabilir çünkü ekrana maruz kalma çocukta yorgunluk, uykusuzluk ve dikkatsizlik yaratabilir. Çok fazla sesli ve görüntülü uyarana maruz kaldıkları için durağan araç ve gereçlere karşı ilgisizlik meydana gelebilir.
Çocuklar bu dönemde gerçek ile olağanüstü olan durumları karıştırabilirler.
Bu yüzden izledikleri doğaüstü karakterlerin gerçek olduğuna inandıkları gözlemlenmiştir. (Joseph, 1974)
Erken çocukluk dönemi pisikomotor gelişim alanının hızlı olduğu bir dönemdir.
Bu dönemde çocukların büyük kas ve küçük kas becerilerini geliştirmek için en verimli yaşlardır. Bu yüzden ekran karşısında sürekli hareketsiz
durma duruşta bozukluk, fiziksel gelişiminde gerileme meydana getirebilir.
Elbette her şeyin fazlası zarar. Fakat
teknoloji kullanımını sınırlarken tamamen
evden tüm teknolojik aletleri kaldırmak kalıcı bir çözüm olmayacaktır. Önemli olan bu
teknolojik aletlerle geçirilen süreye çocukların ihtiyaçları doğrultusunda bir sınır koymaktır.
Peki Sınır Koyarken Nelere Dikkat Etmeliyiz?
Ekran kullanımını gerçekçi bir plan dahilinde azaltmak ve bu konuda çocuklarla işbirliği içinde olmak önemlidir. Saatlerce ekran başında
olan çocukların birden ekran kullanımını sonlandırılmasını beklemek çok gerçekçi olmayacaktır.
Çocukların ekran kullanımını azaltmasını isterken, sizlerin de
çocuklarınıza örnek olması için ekran kullanımı konusunda özenli
davranmaya çalışmanız bu durumu çocuğunuzla da paylaşmanız çok kıymetli olacaktır.
Her konuda olduğu gibi ekran ve sanal dünya konusunda da çocukların duygularını kabul etmek, sınırları çizmek, rutinler belirlemek sürecin daha kalıcı bir şekilde
çözümlenmesine imkan sağlar.
Örneğin: Hafta içi günde 3 çizgi film hakkında var.
Bunları hangi saatte izleyeceğine sen karar ver. İstersen kahvaltıdan sonra ya da okuldan gelince. Televziyon izlemeyi sevdiğini biliyorum televizyon
izleyebilirsin ancak bizimle beraber izlemene izin verebilirim. Akşamları yemekten sonra bizimle beraber 1 saat izleyebilirsin gibi. Rutinler ve
sınırların olması çocukla çatışmayı en aza indirecektir. Çocuklarla ilk zamanda zorlansanız da bir süre sonra çocuklar kendi ekran kullanımı konusunda
özdenetim sahibi olacaklardır.
Çocuklar yemek yemiyor diyerek ekran karşısında yemek yedirmek ya da evde ses olsun diye televizyon sürekli açık bırakmak çocuklarda bağımlılık riskini arttırmaktadır. Biz yemek yerken televizyon izlersek üstümüze
dökebiliriz, ne yediğimizi anlamayabiliriz bu yüzden yemek yerken televizyon izlemene izin veremem. Yemekten sonra açabiliriz.
Anne baba olarak zor durumda kalınca, teknolojiyi bir kurtarıcı olarak görmek yerine oyun ve oyuncak tercih etmeniz, son seçeneğe teknolojiyi koymanız faydalı olacaktır. Çocukları ev işlerinde ne yapıyorsanız onlara da sorumluluk vermek özgüvenlerini desteklemeye yardımcı olacaktır.
Çocukların belli bir oyunu sıklıkla oynamak istemesinin bir gerekçesi vardır.
Onları cezbeden şeyin ne olduğunu ailece konuşmak aile içi paylaşım aile içi bağların kuvvetlenmesi için önemlidir. Oyunların konusunu, karakterini,
çocuklar için önemini bir sohbet konusuna dönüştürebilirsiniz. Bu yüzden
neler oynadıklarına dikkat etmek hatta onlardan önce sizin de oyunları test etmek amaçlı oynamanız çok önemlidir.
Yine teknolojik aletleri ödül-ceza olarak kullanmamak çok önemlidir. Az önce bahsettiğim gibi bunları bir kural ve sınır dahilinde oynaması gerektiğini çocuklar öğrenmelidir.
Ekrana aşırı maruz kalmanın çocuklar üzerindeki etkilerini
beraberce bir aile toplantısında konuşmak çocukların da fikirleri dinlemek çok etkili olacaktır. Çocukların zararları
içselleştirmelerini sağlayacaktır.
Haftada en az 1 gün aile içinde “sıfır teknoloji” saatleri
oluşturabilirsiniz, bu saatler içinde her biriniz tüm teknolojik aletleri bir kenara bırakarak sohbet
ederek ya da oyun oynayarak geçirmek faydalı olacaktır. Aktif katılımlı oyunlar çocuklarla aranızdaki bağlarının da
güçlenmesini sağlayacaktır.
Çocukların ekran kullanımını sınırlarken aşırı otoriter bir tutum sergiliyor olmanız muhtemelen çok etkili olmayacaktır. Hiçbir
açıklama yapmadan ya da çocuklarınızın duygularına önem vermeden televizyonu kapatmanın ya da telefonu
elinden almanın sonucu da beklemediğiniz davranışlar olabilir.
Telefonla oynamak konusunda direnen çocuğunuza açık bir şekilde 2 oyun hakkın doldu, biliyorum daha fazla oyun
oynamak istiyorsun, telefonu elinden aldığım için öfkelendin.
Hadi şimdi …. Zamanı gibi bir açıklama yapabilirsiniz.
Çocukların daha az televizyon izlememelerini sağlamanın bir yolu, onlara başka cazip etkinlikler sunmaktır. Tabi ki çocuklar çok uzun süre ekran
başında vakit geçirmeye alışmışsa, diğer etkinliklere hemen motive olmakta güçlük yaşayabilirler.
Ekranın getirdiği edilgenlikten kurtulmak zaman alabilir.
Dolayısıyla çocukların kendi becerilerine güvenmeyi öğrenmeyi, öğrenene kadar da sıkıldıkları için şikayet edeceklerini unutmamak gerekir.
Çocukların ekran kullanımı azaltarak çocuklara kitap okuma alışkanlığı
kazandırmak bu dönem İçin çok önemli. Kitaplar çocukların hayal güçlerinin, mizah duygularının, düşünme ve bellek becerilerini geliştirmenin de en etkili yollarından biridir.
Okumanın amacı öğrenmek değil keyifli vakit geçirmek,
çocuğun kelime haznesini genişletmek ve aranızdaki duygusal ilişkiyi sağlamlaştırmak olmalıdır.
·
Çocuklara kitap okumak çocuklarında kitaplardan zevk almayı öğrenmelerine katkıda bulunacaktır.
·
Çocukların ileride daha iyi bir okul başarısı olsun istiyorsanız;
çocuklarla daha çok iletişime geçmeniz, onları dinlemeniz ve kendilerini anlatmalarına fırsat vermeniz
gerekir.
Birçok kelimeye aşina olan çocuklar arkadaşlarından da .
birkaç adım önde oluyorlar. Çünkü o çocuklar öğretmenin ne dediğini hemen anlarken diğerleri yönergeleri almakta ve algılamakta güçlük
çekiyorlar.
Kitapları okurken de pasif bir şekilde değil,
çocuklara soru sorarak onları da dahil ederek okumak
çok önemlidir. 5N1K tekniğini kullanarak ne, nerede, ne zaman, nasıl, neden ve kim sorularıyla
karşılıklı bir iletişim başlatabilirsiniz.
Çocukların bu dönemde ekran sürelerini en azami düzeyde tutmak ve çocukları kitaplarla
tanıştırmak çok kıymetlidir.
26.11.2020
Kaynaklar:
Şirin, S. (2019). Yetişkin
çocuklar. İstanbul: Doğan Kitap.
Solter, A. J. (1989). Çocuğunuza kulak verin. (A. Cebenoyan,
Çev.)İstanbul: Doğan Kitap.
