Gediz ayr›lma zonu: Fay kayac› stratigrafisi ve tektonik önemi Gediz detachment zone: Fault rock stratigraphy and tectonic significance
Mehmet Akif SARIKAYA
Hacettepe Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü, 06532 Beytepe, ANKARA
ÖZ
Gediz Grabeni’nin güney kenar› boyunca uzanan düflük e¤im aç›l› Gediz ayr›lma fay›, bölgede çeflitli kataklastik kayaçlar ve milonitik doku içeren bir ayr›lma zonu oluflturmufltur. Kal›nl›¤› yer yer 55 ile 140 m aras›nda de¤iflen ayr›lma zonunda, temel kayaçlardan itibaren yüzeye do¤ru, kataklastik kayaçlar kendi aralar›nda belirli bir dizilim gösterir. Arazi çal›flmalar› ve petrografik incelemelere göre ayr›lma zonu; (1) geçifl zonu, (2) milonitik zon ve (3) breflik zondan oluflur. Geçifl zonunda, temel kayaçlardan itibaren fiziksel ve kimyasal bozunmaya u¤ram›fl çeflitli metamorfik kayaçlar ile granodiyoritler ve belli belirsiz milonitik foliasyonlar içeren metagranodiyoritler bulunur.
Milonitik zonda, sünümlü deformasyonun izlerini tafl›yan milonitik flist, milonit, kataklazit, ultramilonit ve yer yer mikrobrefl gözlenir. Yüzeye yaklafl›ld›kça, k›r›lgan deformasyonun izleri artar. Breflik zon içerisinde, genellikle mikrobrefl ve fay brefli bulunur. Derinlerden itibaren yüzeye do¤ru böylesi bir dizilim gösteren kayaçlar, bafllang›çta sünümlü ve sonras›nda da k›r›lgan ilerleyen bir deformasyon sonucu, Gediz ayr›lma zonunu oluflturmufltur. Bu zon, bölgede Miyosen’den beri süregelen k›tasal aç›lmaya neden olan deformasyonun türü ve büyüklü¤ü hakk›nda önemli ipuçlar›na sahiptir.
Anahtar Kelimeler: Çekirdek kompleks, fay kayac› stratigrafisi, Gediz ayr›lma fay›, Gediz Grabeni, gerilmeli tek- tonizma, Menderes Masifi.
ABSTRACT
Low-angle Gediz detachment fault, which extends along the southern rim of the Gediz Graben, constitutes a detachment zone that including various cataclastic rocks and milonitic fabrics. The depth of the zone changes between 55-140 m. Based on the field observations and petrographic studies, the cataclastic rocks exhibit a well defined succession. The detachment zone can be devided into 3 parts; (1) transition zone, (2) mylonitic zone and (3) breccia zone. The transition zone is composed of physically and chemically altered metamorphic and granodi- oritic rocks, and metagranodiorites which include mylonitic fabrics. Ductile deformed mylonit schist, mylonit, cata- clasite, ultramylonit and microbreccia make-up the mylonitic zone.
Breccia zone is composed of microbreccia and fault breccia. The overall succession indicates a ductile deforma- tion, fallowed by a progressive brittle deformation. Therefore, the Gediz detachment zone shows the characteris- tics of the extensional regime that governed the region during Miocene.
Key Words: Core complex, fault rock stratigraphy, Gediz detachment fault, Gediz Graben, extensional tectonics, Menderes Massif.
M. A. Sar›kaya
E-mail: sarikaya@hacettepe.edu.tr
flehir ile Salihli ilçeleri aras›nda bulunmaktad›r (fiekil 1). Bat› Anadolu’nun tektonik aç›dan önemli yap›sal unsurlar›ndan olan Gediz Grabe- G‹R‹fi
Çal›flma alan›, Bat› Anadolu Aç›lma Bölgesi (fiengör, 1987)’ndeki Gediz Grabeni’nin güney kenar›nda, Manisa ilinin güneydo¤usunda Ala-
fiekil 1. Çal›flma bölgesinin yerbulduru haritas› (Bozkurt, 2001’den) (KAFZ: Kuzey Anadolu Fay Zonu, DAFZ: Do¤u Anadolu Fay Zonu, ÖDFZ: Ölü Deniz Fay Zonu, BZYZ: Bitlis-Zagros Yitim Zo- nu).
Figure 1. Location map of the studied area (after Bozkurt, 2001) (KAFZ: North Anatolian Fault Zone, DAFZ: East Anatolian Fault Zone, ÖDFZ: Dead Sea Fault Zone, BZYZ: Bitlis-Zagros Suture Zone).
Güncel göller Alüvyon Neojen çökelleri Neojen öncesi temel
ran D-B gidiflli grabenler (Büyük Menderes ve Gediz grabenleri) ve bu yap›lar aras›ndaki iliflki, bölgenin özellikle neotektonik gelifliminin anla- fl›lmas›nda önemli bilgiler içermektedir. Bu ne- denle Ege Bölgesi aç›lmal› tektonik evrimine iliflkin çal›flmalar bu bölgelerde yo¤unlaflm›flt›r (Evirgen, 1979; Öztürk ve Koçyi¤it 1983; Dora vd., 1992; Ediger vd., 1996; Seyito¤lu ve Scott, 1996; Seyito¤lu vd., 2000; Y›lmaz vd., 2000;
Bozkurt, 2001a ve 2001b; Bozkurt ve Ober- hansl›, 2001; Lips vd., 2001; Seyito¤lu vd., 2002; Gürsoy, vd., 2003; Ifl›k vd., 2003; Bozkurt ve Sözbilir, 2004). Özellikle, Menderes Masi- fi’nin yükselimini sa¤layan düflük aç›l› ayr›lma faylar›na yönelik çal›flmalar son y›llarda artarak devam etmektedir (Emre ve Sözbilir, 1995; Het- zel vd., 1995a; Emre, 1996; Koçyi¤it vd., 1999;
Bozkurt, 2000 ve 2002; Sözbilir, 2002; Özer, vd., 2004). Bat› Anadolu Bölgesi’ndeki bulunan düflük aç›l› normal fay karakterindeki ayr›lma faylar›ndan en iyi bilineni ve en çok inceleme konusu olan›, Gediz Grabeni’nin güney kenar›
boyunca uzanan, Gediz ayr›lma fay›d›r (Dart vd., 1995; Seyito¤lu ve Scott, 1996; Seyito¤lu vd., 2000; Gökten vd., 2001; Sözbilir, 2001; Se- yito¤lu vd., 2002, Bozkurt, 2003; Ifl›k vd., 2003).
Daha önce yap›lan ço¤u çal›flmada, Gediz Gra- beni’ndeki stratigrafik birimler ay›rtlanm›fl, bu yap›lar›n tektonizma ile iliflkisi ortaya konulmufl ni’nin güney kenar› boyunca Menderes Masi-
fi’ne ait temel kayaçlar ile Neojen yafll› sediman- ter örtü kayaçlar›n› birbirinden ay›ran ve araflt›- r›c›lar taraf›ndan farkl› isimlerle adland›r›lan (Karadut ayr›lma fay›: Emre, 1996; Çamköy ay- r›lma fay›: Koçyi¤it vd., 1999; Kuzey ayr›lma fa- y›: Gessner vd., 2001a) Gediz ayr›lma fay› (Lips vd., 2001; Sözbilir, 2001 ve 2002) bölgede, ön- cesinde sünümlü, sonras›nda da k›r›lgan flekil- de ilerleyen deformasyon sonucu bir zon tekto- nik oluflturmufltur. Bu çal›flma kapsam›nda Ge- diz ayr›lma fay›n›n en iyi gözlemlendi¤i Karadut köyü ve çevresinde, (bkz. fiekil 1) bu makasla- ma zonuna ait milonitik ve kataklastik kayaçlar, ayr›nt›l› arazi ve laboratuvar çal›flmalar›yla akta- r›lm›flt›r.
Gediz Grabeni ve çevresinde yap›lan daha ön- ceki çal›flmalarda bölgenin stratigrafisi önceki araflt›r›c›lar taraf›ndan ayr›nt›l› bir biçimde ince- lenmifltir (Evirgen, 1979; Y›lmaz, 1986; Ya¤mur- lu, 1987; ‹ztan ve Yazman, 1990; Cohen vd., 1995; Ediger vd., 1996; Emre, 1996; Seyito¤lu ve Scott, 1996; Yazman vd., 1998; Koçyi¤it vd., 1999; Y›lmaz vd., 2000; Sözbilir, 2001). Yukar›- da sözü edilen çal›flmalarda stratigrafik birimler oldukça farkl› isimlerle an›lm›flt›r (fiekil 2).
Bat› Anadolu’da oldukça genifl yüzlekler veren Menderes Masifi ile onu kabaca üç parçaya ay›-
fiekil 2. Çal›flma bölgesinde yap›lm›fl baz› çal›flmalara göre genellefltirilmifl stratigrafik kesitler (Bozkurt, 2003’den).
Figure 2. Generalized stratigraphic sections of the investigated area from previous investigations (after Bozkurt, 2003).
ve bölgede hüküm süren tektonik rejim yap›sal olarak ele al›nm›flt›r. Bölgedeki faylar ve faylara ba¤l› geliflen yap›lar ayr›nt›l› arazi verileriyle yu- karda sözü edilen yay›nlarda sunulmufltur.
Ancak Menderes Masifi’ne ait metamorfik temel kayaçlar› ile Neojen yafll› sedimanter örtü ka- yaçlar›n› birbirinden ay›ran Gediz ayr›lma fay›- n›n oluflturdu¤u ayr›lma zonuna yönelik ayr›nt›l›
saha çal›flmalar› bulunmamaktad›r. Ayr›lma zo- nunda yüzeylenen milonitik özellikteki kataklas- tik kayaçlar ve temel kayaçlar›ndan itibaren ay- r›lma fay›n›n bulundu¤u yüzeye do¤ru kendi içinde bir dizilim göstermektedir. Gediz ayr›lma fay› ve taban blo¤unda geliflen böylesi bir de- formasyon, özellikle Menderes Masifi’nin k›ta kabu¤unun derinlerinden yüzeye ç›k›fl mekaniz- mas›n›n anlafl›lmas›nda önemli bir yer tutmak- tad›r.
Bu çal›flmada, bölgede bulunan Gediz ayr›lma zonuna iliflkin arazi gözlemleri ve bu zondan al›- nan örneklerin petrografik incelemeleri ile elde edilen sonuçlar sunulmufltur. Bu kapsamda, arazi ve petrografik verilerden yararlan›larak, Gediz ayr›lma fay›na ba¤l› olarak oluflan sü- nümlü ve k›r›lgan deformasyona u¤ram›fl ka- yaçlar›n stratigrafisi ve sonuçlar› aktar›lm›flt›r.
STRAT‹GRAF‹
Bölgede yap›lan daha önceki çal›flmalar (bkz.
fiekil 2) esas al›narak inceleme alan›nda yüzey- lenen kayaçlar bafll›ca iki grupta toplanabilir; (1) temel kayaçlar› ve (2) sedimanter örtü kayaçla- r›. Bu iki kayaç grubu aras›nda ise, inceleme ko- nusunu oluflturan temel kayaçlar›n›n dinamik metamorfizmas› sonucu oluflan kataklastik ka- yaçlar bulunmaktad›r.
Temel Kayaçlar
Bu çal›flmada; (a) Menderes Masifi’ne ait çeflitli metamorfik kayaçlar ve (b) bu kayaç toplulukla- r› içine sokulum yapm›fl granodiyorit, temel ka- yaçlar olarak nitelendirilmifltir. Temel kayaçlar, çal›flma bölgesinin güneybat›s›ndaki yüksek kotlu topo¤rafik seviyelerde yüzeylenmifller ve Gediz ayr›lma fay›n›n etkisiyle tamamen katak- lazmaya u¤ram›fllard›r. Kataklazma etkilerinin görülmedi¤i, ana kayaç özelliklerini yans›tan te- mel kayaçlar›na ancak çal›flma alan›n›n güney
ve güneybat›s›nda bulunan Dar›yeri dere ve Kaymaktutan dere gibi derin kaz›lm›fl vadi ta- banlar›nda rastlanmaktad›r (fiekil 3).
Temel içinde incelenen metamorfik kayaçlar Menderes Masifi’ne ait birimlerden oluflmakta- d›r. Ege bölgesinde Menderes Masifi’ne ait ka- yaçlar D-B do¤rultulu grabenler taraf›ndan üç adet alt masife ayr›lm›flt›r (fiengör vd., 1984;
Sat›r ve Friedrichsen, 1986). Genel olarak Men- deres Masifi kayaçlar›, granitik gözlü gnays, yüksek dereceli metamorfizma koflullar›na ifla- ret eden flistler ve migmatitler ile metavolkanik kayaçlardan oluflan çekirdek (Dora vd., 1990) ve çekirdek kayaçlar›n› çevreleyen Paleozoyik- Tersiyer zaman aral›¤›nda çökelmifl sedimanter kayaçlar›n metamorfizmas› ile oluflmufl çeflitli flistler, fillit, kuvarsit ve mermerlerden (Dürr, 1975; fiengör vd., 1984) oluflan k›l›f kayaçlar›
olmak üzere, iki k›s›ma ayr›labilir (Hetzel vd., 1995b). Çal›flma bölgesinde yo¤un maki bitki örtüsüyle kapl› metamorfik kayaçlar örtü kayaç- lar› içerisinde de¤erlendirilmektedir (Cohen vd., 1995; Hetzel vd., 1995b). Bunlar bafll›ca; mika flist, ince taneli gnayslar, granat-mika flist, mus- kovit-kuvars flist, metakuvarsit ve mermerlerdir (Hetzel vd., 1995b; Emre, 1996).
Çal›flma bölgesinde yaklafl›k 13 km2’lik bir alan kaplayan granodiyorit, Menderes Masifi meta- morfitleri içine sokulum yapm›flt›r (Hetzel vd., 1995a; Y›lmaz, 2000). Erken Miyosen yafll›
(Hetzel vd., 1995a) granodiyoritik kayaçlar da metamorfik kayaçlar gibi faylanmalarla katak- lastik etkiye maruz kalm›fllard›r. Bu nedenle, bölgedeki Gediz ayr›lma fay›n›n granodiyorit so- kulumundan daha genç oldu¤u düflünülmekte- dir. Ana kayaç özelli¤i gösteren, kataklazma et- kilerinden yoksun, granodiyoritik sokulum ka- yaçlar›n› ancak bölgedeki derin kaz›lm›fl vadi ta- banlar›nda görmek mümkündür. Vadi tabanla- r›ndan yukar›ya, vadi yamaçlar›na do¤ru gidil- dikçe ana kayaç özelli¤i gösteren birimlerden, dinamik metamorfizma özelli¤i gösteren miloni- tik kayaçlara do¤ru göreceli bir geçifl gözlenir.
Genellikle beyaz, bej ve grimsi bir renk sunan granodiyoritik temel kayaçlar›, tipik granitik doku sergilerler. Arazi gözlemlerine göre ince taneli, yer yer anklav içeren bu kayaçlar, bol çatlakl› ve ileri derecede bozunmufltur. Saha çal›flmalar›
s›ras›nda kolayca fark edilebilen granodiyorit te- mel kayaçlar›n›n metamorfik kayaçlarla olan s›- n›r iliflkisi, bölgede bulunan bitki örtüsünden ve özellikle kataklazma etkisinin yo¤un oluflundan dolay› kesin olarak belirlenememifltir.
fiekil 3. Karadut ve çevresinin jeoloji haritas› ve kesiti.
Figure 3. Geological map and cross-section of the Karadut region.
Bölgede kataklastik kayaçlara yönelik arazi ça- l›flmalar› da bulunmaktad›r (Evirgen, 1979; Ifl›k vd., 2003). Evirgen (1979), Turgutlu çevresinde yapt›¤› çal›flmada, Gediz Grabeni’nin güney ke- nar› boyunca yer yer 10 km genifllikte bir zon boyunca kataklastik kayaçlar›n varl›¤›n› ilk kez belirlemifltir. Ifl›k vd. (2003) ise, Gediz Grabe- ni’nde sünümlü-k›r›lgan geçiflini ve bölgedeki di-
¤er grabenlerle iliflkisini ortaya koymufltur. Ça- l›flma bölgesinde Gediz ayr›lma fay› yüzeyi bo- yunca 55-140 m aras›nda de¤iflen kal›nl›kta bir zon içinde gözlenen kataklastik kayaçlar, uzak- tan bak›ld›¤›nda, fazla engebeli olmayan ancak yak›ndan dar ve derin vadilerle kesilmifl enge- beli bir topo¤rafya sunarlar. Genellikle sar›ms›
kahverengi, grimsi ve mavimsi renklere sahip kataklastik kayaçlar, belirgin milonitik foliasyon gösterirler. Derinlerde sünümlü deformasyona, sonras›nda da k›r›lgan bir deformasyona u¤ra- yarak yüzeylenen kataklastik kayaçlardan bafll›- calar›, bolluk s›ras›na göre; mikrobrefl, milonit, kataklazit, milonit flist, ultramilonit ve kataklaz- ma izlerinin belirgin oldu¤u ve kataklazman›n bir geçifl zonu oluflturdu¤unun aç›k bir göstergesi olan metagranodiyoritlerdir.
Sedimanter Örtü Kayaçlar›
Çal›flma bölgesinde Gediz Grabeni’nin hem gü- ney hem de kuzey kenar›nda genifl alanlarda yüzeylenen sedimanter örtü kayaçlar›, temel ve kataklastik kayaçlar üzerine gelmektedir (bkz.
fiekil 2 ve 3). Bat› Anadolu’da etkili olan aç›lma- l› tektoni¤e ba¤l› olarak geliflen ayr›lma faylar›
önünde çökelen k›r›nt›l› kayaçlar, çal›flma alan›
içerisinde iki farkl› stratigrafik birimde bulun- maktad›rlar. Bunlar, Gediz formasyonu ve Kale- tepe formasyonlar›d›r (Yazman vd., 1998).
Gediz formasyonu
Çal›flma bölgesinde, temel ile örtü kayaçlar›
aras›ndaki dokunak boyunca gözlemlenen Ge- diz formasyonu (Yazman vd., 1998), ayr›ca, te- melde ayr›lma fay› üzerinde yamalar fleklinde bulunur (fiekil 4). Temel birimlerinden sonra ge- len ilk sedimanter birim olan ve çal›flma alan›n›n do¤usunda yüzeylenen Alaflehir formasyonu (‹ztan ve Yazman, 1990; Ediger vd., 1996; Y›l- maz vd., 2000) ile uyumlu dokana¤a sahip (Yazman vd., 1998) Gediz formasyonu, çal›flma bölgesinde Gediz Grabeni’ne paralel bir flekilde uzan›r ve yaklafl›k 40 km2’lik bir alanda yüzeyle- nir (bkz. fiekil 3).
Sahada k›rm›z› - bordo rengiyle kolayl›kla fark edilen Gediz formasyonu bafll›ca; çak›ltafl›, ça- k›ll› kumtafl›, kumtafl› ve kiltafl› ardalanmalar›n- dan oluflmaktad›r. Tabanda iri taneli çak›ltafllar›
içinde mercekler halinde killi kireçtafl› seviyeleri bulunmaktad›r. Alüvyal yelpaze ve örgülü akar- su ortamlar›nda çökelmifl (Emre, 1996; Koçyi¤it vd., 1999; Y›lmaz vd., 2000) Gediz formasyonu içerisinde, üste do¤ru gidildikçe, tamamen ça- k›ltafl›, kumtafl› ve çamurtafl› ardalanmas›na geçilir. Alaflehir formasyonundan elde edilen Yeni Eskihisar polinomorf topluluklar›na göre verilen Geç Serravaliyen-Erken Tortoniyen (Benda ve Meulenkamp, 1979) yafl›na göre Ge- diz formasyonuna stratigrafik iliflkiye uygun ola- rak Geç Miyosen-Erken Pliyosen yafl› verilmifltir (Koçyi¤it vd., 1999; Sözbilir, 2001).
Kaletepe formasyonu
Çal›flma bölgesinde, graben ve ayr›lma fay›n›n uzan›m›na paralel konumda yüzeylenen Kalete- pe formasyonu (Yazman vd., 1998), arazide çok engebeli bir topo¤rafya sunar. K›rg› bay›r (bad lands) tipi yüzlekler veren formasyon seyrek bit- ki örtüsüne ve kolay erozyona u¤rayan bir özel- li¤e sahiptir. Çal›flma alan›nda yaklafl›k 80 km2Ôlik bir alanda yüzeylenen Kaletepe for- masyonu, üzerledi¤i Gediz formasyonu ile tek- tonostratigrafik bir dokuna¤a sahiptir (Koçyi¤it vd., 1999; Sözbilir, 2001) (bkz. fiekil 3). Gediz Grabeni’ne ait güncel çökeller ise bu formasyo- nu Alaflehir Ovas›’nda yatay bir flekilde örter.
Arazide tipik sar›ms› rengi ile kolayca ay›rt edi- len Kaletepe formasyonu az pekiflmifl katman- fiekil 4. Gediz ayr›lma fay› yüzeyi ve Gediz for-
masyonuna ait yamalar.
Figure 4. Gediz detachment fault surface and a patch of Gediz formation.
de dört yerde ölçülebilen fay çiziklerinden belir- lenen, Gediz ayr›lma fay›n›n ortalama hareket do¤rultusu ise, yaklafl›k K21D’dur (bkz. fiekil 5).
Yüksek Aç›l› Normal Faylar
Gediz Grabeni’nin güney kenar› boyunca uza- nan Gediz ayr›lma fay›n›n tavan ve taban blok- lar›nda pek çok say›da yüksek aç›l› normal fay geliflmifltir. Bu faylar, ço¤unlukla Gediz Grabe- ni’ne ve ayr›lma fay›na paraleldir. Çal›flma böl- gesinde sedimanter örtü kayaçlar›nda ölçülebi- len 52 adet yüksek aç›l› normal faya ait stereog- rafik izdüflümler ve bunlardan 5 tanesine ait fay çizi¤i fiekil 5a’da sunulmufltur. Buna göre; sedi- manter birimlerdeki yüksek aç›l› normal faylar ayr›lma fay›na göre genelde sintetik olup, orta- lama do¤rultusu yaklafl›k BKB-DGD ve e¤im yönleri KKD’ya do¤rudur (bkz. fiekil 5a). Gediz ayr›lma fay›n›n taban blo¤unda bulunan temel kayaçlarda ise 43 adet yüksek aç›l› normal fay ölçülmüfltür. Bu faylardan 28 tanesinde fay çizi-
¤i saptanm›flt›r (Çizelge 1 ve fiekil 5b). Bu veri- lere göre; temel kayaçlar›ndaki faylar ayr›lma fay›na göre antitetik olup, ortalama do¤rultusu yaklafl›k DKD-BGB ve e¤im yönleri GGD’ya do¤rudur (bkz. fiekil 5b). Elde edilen fay çizikle- rinden ise, her iki bloktaki faylar›n ortalama ha- reket do¤rultusunun yaklafl›k K-G oldu¤u düflü- nülebilir.
Neojen Tabakalanmalar›
Alaflehir - Salihli aras›nda kalan kesiminde Ge- diz Grabeni’nin kuzey ve güney kenarlar› belir- gin farkl›l›klar gösterirler. Güney kenar graben ovas›na kadar 4-10 km aras›nda geniflli¤e sa- hipken, kuzey kenar çal›flma bölgesinde 1-4 km geniflliktedir. Ayr›ca güney kenar, kuzey kenara göre daha engebeli bir topo¤rafya sunar. Gra- ben ovas›, çal›flma alan›nda kuzeybat›dan gü- neydo¤uya do¤ru, geniflli¤i 3 km ile 7 km ara- s›nda de¤iflen flekilde uzanmaktad›r. Genellikle dar (50-80 m) ve derin (450-550 m) vadilerin bu- lundu¤u güney kenar›n aksine, kuzey kenarda- ki vadiler ço¤u zaman belli belirsiz, yayvan (550-700 m) ve s›¤d›r (40-50 m). Güney kenar- daki en yüksek nokta ile en alçak nokta aras›n- daki yükseklik fark› 1360 m iken, kuzeyde bu yükseklik fark› sadece 150 m’dir. Grabenin iki kenar› aras›nda tabaka konumlar›nda da büyük farkl›l›klar vard›r. Güney kenarda tabaka e¤im- leri genellikle GB, G ve GD yönlerinde olup, ku- lanmalar halinde çak›ltafl›, kumtafl›, çamurtafl›
ardalanmal›d›r. Kolay afl›nan çamurtafllar› ile nispeten daha sert kumtafl› ve çak›ltafl› seviye- lerinin afl›nma özelliklerinden dolay› peri baca- s›na benzer ayr›flma sunarlar. Kaletepe formas- yonu alüvyal yelpaze çökellerinden oluflmufltur (Emre, 1996; Koçyi¤it vd., 1999; Sözbilir, 2001).
Büyük Menderes Grabeni’nde Kaletepe formas- yonunun eflleni¤i birimlerde yap›lan çal›flmalar- da (Ünay vd., 1995) elde edilen yafl verilerine göre formasyonun Geç Pliyosen-Pleyistosen’de çökeldi¤i belirtilmektedir (Sar›ca, 2000; Sözbilir, 2001).
Alüvyon
Gediz Grabeni’ni s›n›rland›ran faylar›n, yüksel- mifl taban bloklar›ndan itibaren geliflen alüvyal yelpaze çökelleri ve graben vadisi boyunca Ala- flehir Çay›’n›n menderesli akarsu çökelleri gün- cel çökelmenin birer örne¤idir (bkz. fiekil 3).
YAPISAL JEOLOJ‹
Bu bölümde, Gediz ayr›lma zonuna de¤inilme- den önce, bu zonu oluflturan Gediz ayr›lma fay›
ile Neojen birimleri içinde geliflmifl yaklafl›k D-B uzan›ml› yüksek aç›l› normal faylar ve sediman- ter örtü kayaçlar›ndaki tabakalanmalarla ilgili arazi gözlemleri verilmifltir. Arazide elde edilen fay konumlar› ve fay çizikleri, StereoNett v.2.40 program›nda de¤erlendirilmifltir.
Gediz Ayr›lma Fay›
Düflük e¤im aç›l› normal fay karakterinde olan Gediz ayr›lma fay›, Gediz Grabeni’nin güney ke- nar› boyunca yaklafl›k D-B do¤rultusunda uza- n›r. Daha önceki pekçok çal›flmada Gediz ayr›l- ma fay›na ait arazi gözlemleri kinematik veriler- le desteklenerek ayr›nt›l› biçimde sunulmufltur (Hetzel vd., 1995b; Emre, 1996; Koçyi¤it vd., 1999; Bozkurt, 2001a ve 2002; Gessner vd., 2001b; Lips vd., 2001; Sözbilir, 2001 ve 2002).
Menderes Masifi’ne ait temel kayaçlar› ile sedi- manter örtü kayaçlar›n› birbirinden ay›ran yap›- sal bir s›n›r oluflturan Gediz ayr›lma fay›, bölge- de kataklastik kayaçlarla birlikte bulunur. Fay aynas›n›n uzaktan bak›ld›¤›nda kolayca tan›m- lanabilen Gediz ayr›lma fay› üzerinde ölçülen fay konumlar› Çizelge 1 ve fiekil 5’de gösteril- mifltir. Buna göre, Gediz ayr›lma fay›n›n ortala- ma konumu K80B/28KD’dur. Çal›flma bölgesin-
zey kenara göre daha yüksek aç›l›d›r. Güney kenarda tabaka konumlar› genellikle temelden ovaya do¤ru ilerledikçe de¤ifliklik arz etmektedir (fiekil 6). Temel kayaçlar›na, dolay›s›yla ayr›lma fay›na yak›n olan tabaka konumlar› daha yük- sek aç›l›yken (ortalama 440), ayr›lma fay›ndan uzaklaflt›kça tabakalar›n e¤im aç›lar› düflmekte- dir (ortalama 200) (bkz. fiekil 6). Kuzey kenarda ise, sedimanter kayaçlardaki tabakalar genel- likle yatay veya yataya yak›nd›r.
GED‹Z AYRILMA ZONU
Bozunmam›fl ve kataklastik metamorfizma etki- sinde deformasyona u¤ramam›fl temel kayaçla- r› ile sedimanter örtü kayaçlar› aras›nda kalan, bozunmaya ve yeryüzünün derinliklerinde ayr›l- ma fay› etkisiyle kataklazmaya u¤ram›fl, ortala- ma kal›nl›¤› 50-140 m aras›nda de¤iflen, ma- kaslama zonuna, bu çal›flma kapsam›nda temel ile örtü kayaçlar› aras›ndaki “ayr›lma zonu” ad›
Çizelge 1. Fay çiziklerinin belirlenebildi¤i sedimanter örtü birimleri ve temel kayaçlar içindeki yüksek aç›l› normal faylar ile düflük aç››k Gediz ayr›lma fay›na ait konumlar.
Table 1. Measurements of slickensides and slickenlines of the high-angle normal faults in sedimentary and ba- sement units and low-angle Gediz detachment fault.
No. E¤im yönü (oN) E¤im (o) Sapma (o) Tür
Sedimanter örtü kayaçlar›nda ölçülen yüksek aç›l› normal faylar
1 020 60 9 Normal
2 010 55 90 Normal
3 175 85 90 Normal
4 348 20 90 Normal
5 340 85 80 Normal
Temel kayaçlarda ölçülen yüksek aç›l› normal faylar
1 295 75 85 Normal
2 150 30 90 Normal
3 340 40 80 Normal
4 175 20 85 Normal
5 165 30 125 Normal
6 165 40 105 Normal
7 020 48 90 Normal
8 035 48 117 Normal
9 185 68 105 Normal
10 012 35 98 Normal
11 190 40 102 Normal
12 155 65 100 Normal
13 130 68 130 Normal
14 170 40 100 Normal
15 145 45 125 Normal
16 162 76 93 Normal
17 150 48 92 Normal
18 180 60 100 Normal
19 180 65 110 Normal
20 182 60 98 Normal
21 180 40 90 Normal
22 165 50 85 Normal
23 200 45 90 Normal
24 155 45 95 Normal
25 165 50 95 Normal
26 163 48 102 Normal
27 160 50 100 Normal
28 140 78 100 Normal
Düflük aç›l› Gediz ayr›lma fay›
1 020 50 100 Normal
2 020 18 100 Normal
3 332 20 98 Normal
4 005 35 85 Normal
Çal›flma bölgesinde yaklafl›k 30 km2’lik bir alanda yüzeylenen ayr›lma zonu, Gediz Grabe- ni’nin yükselmesini sa¤layan ana fay olan Gediz ayr›lma fay›na ba¤l› olarak geliflmifl ve Davis ve verilmifltir. Bu zon, Coney (1980) taraf›ndan ta-
n›mlanan tipik Cordilleran metamorfik çekirdek komplekslerdeki ayr›lma zonuna benzerlik gös- termektedir.
n=52, (5L: fay çizikleri )
K
(a)
ort.=K80B/28KD n=6, (4L: fay çizikleri )
K
(c)
n=43, (28L: fay çizikleri )
K
(b)
fiekil 5. Fay ve fay çiziklerinin Schmidt a¤›, eflalan izdüflümü alt yar›m kürede gösterimi: (a) sediman- ter örtü birimlerindeki yüksek aç›l› normal faylar, (b) temel kayaçlardaki yüksek aç›l› normal faylar ve (c) düflük aç›l› Gediz ayr›lma fay›na ait çeflitli yerlerde ölçülen düzlem konumlar› ve dört yerdeki fay çizikleri (ayr›nt›l› bilgi için Çizelge 1’e bak›n›z).
Figure 5. Schmidt lower hemisphere equal-area projections of fault slip data from (a) high-angle nor- mal faults in sedimentary units, (b) high-angle normal faults in basement units and (c) Gediz detachment fault planes from different locations and four slickenlines of the fault (see table 1 for details).
fiekil 6. Çal›flma bölgesinde ölçülen tabaka konumlar›n›n ayr›lma fay›na uzakl›klar›na göre de¤erlendi- rilmesi, Schmidt a¤›, eflalan projeksiyonu, alt yar›m küre: (a) ayr›lma fay›na yak›n olan taba- kalara ait stereografik görüntü, (b) ayr›lma fay›na orta uzakl›kta olan tabakalara ait stereog- rafik görüntü, (c) ayr›lma fay›na uzak olan tabakalara ait stereografik görüntü ve (d) ayr›lma fay› ile tabaka konumlar› aras›ndaki iliflkinin flematik kesiti.
Figure 6. Stereographic projections of attitudes of bedding planes of the studied area: evaluation of the bedding planes according to distances from the detachment fault, Schmidt net, equal area projection, lower hemisphere: (a) stereographic representation of bedding planes which are closed to the detachment fault, (b) stereographic representation of bedding planes which are not closed to the detachment fault, (c) stereographic representation of bedding planes which are far from the detachment fault and (d) schematic cross section of the relationship betwe- en the detachment fault and the attitudes of bedding planes.
yaçlar ise, breflik zon içerisinde k›r›lgan bir de- formasyonun izlerini tafl›rlar.
Çal›flma bölgesinde ayr›lma fay›na ba¤l› olarak geliflmifl ayr›lma zonu, ana kayaçtan itibaren, fay aynas›na kadar belirli bir zonlanma göster- mektedir (bkz. fiekil 7). Dar›yeri ve Kaymaktu- tan dereleri gibi derin vadilerde yap›lan gözlem- lere göre, bu zonun kal›nl›¤› 50-140 m aras›nda de¤iflmektedir. Ayr›lma fay›na ba¤l› herhangi bir deformasyona u¤ram›fl ana kayaç zonu özelli¤i gösteren birimler metamorfik kayaçlar ve grano- diyoritik sokulumundan oluflmaktad›r (bkz. fiekil 3).
Geçifl Zonu
Ana kayaç özelli¤i gösteren birimlerin üzerinde ayr›lma fay›na do¤ru sünümlü deformasyon et- kilerinin gözlendi¤i milonitik zona geçmeden ön- Lister (1988)’in Cordillera (ABD) bölgesinde ta-
n›mlad›¤› gibi, çeflitli kataklastik kayaçlardan oluflan bir zon olarak ortaya ç›kmaktad›r (fiekil 7).
Temel olarak adland›r›lan Menderes Masifi ka- yaçlar›, düflük aç›l› bir makaslama zonu ile yer- yüzünün derinliklerinde sünümlü deformasyona u¤ram›fllar ve milonitik foliasyonlar ile milonitik kayaçlar› oluflturmufllard›r. Mason (1978)’a göre herhangi bir bileflime sahip masif kayaçlardan itibaren geliflen fay zonu; yerkabu¤unda yüzeye yak›n kesimlerde fay brefli olarak gözlenirken, yerkabu¤unun derinliklerinde milonitik zon ola- rak bulunmaktad›r. Bölgede aç›lmal› tektoniz- man›n devam etmesiyle ve ayr›lma fay›n›n yar- d›m›yla derinlerde geliflen milonitik zon, yüzeye ç›km›flt›r. Bu deformasyonun en önemli kan›tla- r›, çal›flma bölgesinde gözlemlenen milonitik ka- yaçlard›r. Yüzeye yak›n k›s›mlarda bulunan ka-
fiekil 7. Gediz ayr›lma fay›na ba¤l› olarak oluflmufl ayr›lma zonunu gösteren flematik kesit (ölçeksiz).
Figure 7. Schematic cross-section of detachment zone developed on the Gediz detachment fault (not- to- scale).
ce, bu zondan ve ana kayaçtan farkl› özelliklere sahip ve kal›nl›¤› 15-60 m aras›nda de¤iflen bir geçifl zonu bulunmaktad›r. Geçifl zonunun ana kayaca yak›n olan 5-20 m’lik k›s›m›nda ana ka- yaç fiziksel ve kimyasal bozunmaya u¤ram›flt›r.
Kayaçlar fiziksel olarak ayr›flm›fl, temelde gös- terdi¤i masif yap› geçifl zonunda kaybolmufltur.
Bu ilk zonda özellikle granodiyoritlerdeki feldis-
patlardan itibaren belirgin bir ayr›flman›n oldu¤u gözlenmifltir. Ayr›ca geçifl zonu içerisinde feldis- patlarda belirgin serisitleflmeler görülmektedir (fiekil 8a). Bu zonun üzerinde belli belirsiz milo- nitik bir foliasyonun bulundu¤u, ancak ana ka- yaç özelliklerini henüz yitirmemifl ve kal›nl›¤›
10-40 m aras›nda de¤iflen ikinci bir zon bulun- maktad›r. Bu zondaki kayaçlar, ana kayaçtan
fiekil 8. Ayr›lma zonunda deformasyon flekillerinin ince kesit görüntüleri: (a) metagranodiyorit, (b) mi- lonit flist, (c) milonit, (d) kataklazit, (e) ultramilonit, (f) mikrobrefl.
Figure 8. Thin section views of deformation structures in the detachment zone: (a) metagranodiorite, (b) mylonite schist, (c) mylonite, (d) cataclasite, (e) ultramylonite, (f) microbreccia.
plajiyoklaz, biyotit ve ender olarak opak mineral- ler içerir. Kayaçta yönlü doku belirgin olup, ayr›- ca milonitlerde mikro faylanmalar da bulunmak- tad›r (fiekil 8c).
Kataklazit
Ayr›lma zonunda milonitlerden sonra deformas- yonun artt›¤›n› gösteren kataklazitlere geçilir.
Kataklazitlerde mikroskop alt›nda çok ince tane- li porfiroklastlar belli belirsiz çok ince taneli bir matriks içinde yüzer durumda bulunmaktad›rlar (fiekil 8d). Porfiroklastlar gözle görülmez ve ka- yac›n %10’undan daha azd›r. Kataklazitler milo- nit doku sergilemektedirler. Kayaç büyük oran- larda kuvars ve daha az serisit minerallerinden oluflmaktad›r. Yer yer ikincil kalsit oluflumlar›
çatlaklarda dolgular fleklinde kuvars ve serisite efllik ederler.
Ultramilonit
Milonitik zondaki kataklazitlerden sonra ultrami- lonitler yer al›r. Ultramilonitler el örne¤inde; ta- neleri belli olmayan, ancak ince kesitte çok ince taneli yönlü kayaçlard›r. Birincil ba¤lant›ya sa- hip, kataklaz›n yeni mineral oluflumu ve yeniden kristalleflme süreçlerinden daha bask›n oldu¤u ultramilonitlerin, ince kesit alt›nda bazen k›vr›m- lanmaya u¤rad›klar› gözlenmektedir (fiekil 8e).
Milonit dokusu sergileyen ultramilonitler genel- likle kuvars, serisit, klorit ve ikincil kalsit içer- mektedir. Serisit minerallerinde belirgin yönlen- menin oldu¤u ultramilonitlerde porfiroklastlar çok küçük taneli ve kayac›n %10’undan daha az oranlarda bulunur.
Breflik Zon
Yukar›da petrografik özellikleri sunulun milonitik zondan sonra yüzeye do¤ru gidildikçe, fay ay- nas›n›n alt›nda yaklafl›k 50 cm’lik bir kal›nl›¤a sahip k›r›lgan deformasyon izlerini yans›tan bre- flik zon yer almaktad›r. Breflik zon ile milonitik zon aras›ndaki geçifl çok belirgin de¤ildir. Milo- nitik zonun üst k›s›mlar›nda mikrobrefller bulun- maktad›r. Arazi gözlemlerine göre, ayr›lma zo- nunun en üst k›sm›n›nda ise yer yer fay brefline rastlan›lm›flt›r. Breflik zondaki fay breflinin bile- flenleri köfleli (tane boyu yaklafl›k 3-6 mm) olup, silisli bir matriksle tutturulmufltur. Bu silis matrik- sin, fay zonu boyunca derinlerden gelen ve böl- gedeki magmatik sokulumlardan itibaren oluflan farkl› olarak, çok hafif geliflmifl bir foliasyon gös-
termektedir.
Milonitik Zon
Ana kayaçtan itibaren geçifl zonundan sonra 40-80 m aras›nda de¤iflen kal›nl›¤a sahip milo- nitik zon bulunmaktad›r (bkz. fiekil 7). Ana ka- yaç özelli¤ini tamamen yitirmifl ve dinamik me- tamorfizma etkisi alt›nda yeryüzünün derinlikle- rinde sünümlü deformasyon sonucu oluflmufl bu zonda, belirgin milonitik foliasyon gösteren ka- yaçlar bulunur. Milonitik zon içerisinde yüzeye do¤ru gidildikçe sünümlü deformasyonun izleri artmaktad›r. Alt seviyerde granitlerden itibaren geliflmifl metagranodiyoritlerden, yüzeye do¤ru s›ras›yla milonit flist, milonit, kataklazit, ultrami- lonit ve yer yer mikrobrefl litolojisinde kayaçlara rastlan›lmaktad›r.
Milonit flist
Arazi çal›flmalar›nda, milonit flistlere daha çok metamorfik kayaçlardan itibaren oluflmufl katak- lastik kayaçlar›n bulundu¤u bölgelere de rastla- n›lm›flt›r. Milonit flistler sahada ve el örne¤inde çok belirgin bir yönlü doku sergilerler. Kayaç in- ce kesitlerinde, yönlü dokunun yan› s›ra, birincil ba¤lant›ya sahip ve daha da önemlisi yeni mine- ral oluflumu ve yeniden kristalleflme süreçleri- nin, kataklazdan daha bask›n oldu¤u bir doku gözlenmifltir. Ayr›ca, milonit flistlerde tipik flist dokusuna benzer klorit ve çeflitli mika mineralle- rinde yönlenmeler bulunmaktad›r (fiekil 8b). Ka- yaçta, biyotitlerden itibaren yeniden oluflan pe- nin grubu klorit mineralleri, epidotlar, feldispat- lardan oluflmufl kalsit gibi mineraller ile kuvars- larda yeniden kristalleflme, kayaçtaki kataklaz izlerini silmifltir. Porfiroklastlar› genellikle yeni- den kristalleflmifl kuvarslardan oluflan milonit flistlerde, klorit ve muskovit gibi mika mineralle- ri bu porfiroklastlar›n etraf›n› sarm›fllar ve milo- nitik gözlü dokuya benzer bir görünüm olufltur- mufllard›r (bkz. fiekil 8b).
Milonit
Milonitik zonda, milonit flistlerden sonra milonit- ler yeralmaktad›r. Saha gözlemlerinde belirgin bir yönlenmeyle dikkati çeken milonitler içerisin- de porfiroklastlar %30 civar›ndad›r ve porfirok- lastlar› ç›plak gözle görülebilmektedir. Kayaç genellikle kuvars, serisit, muskovit, klorit, bazen
silisli çözeltilerden meydana geldi¤i düflünül- mektedir.
Mikrobrefl
Breflik zonun bask›n kayac› mikrobrefllerdir. El örne¤inde genellikle sar›ms› kahverengi olan mikrobrefller, yönlenme göstermemeleriyle ay›rtlan›rlar. Porfiroklastlar›, el örne¤inde bazen aç›k bir flekilde gözlenebilen mikrobrefllerde, k›- r›lma ve parçalanma sonucu oluflan bir matriks bulunmaktad›r. ‹nce kesit örneklerinde birincil ba¤lant›ya sahip kataklaz›n belirgin bir flekilde yeni mineral oluflumu ve yeniden kristallenme süreçlerinden daha bask›n oldu¤u, yönsüz ka- yaçlar olarak ortaya ç›kmaktad›r. ‹lk bak›flta ko- layca fark edilebilen k›r›lma ve ufalanma kayaca belirgin bir görünüfl sunmaktad›r (fiekil 8f). Ka- yaç içindeki porfiroklast oran› tüm kayac›n
%30’undan fazla ve porfiroklastlar› ç›plak gözle görülebilecek boyuttad›r. Genellikle bol oranlar- da kuvars, serisit, daha az klorit gibi mika mine- ralleri, bazen art›k plajiyoklaz ve seyrek oranda ikincil kalsit dolgular› içeren mikrobrefller, ço-
¤unlukla porfiroklastik dokuya sahiptir.
Breflik zonun üzerinde, baz› yerlerde çok aç›k bir flekilde gözlemlenen fay aynas› bulunmakta- d›r. Günefl ›fl›¤›nda parlayan, fay çiziklerinin bu- lundu¤u, bazen demirli çözeltilerle kahveren- gimsi bir görünüfl alan fay aynas›, yaklafl›k KKD yönüne e¤imlidir.
SONUÇLAR VE TARTIfiMA
Bat› Anadolu Bölgesi’nde aç›lmal› tektonizma etkisiyle oluflan yaklafl›k D-B uzan›ml› Gediz Grabeni’nin güney kenar› düflük e¤im aç›l› Ge- diz ayr›lma fay› ile s›n›rland›r›lm›flt›r. Bu ayr›lma fay› bölgede Menderes Masifi’ne ait metamorfik kayaçlar ile sedimanter örtü kayaçlar› aras›nda yap›sal bir s›n›r oluflturmaktad›r. Bölgede bulu- nan Neojen yafll› sedimanter kayaçlar ile Gediz ayr›lma fay›n›n iliflkisi hala tart›flma konusudur.
Bu çal›flma kapsam›nda elde edilen veriler ›fl›-
¤›nda Gediz ayr›lma fay›n›n ortalama konumu- nun K80B/28KD oldu¤u belirlenmifltir.
Bölgede bulunan yüksek aç›l› normal faylar›n ortalama do¤rultusu Gediz ayr›lma fay› ile uyumluluk göstermektedir. Temel kayaçlar›nda- ki yüksek aç›l› normal faylar›n genel e¤imlerinin ayr›lma fay›na do¤ru olmas›na karfl›n, Neojen
birimlerindeki yüksek aç›l› normal faylar›n ayr›l- ma fay›yla uyumlu olmas› kayda de¤er veriler- dendir.
Çal›flma bölgesinde ölçülen tabaka konumlar›- n›n de¤erlendirilmesi sonucunda Neojen birim- lerine ait katmanlanmalar›n graben baseninden Gediz ayr›lma fay›na do¤ru ilerledikçe çok belir- gin olarak de¤iflir (bkz. fiekil 6). Bölgede tabaka e¤im yönleri genelde ayr›lma fay›na do¤rudur.
Gediz ayr›lma fay›ndan uzak olan graben kena- r›nda tabakalar genelde yatay veya yataya ya- k›nken, ayr›lma fay›na yak›nlaflt›kça tabakalar›n e¤im aç›lar› artmaktad›r (bkz. fiekil 6d). Bu tip bir de¤iflim, Neojen tabakalar›ndaki Gediz ayr›l- ma fay›na ba¤l› geliflmifl bir rollover k›vr›mlan- may› iflaret eder.
Gediz ayr›lma fay›na ba¤l› olarak oluflan ve te- melin üzerini kataklastik kayaçlar›n örttü¤ü ay- r›lma zonu, Gediz Grabeni’nin güney kenar› bo- yunca, ayr›lma fay›na paralel olarak uzanmak- tad›r. Bozunmam›fl ve dinamik metamorfizma etkisi ile kataklazmaya u¤ramam›fl ana kayaç özelliklerin yans›tan temel birimlerinden sonra yüzeye do¤ru 50-140 m aras›nda de¤iflen kal›n- l›¤a sahip makaslama zonuna, Gediz ayr›lma zonu ad› verilmifltir. Bu zon ana kayaçtan sonra, fiziksel ve kimyasal bozunmaya u¤ram›fl ana kayaçlar ile belli belirsiz milonitik foliasyonlar içeren bir geçifl zonuna sahiptir. Yüzeye ç›k›l- d›kça önce sünümlü deformasyon özellikleri gösteren milonitik zon, daha sonra ise k›r›lgan deformasyon gösteren breflik zon yer almakta- d›r. Milonitik zon alt seviyerinden itibaren s›ra- s›yla; milonit flist, milonit, kataklazit, ultramilonit ve yer yer mikro breflten oluflur. Breflik zonda ise, genelde mikrobrefl ve fay brefli bulunur.
Arazi ve petrografik çal›flmalar ile belirlenen ay- r›lma zonu stratigrafisi bölgede öncesinde sü- nümlü ve daha sonras›nda da k›r›lgan flekilde gerçekleflen bir dinamik metamorfizman›n varl›-
¤›n› belirtmektedir. Herhangi bir de¤iflime u¤ra- mam›fl ana kayaçtan itibaren geliflen bu flekilde bir zon, Gediz ayr›lma fay›n›n öncelerde derin- lerde sünümlü bir deformasyon gerçeklefltirdi¤i- nin kan›t›d›r. ‹lerleyen aç›lmal› tektonizma etki- siyle derinlerde geliflen sünümlü deformasyon gösteren temel kayaçlar› ayr›lma fay› ile birlikte yüzeylenmifllerdir. K›r›lgan deformasyon ise, bundan sonra daha s›¤ derinliklerde geliflmifltir.
Ege Bölgesi gibi k›tasal aç›lmaya maruz kalm›fl bölgeler için tipik özelliklerden olan ayr›lma fay-
Bozkurt, E., 2001a. Late Alpine evolution of the cent- ral Menderes Massif, western Anatolia, Turkey. International Journal of Earth Sci- ences, 89, 728-744.
Bozkurt, E., 2001b. Neotectonics of Turkey - a synthesis. Geodinamica Acta, 14, 3-30.
Bozkurt, E., 2002. Discussion on the extensional fol- ding in the Alaflehir (Gediz) Graben, wes- tern Turkey. Journal of the Geological So- ciety, London, 159, 105-109.
Bozkurt, E., 2003. Origin of NE-trending basins in western Turkey. Geodinamica Acta, 16, 61-81.
Bozkurt, E., and Oberhansl›, R. 2001. Menderes Massif (western Turkey): structural, meta- morphic and magmatic evolution - a synthesis, International Journal of Earth Sciences, 89, 679-708.
Bozkurt, E., and Sözbilir, H. 2004. Geology of the Ge- diz Graben: new field evidence and tecto- nic significance. Geological Magazine, 141, 63-79.
Cohen, H.A., Dart, C., Akyüz, H.S., and Barka, A., 1995. Syn-rift sedimantation and structural devolopment of the Gediz and Büyük Menderes grabens, Western Turkey. Ge- ological Society of London, 152, 629-638.
Coney, P.J., 1980. Cordilleran metamorphic core complexes: An overwiew. In: M.D., Crit- tenden, P.J., Coney and G.H., Davis, (eds.), Cordilleran Metamorphic Core Complexes, Geological Society of Ameri- ca Memoir, 153, 7-34.
Dart, C.J., Cohen, H.A., Akyüz, S.H., and Barka, A.A.
1995. Basinward migration of rift-border faults: implications for facies distributions and preservation potential. Geology, 23, 69-72.
Davis, G.A., and Lister, G.S., 1988. Detachment faul- ting in continental extension; perspectives from the Southeastern U.S. Cordillera.
Geological Society of America, Special Paper 218, 133-159.
Davis, G.H., 1977. Characteristics of metamorphic core complexes, Southern Arizona: Geolo- gical Society of America Abstract with Programs, 9, 944.
Dora, Ö., Kun, N., and Candan, O. 1990. Metamorp- hic history and geotectonic evolution of the Menderes Massif. In: M.Y., Savaflc›n, and A.H., Eronat, (eds.) Proceedings of the In- ternational Earth Sciences Congress on Aegean Regions, 102-115.
Dora, Ö., Kun, N. ve Candan, O., 1992. Menderes Masifi metamorfik tarihçesi ve jeotektonik konumu. Türkiye Jeoloji Bülteni, 35, 1-14.
lar› ve bu faylanmalara ba¤l› olarak a盤a ç›kan metamorfik çekirdek kompleksler çal›flma yap›- lan bölgede de yeralmaktad›r. Davis (1977) ve Coney (1980)’e göre, tipik bir metamorfik çekir- dek kompleks üç ana k›s›mdan oluflmaktad›r.
Bunlar; (a) metamorfize olmufl alt kabuk kayaç- lar› ile çeflitli magmatik sokulum kayaçlar›ndan oluflan çekirdek kayaçlar›, (b) k›r›lgan olarak de- forme olmufl listrik ve üst üste binmifl normal fay sistemleriyle karakteristik örtü kayaçlar› ve (c) bu iki kayaç grubu aras›nda ayr›lmal› faylanma- ya ba¤l› oluflmufl milonitik fabriklerle kataklastik kayaçlardan oluflan bir ayr›lma zonudur. Buna göre, çal›flma bölgesindeki Menderes Masifi’ne ait metamorfitler ve granodiyorit olarak tan›mla- nan kayaçlar, metamorfik çekirdek kompleksle- rin çekirdek kayaçlar›n›, Senozoyik yafll› k›r›nt›l›
kayaçlardan oluflan ve normal fay sistemleri ile k›r›lm›fl sedimanter kayaç gruplar›, örtü kayaç- lar›n› ve bu iki kayaç grubu aras›nda yukar›da ayr›nt›lar› belirtilen zon ise ayr›lma zonunu tem- sil etmektedir.
KATKI BEL‹RTME
Yazar, yüksek lisans tezinin bir bölümünü içe- ren bu çal›flman›n haz›rlanmas› s›ras›nda katk›- lar›ndan dolay›, Sezai Görmüfl’e, Hacettepe Üniversitesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü’nden Doç. Dr. Attila Çiner’e, Arfl. Gör. Bülent Ak›l’a, Devlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ü’nden Yük.
Müh. Zafer ‹çten’e ve çok de¤erli görüfl ve öne- rilerinden yararland›¤› Ortado¤u Teknik Üniver- sitesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bölümü’nden Prof. Dr. Erdin Bozkurt’a teflekkürlerini sunar.
KAYNAKLAR
Benda, L., and Meulenkamp, J.E., 1979. Biostratig- raphic corelations in the Eastern Mediter- rannean Neogene-5: Calibration of sporo- morph associationas, marine microfossils and mammal zones, marine and continen- tal stages and the radiometric scale. An- nales Geologique Des Pays Helleniques, 1, 61-70.
Bozkurt, E., 2000. Timing of extension on the Büyük Menderes Graben, western Turkey and its tectonic implications. In: E., Bozkurt, J.A., Winchester, and J.A.D., Piper, (eds.) Tec- tonics and Magmatism in Turkey and the Surrounding Area. Geological Society, London, Special Publications, 173, 385- 403.
Dürr, S., 1975. Über das Alter und geotektonische Stellung des Menderes-Kristallins / SW- Anatolien und seine Aquivalente in der mittleren Agais. Habilitationsschrift, Mar- burg/Lahn, 62-74.
Ediger, V. fi., Bat›, Z., and Yazman, M., 1996. Pale- opalynnology of possible hydrocarbon so- urce rocks of Alaflehir-Turgutlu area in the Gediz Graben (western Anatolia). Turkish Association of Petroleum Geologists Bul- letin, 9, 11-23.
Emre. T., 1996. Gediz Grabeni’nin jeolojisi ve tekto- ni¤i. Turkish Journal of Earth Science, 5, 171-185.
Emre, T., and Sözbilir, H., 1995. Field evidence for metamorphic core complex, detachment faulting and accomondation faults in the Gediz and B. Menderes Grabens, Wes- tern Anatolia. Proceedings of the Internati- onal Earth Sciences Colloquium on the Aegean Region, Proceedings, V1, 73-93.
Evirgen, M. M., 1979. Menderes masifi metamorfiz- mas›na petroloji, petrokimya ve jenez aç›- s›ndan yaklafl›mlar (Ödemifl-Tire-Bay›n- d›r-Turgutlu yöresi). Doktora Tezi, Hacet- tepe Üniversitesi, Jeoloji Mühendisli¤i Bö- lümü, Ankara, 179 s (yay›mlanmam›fl).
Gessner, K., Piazolo, S., Güngör, T., Ring, U., Krö- ner, A., and Passchier, C.W. 2001a. Tec- tonic significance of deformation patterns in granitoid rocks of the menderes nappes, Anatolide belt, southwest Turkey. Interna- tional Journal of Earth Sciences, 89, 766- 780.
Gessner, K., Ring, U., Christopher, J., Hetzel, R., Passchier, C.W., and Güngör, T. 2001b.
An active bivergent rolling-hinge detach- ment system: Central Menderes meta- morphic core complex in western Turkey.
Geology, 29, 611-614.
Gökten, E., Havzo¤lu, T., and fian, Ö., 2001. Tertiary evolution of the central Menderes Massif based on structural investigation of meta- morphics and sedimentary rocks between Salihli and Kiraz (western Turkey). Inter- national Journal of Earth Sciences, 89, 745-756.
Gürsoy, H., Piper, J.D.A., and Tatar, O., 2003. Ne- otectonic deformation in the western sec- tor of tectonic escape in Anatolia: pale- omagnetic study of the Afyon region, cent- ral Turkey. Tectonophysisc, 374, 57-79.
Hetzel, R., Passchier, C.W., Ring, U., and Dora, O.Ö.
1995a. Bivergent extension in orogeniz belts: the Menderes Massif (southwestern Turkey). Geology, 23, 455-458.
Hetzel, R., Ring, U., Akal, C., and Troesch, M., 1995b. Miocene NNE-directed extensional unroofing in the Menderes massif, south-
western Turkey. Journal of Geological So- ciety of London, 152, 639-654.
Ifl›k, V., Seyitoglu, G., and Çemen, ‹., 2003. Ductile- brittle transition along the Alasehir detach- ment fault and its structural relationship with the Simav detachment fault, Mende- res massif, western Turkey. Tectonophy- sics, 374, 1-18.
‹ztan, H., and Yazman, M., 1990. Geology and hydro- carbon potential of the Alaflehir (Manisa) area. In: M.Y. Savaflç›n, A.H. Eronat (eds.) Proceeding of the International Earth Sciences Colloquium on Aegean Region, ‹zmir, 327-338.
Koçyi¤it, A., Yusufo¤lu, H., and Bozkurt, E., 1999.
Evidence from the Gediz graben for episo- dic two-stage extension in western Tur- key. Journal of the Geological Society, London, 156, 605-616.
Lips, A., Cassard, D., Sözbilir, H., Y›lmaz, H., and Wijbrans, J., 2001. Multistage exhumation of the Menderes Massif, western Anatolia (Turkey). International Journal of Earth Sciences, 89, 781-792.
Mason, R., 1978. Petrology of the Metamorphic Rocks. Alleen and Unwin, London, 492 pp.
Özer, E., Koç, H., and Özsayar, T.Y., 2004. Stratig- raphical evidence for the depression of the northern margin of the Menderes-Tauride Block (Turkey) during the Late Cretace- ous, Journal of Asian Earth Sciences, 22, 401-412.
Öztürk, A. ve Koçyi¤it, A., 1983. Menderes grubu ka- yalar›n›n temel-örtü iliflkisine yap›sal bir yaklafl›m (Selimiye-Mu¤la). Türkiye Jeolo- ji Kurumu Bülteni, 26, 99-106.
Sar›ca, N., 2000. The Plio-Pleistocene age of Büyük Menderes and Gediz Grabens and their tectonic signifiance on N-S extensional tectonics in west Anatolia: Mammalian evi- dence from the continental deposits. Ge- ological Journal, 35, 1-24.
Sat›r, M., and Friedrichsen, H., 1986. The origin and evolution of the Menderes Massif, W-Tur- key: A rubidium / strontium and oxygen isotope study. Geologische Rundschau, 75, 703-714.
Seyito¤lu, G., and Scott, B.C., 1996. Age of the Ala- flehir graben (west Turkey) and its tectonic implications. Geological Journal, 31, 1-11.
Seyito¤lu, G., Çemen, ‹., and Tekeli, O., 2000. Exten- sional folding in the Alaflehir (Gediz gra- ben, western Turkey. Journal of the Ge- ological Society of London, 157, 1097- 1100.
Seyito¤lu, G., Tekeli, O., Çemen, ‹., fien, fi., and Ifl›k, V., 2002. The role of the flexural rotati- on/roling hinge model in the tectonic evo- lution of the Alaflehir graben ,western Tur- key. Geological Magazine, 139, 15-26.
Ya¤murlu, F. 1987. Salihli güneyinde üste do¤ru ka- balaflan Neojen yafll› alüvyon yelpaze çö- kelleri ve Gediz grabeninin tektono-sedi- manter geliflimi, Türkiye Jeoloji Bülteni, 30, 33-40.
Yazman, M.K., Güven, A., Ermifl, Y., Y›lmaz, M., Öz- demir, ‹., Akçay, Y., Gönülalan, U., Tekeli, Ö., Aydemir, V., Say›l›, A., Bat›, Z., ‹ztan, H., Korucu, Ö. ve Grunnaleite, ‹., 1998.
Alaflehir grabeni ve Alaflehir - 1 prospekti- nin de¤erlendirme raporu. TPAO Rapor No. 3864, 146 s (yay›mlanmam›fl).
Y›lmaz, H., 1986. Yeflilyurt (Alaflehir) sahas›ndaki uranyum belirtilerinin kökeni ve bunlar›n depolanma sonras› alterasyonlarla tahribi, Türkiye Jeoloji Bülteni, 29, 43-42.
Y›lmaz, Y., 2000. Ege bölgesinin aktif tektoni¤i, Bat›
Anadolu’nun Depremselli¤i Sempozyumu.
Bildiriler Kitab›, 3-14.
Y›lmaz, Y., Genç, fi.C., Gürer, F., Bozcu, M., Y›lmaz, K., Karac›k, Z., Altunkaynak, fi., and El- mas, A., 2000. When did the western Ana- tolia grabens begin to devolop? In: E., Bozkurt, J.A., Winchester and J.A.D., Pi- per, (eds.) Tectonics and Magmatism in Turkey and the Surrounding Area, Geolo- gical Society of London, Special Publicati- ons, 173, 131-162.
Sözbilir, H., 2001. Extensional tectonics and ge- ometry of related macroskopic structures : Field evidence from the Gediz detach- ment, Western Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 10, 51-67.
Sözbilir, H., 2002. Geometry and origin of folding in the Neogene sediments of the Gediz Gra- ben, western Anatolia, Turkey. Geodina- mica Acta, 15, 277-288.
fiengör, A. M. C., 1987. Cross-faults and differantial stretching of hanging walls in regions of low angle normal faulting: Examples of western Turkey. In: M.P., Coward, J.F., Dewey, and P., Hancock, (eds.), Conti- nantal Extensional Tectonics, The Geolo- gical Society Special Puplication, 28, 575 - 589.
fiengör, A.M.C., Sat›r, M., and Akkök, R. 1984. Ti- ming of tectonic events in the Menderes Massif, Western Turkey: Implications for tectonic evolution and evidence for Pan- African basement in Turkey. Tectonics, 3, 693-707.
Ünay, E., Göktafl, F., Hakyemez, H.Y., Avflar, M., and fian, Ö. 1995. Büyük Menderes gra- beninin kuzey kenar›ndaki çökellerin Arvi- colidae (Rodentia, Mammalia) faunas›na dayal› olarak yaflland›r›lmas›. Türkiye Je- oloji Bülteni, 38, 75-80.
