Sanatçının atasözlerine ve deyimlere yer vermesi anlatımının kolayca anlaşılmasına neden oluyor. sağlıyor

(1)

Değerli öğrenciler, TYT Türkçe 14. dersimizde “anlatım bozukluğu”nu hatırlayacağız. Sadık Uygun yayınlarının kavram haritalarındaki bilgileri kısaca anlatıp sonra alıĢtırma ve testler yapacağız.

ANLAMA DAYALI ANLATIM BOZUKLUKLARI 1-Gereksiz Sözcük Kullanılması

• Eş anlamlı sözcüklerin bir arada kullanılması anlatım bozukluğuna sebep olur.

✓ En güzel anılarını ve hatıralarını bizimle paylaştı.

✓ Mutluluk ve saadeti parada aramak doğru değil.

• Anlamca birbirini içeren sözcük ve eklerin bir arada kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.

✓ Onunla bu konuda hep karĢılıklı tartıĢırdık.

✓ Başarısızlığının nedeni derslerine düzenli çalışmamasındandır.

2-Sözcüğün YanlıĢ Anlamda Kullanılması

• Anlamca karıştırılan sözcüklerin birbirinin yerine kullanılması anlatım bozukluğuna sebep olur.

✓ İstanbul’a gelmesine karĢılık hâlâ görüşemedik.

karşın

✓ Sanatçının atasözlerine ve deyimlere yer vermesi anlatımının kolayca

anlaşılmasına neden oluyor.

sağlıyor

✓ Evin bahçesine birkaç gül fidanı ektik.

diktik

3-Sözcüğün YanlıĢ Yerde Kullanılması

• Cümledeki sözcüklerin yerinde kullanılmaması, söylenmek istenenin karşıtı bir anlamın ortaya çıkmasına

ya da cümlenin anlaşılmamasına yol açar.

✓ Çocuk, çok denizde yüzdüğü için hemen uyudu.

**Bu cümlede “çok” kelimesi yerinde kullanılmamış. Cümleyi şöyle düzelteceğiz.

✓ Çocuk, denizde çok yüzdüğü için hemen uyudu.

(2)

✓ Kolay kolay kişi adlarını aklımda tutamam.

**Bu cümlede “kolay kolay” ikilemesi yerinde kullanılmamıştır. Cümleyi şöyle düzelteceğiz.

✓ Kişi adlarını aklımda kolay kolay tutamam.

4-Anlamca ÇeliĢen Sözcüklerin Kullanılması

• Anlamca birbiriyle uyuşmayan sözcüklerin bir arada kullanılması, cümlede çelişkili ifadenin doğmasına neden olur.

✓ Yalova’dan İstanbul, feribotla tam üç saat kadardır. (Kesinlik ve olasılık bildiren ifadeler aynı cümlede kullanılmış.)

✓ Bu sorunu kesinlikle çözeceğimizi tahmin ediyorum. (Kesinlik ve olasılık bildiren ifadeler aynı cümlede kullanılmış.)

5-Deyim ve Atasözü YanlıĢları

• Deyim ve atasözleri kalıplaşmış söz öbekleri oldukları için bu sözcüklerin değiştirilerek kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar.

✓ Bu işi de ağzına gözüne bulaştırdın.

yüzüne

✓ Atalarımız “Ağaç dalıyla gürler.” demiş.

yaprağıyla

6-Mantık ve Sıralama Hatası

• Cümledeki kavramların önem sırasının karıştırılması veya cümlenin mantık açısından yanlış kurulması anlatım bozukluğuna sebep olur.

✓ Romeo ve Juliet, Türkçeye hatta Ġngilizceye bile çevrilmiş. (Burada İngilizceyi önce söylememiz gerekiyordu.)

✓ Sanatçı, duygularını nesnel bir biçimde ifade etmiş. (Duygular nesnel olarak değil, öznel olarak ifade edilir. Mantık yanlış)

7-Anlam Belirsizliği 1) ġahıs Yönüyle

• Bazen kişi zamirlerinin kullanılmaması anlam belirsizliğine yol açar.

✓ Tatile gitmeyeceğini bugün öğrendim. (senin-onun)

(3)

2) Noktalama Yönüyle

• Noktalama işaretlerinin kullanılmaması veya yanlış yerde kullanılması anlam karışıklığına yol açar.

✓ Genç adama başından geçenleri anlattı. (“Genç, adam” şeklinde olsaydı belirsizlik giderilirdi. Yani araya virgül getirilecek.)

3) KarĢılaĢtırma Yönüyle

• Karşılaştırılan ifadelerdeki belirsizlik, anlam karışıklığına yol açar.

✓ O, annesini kardeşinden çok sever. (Onun mu annesinin mi sevmesinden bahsediyor, belli değil.)

YAPIYA DAYALI ANLATIM BOZUKLUKLARI 1-Özne-Yüklem Uyumsuzluğu

1) Tekillik-Çoğulluk Yönünden

• Öznenin tekil olduğu cümlelerde, yüklem de tekil olur.

✓ Çocuk, sessizce sırasına oturdu.

• Öznenin insandan oluştuğu ve çoğul olduğu durumlarda, yüklem tekil veya çoğul olabilir.

✓ Öğrenciler, sınıfta toplandı. / toplandılar.

• Öznenin insan dışında bir varlıktan oluştuğu ve çoğul olduğu cümlelerde, yüklem tekil olur.

✓ Ağaçlar bir aya kadar çiçek açarlar. / açar.

yanlış doğru

• Öznenin topluluk adı veya belgisiz sözcük olduğu cümlelerde yüklem tekil olur.

✓ Herkes beni anlayışla karĢıladılar. / karĢıladı.

yanlış doğru 2) KiĢi Yönünden

• Öznenin birinci tekil, ikinci tekil veya üçün tekil (ben, sen, o) olduğu

cümlelerde yüklem birinci çoğul kişiye (biz) göre çekimlenir. (Bu kural, çoğul kişiler için de geçerlidir.)

✓ Ben ve sen yarınki fuarda görevlisin. / görevliyiz.

yanlış doğru

(4)

3) Olumluluk-Olumsuzluk Yönünden

• Olumsuz anlam içeren belgisiz sözcüklerin özne olduğu cümlelerde, yüklem de olumsuz olur.

✓ Hiç kimse kitap okudu. / okumadı.

yanlış doğru

2-Ek Eylem ve Eylemsi Eksikliği Ek Eylem Eksikliği

✓ Öğrencilerin çoğu zeki ama çalışkan değildi. (Burada ilk cümleye –idi ek- fiilini eklememiz gerekiyor)

✓ Öğrencilerin çoğu zekiydi ama çalışkan değildi. (Doğru cümle)

Eylemsi Eksikliği

✓ Bu yemekleri yaşlı ve sağlıklı olmayanların yemesi kötü sonuçlar doğurur.

(Burada da “yaşlı” kelimesinden sonra bir fiilimsi getirmemiz gerekiyor)

✓ Bu yemekleri yaşlı olan ve sağlıklı olmayanların yemesi kötü sonuçlar doğurur. (Doğru cümle)

3-Tamlama YanlıĢlığı

• Sıfat ve addan oluşan birden fazla tamlayanın aynı tamlanana bağlanması veya tamlayanın kullanılmamasından kaynaklanır.

✓ Mahallesindeki insanlarla konuşur, dertlerine ortak olurdu. (Burada tamlayan eksikliği var)

✓ Mahallesindeki insanlarla konuşur, onların dertlerine ortak olurdu. (Doğru cümle)

✓ Özel ve kamu kuruluşlarında yıllarca çalıştım.

(özel kuruluşlar ve kamu kuruluşları)

4-Çatı UyuĢmazlığı

• Cümledeki fiil ve fiilimsilerin etken ve edilgenlik yönüyle uyuşmaması anlatım bozukluğuna sebep olur.

✓ Bir otobüs tutup düğüne hep beraber gidilecek.

tutulup

(Fiilimsiyi de edilgen yapmamız gerekir)

(5)

✓ Sınavdaki sorular dikkatli okuduktan sonra çözülsün.

okunduktan (Fiilimsiyi de edilgen yapmamız gerekir)

5-Ek YanlıĢlıkları

• Cümlede bir ekin eksik, fazla ya da yanlış kullanılması anlatım bozukluğuna sebep olur.

✓ Kış aylarında bu köydeki yaşayan herkes İstanbul’a gider. (köyde olacak. –ki eki fazlalık)

✓ Kitap okumasını sevmeyen insanlara şaşırıyorum.

(okumayı)

✓ Birçok değerli bilim insanları bu konferansa katıldı.

(insanı)

✓ Her türlü isteklerinizi bize iletebilirsiniz.

(isteğinizi)

✓ Bu öğrencilerin baĢarısına özellikle ilgilenmek gerek.

(başarısıyla)

6-Öge Eksikliği 1) Özne Eksikliği

✓ Kızın çantası çalındı, polisten yardım istedi.

kız (özne eksik) 2) Nesne Eksikliği

✓ Sanatçı, kitaba imza atıp; bana uzattı.

kitabı (nesne eksikliği) 3) Tümleç Eksikliği

✓ Torunlarını çok sever, gözü gibi bakardı.

onlara (dolaylı tümleç eksikliği) 4) Yüklem Eksikliği

✓ O gün siz meyve suyu, biz ise maden suyu içmiştik.

içmiĢtiniz (yüklem eksikliği)

(6)

ALIġTIRMALAR

1-AĢağıdaki cümlelerdeki anlatım bozukluklarını tespit ediniz.

-Bu konuda aldığı yanlış kararlarla şirketin batmasını sağladı.

-Yeni içeri girmişti ki büyük bir gürültüyle irkildi.

-Arkadaşlarına bütün bildiklerini ve bilmediklerini bir bir anlattı.

-Küçük çocuk kimseden bilgi alamıyor, sürekli itip kakıyorlardı.

-Hastanın durumu kötüleşiyor, yerinden kalkamıyordu.

-Sinemaya gidip film izlendi.

-Ölenlere Tanrı’dan rahmet ve baş sağlığı diliyorum.

-Dostlarını dikkatlice seçer, gönülden bağlanırdı.

-Yanlış beslenmesi sağlığını ve sıhhatini kaybetmesine neden oldu.

-Doktor, hastayı baştan tırnağa muayeneden geçirdi.

-Geleceğin güzel günlerini hatırladıkça mutluluktan coşuyordu.

-İki sanatçı ayakta alkışlanmanın gururunu yaşadılar.

-Haklarınızı onlara çiğnetmeyin ama kavga da etmeyin.

-Atatürk’ün talimatıyla 12 Temmuz 1932 yılında Türk Dili Tetkik Cemiyeti kurulmuştur.

-Teknolojik araç gereçlerin büyük bir bölümü yurt dışından ithal ediliyor.

-Sağlıklı nesiller yetiştirebilmek için çocukları dinlemesini bilmeliyiz.

-Sanatçı, 1985’li yıllarda yazdığı şiirleriyle tanınmıştır.

-Birçok müsteşrik, Doğu kültürünü yakından tanımış ve hayran olmuştur.

-Paragrafta devrik ve fiil cümlesi örnekleri bulunuz.

-Depremi bilmek değil hazırlıklı olmak mümkündür.

Sanırım bu söylenti başkanın da kulağına gitmiş olsa gerek.

2-Bu cümledeki anlatım bozukluğunu gidermek için aĢağıdaki değiĢikliklerden hangisi yapılmalıdır?

A) “sanırım” sözcüğü atılmalı.

B) “sanırım” yerine “eminim” sözcüğü getirilmeli.

C) “kulağına gitmek” yerine “duymak” sözcüğü getirilmeli.

D) “da” sözcüğü atılmalı.

E) “olsa gerek” yerine “olabilir” sözcüğü getirilmeli.

Ayaklar kemik, bağ ve kaslardan meydana gelmişlerdir.

3-Bu cümledeki anlatım bozukluğu aĢağıdakilerin hangisinden kaynaklanmaktadır?

A) Özne-yüklem uyumsuzluğundan B) Yüklemin geçmiş zamanlı olmasından C) Gereksiz söz kullanılmasından

D) Bağlacın yanlış kullanılmasından

E) Öge eksikliğinden

(7)

Kimse birbirini düşünmez, kendi işinin bittiğine bakar.

4-Bu cümledeki anlatım bozukluğu aĢağıdakilerin hangisinden kaynaklanmaktadır?

A) Nesne eksikliğinden

B) Sözcüğün yanlış anlamda kullanılmasından C) Gereksiz sözcük kullanılmasından

D) Tamlayan ekinin eksikliğinden E) Özne eksikliğinden

5-AĢağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Nuran, dostunun bir tarafını keşfetmiş gibi ona bakıyordu.

B) Birçok değer, güncel hayatın karmaşası içinde kaybolup gidiyor.

C) Sakın köye girdikten sonra beni büsbütün unutmasın!

D) “Onu ben devirdim” diye söylendi yaşlı adam.

E) Fenerin yerden vuran aydınlığı, ona acayip bir şekil veriyor.

6-AĢağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Eserde sanatçının yaşamından, kişiliğinden, düşüncelerinden izler aranır.

B) Türk edebiyatında eleştiri türünün ilk örnekleri Tanzimat Dönemi’nde verilmiştir.

C) Nitelikli eleştiriler, okura ve sanatçıya kılavuzluk ederek sanatın ve sanatçının gelişiminde rol üstlenir.

D) İzlenilecek filmlerin seçiminde sinema eleştirmenlerinin değerlendirilmeleri etkindir.

E) Aynı eser veya sanatçı hakkında birbirine karşıt yargılar içeren eleştiriler bulunabilir.

DOĞRU MU YANLIġ MI?

1-“Elbette onlar da bizi bu akşamki oylamada destekleyebilir.” cümlesinde sözcüğün yanlış yerde kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır.

(D-Y)

2-“Fazla güneş altında gezmek sağlığınızı tehdit edebilir.” cümlesinde anlamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır. (D-Y)

3- “Sanatçı şiirlerini serbest ve hece ölçüsüyle yazar.” cümlesinde bağlaç yanlışlığından kaynaklanan

Anlatım bozukluğu vardır. (D-Y)

(8)

ALIġTIRMALARIN CEVAPLARI 1- Cümlelerdeki anlatım bozuklukları

Bu konuda aldığı yanlış kararlarla şirketin batmasını sağladı.(yanlış anlamda kelime kullanmak-“sağlamak” yerine “neden oldu” yazılacak.)*

Yeni içeri girmişti ki büyük bir gürültüyle irkildi.(yanlış yerde sözcük kullanmak-“yeni” kelimesini “içeri”nin önüne getireceğiz.)*

Arkadaşlarına bütün bildiklerini ve bilmediklerini bir bir anlattı.(Mantık yanlışlığı-bilmediklerini anlatamaz.)*

Küçük çocuk kimseden bilgi alamıyor, sürekli itip kakıyorlardı.(Nesne eksikliği-ikinci cümleye “küçük çocuğu” ifadesini eklemeliyiz.)*

Hastanın durumu kötüleşiyor, yerinden kalkamıyordu.(Özne eksikliği-ikinci cümleye “hasta” kelimesini ekleyeceğiz.)*

Sinemaya gidip film izlendi.(Çatı uyuşmazlığı- fiilimsiyi “gidilip” şeklinde yazacağız.)*

Ölenlere Tanrı’dan rahmet ve baş sağlığı diliyorum.(Dolaylı tümleç eksikliği- ve bağlacından sonra “kalanlara” kelimesini ekleyeceğiz.)*

Dostlarını dikkatlice seçer, gönülden bağlanırdı. (Dolaylı tümleç eksikliği- ikinci cümleye “dostlarına” kelimesini ekleyeceğiz.)*

Yanlış beslenmesi sağlığını ve sıhhatini kaybetmesine neden oldu.(Gereksiz sözcük kullanımı- sağlık ve sıhhat aynı anlamdadır.*

Doktor, hastayı baştan tırnağa muayeneden geçirdi.(Deyim yanlışlığı- “baştan ayağa” olacaktı.)*

Geleceğin güzel günlerini hatırladıkça mutluluktan coşuyordu.(Mantık yanlışlığı-gelecekte olacak şeyler hatırlanmaz.)*

İki sanatçı ayakta alkışlanmanın gururunu yaşadılar.(Özne-yüklem uyumsuzluğu- çoğul eki (lar-ler) kullanılmayacak.)*

*Haklarınızı onlara çiğnetmeyin ama kavga da etmeyin.(Zarf tümleci eksikliği-

ikinci cümleye “onlarla” kelimesini ekleyeceğiz.)

(9)

Atatürk’ün talimatıyla 12 Temmuz 1932 yılında Türk Dili Tetkik Cemiyeti kurulmuştur.(Yanlış anlamda kelime kullanmak-yıl değil tarih olacak.*

*Teknolojik araç gereçlerin büyük bir bölümü yurt dışından ithal

ediliyor.(Gereksiz sözcük kullanımı-ithal etmek olduğu için “yurt dışından”

gereksizdir.

Sağlıklı nesiller yetiştirebilmek için çocukları dinlemesini bilmeliyiz.(Gereksiz ek kullanmak- dinlemesini değil dinlemeyi olacak.)*

Sanatçı, 1985’li yıllarda yazdığı şiirleriyle tanınmıştır.(Gereksiz ek kullanımı- 1985 tek yıl olduğu için 1985’li yıllar olmaz. “1985 yılında” şeklinde*

düzelteceğiz.

*Birçok müsteşrik, Doğu kültürünü yakından tanımış ve hayran

olmuştur.(Dolaylı tümleç eksikliği- ve bağlacından sonra “Doğu kültürüne”

ifadesini ekleyeceğiz.

Paragrafta devrik ve fiil cümlesi örnekleri bulunuz.(Tamlama yanlışlığı-devrik cümle ve fiil cümlesi şeklinde iki ayrı tamlama olacak.*

*Depremi bilmek değil hazırlıklı olmak mümkündür.(Dolaylı tümleç eksikliği- değil edatından sonra “depreme” kelimesini ekleyeceğiz.

2-A 3-A 4-E 5-B 6-D DOĞRU MU YANLIġ MI?

1-“Elbette onlar da bizi bu akşamki oylamada destekleyebilir.” cümlesinde sözcüğün yanlış yerde kullanılması değil çelişen sözcük kullanmaktan kaynaklı anlatım bozukluğu vardır.

(elbette-destekleyebilir)

2-“Fazla güneş altında gezmek sağlığınızı tehdit edebilir.” cümlesinde anlamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluğu değil yanlış yerde sözcük kullanmak vardır. (fazla kelimesini oradan alıp “gezmek” kelimesinden önce kullanacağız)

3- “Sanatçı şiirlerini serbest ve hece ölçüsüyle yazar.” cümlesinde bağlaç yanlışlığından kaynaklanan anlatım bozukluğu değil tamlama yanlışlığı söz konusudur. (serbest ölçü ve hece ölçüsüyle”

Test 17 / 1. E 2. E 3. A 4. C 5. D 6. D 7. A 8. C 9. C 10. D 11. B 12. B

Test 18 / 1. E 2. A 3. A 4. C 5. A 6. C 7. E 8. D 9. C 10. C 11. B 12. D

Test 53 / 1. C 2. E 3. A 4. B 5. D 6. D 7. A 8. C 9. D 10. D 11. B 12. E

Test 54 / 1. C 2. C 3. B 4. D 5. B 6. A 7. E 8. A 9. C 10. E 11. A 12. C

Test 55 / 1. D 2. D 3. A 4. B 5. E 6. C 7. C 8. C 9. E 10. A 11. B 12. D

Test 56 / 1. A 2. B 3. C 4. B 5. C 6. E 7. D 8. C 9. D 10. B 11. D 12. E

(10)

http://odsgm.meb.gov.tr/kurslar/

MEB 2018 - 2019 ● Ölçme, Değerlendirme ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü

11. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

Anlatım Bozukluğu - 1 1. (I) Hiçbir zaman, hiçbir şey dolduramayacaktır yitirilmiş

bir arkadaşlığın yerini. (II) İnsan kolayca arkadaş edine- mez ki. (III) Bunca ortak anının yerini hiçbir şey tutamaz.

(IV) Yeniden kurulamaz bu dostluklar. (V) Bir meşe ağacı ekip de gölgesinde çabucak barınmayı ummak boşunadır.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde sözcüğün yanlış anlamda kullanımından kaynakla- nan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V.

2. Namık Kemal, bir yazısında “edebiyat”la “edeb”in aynı kökten türediğine dikkat çeker. Ayrıca edebiyatın terbiye ve güzel ahlakla ilgili ve alakalı kavramları işlemesi ge- rektiğini savunur. Ona göre “edip” yani edebiyatla ilgile- nen sanatçı da güzel ahlak sahibi olmalı ve eserlerinde ideal insan davranışlarını anlatmalıdır.

Bu parçada aşağıdaki sözcüklerden hangisi gereksiz kullanılmıştır?

A) bir B) yani C) göre

D) ideal E) alakalı

3. (I) Bir üzüntüde ya da sevinçte milletin tamamı aynı duyguları paylaşıyorsa o millet kesinlikle güçlü olabilir. (II) Kendi içinde bölünen milletler de yok olmaya mahkûmdur. (III) Mustafa Kemal Paşa’nın Kurtuluş Sa- vaşı için yaptığı en önemli hazırlık, millî birlik ve beraber- liği sağlamak olmuştur. (IV) Türk milletinin tarihten gelen birlik olma duygusu, bağımsızlığımızın kazanılmasında başlıca etken olmuştur. (V) Millî varlığımızın temeli, millî şuur ve zorluklar karşısındaki millî birlikteliğimizdir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde an- lamca çelişen sözcüklerin bir arada kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim yanlışlığın- dan kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?

A) Bir insanın yaşamak için o kadar çok şeye ihtiyacı yok.

B) Ümidini kaybeden insan, her şeyini kaybetmiş demektir.

C) Kafanız darda kalmayınca beni adam yerine koydu- ğunuz mu var?

D) Okuduklarım sayesinde hayal gücüm her geçen gün biraz daha gelişti.

E) Senelerden beri sabrettim fakat artık sefalete hiç ta- hammül edemiyorum.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozuklu- ğu vardır?

A) En büyük savaş, cahilliğe karşı yapılandır.

B) Hayatım boyunca insanlara faydalı olmaya çalıştım.

C) İnsanlar vardır; şafak vaktinde doğar, gün batarken ölürler.

D) Felsefe, kâinatı ve evreni bir bütün hâlinde kavrama- ya çalışır.

E) Sait Faik’in hikâyelerinde, şiir duygusu uyandıran parçalar vardır.

6. (I) Türkçenin günlük konuşmalarda doğru kullanılma- dığını üzülerek görüyorum. (II) Ortalama 150-200 ke- limeyle konuşanların sayısı azımsanmayacak kadar çok. (III) Peki, Türkçeyi daha güzel nasıl kullanabiliriz?

(IV) Bunun için her gün aşağı yukarı yaklaşık yarım saat kitap okuyabiliriz. (V) Unutmayalım ki sağlam bir bilgi birikimi, güzel konuşmanın temelini oluşturur.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde ge- reksiz sözcük kullanılmasından kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?

17

(11)

Anlatım Bozukluğu - 1

Cevap anahtarına ulaşmak için karekodu okutunuz.

11. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

17

7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcük yanlış anlamda kullanılmıştır?

A) İnsanoğlu, olaylar karşısındaki ilk etkisini kendi irade- sinin dışında gösterir.

B) İnsanoğlunun, sevme yeteneğini sevile sevile kazan- dığını bilenlerden biriyim.

C) Öfke, engellenme karşısında ortaya çıkan ölçüsüz, gereksiz bir tür saldırganlıktır.

D) Bilim insanları, “Çocukluk çağı faydalı alışkanlıklar kazanmaya en uygun çağdır.” diyor.

E) Bireyler, fiziki görünümlerinin yanı sıra tutum ve dav- ranışlarıyla da birbirlerinden ayrılır.

8. Cümle; düşünce, mantık ve bilgi bakımından doğru ve tutarlı olmalı, cümlede düşünce eksiklikleri ve bilgi yanlış- lıkları bulunmamalıdır.

Aşağıdaki cümlelerin hangisi bu açıklamaya aykırıdır?

A) Eğitimin ilk amacı, kişiyi kendi milletine yararlı kılmak- tır.

B) Cesaret, tehlikeler karşısında akıl ve zekânın kullanıl- masıdır.

C) Başka bir dili bilmeyen, kendi dilini de tam olarak öğ- renemez.

D) Halk kendinden olana, kendine benzeyene her zaman saygı duyar.

E) Dünya ülkelerinin çoğu, bilimsel çalışmalarını kendi ana dilinde yapıyor.

9. Kendine güveni arttıkça daha başarılı oluyor, başarısı art- tıkça daha çok şey öğreniyor, öğrendikçe de daha çok şey okuyordu.

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıda- kilerden hangisidir?

A) Anlam belirsizliği

B) Gereksiz sözcük kullanımı C) Mantık ve sıralama yanlışlığı D) Tamlayan eksikliği

E) Sözcüğün yanlış anlamda kullanılması

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu yoktur?

A) Hiç şüphesiz Türkiye’nin en güzel şehri İstanbul olsa gerek.

B) Kuşlar her yıl sıcak iklimlere göç ederler.

C) Haberi duyunca şaşkınlıktan ağzı kulaklarına varmıştı.

D) İnsan, yıllarca çalışarak edindiği birikimi kolayca göz- den çıkaramıyor.

E) Kullanım talimatlarına uyulmaması ölümlere hatta ya- ralanmalara neden olabilir.

11. Sesini duyunca nasıl tepki vereceklerini bilemediler.

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıda- kilerden hangisine uyulmamasından kaynaklanmıştır?

A) Duruluk B) Açıklık C) Tutarlılık D) Yalınlık E) Akıcılık

12. Onun gözünü öyle bir boyayalım ki o, bir daha korkudan buralara ayak basamasın!

A) Gereksiz sözcük kullanımı B) Deyimin yanlış kullanılması C) Mantık ve sıralama yanlışlığı D) Sözcüğün yanlış yerde kullanılması E) Sözcüğün yanlış anlamda kullanımı

(12)

11. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

18

Anlatım Bozukluğu - 2 1. (I) Yabancılarla konuşmasını bilmem. (II) Birkaç kez ta-

nıştıktan sonra ancak alışıveririm. (III) Sonra pek çok şey- lerden bahsetmeye başlarım. (IV) Onlara şiir okur, eğlen- dirmek isterim. (V) Kendimi karşımdakine beğendirmeye çalışırım.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisi anlam ve yapı bakımından doğrudur?

2. (I) Örümcekler 400 milyon yıldır ipek üretiyorlar. (II) Gü- nümüzde birçok mühendis ve biyolog, bu mucizenin gizemini çözmeye çalışıyor. (III) Doğal bir biyopolimer olan örümcek ipeği, saç telinden ince, pamuktan hafif.

(IV) Aynı zamanda plastikten esnek ancak çelikten beş kat sağlam. (V) Tüm bu özelliklere sahip örümcek ipeğini yapay olarak üretebilirsek bu, endüstri ve tıp alanında bü- yük bir devrim olacak.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne eksikliğin- den kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?

A) Osmanlı, gittiği yerlere önem vermiş ve pek çok ya- pıyla donatmıştır.

B) İletişimin temel amacı “anlamak”, “anlatmak” ve “an- laşmak” olmalıdır.

C) Hayallerin hedeflere, hedeflerin gerçeğe dönüştüğü bir yolculuktur yaşam.

D) Millet olarak tarihin en sancılı döneminde dünyaya in- sanlık dersi veriyoruz.

E) Hücreler; düşünme, kaydetme ve hatırlama özellikle- rine sahiptir.

4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlama yanlışlı- ğından kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?

A) Yerli ve yabancı sanatçılara bu yıl şehrimiz ev sahip- liği yapacak.

B) Dergide kentsel ve toplumsal yaşamla ilgili pek çok resme yer verilmiş.

C) Klasik ve caz müziğinin ünlü sanatçısı, çok yakında konserlerine başlıyor.

D) Romanda, yalnızlığı seçmiş bir kişinin umutsuz ve gülünç serüveni anlatılıyor.

E) Sanatçılarımızın yurt dışında açtığı kişisel ve karma sergiler büyük ilgi gördü.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek yanlışlığından kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?

A) İnsanlar arasında pek çok fiziksel, zihinsel ve duygu- sal farklılıklar var.

B) Çocuklarıma artık tahtadan yapılmış ahşap oyuncak- lar almak istiyorum.

C) Milletler, geleceklerini ancak gençlerini eğiterek gü- vence altına alabilirler.

D) Sanatla iç içe olanlar daha duyarlı, daha sevecen ve daha hoşgörülü oluyor.

E) Sevdiği işi meslek edinen insanlar hayatlarında bir gün dahi çalışmış sayılmazlar.

6. (I) Metaforlar, bilinçaltı düşüncelerin fark edilmesini sağ- lar. (II) Algıladığımız her şeyi yorumlamamıza yardım eder. (III) Kelimenin tam anlamıyla dünyayı algılamamı- za, anlam vermemize neden olur. (IV) Metaforlar, aynı zamanda hayal gücümüzü de etkiler. (V) Onlar olmadan hayal kurmak mümkün değildir.

(13)

11. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı

18

Anlatım Bozukluğu - 2 7. (I) Toroslardaki yoksul köylüler geçinmek için Çu-

kurova’ya pamuk toplamaya iner. (II) Muhtar Sefer ve Koca Halil Yüzünden köylü istediği hasadı topla- yamaz. (III) Köylüler kazanç sağlayamadan köylerine döner. (IV) Veresiye mal aldıklarından yine Adil Efen- di’ye borçlanmışlardır. (V) Borçlarını ödeyemedikle- rinden Adil Efendi’nin korkusu tüm köyü sarar, Adil Efendi’yi beklemeye koyulur.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde özne eksikliğinden kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?

8. İlköğretim öğrencileri için yazılan bu oyun, çocukları hem tiyatro, opera, bale ve müzik gibi farklı sanat dallarıyla tanıştırmayı hem de eğlendirerek hoşça vakit geçirtmeyi amaçlıyor.

Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişik- liklerden hangisiyle düzeltilebilir?

A) “yazılan” sözcüğü cümleden çıkarılarak B) “ve” bağlacı yerine “veya” bağlacı kullanılarak C) “eğlendirerek” sözü “eğlenerek” şeklinde düzeltilerek D) “hoşça” sözcüğünden önce “onlara” sözcüğü getirilerek E) “amaçlıyor” sözcüğü “amaç ediniyor” şeklinde değişti-

rilerek

9. (I) Mizaç, uyaranlara doğuştan, yapısal olarak belli bir şekilde tepki verme eğilimidir. (II) Karakter özelliklerimi- zin oluşmasında ilk basamağı oluşturur. (III) Aile orta- mında bebeklik döneminden itibaren gelişmesine başlar.

(IV) Önce genetik faktörler devreye girer. (V) Büyüme sürecinde de anne ve baba model alınır.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde ek yanlışlığından kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki anlatım bozuklu- ğunun nedeni yay ayraç içinde yanlış verilmiştir?

A) Yarın hava sıfırın altında eksi 3 derece olacakmış.

(Gereksiz sözcük kullanımı)

B) Yeni başlayan personel bu kadar çekingen davran- ması doğaldır. (Ek yanlışlığı)

C) Belki bu kadar tepki göstermesinin bir nedeni vardır mutlaka. (Yüklem eksikliği)

D) Her ihtimali gözaltında tutmakta fayda var. (Deyim yanlışlığı)

E) Söylediklerimize sinirlenmesi hepimizi başından sav- masını sağladı. (Sözcüğün yanlış anlamda kullanımı)

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tümleç eksikliğin- den kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?

A) Öğretmenini dikkatle dinliyor, tek tek not alıyordu.

B) Komşularına çok iyiliği dokunmasına rağmen hep nankörlük gördü.

C) Erzincan yöresinin kendine özgün yemekleri vardır.

D) Onunla ilk tanıştığımızda yeni kitabını yazmaya çalı- şıyordu.

E) Elbette söylediklerinden çok etkilenmiş olabilirsin.

12. (I) Reklamcılık çok yoğun çalışılan bir alandır. (II) Dola- yısıyla bir reklam yazarının gün içinde pek çok müşteri ve iş için çalışması gerekir. (III) Bu tarz bir ortamda, tek bir iş üzerinde yoğunlaşmak her zaman mümkün değil- dir. (IV) Kimi zaman akla gelen çok iyi bir fikir, üzerinde yeterli yoğunlaşmama nedeniyle unutabilinir. (V) “Demir tavında dövülür.” atasözünden hareketle bir fikir ortaya çıktığında zaman kaybetmeden bu fikir üzerinde çalış- mak son derece önemlidir.

(14)

MEB 2018 - 2019 ● Ölçme, Değerlendirme ve Sınav Hizmetleri Genel Müdürlüğü

12. Sınıf (A) Türk Dili ve Edebiyatı

1. Türkçede en çok yapılan anlatım bozukluklarından biri Arapça ve Farsça sözcükleri Türkçe karşılıklarıyla birlikte aynı cümlede kullanmaktır.

Aşağıdakilerin hangisinde bu cümlede anlatılan türde bir kullanım söz konusudur?

A) Bizim gerçeklerimizin durduğu yere onların düşleri bile ulaşamaz, diyordu Fatih Sultan Mehmet.

B) Kütahya’nın soğuğunun ve neminin çok meşhur oldu- ğunu söylüyordu her seferinde.

C) Engelleri, barikatları tek tek aşarak başarı merdiven- lerini tırmanmıştı.

D) Çocuklarınıza alaka göstererek onların dünyasına girmeye çalışmalısınız.

E) Karaların denizlere göre daha erken ısınıp soğuduğu- nu biliyorsunuz.

2. Çocuk, âdeta okyanuslar kadar mavi olan gözleriyle etrafı süzüyordu.

A) Sözcüğün yanlış anlamda kullanımı B) Sözcüğün yanlış yerde kullanımı C) Çelişen sözlerin bir arada kullanımı

D) Atasözü ve deyimin, anlamına uygun kullanılmaması E) Gereksiz sözcük kullanımı

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözcüğün yanlış yerde kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bo- zukluğu vardır?

A) Adayların mazeretsiz sınava girmemeleri durumunda tekrar sınava alınmaları mümkün olmayacaktır.

B) Tünel, Uzun süren çalışmaların sonunda bitirilerek ulaşıma açıldı.

C) Çingene Kızı Moziği’nin yurt dışına kaçırılan parçaları ülkemize getirildi.

D) Edebiyatımızın öykü alanında kendini geliştirmiş pek çok ustası bulunmaktadır.

E) Kasabaya akşam çöküyor, insanlar yorgun argın bir şekilde evlerine dönüyordu.

4. I. Zincirsiz yola çıkan araçlara ekipler tarafından uyarı yapılıyor.

II. Raporunuza ayrıntılı şekilde göz atacak fırsatı henüz bulamadım.

III. Ahmet Bey tüm şubelerimizi kaplayan bir teftişe çıka- cakmış.

IV. Konuyu anlamanızı güçlendiren etkenlerden uzak durmalısınız.

V. Oyuncunun son kaleye gönderdiği şut az farkla dışarı çıktı.

Numaralanmış cümlelerde bulunan anlatım bozuk- lukları sebeplerine göre eşleştirildiğinde hangisi dış- ta kalır?

5. Duru bir cümlede gereksiz sözcüklere yer verilmez. Yani bir sözcüğü attığımızda cümlenin anlamında değişme ol- muyorsa o sözcük gereksiz, oluyorsa gereklidir.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi duru bir cümle değildir?

A) Bugüne kadar gök cisimleri üzerine sayısız araştırma yapıldı.

B) Kamp çadırımızı gölün kıyısındaki yaşlı çınar ağaçla- rının altına kurduk.

C) Yazarın yayımladığı tüm kitapları aldım, dikkatlice okudum.

D) Bu maçın sonucunun belki de böyle olacağını tahmin etmiyor olmalılar.

E) Özel kuruluşlar ile kamu kuruluşlarında çalışanlar öğ- leden sonra idari izinlidir.

6. Aynı cümlede anlamca çelişen ifadelerin bulunması bir anlatım bozukluğuna yol açar.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde buna örnek olabile- cek bir kullanım söz konusudur?

A) Mert Bey de açılışa kesin katılacak mıymış, öğrene- bildiniz mi?

B) Oraya gidince muhakkak velinizle de görüşmek isterim.

C) Üç gün arka arkaya sanırım kar etkili olacak gibi.

D) Fırtına kuşkusuz balıkçıların işini zorlaştıran en önemli engel sanırım.

E) Belki biz de onun yaklaşımından cesaret alarak derdi- mizi paylaşabildik.

Anlatım Bozuklukları (Anlama Dayalı Anlatım Bozuklukları) - 1

53

(15)

12. Sınıf (A) Türk Dili ve Edebiyatı

53

7. Bu sanatçılar, şiirlerini başka bir gözle okuyup değerlen- dirmenizi istiyorlar.

Bu cümlede bulunan anlatım bozukluğunun sebebi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Zamir eksikliği

B) Gereksiz sözcük kullanımı C) Sözcüğün yanlış yerde kullanımı D) Sözcüğün yanlış anlamda kullanımı E) Mantık hatası

8. Tiyatroya gelen izleyici sayısının kalabalık olması oyun- cuları çok olumlu etkilemişti.

Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişik- liklerden hangisiyle giderilir?

A) “izleyici” yerine “seyirci” sözcüğünün getirilmesiyle B) “olumlu” sözcüğünden sonra “bir şekilde” sözünün

getirilmesiyle

C) “kalabalık” sözcüğünün yerine “fazla” sözcüğünün getirilmesiyle

D) “çok” sözünün cümleden atılmasıyla

E) “sayısının” sözcüğünün yerine “adedinin” sözcüğü- nün kullanılmasıyla

9. Niteliği değişmeyen bir sözcüğün başına o niteliğin sıfat olarak eklenmesi gereksiz sözcük kullanımından doğan bir anlatım bozukluğuna yol açar.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu durumu örnekle- yen bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Yaklaşık bin civarında davetli salonu tıklım tıklım dol- durmuştu.

B) Oyuncular hakemin tüm uyarı ve ikazlarına rağmen sertliğe devam ettiler.

C) Soğuk bir aralık sabahında başlamıştı uzun yolculu- ğum.

D) Beyaz kar taneleri usul usul süzülürken ben kahve keyfi yapıyordum.

E) Hava aniden kararıp kapandı ve yağmur taneleri iri iri düşmeye başladı toprağa.

10. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, sonunda ayraç içinde verilen anlatım bozukluğuna örnek olarak gösterilemez?

A) Babamlarla yeni eve gelmiştik ki elektrikler kesildi.

(sözcüğün yanlış yerde kullanımı)

B) Arkadaşım, sürekli yaşamın monotonluğundan ve tekdüzeliğinden şikâyet ediyor. (gereksiz sözcük kul- lanımı)

C) Eşim ve çocuklarımla elde kucakta ne varsa satarak köyümüze yerleştik. (deyim ve atasözü yanlışlığı) D) Bu kazada tüm olanakları değerlendirip suçun kimde

olduğunu bulmalısınız. (çelişen sözlerin bir arada kul- lanımı)

E) Sanatçı, içinden çıktığı topluma yazılarıyla sevgi tohum- ları dikiyordu. (sözcüğün yanlış anlamda kullanımı)

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu vardır?

A) İnsanlar anlam duygusunu kaybettikleri ve neden ya- şadıklarını bilmedikleri için bir türlü mutlu olamıyor.

B) Kişiliğimizde göstermek istediğimiz tarafları yansıtı- yor veya kendi kişiliğimizi cilalayıp parlatıyoruz.

C) Hayat hızlandıkça insanlar birbirlerine karşı daha acı- masız olabiliyorlar.

D) Her şeyin elimizin altında kurulmasını bekliyor ve ha- yatı uzaktan kumanda ile kontrol edebileceğimizi zan- nediyoruz.

E) Modern çağda mutsuzluğun en temel sebebinin, an- lamın ve toplumsal olanın kaybı olduğunu söyleyebi- liriz.

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu vardır?

A) Meselelere, onun objektif bir tavırla yaklaşacağını tahmin ediyorum.

B) Çalışmalarının onu istenilen başarıya götürmeyece- ğini düşünüyorum.

C) Hedeflerine ulaşmak için bütün engelleri aşmaya ça- lışan bu gençlere hayranım.

D) Üyelerimize komisyonumuzun çalışmaları hakkında detaylı bir bilgi vereceğiz.

E) Göreve yeni başlayan kaymakama tebrik ve kutlama ziyaretinde bulunduk.

(16)

12. Sınıf (A) Türk Dili ve Edebiyatı

1. I. Aslında arkadaşım bırak koşmayı gol atmayı bile bil- mezdi, bunu nasıl becerdi anlayamadım.

II. Antalya’daki tüm sahil kıyılarımız yerli ve yabancı tu- ristle dolup taştı.

III. Daha pazar ve market alışverişine henüz çıkamadım ama en kısa zamanda halledeceğim bu işi de.

IV. Tırmanış yapan dağcıların sesleri yansıma yapıyor- du.

V. Bu ay işletmemizi tahminen dört yüz altmış yedi kişi ziyaret etti.

Numaralanmış cümlelerin hangilerinde anlatım bo- zukluğunun nedeni aynıdır?

A) I ve II. B) I ve IV. C) II ve III.

D) III ve V. E) IV ve V.

2. (I) Türk edebiyatı içinde şiir diğer edebî türlere nazaran daha imtiyazlıdır. (II) Edebî metinler içinde şiire ayrılan yer ile şairlerin edebiyat tarihimiz içindeki durumu da böyle bir imtiyazın olduğunu gösterir. (III) Zira edebiyat tarihinde ismi geçen sanatçılara baktığımızda daha çok şairlerle veya şairliği öne çıkan sanatçılarla karşılaşırız.

(IV) Edebiyat tarihimizin 600 yıllık birikimine baktığımızda da “şiir ve şair” öne çıkar. (V) Edebiyatımız âdeta şiir tarihi, şairler geçidi gibidir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde an- latım bozukluğu vardır?

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlam belirsizliğin- den kaynaklanan anlatım bozukluğu vardır?

A) Bazı olaylar karşısında suskunluğumuzu korumamız gerekir.

B) Delikanlı arkadaşlarına olayı heyecan içinde anlatı- yordu.

C) Mülakatla alınacak adayların iyi hazırlanması gerekiyor.

D) Öğrenciler diplomalarını almak için sabırsızlanıyorlardı.

E) Sektördeki ihtiyacı karşılamak için çok çabalamalıyız.

4. Aşağıdakilerin hangisinde çelişen sözlerin bir arada kullanımından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Kar yoğun bir şekilde yağıyor, sanırım yarın okullar tatil olacak.

B) Belki aradığın mutluluk hiç ummadığın bir yerde, yanı başındadır.

C) Keskin bir ses geliyor kulağıma, herhâlde yol çalış- ması var.

D) Otoyola zincirsiz araçları kesinlikle almayacaklar gibi geliyor bana.

E) Bir ihtimal, beklediğiniz siparişler bugün tarafınıza ulaşır.

5. Aynı dönemde yaşayan birbirinin çağdaşı bazı bilim in- sanları bu olayı ciddiyetle araştırıyor.

A) Sözcüğün yanlış yerde kullanımı B) Gereksiz sözcük kullanımı

C) Sözcüğün yanlış anlamda kullanımı D) Mantık hatası

E) Çelişen sözlerin bir arada kullanımı

6. Eminönü mahşer yeri gibi, ortalıkta dolaşan bir iki seyyar satıcı dışında kimsecikler yok.

A) Deyimin yanlış anlamda kullanımı B) Sözcüğün yanlış yerde kullanımı C) Çelişen sözlerin bir arada kullanımı D) Gereksiz sözcük kullanımı

E) Zamir eksikliği

54

(17)

12. Sınıf (A) Türk Dili ve Edebiyatı

54

7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin başına anlam be- lirsizliğini gidermek için kişi zamiri getirilmelidir?

A) Sözlerinize açıklık getirmenizi tüm arkadaşlar bekliyor.

B) Arabamı yanlış yere park ettiğimi sanmıyorum.

C) Düşünceleriniz bir süre sonra yaşam tarzınız hâline gelebilir.

D) Annem, bahçemize çeşitli meyve ağaçları dikmişti.

E) Eserlerini tekrar değerlendirmeni tavsiye ederim.

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözcüğün yanlış anlamda kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu yapılmıştır?

A) Kar öyle çok yağmıştı ki çam dallarının, karın ağırlığı- na dayanamayıp kırılma şansı vardı.

B) Sessizliği bazen o kadar çok özlüyorum ki tek başıma kırlara çıkmak geliyor içimden.

C) Hayat kimilerini fazla mutlulukla, kimilerini ise mut- suzlukla sınıyor.

D) Bir eseri önemli cümlelerinin altını çizerek okumak bana ayrı bir keyif veriyor.

E) Kimi zaman bir cümle, sayfalar dolusu bir kitaptan daha hikmetli olabiliyor.

9. (I) Deniz kenarlarının dağla karşılaştığı yerlerde kurulan köyler, suyun maviliğine uzaktan uzağa göz kırparken toprağın ve taşın sertliğine boynunu büküyor. (II) Bozkır çocuklarının kalplerini dokuyan toprağın kilimi burada su ile kendine yeni nakışlar dokuyor. (III) Suyun sanki bir rüyayı yorumlar gibi akışı kendi gölgesine yenik düşen şehirlerin taşlarına bir utanç olarak yapışıyor. (IV) Aslında başlangıçların ve bitişlerin adresi sulara çıkıyor. (V) Gök- lerin asası yerlerin kalbine değdiğinde sular kendi mührü- nü çözerek akmaya başlıyor.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde sözcüğün gereksiz kullanımından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu yapılmıştır?

10. İnsanlar, çok özlediklerini söylemelerine karşı yine de kar yağdığında şikâyet ediyorlar.

Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişik- lerden hangisiyle giderilir?

A) Yüklemdeki “-lar” ekinin atılmasıyla

B) “çok” sözcüğünün “söylemelerine” sözcüğünden önce kullanılmasıyla

C) “yağdığında” sözcüğünün yerine “yağınca” sözcüğü- nü getirilmesiyle

D) “söylemelerine” sözcüğündeki çokluk ekinin atılma- sıyla

E) “karşı” sözcüğünün yerine “karşın” sözcüğünün getirilmesiyle

11. Sınavda süre yetişmediği için hiçbir şey yapamadım.

A) Yanlış sözcük kullanımı B) Gereksiz sözcük kullanımı C) Mantık hatası

D) Deyim yanlışlığı

E) Anlamca çelişen sözcüklerin kullanımı

12. Serengeti Millî Parkı’nda yaklaşık bin kadar su aygırının yaşadığı düşünülüyor.

Bu cümledeki anlatım bozukluğunun sebebi aşağıda- kilerden hangisidir?

A) Çelişen sözcüklerin bir arada kullanılması B) Mantık hatası

C) Gereksiz sözcük kullanımı

D) Deyimin yanlış anlamda kullanılması E) Sözcüğün yanlış yerde kullanımı

(18)

12. Sınıf (A) Türk Dili ve Edebiyatı

1. Dönemin dil tartışmalarına Servetifünun edebiyatının önde gelen şairlerinden Cenap Şahabettin de katılır ve dilimizin geliştirilmesi için önemli olduğunu vurgular.

A) Tamlanan eksikliği B) Çatı uyumsuzluğu

C) İyelik ekinin gereksiz kullanımı D) Tamlayan eksikliği

E) Özne-yüklem uyumsuzluğu

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bağlaşıklık ilkesine uymamaktan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu yok- tur?

A) Bazı besinlerden sadece sağlıklı ve yaşlı olmayan insanlar yemelidir.

B) Baharın gelişi dalların yeşerdiğinden belliydi.

C) Bisiklete binmesini çok seviyorum.

D) Kar sularının erimesi su baskınlarına yol açmıştı.

E) Adamın içeri girmesiyle çıkması bir oldu.

3. Sıfat ve isim tamlamalarında birden çok tamlayanın ortak bir tamlanana bağlanması anlatım bozukluğuna yol aça- bilir.

Aşağıdakilerin hangisinde bu durumdan kaynakla- nan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Bugünkü dersimizde kişi ve belgisiz zamirlerin özel- liklerini göreceğiz.

B) Eserin birçok yerinde sayfalarca doğa ve insan tasvir- leri yapılmış.

C) Eski ve yeni personel yemekte bir araya geldi.

D) Edebiyatın ve sanatın büyüsüne kapıldıysanız çok şanslısınız demektir.

E) Türkçe ve edebiyat öğretmenleri il zümre toplantısın- da buluştular.

4. Aşağıdakilerin hangisinde özne-yüklem uyumsuzlu- ğundan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Herkes, kendi hatalarının bedelini öder, bunu hiçbir zaman unutmayın.

B) Tarihî cumbalı evlerin önüne sıra sıra dizilen saksılar oldukça ilgi çekiyorlar.

C) Kimseyle konuşmadan işini yapıyor, ara sıra kafasını kaldırıp etrafı süzüyordu.

D) Edebiyatımızın iki önemli sanatçısı, hikâyeyi bu topluma sevdirmiştir.

E) Birkaç çocuğun top oynarken çıkardıkları gürültüden başka hiçbir ses yoktu sokakta.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu zarf tümleci eksikliğinden kaynaklanmaktadır?

A) Sağlıklı ve yaşlı olmayan kişilerin başvurularını kabul edeceklermiş.

B) Kitaba şöyle bir göz gezdirip okuması için arkadaşına uzattı.

C) Sevdiklerinizin kıymetini bilip ara sıra küçük hediyeler alın.

D) YKS sınavında bu yıl istediği başarıyı yakalayacağını söylüyor.

E) Hiçbir zaman kendisini düşünmedi, ailesinin mutlulu- ğu için çalıştı.

6. (I) Dünyanın iyi bir gezegen olmasını isteriz hep. (II) Bu da dünya üzerinde yaşayanların iyi olmasıyla mümkün.

(III) İyi olmak başkalarına yardım etmek ve tanımaktan geçiyor. (IV) Başkalarını ve kendimizi tanımanın en iyi yolu da okumaktır. (V) Romanlar, öyküler, masallar oku- yan her insan, kendini başkasının yerine koyabilmeyi öğ- renir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde nesne eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozuk- luğu vardır?

Anlatım Bozuklukları (Yapıya Dayalı Anlatım Bozuklukları) - 1

55

(19)

12. Sınıf (A) Türk Dili ve Edebiyatı

55

7. (I) Kapıları kapanmak üzere olan asansöre yetiştiğin- de yan odada çalışan ve kendisinden hiç hazzetmeyen Tahir, kenara çekilerek ona yer açtı. (II) Sıkış sıkış olan asansör, hareket edeceği an sarsıldı, tüm lambalar sön- dü. (III) Hemen ardından lambalar tekrar yandı, kulak tır- malayan bir gıcırtıyla inmeye başladı. (IV) Asansördeki herkesin yüzünde bir huzursuzluk seziliyordu. (V) Neyse ki asansör herhangi bir tatsızlık yaşanmadan yolculuğunu tamamladı.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde özne eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozuklu- ğu vardır?

8. (I) Kitaptaki 17 öykü de birbirinden bağımsız konulardan oluşuyor. (II) Fakat ortak özellikleri olan karakterleri sık sık kullanmış yazar. (III) Birçok karakterlerin özelliği birbirine benziyor. (IV) Genelde silik, etkisiz, hayatın içinde eriyen kişiler olarak öyküye başlayan karakterler, öykü sonuna doğru bir değişime uğrayabiliyor. (V) Aynı zamanda bütün yer ve kişi isimleri harflerden oluşuyor.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde an- latım bozukluğu yapılmıştır?

9. Sen petek misali Veysel de arı İnleşir beraber yapardık balı Ben bir insanoğlu sen bir dut dalı Ben babamı sen ustanı unutma

Bu dörtlüğün son dizesindeki anlatım bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tamlayan eksikliği B) Çatı uyumsuzluğu C) Gereksiz ek kullanımı D) Özne eksikliği

E) Özne-yüklem uyuşmazlığı

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çatı uyumsuzluğun- dan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu söz konusu- dur?

A) Yapılan son konuşmada bu konunun üzerinde ısrarla durmuştu.

B) Sevilen kitapların filmlerinin de illa sevileceği düşü- nülmesin.

C) Çiftçilerin çoğu tarlalarına bu ay tohumlarını ekmişler- dir.

D) O, hikâyelerinde anlattıklarını yaşadıklarından seç- miş.

E) Karar verildiğinde hemen harekete geçileceği söyle- niyor.

11. (I) Yazar, sorgu için bekletildiği esnada görevlilerden bi- rinin cebinde bulduğu kitabı alıp kıyafetinin içine saklar.

(II) Odasına gelip heyecan ve umutla kitaba baktığında satranç ustalarının oyunlarının yer aldığını görür. (III) Bu, başlangıçta büyük bir hayal kırıklığı olsa da mecburen in- celemeye başlar kitabı. (IV) Kitaptan okuyup ezberlediği hamlelerle her gün yeni oyunlar kurar. (V) Zihni siyah beyaz karelere ayrılmıştır âdeta.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç eksikliğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu yapılmıştır?

A) O, taşıdığı formanın hakkını veren bir futbolcudur.

B) Daha dinç görünmek istiyorsanız vitamin desteği al- manız şart.

C) Çikolatayı çok fazla yediği için dişleri çürümeye baş- lamıştı.

D) Heyecandan merdivenlerden bir aşağı bir yukarı çıkı- yordu.

E) Bazı ürünlerde müşterilerimize bir hayli indirim uygu- luyoruz.

(20)

12. Sınıf (A) Türk Dili ve Edebiyatı

1. İnsanlık tarihi boyunca Ay’a altı kez gidilmiş hatta golf bile oynanmıştır.

A) Dolaylı tümleç eksikliği B) Özne eksikliği

C) Özne-yüklem uyumsuzluğu D) Yüklem eksikliği

E) Ek eylem eksikliği

2. Bir cümlede fiilimsi uygun eki almadığında o cümlede an- latım bozukluğu ortaya çıkar.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu durumu örnekle- yen bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Erkenden kalkıp yola çıkmamız gerektiğini size bir kere daha hatırlatmak isterim.

B) Dün sınıfta size gelişini, sizde kaldığını anlattı durdu.

C) Evin bir an önce boyanarak sahibine teslim edilmesi gerekiyor.

D) Karşı kaldırımda yürüyen çocukların keyfine diyecek yoktu.

E) Kışın sert geçtiği Erzurum’da kurak bir yaz yaşandığı da söylenemez.

3. Annelerimizin sevgi ve şefkatlerini başkalarıyla aynı kefe- ye koyamayız; tanımsız bir yakınlıkta gibidirler, bize her yerden ve her dilden ses verirler.

Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişik- liklerin hangisiyle giderilir?

A) “şefkatlerini” sözcüğünün “merhametlerini” sözcüğüy- le değiştirilmesiyle

B) Yüklemdeki “-ler” ekinin atılmasıyla

C) “koyamayız” sözcüğünden sonra “onlar” sözcüğünün getirilmesiyle

D) “sevgi” sözcüğünün “sevgilerini” şeklinde kullanılma- sıyla

E) “Annelerimizin” sözcüğünün tekil olarak kullanılma- sıyla

4. (I) Diz kapağının ne denli önemli olduğunu, o bölgede bir sorun yaşadığımızda fark ediyoruz. (II) Oysa bacağın hareketini sağlayan bu kemik ve etrafındaki diğer yapılar günlük hayatımızı sürdürmede bize büyük kolaylık sağlı- yorlar. (III) O bölgede oluşan diz önü ağrısı ise ortopedik rahatsızlıklar arasında sıkça görülüyor. (IV) Polikliniğe başvuran hastaların yaklaşık %40’ında bu soruna rast- lanıyor. (V) Buna rağmen diz önü ağrısı başka birtakım hastalıklarla karıştırıldığı için tedavisinde sıkıntı yaşanı- yor.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu vardır?

5. İç Anadolu Bölgesi, ekonomik ve bitki örtüsü açısından diğer bölgelerden oldukça farklı.

A) Özne – yüklem uyumsuzluğu B) Yüklem eksikliği

C) Tamlama yanlışlığı D) Nesne eksikliği E) Çatı uyumsuzluğu

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisi, ayraç içinde verilen an- latım bozukluğuna örnek olamaz?

A) Ben diyeyim yirmi beş, siz deyin bir ay sonra terhis oluyorum. (tamlanan eksikliği)

B) Çocukların futbol sahaları yoktu, bu nedenle sokak aralarında oynuyorlardı. (özne eksikliği)

C) Hastayla konuşup bilgi vermeniz gerekmektedir. (do- laylı tümleç eksikliği)

D) Çok çalışılıp iyi hazırlanırsan başarılı olmaman için hiçbir sebep yok. (çatı uyumsuzluğu)

E) Ben ve kardeşim seneler önce de buraya gelmiştim.

(yüklem eksikliği) Anlatım Bozuklukları (Yapıya Dayalı Anlatım Bozuklukları) - 2

56

(21)

12. Sınıf (A) Türk Dili ve Edebiyatı

56

7. I. Ellerim bu soğuk havalarda kuruyup çatlıyorlar.

II. Bir milletin dili ve edebiyatı hür olmadıkça yüksele- mez.

III. Onun tezi yakında bitecek ve akademisyen olarak gö- reve başlayacak.

IV. Motosiklet sürmesini bilmeyenlerin alana girmeleri yasaktır.

V. Bu kritik süreçte talihsizlikler de hiç yakamı bırakma- dılar.

Numaralanmış cümlelerde bulunan anlatım bozuk- lukları sebeplerine göre ikişerli eşleştirildiğinde aşa- ğıdakilerden hangisi dışta kalır?

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek eylem eksikliğin- den kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) İyi biri olduğundan dün de bugün de kuşkuya düşmü- yorum.

B) Burada insanı şaşkına çeviren birçok güzellikler mev- cut.

C) Aldığımız malların birçoğu çok ucuz ama kaliteli de- ğildi.

D) Ahmet Bey oğlunu seviyor gelgelelim ki bir dediğini iki etmiyordu.

E) Herkes maçın bitmesini bekliyor, gözünü saatten ayırmıyordu.

9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bozukluğu yoktur?

A) Kitabın yazılması bitince satışa çıkacak.

B) Beni en çok üzen şey senin zamanında işini yapma- dığındır.

C) Bazıları her ödevi iyice hazırlanarak yapıyorlar.

D) Yeni kayıt döneminde öğrencilerimizin sıkıntı yaşa- maması için tedbirlerimizi aldık.

E) Her insan ihtiyacı olan malzemeleri burada rahatlıkla bulabilirsiniz.

10. Bir sözcüğün dil bilgisi kurallarına aykırı türetilmesi anla- tım bozukluğuna yol açar.

Aşağıdakilerin hangisinde buna uygun bir örnek var- dır?

A) Babam, öğretmenlik yıllarında öğrencilerini bilinçlen- dirmek için çok çaba sarf etmiş.

B) Kişinin kaçtığı ya da kaçtırıldığı ile ilgili herhangi bir bilgi tarafımıza ulaşmadı.

C) İhsan Bey, kırk yıldır manavlık yaptığı bu mahalleden ayrılmaya karar vermiş.

D) Sessizliği bozan bir ses, hepimizin kulaklarını tırmala- maya başladı.

E) Bu konuşmalar hepimizin sinirlenmesine neden ol- muştu.

A) Bizi, karşılaşacağımız zorluklar konusunda uyarma- lıydı.

B) Son zamanlarda canım o kadar sıkkın ki ne yapaca- ğımı hiç bilemiyorum.

C) Onunla ilgilenebilmek için iş yerinden iki gün izin al- dım.

D) Sizi gerçekten çok seven ve her zaman güvenen insanlarla dostluk kurun.

E) Sana son kez soruyorum; bu işte bizimle misin?

12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat tümleci eksikli- ğinden kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır?

A) Orhan Veli’nin şiirlerinde sıradan insanların hayalleri- ni, yaşamlarını, duygularını tüm sıcaklığıyla görecek- siniz.

B) Her aklına geleni yaparsan bu kurumda tutunamaz- sın.

C) Mutluluğun sırrı tek sözcükte saklı: Samimiyet ve doğruluk.

D) Çok çalışmasına rağmen istediği başarıyı elde ede- memişti.

E) Senin sorunlarını çözmeye çalışıyor, başa çıkmak için uğraşıyoruz.