Hemşirelerin Afetlere İlişkin Görüşleri Deneyimleri ve Hazırlık Algısı

(1)

See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/319202438

Article · August 2017

DOI: 10.17371/UHD2017.2.03

CITATIONS

0

READS

402

2 authors:

Gülcan Taşkıran Eskici Istanbul University-Cerrahpasa 10PUBLICATIONS 1CITATION

SEE PROFILE

Ulku Baykal Istanbul University 46PUBLICATIONS 297CITATIONS

SEE PROFILE

(2)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

PRINT ISSN: 2148-4872 - ONLINE ISSN: 2149-2468

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

HEMŞİRELERİN AFETLERE İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ DENEYİMLERİ VE HAZIRLIK ALGISI

¹

NURSES’ OPINIONS EXPERIENCES AND PREPAREDNESS PERCEPTIONS RELATED TO DISASTERS

Gülcan TAŞKIRAN¹, Ülkü BAYKAL²

1-2 İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi, Hemşirelikte Yönetim Anabilim Dalı, İstanbul / Türkiye

ORCID ID: 0000-0001-8331-4897¹, 0000-0003-2441-0592²

Öz: Amaç: Araştırma, bir kamu üniversitesi hastanesinde ça- lışan hemşirelerin afetlere ilişkin görüşlerini, deneyimlerini, eğitim gereksinimlerini ve afetlere hazır olma algılarını belirlemek amacıyla tanımlayıcı tasarımda gerçekleştirilmiştir.

Yöntem: Araştırmanın evrenini toplam 1236 hemşire oluştu- rurken, örneklemini gönüllü olarak araştırmaya katılmayı kabul eden 406 hemşire oluşturmuştur. Araştırma verilerinin top- lanmasında; 13 soruluk anket formu ve afetlere hazır oluşluk algı durum ifadesinden yararlanılmıştır. Veriler; sayı, yüzde, ortalama, standart sapma, minimum, maksimum kullanılarak değerlendirilmiştir. Bulgular: Araştırma sonucunda hemşire- lerin yaş ortalaması 31.27±5.86 ve çalışma süresi ortalaması 8.07±6.60 olarak bulunurken, çoğunlukla kadın (%85.7), evli (%59.4), lisans mezunu (%88.2), servis hemşiresi (%56.2) olduğu ve en fazla 2-4 yıl arası çalışma süresinin olduğu sap- tanmıştır. Hemşirelerin çok olası gördükleri afetler sırasıyla;

deprem (%70.9), terörist saldırılar (%58.6) ve büyük taşıt/ula- şım kazaları (%48.3) şeklinde belirlenmiştir. Hemşirelerin ço- ğunluğu afet öncesinde (%66.7), afet sırasında (%95.1) ve afet sonrasında (%95.6) hemşire rolünün olduğunu düşünmekte- dir. Hemşirelerin afetlere hazır oluşluk algı puan ortalaması 4.62±1.74 (min-max: 0-10 puan) olarak belirlenmiştir. Sonuç:

Hemşirelerin genel olarak afetlere hazır oluşluk için kendilerini “orta” düzeyde yeterli gördükleri belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Afetler, Afet Planlama, Afet Tıbbı, Hem- şirelik, Hemşirelik Yönetimi Araştırması

Abstract: Aim: This study was designed as a descriptive study to determine nurses’ submissions and experiences on disasters and perceptions of preparedness to disasters. Method:

While 1236 nurses who work at a hospital of a state university was creating the study population, 406 nurses who determined using stratified sampling method consisted of the sample of the study. In the collection of research data, 13-item question- naire and expression of the situation in the perception of preparedness to disasters were used. Results: At the end of the study, it was found that out of the nurses whose mean age was 31.27±5.86 and mean of working time was 8.07±6.60 by the time vast majority of the nurses were women (85.7%), married (59.4%), bachelor’s degree holder (88.2%) and service nurses (56.2%). The most potential disaster that nurses think is an earthquake (70.9%) by the time majority of nurses consider the role of a nurse at every stage of disasters. Mean total point score of nurses’ perception of preparedness to disasters is 4.62±1.74 (min-max: 0-10 points). Conclusion: It was found that the nurses generally saw themselves sufficient at ‘medium level’ for being prepared for disasters.

Key Words: Disasters, Disaster Planning, Disaster Medicine, Nursing, Nursing Administration Research

(1) Sorumlu Yazar: Gülcan TAŞKIRAN, İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi, Hemşirelikte Yönetim Anabilim Dalı, İstanbul / Türkiye glcan.takran8@gmail.com Geliş Tarihi / Received: 15.06.2016 Düzeltme Tarihi / Revised: 21.12.2016 Kabul Tarihi/ Accepted: 21.06.2017 Makalenin Türü: Type of Article (Araştırma – Uygulama / Research -Application) Çıkar Çatışması / Conflict of Interest: Yok / None “Etik Kurul Raporu Var- Yes Ethics Committee”( Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Bilimsel Etik Kurulu, 06.06.2014 tarih, 2014-71 sayılı)

Doi: 10.17371/UHD2017.2.03

UHD

ULUSLARARASI HAKEMLI HEMŞIRELIK ARAŞTIRMALARI DERGISI

INTERNATIONAL REFEREED JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

(3)

www.khsdergisi.comUHD

Uluslararası Hakemli Hemşirelik Araştırmaları Dergisi Mayıs / Haziran / Temmuz / Ağustos İlkbahar Yaz Sayı: 10 Yıl: 2017

International Refereed Journal of Nursing Researches May / June / July / August Spring Summer Issue: 10 Year: 2017

ID:235 K:395

PRINT ISSN: 2148-4872 ONLINE ISSN:2149-2468

(ISO 18001-OH-0090-13001706 / ISO 14001-EM-0090-13001706 / ISO 9001-QM-0090-13001706 / ISO 10002-CM-0090-13001706) (MARKA PATENT NO: TRADEMARK)

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

GİRİŞ

Afetler toplumlarda fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, günlük yaşamı ve insan faaliyetlerini durdurarak veya kesinti- ye uğratarak toplumları etkileyen, etkilenen toplumun kendi imkan ve kaynaklarıyla üste- sinden gelemeyeceği ve genellikle dışarıdan yardım gereksinimi duyulan doğal, teknolojik veya insan kökenli olaylar olarak tanımlan- maktadır (Başbuğ Erkan vd., 2011:2; Şengün, 2007: 15; Vatansever vd., 2002: 206).

Günümüzde doğal afetler toplumsal, ekonomik, siyasal olguların ve kentleşmenin etki- siyle niceliksel ve niteliksel olarak artmak- tadır. Giderek kalabalıklaşan kentler ve bu kentlerdeki aşırı nüfus baskısının bir sonucu olarak ortaya çıkan çarpık ve plansız kentleş- me, doğal afetlerin özellikle de depremlerin yıkıcı etkilerinin artmasında belirleyici ol- maktadır. Bu düzensiz kentleşme sürecinde bilimsel tekniğe uygun olarak yapılmayan ve denetlenemeyen binalar da doğal bir olayın

‘afet’ olarak yaşanmasına neden olmakta ve olmaya devam etmektedir (Çelikli, 2010: 23;

Şengün, 2007:6). Ülkemizde her 10-11 ayda yıkıcı bir deprem yaşanmakta ve çarpık kent- leşme sonucu depreme bağlı yıkımlar geliş- miş ülkelerdekilerden daha fazla olmaktadır (Karabıyık, 2010: 7).

Deprem, heyelan, su baskını, çığ düşmesi gibi doğa olaylarına bağlı yıkımlarla ülkemizde

artık bir afet halini alan trafik kazaları ve iş kazaları yanında, baraj patlamaları, nükleer santral kazalar gibi teknolojik kazalar da bi- rer afete dönüşebilmektedir (Başbuğ Erkan vd., 2011:2; Şengün, 2007: 8; Vatansever vd., 2002: 28). Türkiye’de, doğal olaylar nedeniyle gelişen afetler sonucunda oluşan ölümle- rin %65’i depreme, %15’i heyelana, %12’si su basmasına, %7’si kaya düşmesi, %1’i de çığ düşmesine bağlı görüldüğü belirtilmektedir. Bu oranlardan da anlaşılacağı üzere Türkiye’de afetlere neden olan en önemli olay deprem olmaktadır (Esin vd., 2001: 14;

Özler, 2011: 2; Yılmaz, 2002: 46).

Gölcük depremi sonrasında kamu kurum ve kuruluşları, üniversiteler, sivil toplum örgüt- leri ve özel kuruluşlar “afet yönetimi” kav- ramının önemi ve uygulanmasına yönelik çalışmalara hız vermeye başlamıştır (Alp, 2009: 1). Afet yönetimi; afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılması amacıyla yapılma- sı gereken tüm çalışmaların esaslarının ortaya konması, yönlendirilmesi, koordine edilme- si ve etkili bir biçimde uygulanabilmesi için toplumun tüm kurum ve kuruluşlarıyla, kay- naklarının yönetilmesini ve yönlendirilmesini gerektiren bir süreç olarak ele alınmaktadır (Kadıoğlu ve Bek, 2009: 24).

Afetlerdeki en büyük zararın, her zaman ön- ceden oluşturulmuş, kurumsal, bölgesel ya da ulusal planları olmayan ülkelerde görüldüğü

(4)

ID:235 K:395

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

belirtilmektedir (Özüçelik vd., 2008: 104).

Afetleri tamamen önlemek olanaklı olma- dığından bireylerin, kurumların ve ülkelerin yapması gereken en önemli faaliyet afet ön- cesi zamanı en iyi şekilde kullanıp, hazırlan- maktır. Afete ne kadar hazır olunursa, o kadar az zararla afet atlatılabilmektedir (Guerdan, 2009: 36). Türkiye’de afetler sık yaşanması- na rağmen, afetlere hazırlıklı olma ve önlem almadaki yetersizlikler, afet kültürünün ol- maması toplumun afetlerle baş etmesini zor- laştıran bir durum olarak değerlendirilmekte- dir. Kişisel düzeyde bilgisizlik, eğitimsizlik, bilinçsizlik, güvenliğe önem verilmemesi ha- zırlığın önündeki en önemli sorunları oluştur- maktadır (Başbuğ Erkan vd., 2011: 4; Erkan, 2010: 9; Işık vd., 2012: 87; Koçak vd., 2012:

872).

Sağlık kurumlarının afet durumunda sorum- luluğu, diğer birçok kurum ve kuruluşta ol- duğu gibi yalnızca personel ve hizmet verilen grubun güvenliğinin sağlanması değil afet sı- rası ve sonrasında artan tıbbi bakım ve tedavi gereksinimlerinin karşılanmasını da kapsa- maktadır (Alp, 2009: 2; Kadıoğlu ve Bek, 2009: 32). Bu nedenle sağlık kurumlarının afet öncesinde gereken hazırlık çalışmalarını gerçekleştirmeleri büyük önem taşımaktadır.

Bu şekilde afetlerden en az zarar görmeleri ve afet sırasında işlevsel kalmaları sağlanmış ol- maktadır (Çelik, 2010: 20; Çelikli, 2010: 23;

Özmen, 2013: 91).

Sağlık kurumlarında hemşirelerin ve özellik- le yönetici hemşirelerin afet durumuna iliş- kin önemli görevleri bulunmaktadır. Afetler, yöneticilerin hızlı karar vermelerini gerektir- diğinden, yönetici hemşirelerin karar verme ve kontrol için gerekli temel bilgi ve bece- riye sahip olmaları gerekmektedir (Guerdan, 2009: 38). Sıklıkla bir afet anında temel uygulamalar unutulmakta ve sistem olduğun- dan daha fazla karmaşık hale gelebilmekte- dir. Bu nedenle hemşirelik yönetiminin afet anındaki planlama, örgütleme, yönlendirme, koordinasyon ve kontrol ile ilgili yönetim fonksiyonlarının yeniden gözden geçirilerek bu temel fonksiyonları uygulamaları gerekmektedir. Yönetici hemşirelerin, yönetim kaynakları olan insan, mali, malzeme, destek ve sistem kaynakları ile ilgili sorumlulukları bulunmaktadır. Bu kaynaklardan her birinin yönetimi afet öncesi, afet sırası ve sonrasında hayati önem taşımaktadır (Çelik, 2010: 18;

Middaugh, 2005: 218; Nesmith, 2006: 61;

Vatan ve Salur, 2010: 33).

Hemşirelerin ve diğer sağlık personellerinin, afetlere hazır olmaları, ekibin sistemli çalış- ması açısından önem taşımaktadır (Cusack et al., 2010: 194; Nesmith, 2006: 59). Hemşi- relerin afet öncesi, sırası ve sonrasında olan rollerinde farkındalık kazanmaları ve sorumluluk üstlenmeleri beklenmektedir (Başkurt ve Karadağ, 2001: 16). Özellikle yönetici hemşirelerin bu konuda sorumlu davranmala-

(5)

ID:235 K:395

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

rı, diğer çalışanları olumlu yönde etkilemekte ve motive etmektedir (Vatan ve Salur 2010:

34). Hemşirelerin afetlere hazırlıklı olması ile afet sırası ve sonrasında oluşabilecek bir- çok yıkım önlenebilecektir.

Hemşireler Florence Nightingale’den bu yana, değerlendirme yapma, öncelik belirleme, iletişim kurma, iş birliği yapma ve eleş- tirel düşünme becerileri ile afet yönetiminde çeşitli roller üstlenmişlerdir. Bu nedenle gü- nümüzde hemşireler; oluşabilecek afetlere karşı hazırlıklı olmak ve afet durumları için gerekli olan bilgi ve becerileri kazanmakla sorumlu tutulmaktadır. Kendi uzmanlık alan- ları ne olursa olsun hemşirelerin afet yöne- timini bilmesi ve afetlerin tüm evrelerinde görev alması gerekmektedir (Kalanlar ve Ku- bilay, 2015: 59).

Araştırma sürecinde incelenen literatürden ülkemizde yaşanan afetler sonrasında genel olarak diğer kurumların çalışanları gibi hem- şirelerin de afetlere yeterince hazırlıklı olma- dıkları sonucu çıkarılabilir. Yatak kapasitesi ve çalışan sayısı açısından önemli bir büyük- lüğe sahip olan ve afetlerden etkilenme olası- lığı yüksek bulunan bir kamu üniversitesine bağlı tıp fakültesi hastanesinde görev yapan hemşirelerin afetlere hazırlıklı olması, etkilenme düzeyini azaltmak açısından büyük önem taşımaktadır.

Bu çalışma, hemşirelerin afetlere hazır olma durumlarını belirlemenin yanı sıra yapılacak olan hizmet içi eğitim, kurs, seminer ve ben- zeri programlara yön vermesi ve verilerin, hemşirelikle ilgili bilimsel yazına katkı sağ- laması açısından yararlı olacağı öngörülmek- tedir.

YÖNTEM

Araştırmanın Amacı ve Türü

Araştırma, bir kamu üniversitesine bağlı tıp fakültesi hastanesinde çalışan hemşirelerin afetlere ilişkin görüşlerini, deneyimlerini, eğitim gereksinimlerini ve afetlere hazır olma algılarını belirlemek amacıyla tanımlayıcı ta- sarımda gerçekleştirilmiştir.

Araştırma Soruları

Araştırmada amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır.

1.Hemşirelerin afetlere ilişkin görüşleri, deneyimleri ve eğitim gereksinimleri nasıldır?

2.Hemşirelerin afetlere hazır oluşluk algısı nasıldır?

Araştırmanın Yeri ve Zamanı

Araştırma, Haziran-Eylül 2014 tarihleri ara- sında bir kamu üniversitesine bağlı tıp fakül- tesi hastanesinin izin alınan kliniklerinde ger- çekleştirilmiştir.

(6)

ID:235 K:395

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

Araştırmanın Evren ve Örneklemi

Araştırmanın evrenini afetler için birinci de- rece risk bölgesinde bulunan bir kamu üni- versitesine bağlı tıp fakültesi hastanesinde görevli olan toplam 1236 hemşire oluştur- muştur. Örneklem sayısı, Evreni Bilinen Ör- neklem Hesaplama Formülü ile 294 hemşire olarak belirlenmesine karşın örneklem sayısı- nı güvence altına almak adına 508 hemşireye ulaşılmış ancak araştırmayı tamamlayan 406 (geri dönüş oranı 79.9%) hemşire araştırma- nın örneklemini oluşturmuştur. Araştırma örnekleminin planlanmasında; toplumdaki bireylerin sosyal, kültürel, sağlık, ekonomik vb. kriterler bakımından türdeş dağılım gös- termediği durumlarda evreni daha iyi temsil etmesi amacı ile kullanılan ‘tabakalı ör- neklem yöntemi’ kullanılmıştır. Araştırmada tabakalar hemşirelerin çalıştıkları klinikle- re göre belirlenmiştir. Tabakalarda yer alan hemşire sayısına göre, tabaka büyüklüğüne uygun olarak her tabakadan örnekleme gire- cek hemşire sayıları belirlenmiş ve tabaka- lardaki hemşireler basit rastgele örnekleme yöntemi ile seçilmiştir.

Veri Toplama Aracı

Araştırmada kullanılan veri toplama aracı iki bölümden oluşmakta olup birinci bölümde;

hemşirelerin kişisel ve mesleki özelliklerini belirlemeye yönelik ‘Anket Formu’, hem- şirelerden yazılı onamlarını alabilmek için

‘Bilgilendirilmiş Onam Formu’ yer alırken;

ikinci bölümde hemşirelerin afetlere ilişkin görüşleri, deneyimleri, eğitim gereksinimleri ve afetlere hazır oluşluk algılarına yönelik sorulardan oluşmaktadır.

Bilgilendirilmiş Onam Formu: araştırmaya katılan hemşirelerin gönüllü olarak katıldık- larına dair yazılı onam almak amacıyla araş- tırmacı tarafından hazırlanmıştır. Bilgilendi- rilmiş onam formunda araştırmanın amacı ve hedefleri ile ilgili yazılı olarak bilgilendirme yapılmış ve araştırma verileri toplanırken kli- niklerde araştırma kapsamına alınan hemşire- lere araştırma hakkında sözel bilgi verilerek, katılmayı kabul edenlerden “EVET Kabul Ediyorum” (s:406) ve kabul etmeyenlerden

“HAYIR Kabul Etmiyorum” (s:102) şeklinde bilgilendirilmiş yazılı onamları alınmıştır.

Araştırmacı tarafından konuyla ilgili bilimsel yazın doğrultusunda geliştirilen “Anket Formu”, birinci bölümde hemşirelerin yaş, cinsiyet, medeni durum, eğitim durumu, ça- lışma süresi, çalıştığı birim, çalıştığı birimde- ki görevi gibi kişisel ve mesleki özelliklerini tanımlarken; ikinci bölümde afet ile karşılaş- ma durumu, afetle ilgili herhangi bir aktivitede görev alıp almama, afetlere ilişkin gö- rüşleri ve eğitim gereksinimlerini belirlemeye yönelik toplam 13 sorudan oluşmaktadır.

Hemşirelerin afetlere hazır oluşluk algısı; bu bölümde hemşirelerin afetlere hazır oluşluk

(7)

ID:235 K:395

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

algısını değerlendirmek üzere, hemşirelere 0’dan 10’a kadar puanlanan ve “Tamamen Hazırlıksız” ile “Tamamen Hazırlıklı” arasın- da değişen yanıt seçenekleri olan, “Bir hemşi- re olarak afetlere hazırlıklı olma durumunuzu nasıl değerlendirirsiniz?” sorusu sorulmuştur.

Verilerin Toplanması

Araştırma verileri, kurum izni ve etik kurul onayı alındıktan sonra 21.06.2014- 30.09.2014 tarihleri arasında bir kamu üni- versitesine bağlı tıp fakültesi hastanesinin izin alınan kliniklerinde görevli hemşireler- den araştırmaya katılmayı kabul edenlere, gerekli bilgilendirme yapılarak veri toplama aracı elden dağıtılıp, sonrasında tekrar klinik- lerden geri toplanmıştır.

Verilerin Analizi

Araştırma verileri, araştırmacı tarafından Sta- tistical Package for Social Science (SPSS) 21 paket programı kullanılarak analiz edilmiştir.

Araştırmanın bağımsız değişkenlerini; hem- şirelerin kişisel özellikleri (yaş, cinsiyet, eği- tim düzeyi, medeni durum vb.) ve mesleki durum değişkenleri (hemşire olarak çalışma süresi, görevi, çalışılan birim) ile afetlere iliş- kin görüşleri ve deneyimleri (afet ile karşılaş- ma durumu, çalışılan kurumda afet durumu ile ilgili herhangi bir aktivitede görev alma durumu) oluşturmuştur. Araştırmanın bağım- lı değişkenini ise afetlere hazır oluşluk algı

puan ortalaması oluşturmuştur. Hemşirelerin kişisel ve mesleki durum değişkenlerinin da- ğılımı, afetlere ilişkin görüşleri ve deneyimleri, afetlere hazır oluşluk konusunda eğitim gereksinimleri, afetlere hazır oluşluk algı- sı değerlendirilirken sayı, yüzde, ortalama, standart sapma, minimum, maksimum kulla- nılmıştır.

Araştırmanın Etik Yönü

Araştırma kapsamındaki hemşirelere veri formlarının uygulanmasından önce araştır- manın amaç ve hedefleri ve araştırmanın içeriği hakkında sözel açıklamalarda bulu- nulup, bilgilendirilmiş onam formu ile yazılı onamları alınmıştır. Araştırmaya başlamadan önce Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Bilimsel Etik Kurulu’ndan 06.06.2014 tarihli 2014-71 sayılı Etik Kurul Onayı alınmıştır.

Araştırmanın yürütüldüğü tıp fakültesi hastanesinin başhekimliğinden araştırma uygulama izni alınmıştır. Kalp Damar Cerrahisi Anabilim Dalında çalışan 39 hemşire, ilgili birimden çalışma izni alınamadığından araş- tırma kapsamı dışında bırakılmıştır.

Araştırmanın Sınırlılıkları

Araştırma bir kamu üniversitesinde görevli ve araştırmaya katılmada gönüllü hemşirele- rin görüşleriyle sınırlıdır. Araştırmanın tasa- rımının tanımlayıcı tipte olması, afete hazır olma durumlarını gösteren herhangi bir uygu-

(8)

ID:235 K:395

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

lamayı içermemesi, hemşirelerin afetlere ha- zır oluşluklarının dışarıdan bir gözlem ya da ölçüm olmadan yalnızca daha önce geçerlilik ve güvenirliği yapılmamış kendi algılarını değerlendiren görsel bir skala ile değerlen- dirilmesi araştırmanın sınırlılıkları arasında sayılabilir. Araştırma, örnekleminin sadece üniversite hastanesini temsil etmesi nedeniyle Sağlık Bakanlığı hastanelerinde ve özel hastanelerde çalışan hemşirelerin durumunu göstermemektedir.

BULGULAR

Araştırmaya katılan hemşirelerin kişisel ve mesleki değişkenlerinin dağılımı incelen- diğinde; yaşları 19-56 (min-max) yaş ara- sında değişiklik gösterirken, yaş ortalama- sı 31.27±5.86 olarak bulunmuş ve en fazla 28-32 yaş grubunda oldukları görülmüştür.

Hemşirelerin çoğunlukla kadın (%85.7), evli (%59.4) ve lisans mezunu (%88.2) olduğu saptanmıştır (Tablo 1).

(9)

ID:235 K:395

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

Tablo 1. Hemşirelerin Kişisel ve Mesleki Durum Değişkenlerinin Dağılımı (n:406)

Değişkenler n %

Yaş Grupları (X:31.27± 5.86)

27 yaş ve altı 117 28.8

28-32 yaş arası 156 38.4

33 yaş ve üzeri 133 32.8

Cinsiyet Kadın 348 85.7

Erkek 58 14.3

Medeni Durum Evli 241 59.4

Bekar 165 40.6

Eğitim Durumu Sağlık Meslek Lisesi ve Önlisans Mezunu 10 2.5

Lisans Mezunu 358 88.2

Lisansüstü Mezunu 38 9.4

Çalışma Süresi

(X: 8.07 ±6.60)

1 yıl ve altı 32 7.9

2-4 yıl arası 118 29.1

5-7 yıl arası 83 20.4

8-10 yıl arası 67 16.5

11 yıl ve üzeri 106 26.1

Hastanede Görevi Servis Hemşiresi 228 56.2

Yoğun Bakım Hemşiresi 102 25.1

Yönetici Hemşire 32 7.9

Özel dal hemşiresi (diyaliz, enfeksiyon vb.) 44 10.8

Araştırmaya katılan hemşirelerin çalışma süreleri 1 yıldan az ve 36 yıl arasında deği- şiklik göstermiştir. Çalışma süresi ortalaması 8.07±6.60 olarak bulunmuş ve en fazla 2-4 yıl arasında çalışma sürelerinin olduğu gö- rülmüştür. Hemşirelerin çoğunlukla servis hemşiresi (%56.2) ve yoğun bakım hemşiresi (%25.1) olarak çalıştığı belirlenmiştir. Hem-

şirelerin afet deneyimlerine ilişkin bulgular incelendiğinde; hemşirelerin çoğunluğunun afetle karşılaşmadığı (%74.6) ve afet duru- muyla ilgili herhangi bir aktivitede görev al- madığı (%94.1) saptanmıştır (Tablo 2). Afetle ilgili herhangi bir aktivitede görev alma durumuna ilişkin ‘Evet’ yanıtını verenlerin (%5.9) görevleri sorgulandığında; 6 (%1.5) hemşire-

(10)

ID:235 K:395

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

nin Arama Kurtarma Ekibi, 5 (%1.2) hemşi- renin İlk Yardım ve Kurtarma Ekibi, 4 (%1.0) hemşirenin Sivil Savunma Birimi’nde görev aldıkları belirlenmiştir. Diğer 9 hemşirenin de hastanenin farklı birimlerinde görev aldık- ları saptanmıştır. Afetle ilgili herhangi bir aktivitede görev alma durumuna ilişkin “Evet”

yanıtını veren (%5.9) hemşirelerin görev sü-

releri 7 gün ile 3 yıl arasında değişiklik gös- termiş ve en fazla oranla 10 (%2.5) hemşire görev süresini 1 yıl olarak belirtmiştir. Afetle karşılaşma durumuna ilişkin “Evet” yanıtını veren (%25.4) hemşirelerin çoğunlukla deprem (%20.2) afetiyle karşılaştığı, ayrıca yan- gın (%2.5), sel (su baskını) (%2.2) ve patla- mayla (%0.5) karşılaştığı belirlenmiştir.

Tablo 2. Hemşirelerin Afet Deneyimine İlişkin Bulguların Dağılımı (n:406)

Afet Deneyimi n %

Afet ile Karşılaşma Durumu Evet 103 25.4

Hayır 303 74.6

Afet Durumu ile İlgili Herhangi Bir

Aktivitede Görev Alma Durumu Evet 24 5.9

Hayır 382 94.1

Hemşirelerin farklı afet tiplerinin Türkiye’de meydana gelme olasılığı hakkındaki görüşle- ri incelendiğinde çok olası gördükleri afetler en fazla oranda sırasıyla; deprem (%70.9), terörist saldırılar (%58.6) ve büyük taşıt/ula- şım kazaları (%48.3)’dır. Olası gördükleri afetler ise en fazla oranda sırasıyla; heyelan/

toprak kaymaları (%71.7), bulaşıcı hastalık- lar/salgınlar (%65.5), patlamalar (%60.3), geniş çaplı/büyük gösteriler (%60.1), sel-

ler (%59.6), kimyasal madde dökülmesi (%58.9), nükleer kazalar/radyoaktif madde sızıntısı (%57.6), aşırı kalabalıktan kaynaklanan trajediler/izdihamlar (%55.7), aşırı iklim değişiklikleri (%55.4) ve büyük yangınlar (%53.7)’dır. Hemşireler afet tiplerinin hepsini çok olası veya olası olarak değerlendir- miştir. Özellikle artarak daha fazla görülen deprem hemşireler tarafından çoğunlukla çok olası olarak belirtilmiştir (Tablo 3).

(11)

ID:235 K:395

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

Tablo 3. Hemşirelerin Farklı Afet Tiplerinin Türkiye’de Meydana Gelme Olasılığı Hak- kındaki Görüşlerine Yönelik Bulguların Dağılımı (n:406)

Afet Tipleri Hiç Olası

Değil Çok Olası

Değil Olası Değil Olası Çok Olası

n % n % n % n % n %

Kimyasal Madde

Dökülmesi 4 1.0 25 6.2 53 13.1 239 58.9 85 20.9

Deprem 1 0.2 3 0.7 4 1.0 110 27.1 288 70.9

Seller 2 0.5 7 1.7 8 2.0 242 59.6 147 36.2

Heyelan/Toprak kaymaları 4 1.0 12 3.0 21 5.2 291 71.7 78 19.2

Büyük Yangınlar 1 0.2 7 1.7 13 3.2 218 53.7 167 41.1

Patlamalar 1 0.2 3 0.7 31 7.6 245 60.3 126 31.0

Büyük taşıt/ulaşım

kazaları 1 0.2 1 0.2 19 4.7 189 46.6 196 48.3

Nükleer Kazalar/

Radyoaktif Madde Sızıntısı

7 1.7 16 3.9 89 21.9 234 57.6 60 14.8

Aşırı İklim Değişiklikleri 1 0.2 25 6.2 58 14.3 225 55.4 97 23.9

Terörist Saldırılar 1 0.2 5 1.2 6 1.5 156 38.4 238 58.6

Bulaşıcı Hastalıklar/

Salgınlar 1 0.2 8 2.0 27 6.7 266 65.5 104 25.6

Geniş Çaplı/Büyük

Gösteriler 2 0.5 8 2.0 28 6.9 244 60.1 124 30.5

Aşırı Kalabalıktan Kaynaklanan Trajediler/

İzdihamlar

1 0.2 7 1.7 57 14.0 226 55.7 115 28.3

Hemşirelerin afet aşamalarında hemşire ro- lüne ilişkin görüşlerinin dağılımı incelendi- ğinde çoğunluğu afet öncesinde (%66.7), afet sırasında (%95.1) ve afet sonrasında (%95.6) hemşire rolünün olduğunu düşünmektedir (Tablo 4).

Hemşirelerin gerekli gördüğü, katıldığı ve katılmak istedikleri kurslara ilişkin görüş- lerine yönelik bulguların dağılımı incelen- diğinde; hemşireler afetlere hazırlık için en fazla oranla Afet Yönetimi Kursu (%45.8), Afet ve Kriz Durumlarında İletişim Kur-

(12)

ID:235 K:395

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

su (%43.8), Travma Sonrası Ruhsal Bakım Kursu (%39.4), Saha Triyajı Kursu (%39.2), Çocuklarda İleri Yaşam Desteği Kursu (%38.2), Travma İleri Yaşam Desteği Kursu (%36.2)’nun gerekli olduğunu belirtirken; İlk Yardım Kursu (%24.6), Temel Yaşam Deste- ği Kursu (%22.9) ve İleri Kardiyovasküler

Yaşam Desteği Kursu (%16.3)’na katıldık- larını; Travma Sonrası Ruhsal Bakım Kursu (%23.4) ve Saha Triyajı Kursu (%21.7)’na da katılmak istediklerini belirtmişlerdir. Hemşi- relerin çoğunluğu kursların afet hazırlığı için gerekli olduğunu belirtmiştir (Tablo 5).

Tablo 4. Hemşirelerin Afet Aşamalarında Hemşire Rolüne İlişkin Görüşlerine Yönelik Bulguların Dağılımı (n:406)

Hemşire Rolü

Afet Aşamaları Yok Var Fikrim yok

n % n % n %

Afet Öncesi 59 14.5 271 66.7 76 18.7

Afet Sırası 7 1.7 386 95.1 13 3.2

Afet Sonrası 7 1.7 388 95.6 11 2.7

(13)

ID:235 K:395

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

Tablo 5. Hemşirelerin Afetlere Hazır Oluşluk İçin Gerekli Kurslara İlişkin Görüşlerine Yönelik Bulguların Dağılımı (n:406)

Afet Hazırlığı

Kurslar Gereklidir Katıldım/

Katılıyorum

Katılmak İsterim

n % n % n %

Afet Yönetimi 186 45.8 8 2.0 49 12.1

İlk Yardım 89 21.9 100 24.6 20 4.9

Saha Triyajı 159 39.2 26 6.4 88 21.7

Temel Yaşam Desteği 97 23.9 93 22.9 26 6.4

İleri Kardiyovasküler Yaşam Desteği 139 34.2 66 16.3 55 13.5

Travma İleri Yaşam Desteği 147 36.2 42 10.3 80 19.7

Erişkin İleri Yaşam Desteği 139 34.2 63 15.5 55 13.5

Çocuklarda İleri Yaşam Desteği 155 38.2 57 14.0 67 16.5

Travma Sonrası Ruhsal Bakım 160 39.4 22 5.4 95 23.4

Enfeksiyon Kontrolü 135 33.3 59 14.5 46 11.3

Afet ve Kriz Durumlarında İletişim 178 43.8 19 4.7 67 16.5

Yukarıdaki Konuların Tümünü

Kapsayan Bir Kurs 137 33.7 5 1.2 71 17.5

Bu çalışmada hemşirelerin afetlere hazır olma durumu afetlere hazırlık algısı ile ölçül- müştür. Hemşirelerin afetlere hazır olma algı puan ortalaması X=4.62±1.74 orta düzeye yakın olarak belirlenmiştir (min-max: 0-10).

TARTIŞMA

Toplumun her kesiminin özellikle de afetlerde kilit rol oynayan hemşirelerin afetlere ha- zır olma ve bilinç düzeylerinin belirlenmesi önemli bir konu olmaktadır. Afetlere hazırlık

ve eğitim düzeylerinin belirlenmesine yöne- lik Ersel ve arkadaşları (2009: 118) Türki- ye’deki Acil Tıp Anabilim Dallarına uygula- mış oldukları çalışmalarında, anabilim dalı- nın yer aldığı 15 (%53.5) hastanede afet planı mevcut iken, 13 (%46.5) hastanede ise herhangi bir plan olmadığı ifade edilmiştir. Bu durum, sağlık kurumlarında afetlere hazırlık konusuna karşı kurumsal ve bireysel düzey- de yeterli olunmadığını göstermektedir. Oysa kurumların, çalışanlarının ve birey olarak her

(14)

ID:235 K:395

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

vatandaşın afet öncesi ve sonrası hazırlıklı ol- ması ortaya çıkacak zararların azaltılmasında büyük önem taşımaktadır.

Araştırmanın örneklemini oluşturan hemşi- relerin kişisel durum değişkenleri incelendi- ğinde; hemşirelerin çoğunlukla genç yaş gu- rubunda, kadın, evli ve lisans mezunu olduğu saptanmıştır.

Hemşirelerin mesleki değişkenleri incelendi- ğinde; hemşirelerin çalışma süresi ortalama- sının yaklaşık sekiz yıl olduğu saptanmıştır.

Afetlerle ilgili çalışmalarda genel olarak özel ve üniversite hastanelerinde çalışan hemşi- relerin çoğunluğunun daha genç, deneyimi az ve bekar olduğu, buna karşın Sağlık Ba- kanlığı hastanelerinde çalışanların daha fazla deneyimli, düşük eğitimli ve evli oldukları görülmektedir (Özcan, 2013: 28). Bu sonuç- tan yeni mezun hemşirelerin daha çok özel ve üniversite hastanelerinde çalışmaya başladık- larını ve devlet hastanesine atanana kadar bu hastanelerde deneyim kazandıkları çıkarıla- bilmektedir. Bu açıdan Sağlık Bakanlığı hastanelerinde çalışan hemşirelerin afetlere iliş- kin özel ve üniversite hastanelerinde çalışan hemşirelere göre daha deneyimli oldukları varsayılabilmektedir.

Hemşirelerin deneyimleri arttıkça afet ha- zırlıkları da artmaktadır. Hemşirelerin yaş, cinsiyet ve deneyim sürelerinin afet durum- larında gösterdikleri performansı etkilediği

ve genç hemşirelerin deneyimli ve orta yaşta olan hemşirelere göre kritik durumlarda daha gergin ve stresli davrandıkları belirtilmiştir (Smith, 2006: 170). Pek çok kritik durumda deneyim süresi az olan hemşirelere, deneyim süresi fazla olanlara göre daha az sorumluluk verilmektedir (Landesman, 2006: 115).

Hemşirelerin afetlere ilişkin görüşleri ve de- neyimleriyle ilgili bulguların dağılımı ince- lendiğinde; çoğunlukla afet ile karşılaşma- dıkları ve afet durumu ile ilgili herhangi bir aktivitede görev almadıkları bulunmuştur.

Çelik’in (2010: 41) çalışmasında ise hemşire- lerin afet durumu ile karşılaşmamış (%79.9) ve çalıştıkları kurumda iken afet durumu ile ilgili herhangi bir aktivitede görev almamış (%73.0) oldukları belirlenmiştir. Özcan’ın (2013: 29) çalışmasında ise hemşirelerin

%50.2’sinin afet deneyiminin olduğu ortaya çıkmıştır. Bu araştırmada diğer araştırma so- nuçlarına göre hemşirelerin afet deneyimle- rinin daha fazla olduğu görülürken, yapılan araştırmaların çoğunda hemşirelerin afet du- rumlarında görev almadıkları ve afet dene- yimlerinin az olduğu görülmektedir. Bu so- nuçlar doğrultusunda hemşirelerin afetlerde görev alma ve afet aşamalarındaki sorumlu- lukları konusunda farkındalıklarının yetersiz olduğu görülmektedir.

Hemşirelerin afet kavramına ilişkin görüşle- ri incelendiğinde; hemşireler afet tiplerinin

(15)

ID:235 K:395

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

hepsini çok olası veya olası olarak değerlen- dirmiştir. Özellikle artarak daha fazla görülen deprem hemşireler tarafından çoğunlukla çok olası olarak belirtilmiştir.

Çelik’in (2010: 42) çalışmasında ise hemşi- relerin çok olası gördükleri afetler en fazla oranda sırasıyla; deprem, terörist saldırılar, ulaşım kazaları ve sel olmak üzere benzer şekildedir. Olası gördükleri afetler en fazla oranda sırasıyla; bulaşıcı hastalıklar/salgınlar, patlamalar, kimyasal madde dökülmesi, nük- leer kazalar/radyoaktif madde sızıntısı, geniş çaplı/büyük gösteriler, büyük yangınlar, toprak kayması, aşırı kalabalıktan kaynaklanan izdihamlar ve aşırı iklim değişiklikleridir.

Araştırma bulguları büyük oranda Çelik’in (2010: 42) çalışması ile benzerlik göstermek- te ve iki çalışmada da en fazla oranla deprem çok olası bulunmuştur. Ayrıca Çelik’in (2010:

43) çalışmasında hemşirelerin ülkemizde meydana gelen durumlardan hangilerini afet olarak gördükleri sorgulanmış ve araştırmaya katılan hemşirelerin tamamının depremi afet olarak gördüğü belirlenmiştir.

Türkiye’de, doğal olaylar nedeniyle gelişen afetler sonucunda oluşan ölümlerin en fazla deprem ve daha sonra sırasıyla; heyelan, su basması, kaya düşmesi, çığ düşmesine bağlı görüldüğü belirtilmektedir (Esin vd., 2001:

12; Çelikli, 2010: 21; Yılmaz, 2002: 50). Bu oranlardan da anlaşılacağı üzere Türkiye’de

yaşanan en sık afetin deprem olduğu ve araş- tırma sonuçları da hemşirelerin depremin önemi ve olasılığı hakkında farkında olduk- larını göstermektedir.

Hemşirelerin afet evrelerindeki rollerine iliş- kin görüşleri incelendiğinde çoğunluğu afet öncesinde (%66.7), afet sırasında (%95.1) ve afet sonrasında (%95.6) hemşirelerin rolü olduğunu düşünmektedir. Çelik’in (2010: 44) çalışmasında araştırmaya katılan hemşirele- rin çoğunluğu afet öncesi (%74.5), afet sıra- sı (%96.1) ve afet sonrası (%99.5) aşamala- rında hemşirelerin rolü olduğunu belirtirken iki çalışmada da hemşirelerin en fazla afet sonrasında rollerinin olduğunu düşündükleri görülmektedir. Ayrıca Özcan’ın (2013: 29) çalışmasında hemşirelerin afetteki rollerini daha çok bakım verici (%92.4), koordinatör (%75.8) ve eğitimci (%67.4) olarak gördüğü belirtilmiştir. Diğer araştırmalarda ise hemşi- reler afetlere hazırlıklı olma konusunda afetler sırasında orta düzeyde puan alırken, afet öncesi ve afet sonrası için daha düşük puan almışlardır (Al Khalaileh et al., 2011: 17;

Fothergill et al., 2005: 418).

Bu çalışmada ve yukarıdaki benzer araştırma sonuçlarında, afet öncesi dönemde hemşire- lerin rolü olduğunu belirtenlerin oranının afet sırası ve sonrasına göre düşüklüğü, hemşire- lerin afet öncesi dönemde rolleri konusunda bilgi ve desteğe gereksinimleri olduğunu gös-

(16)

ID:235 K:395

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

termektedir. Dolayısıyla, düzenli hizmet içi eğitimlerle hemşirelerin bilgi ve becerileri güncellenerek kendilerine olan güvenleri ve afetlerdeki rolleri konusunda farkındalıkla- rı artırılmalıdır. Ülkemiz dışındaki birçok ülke afet öncesi, afet sırası ve afet sonrasında hemşirelerin aldığı önemli rollerin bilincinde olduğundan yurtdışında hemşirelerin hazırlık durumuna, algılarına ve yeterlilik düzeyleri- ne yönelik çeşitli araştırmaların yapıldığı gö- rülmüştür. Ülkemizde ise ‘hemşire’ ve ‘afet’

kavramlarının yalnızca birkaç araştırmada bir arada kullanılmış olması, hala afet hazırlığın- da etkili bir şekilde harekete geçilmediğinin önemli bir göstergesi olarak değerlendirilebi- lir.

Afetlerde görev alacak sağlık çalışanlarının eğitimi hakkında yapılan çeşitli çalışmalarda bu eğitimlerin mezuniyet öncesi ve sonrası dönemde konu ile ilgili temel bilgi, tutum ve becerileri kazandırmaya yönelik olması gerektiği belirtilmektedir (Fung et al., 2008:

700; Smith, 2007: 102). Hemşirelerin afetlere hazır olma konusunda eğitim gereksinimleri incelendiğinde hemşirelerin çoğunlukla ‘afet yönetimi kursu’, ‘afet ve kriz durumlarında iletişim kursu’, ‘travma sonrası ruhsal ba- kım kursu’, ‘saha triyajı kursu’, ‘çocuklarda ileri yaşam desteği kursu’, ‘travma ileri ya- şam desteği kursu’ ve tümünü kapsayan bir kursun afet hazırlığı için gerekli olduğunu düşündükleri belirlenmiştir. Buna göre hem-

şirelerin çoğunluğu kursların tümünün afet hazırlığı için gerekli olduğunu düşünmekte ve bulgular Çelik’in (2010: 44) çalışması ile benzerlik göstermektedir.

Hemşirelerin çoğunluğu, ‘ilk yardım kursu’,

‘temel yaşam desteği kursu’ ve ‘ileri kardiyo- vasküler yaşam desteği kursu’ na katıldıkları- nı; ‘travma sonrası ruhsal bakım kursu’, ‘saha triyajı kursu’, ‘travma ileri yaşam desteği kursu’ ve tümünü kapsayan bir kursa katılmak istediklerini belirtmiştir. Buna göre; hemşire- lerin büyük çoğunluğunun bu kursları gerekli görmelerine rağmen en fazla oranda ‘ilk yar- dım kursu’, ‘temel yaşam desteği kursu’ ve

‘ileri kardiyovasküler yaşam desteği kursu’na katıldıklarını belirtmiş olmaları, hemşirelerin afet hazırlığı için gerekli olan diğer pek çok kurs/kurslara gereksinimleri olduğunu ve ka- tılmak istediklerini göstermektedir.

Hemşirelerin afetlere hazır oluşluklarında gerekli gördükleri kursları belirlemek amacıyla elde edilen bulgular Çelik (2010: 44) ve Fung et al. (2008: 701) çalışmalarının sonucunda elde edilen bulgular ile büyük oranda benzerlik göstermektedir. Özcan’ın (2013: 31) çalışmasında ise afetlere hazır olmanın teme- lini oluşturan afet eğitimlerinde hemşireler, en çok gereksinim duydukları konular olarak çoklu travmalarda müdahale (%69) ve triya- jı (%65) seçmişlerdir. Ayrıca lisans eğitimi veya çalışma hayatında uygulamalı afet eği-

(17)

ID:235 K:395

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

timi alan hemşirelerin hazır oluşluk algısının diğerlerine göre yüksek olduğu saptanmıştır.

Alınan afet eğitiminin yalnızca kavramsal ya da kavramsal ve uygulamalı olarak verilme- sine bakıldığında ise, uygulamalı eğitim alan hemşirelerin hazırlık algılarının çok daha yüksek olduğu görülmüştür (Özcan, 2013:

31).

Bu araştırmada çıkan sonuçlarda olduğu gibi Garbutt ve arkadaşlarının (2008: 1075) yaptıkları araştırmada da hemşireler afetlere yönelik eğitimlere gereksinim duyduklarını açıkça belirtmişlerdir. Ayrıca bu araştırmada afet eğitimi alan hemşirelerin afetlere hazır oluşluk algısının yüksek olduğu saptanmıştır (Garbutt et al., 2008: 1075). Bu çalışmada ve diğer çalışmalarda hemşirelerin büyük ço- ğunluğu, afetlere hazır oluşluklarında eğitim gereksinimleri olduğunu, belirtilen kurs/kurslara katılmak istediklerini belirtmiş ve çalış- malarda alınan afet eğitiminin hazır oluşluk algısını yükselttiği görülmüştür (Çelik, 2010:

54; Fung et al.,2008: 701; Garbutt et al., 2008:

1075; Özcan, 2013: 31; Şengün, 2007: 7).

Hemşirelerin afetlere hazır oluşluk algı puan ortalamasının X =4.62±1.74 “orta” düzeyde olduğu belirlenmiştir (min-max: 0-10 puan).

Bu sonuç hemşirelerin kendilerini orta düzey- de hazır hissettiklerini gösterirken, Çelik’in (2010: 54) çalışmasında afetlere hazır oluş- luk algı puan ortalaması (X =4.91±2.15) bu

çalışmaya göre yüksek olarak belirlenmiştir (min-max: 0-10 puan).

Fung ve arkadaşlarının (2008: 701) çalışma- sında ise; hemşirelerin çoğunluğu kendilerini afetlere tamamen hazırlıklı görmediklerini (%97.0) belirtirken, hazırlıklı olma gereksinimlerinin farkında olduklarını belirtmiş- lerdir. Özcan’ın (2013: 47) çalışmasında ise çalıştıkları kuruma ait afet planından haberdar olan hemşirelerin, haberdar olmayanlara oranla ve afet tatbikatına katılan hemşirele- rin, katılmayanlara oranla kendilerini daha hazır hissettiği görülmüştür. Afete hazırlık evresinde afet deneyimi olmayan hemşirele- rin olanlara göre kendilerini daha hazır his- settikleri belirlenmiştir.

Bu çalışma ile benzer şekilde Baack and Alfred’in (2013: 285) yaptığı çalışmada da hemşirelerin afetlere hazır oluşluğuna ilişkin genel olarak çoğunluğun büyük bir afet durumunda müdahale etmek için temel yeterlilik- lerini düşük algıladıkları ve algı puanlarının ortalamanın altında olduğu belirtilmiştir. Bu çalışmada, hemşirelerin hazır oluşluk algı- sı ile ilgili elde edilen sonuçlar, hemşirele- rin afetlere hazır oluşluğunu inceleyen diğer araştırma sonuçlarıyla benzer bulunmuştur (Baack and Alfred, 2013: 286; Çelik, 2010:

54; Fung et al.,2009: 701; Garbutt et al., 2008: 1074; Özcan, 2013: 47).

(18)

ID:235 K:395

(2015/03944- 2015-GE-17296)

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

ULUSLARARASI HAKEMLİ

HEMŞİRELİK ARAŞTIRMALARI DERGİSİ INTERNATIONAL REFEREED

JOURNAL OF NURSING RESEARCHES

SONUÇLAR

• Araştırma örneklemini oluşturan hemşire- lerin kişisel durum değişkenleri ele alındı- ğında; hemşirelerin çoğunlukla genç yaş grubunda, kadın, lisans mezunu ve evli ol- dukları,

• Hemşirelerin mesleki özellikleri incelendi- ğinde; çoğunluğunun servis hemşiresi olarak görev yaptığı, mesleki deneyim sürele- rinin genellikle 2-4 yıl arasında olduğu,

• Hemşirelerin çoğunluğunun afet durumu ile karşılaşmadıkları ve afetle ilgili bir gö- rev almadıkları, en fazla afet sonrasında rollerinin olduğunu düşündükleri,

• Hemşirelerin çoğunlukla afet tiplerinin hepsini çok olası veya olası olarak değer- lendirdiği, özellikle giderek daha fazla gö- rülen depremin hemşireler tarafından sık- lıkla çok olası olarak görüldüğü, dolayısıy- la hemşirelerin afetlerin önemi ve olasılığı konusunda farkındalıklarının olduğu,

• Hemşirelerin afetlere hazır oluşluk konusunda eğitim gereksinimleri incelendiğin- de; hemşirelerin çoğunluğunun kursların tümünün afet hazırlığı için gerekli olduğu- nu düşündükleri,

• Hemşirelerin afetlere hazır oluşluk algı puan ortalamasının orta düzeyde olduğu, dolayısıyla hemşirelerin kendilerini afet-

lere yeterli düzeyde hazır hissetmedikleri saptanmıştır.

Elde edilen araştırma sonuçlarına göre;

• Bu çalışmanın ülkemizde hemşirelerin afetlere hazır oluşluklarını inceleyen üçün- cü çalışma olması ve belli hastane örnek- leriyle yapılması nedeniyle ülkemizdeki genel durumu belirlemeye yönelik daha geniş örneklemli ve farklı kurumları içeren çalışmaların yapılması,

• Tüm sağlık çalışanları ve özellikle hem- şirelerin mesleki eğitimleri sürecinde ve sonrasında afetlerle ilgili konularda kurs, hizmet içi eğitim, uygulamalı eğitim vb.

programlarla eğitilmesi,

• Hemşirelerin afet öncesi, sırası ve sonra- sında bulunan rollerine ilişkin eğitim verilerek afetlerdeki rollerine yönelik farkında- lık sağlanması,

• Yönetici hemşirelerin, afetlere hazır oluş- luğu sağlama noktasında diğer yöneticiler- le iş birliği halinde kurumsal risk değer- lendirmesi, afet planlarının hazırlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve güncel- lenmesi, çalışmalarının tümünde yer alma- sı ve hizmet içi eğitimlerin arttırılması ve hemşirelerin eğitimlere teşvik edilmesinde rol üstlenmesi,