LİDER BİREYLER YETİŞTİRMELERİ BEKLENEN ÖĞRETMEN ADAYLARININ LİDERLİK STİLLERİ

(1)

158

LİDER BİREYLER YETİŞTİRMELERİ BEKLENEN ÖĞRETMEN ADAYLARININ LİDERLİK STİLLERİ

LEADERSHIP STYLES OF PRE-SERVICE TEACHERS EXPECTED TO EDIFICATE LEADER INDIVIDUALS

a Barış USLU ve b Özgür BATUR

a Arş. Gör., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, ÇANAKKALE barisuslu@comu.edu.tr

b İng. Öğrt., Milli Eğitim Bakanlığı, Lapseki Eçialan Ortaokulu, ÇANAKKALE ozgurbatur@yahoo.com

ÖZET

Bu araştırmanın amacı; hem öğrenci olan hem de lider öğrenciler yetiştirmeleri beklenen ve gelecekteki eğitimcilerin temel kaynağını oluşturan öğretmen adaylarının ön plana çıkan liderlik stillerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesidir. Araştırma tarama modelinde olup, ölçme aracı olarak Bolman ve Deal tarafından geliştirilen “Liderlik Stilleri Anketi” kullanılmıştır. Araştırmanın örnekleminde ise Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi’nde öğrenim gören 428 öğretmen adayı yer almaktadır. Verilerin çözümlenmesinde SPSS 18.0 programından yararlanılarak aritmetik ortalama değerleri, yüzde ve frekans dağılımları belirlenmiştir.

Elde edilen bulgular bazı değişkenler açısından öğretmen adaylarının öne çıkan liderlik stillerinin karşılaştırılması amacıyla kullanılmıştır. Örneklemdeki 428 öğretmen adayı arasında ön plana çıkan liderlik stilinin 266 öğretmen adayı (%66,82) ile “İnsan Kaynağı Liderlik Stili” olduğu, ardından sırasıyla Yapısal Liderlik Stili’nin 103 (%24,07), Politik Liderlik Stili’nin 53 (%12,38) ve Sembolik Liderlik Stili’nin 52 öğretmen adayının öne çıkan liderlik stilleri olduğu belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının liderlik stillerine ait bu dağılımın öğretmen adaylarının çoğunlukla bulundukları ortamlarda karşılaştıkları çözüm gerektiren durumların insan ilişkileri temeline dayanması ve bu tür sorunları çözmek için kullandıkları yöntemlerin İnsan Kaynağı Liderlik Stili içerisinde yer alan bazı özellik ve becerileri içermesinden kaynaklandığı söylenebilir.

Anahtar Kelimeler: Liderlik, Liderlik stilleri, Öğretmen adayı

ABSTRACT

The purpose of the research is to identify the leadership styles of pre-service teachers as both students and future’s teachers who will educate leader students, and to compare them according to some variables. The research is in survey model, and Bolman and Deal’s “Leadership Style Questionnaire” was used as data collection tool. The sample of the study consists of 428 pre-service teachers who are studying at Çanakkale Onsekiz Mart University. Mean valuses, percentages and frequency distributions are determined using with SPSS 18 Program. The findings of the research were used to compare pre-service teachers’ leadership styles in terms of some of the variables. Among pre-service teachers in the sample, the prominent leadership style is

“Human Resource Leadership Style” with 266 pre-service teachers (%66,82) and the other leadership styles are followed as “Structural Leadership Style” with 103 (%24,07), “Political Leadership Style” with 53 (%12,38) and

“Symbolic Leadership Style” with 52 pre-service teachers (%12,15). Facing problems in their resided environments generally depend on humanistic relations and the techniques are used to overcome problems contain basic specialties and skills of Human Resource Leadership Style that can be mentioned as the reason for that distribution of pre-service teachers’ leadership styles.

Keywords: Leadership, Leadership styles, pre-service teacher

(2)

159 1. GİRİŞ

Bilim ve teknolojide hızlı bir gelişimin yaşandığı ve ortalama her dört yılda bir mevcut bilginin ikiye katlandığı 21. yüzyılda, toplumları oluşturan bireylerin ihtiyaç duyduğu özelliklerinin başında bilgiyi kullanabilme, bilgiden bilgi üretebilme, eleştirel düşünebilme, sorun çözebilme ve takım olarak çalışabilme gelmektedir (Drucker, 1996; Özer, 1998). Bu özellikler aynı zamanda birçok liderlik tanımının ve liderlik yaklaşımının da temelini oluşturmaktadır (Bresctick, 1999; Erçetin, 2000; Vandenberghe, 1995). Bu bağlamda tüm bireylerin topluma katkıda bulunarak ileri taşıyabilecek özelliklere sahip “liderler” olarak yetiştirilmesi gerektiği söylenebilir. Temel toplumsal yapılardan biri olan okullarda ise “Öğrenci Liderliği” kapsamında çeşitli liderlik becerilerini öğrencilere kazandırabilmek için birçok uygulama gerçekleştirilmektedir (Meyerson, 2002).

Bireylerin aldıkları eğitim sürecinde “Lider Öğrenciler” olarak yetişmelerini sağlayabilecek kişiler ise kuşkusuz öğretmenlerdir (Tüysüz, 2007). Bu açıdan öğretmenlerin hizmet öncesi eğitim sürecini liderlik yaklaşımları, liderlik kuramları ve liderlik stilleri gibi liderlik kavramıyla ilişkili çeşitli bilgileri edinerek tamamlamaları önemlidir. Öğretmen adaylarının sahip oldukları özellikleri ifade eden kendilerine uygun liderlik stillerini fark edip diğer liderlik stilleri ile karşılaştırarak edineceği bilgilerin daha etkin bir öğrenme sağlayacağı da düşünülebilir. Bu noktadan hareketle hem öğrenci olan hem de gelecekteki eğitimcilerin temel kaynağını oluşturan öğretmen adaylarının liderlik stilleri araştırma konusu olarak belirlenmiştir.

1.1. Liderlik

Liderlikle ilgili son dönemde yapılan çalışmalar çeşitli yaklaşımların, tarzların, türlerin ve yönelimlerin ortaya konmasını sağlamanın yanında çok çeşitli tanımların da oluşmasına neden olmuştur. Bu tanımlara göre liderlik; “en az çatışma, en güçlü işbirliği ile insanları başarıya ulaştırma yeteneği” (Munson, 1921), “insanları ikna ederek onlara istediklerini yaptırabilme sanatı” (Bundel, 1930), “hayranlık duyulan kişilik özelliklerinin pek çoğuna sahip olduğunu ortaya koyabilmek” (Kilbourne, 1935), “insanları zihinsel, fiziksel ve duygusal olarak etkileyebilme sanatı” (Copeland, 1969), “amaç, kültür, strateji, temel kimlikler ve kritik süreçler gibi örgütü var eden ussal ve iyi düşünülmüş eylemleri yönetmek, geleceği yaratmak ve ekip kurmak” (Sullivan ve Harper, 1996) ve “tüm potansiyelleri ve isteklilikleriyle amaca ulaşma çabası sarf etmek için insanları etkileme süreci”

(Gallagher, 1997) şeklinde ifade edilmiştir (akt. Erçetin, 2000).

Yukarıdaki liderlik tanımlamalarına baktığımızda liderliğin büyük ölçüde öğrenilen bilgi, tutum ve becerilerden oluştuğu ve formal konumlara bağlı olmayan politik-kültürel bir kavram olduğu söylenebilir.

Bursalıoğlu’na (2008) göre liderlik, bir kişinin diğerlerini bir hedef doğrultusunda etkilemesi, büyük planların yaratıcısı ve başlatıcısı olarak diğerlerine bir vizyon kazandırmada yardım etmesidir. Ayrıca, liderlik örgütteki bireylerin davranışlarını etkileyerek örgütün ulaşılması hedeflenen amaçlarını gerçekleştirmeyi içeren devamlı bir süreç olarak da ifade edilmektedir (Bartol ve Martin, 1991). Bu etkileme sürecinde liderlerin kullandığı çeşitli güç kaynakları söz konusudur. Bu güç kaynakları, liderin bulunduğu makamdan dolayı kendisine verilmiş olanak ve ayrıcalıklar olarak tanımlanan yetkiden veya liderin bireysel özelliklerden kaynaklanmaktadır (Can, 2002).

Liderlerin izleyenleri etkileme sürecinde kullandıkları bu güç unsurları Çelik (2007) tarafından

“insanların beklenen davranışlar içinde olmadıklarında cezalandırma yetkisi” olarak tanımlanan baskı gücü,

“idari hiyerarşideki pozisyonlar ve otoritenin o pozisyona verdiği yetkiler” olarak tanımlanan yasal güç,

(3)

160

“diğerlerine değerli ödüller sağlama ve kontrol etme” olarak tanımlanan ödüllendirme gücü, örgütle ilgili işlerde ve gelecek ilgili planların dağıtımındaki kontrol” olarak tanımlanan bilgi gücü, “başkaları tarafından bir konuda değerlendirilirken uzmanlığa sahip olmaya bağlı güç” olarak tanımlanan uzmanlık gücü ve “başkaları tarafından takdir edilme ve beğenilme sonucu elde edilen güç” olarak tanımlanan beğeniye dayanan (karizmatik) güç olarak belirtilmiştir. Bu güç kaynaklarından baskı, yasal ve ödül gücü örgütsel; bilgi, uzmanlık ve karizma gücü ise kişisel güçleri oluşturmakta ve bu güç kaynaklarının tümünün liderler tarafından etkili kullanımı önem arz etmektedir (Kılınç, 2009).

1.2. Liderlik Stilleri

İzleyenlerinin daha verimli ve yapıcı olmalarına yardımcı olan kişiler olarak tanımlanan etkili liderlerin, liderlik sürecinde kullandıkları stiller farklı durumlarda çözüm için yeterli olmayabilir. Bu anlamda, liderlerin içinde bulundukları koşullara uygun liderlik stillerini birlikte kullanabilmeleri gerektiğini dile getiren Bolman ve Deal (1991) dört farklı liderlik stili tanımlamışlardır. Bu lliderlik stillerinin temelinde, sorunlara ait belirtilerin anlamlı bir tanıya dönüştürülmesi ve sorunların çözümüne yönelik etkinlikler gerçekleştirilmesi yer almaktadır (Dereli, 2003). Bu doğrultuda “Her liderlik stili tutarlı, yoğunlaşmış ve güçlü olabilir”, “Liderlik stillerinin tamamı herhangi bir stilden daha kapsamlı olabilir” ve “Bir kişi birden çok liderlik stiline sahipse ancak o zaman kişi konuya başka bir açıdan yaklaşabilir” şeklinde üç ana görüşe dayanan Yapısal (Structural), İnsan Kaynağı (Human Resource), Politik (Political) ve Sembolik (Symbolic) Liderlik Stilleri olarak dört farklı liderlik stili ortaya koymuşlardır (Bilir, 2005).

Yapısal (Structural) Liderlik Stili: Bu liderlik stilinde; bürokratik özelliklere, emir komuta zincirine, iş bölümüne ve rollerdeki sorumluluklara vurgu yapılmaktadır. Liderlerin önceliği prosedürlerin herkesçe anlaşılması ve kabul görmesidir. Yapısal liderlik stilinde, “sorunlara dikkatli bir analiz yoluyla yaklaşılan ve ayrıntılara kesin dikkat edilen” analitik yaklaşım ile “anlaşılır politikalar geliştirilen ve uygulanan” örgütleme yaklaşımı olmak üzere iki temel görüş hakimdir.

İnsan Kaynağı (Human Resource) Liderlik Stili: İnsan kaynakları stilinde bireylerin güdülerinin ve ihtiyaçlarının önemi üzerinde durulmaktadır. Liderler, izleyenlerinin bağlılıklarını elde etme amacıyla başkalarının sorunlarına ilgi gösterir ve kararlara katılımlarını sağlarlar. Bu liderlik stili; “başkalarına destek verilen ve onlarla ilgilenilen” destekleyici yaklaşım ile “kararlara katılımın desteklendiği ve yeni fikirlere açık olunan” katılımcı yaklaşımdan oluşmaktadır.

Politik (Political) Liderlik Stili:Bu stilde, çatışma kaçınılmaz olarak görülür ve örgütsel yaşamın temel özelliği olarak kabul edilir. Liderler, görüşme ve pazarlık yöntemlerini karşılıklı anlaşmaların sağlanması için kullanırlar. Politik liderlik stilinde; “işbirliği ve destek elde etmede etkin anlaşmalar geliştirilen” güçlü yaklaşım ve “örgütsel uyuşmazlıklara cevap verilebilen” becerikli yaklaşım olmak üzere iki öncül yaklaşım bulunmaktadır.

Sembolik (Symbolic) Liderlik Stili:Örgütün değerleri ve kültürünün ön plana çıktığı bu liderlik stilinde öncelikli amaç, örgütsel faaliyetleri anlamada ve açıklamada belirsizliği aza indirgemektir. Semboller, paylaşılan anlamlı kurallar ve anlayışlar yoluyla davranışları yönlendirir. Sembolik liderlik stili; “güçlü bir vizyon iletilen

(4)

161 ve istek oluşturulan” ilham verici yaklaşım ile “kültüre özen gösterilen ve etkileyici davranılan” karizmatik yaklaşımı içermektedir.

2. YÖNTEM

Araştırma, Karasar (2007) tarafından “geçmişte ya da halen var olan bir durumu, olayı, bireyleri veya nesneleri kendi koşulları içinde ve olduğu gibi tanımlamaya çalışılan araştırma yaklaşımı” olarak tanımlanan tarama modelinde olup öğretmen adaylarının ön plana çıkan Liderlik Stillerini ve bazı değişkenlere göre bu liderlik stillerinin dağılımlarını belirlemeyi amaçlayan betimsel bir çalışmadır. Bu amaç doğrultusunda araştırma sürecinde aşağıdaki sorulara yanıt aranmıştır.

1. Öğretmen adaylarının ön plana çıkan liderlik stillerine ait nasıl bir dağılım vardır?

2. Öğretmen adaylarının ön plana çıkan liderlik stilleri; öğretmen adaylarının yaşları, cinsiyetleri, mezun oldukları lise türleri, sınıf düzeyleri ve not ortalamalarına göre nasıl bir dağılım göstermektedir?

2.1. Evren ve Örneklem

Araştırmanın evrenini 2011-2012 Eğitim-Öğretim Yılı’nda Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde öğrenim gören 4419 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Örneklemde ise yeterli sayıda öğrencisi bulunan öğrenim alanlarına ve sınıf düzeylerine göre oransız küme örnekleme tekniği ile belirlenen 428 öğretmen adayı yer almaktadır. Örneklemde yer alan öğretmenler evrenin %9.69’unu oluşturmaktadır.

Örneklemde yer alan öğretmen adaylarının yaşları, cinsiyetleri, mezun olunan lise türler, sınıf düzeyleri ve not ortalamalarına ait betimleyici istatistiklere Tablo 1’de yer verilmektedir.

2.2. Veri Toplama Araçları

Araştırmada kullanılan veri toplama aracı, Bolman ve Deal’ın (1991) geliştirildiği “Liderlik Stilleri Anketi” ve öğretmen adaylarına ait çeşitli bilgileri belirlemek amacıyla araştırmacılar tarafından düzenlenen kişisel bilgi formu bölümlerinden oluşmaktadır. Bolman ve Deal’a (1991) ait Liderlik Stilleri Anketi’nin Türkçe’ye çevrilmesi 2003 yılında Dereli tarafından yapılmıştır. Bu anket 6 maddeyi içermektedir. Bu maddelerden her birinde Yapısal, İnsan Kaynağı, Politik ve Sembolik Liderlik Stillerinden birini temsil eden 4 alt seçenek bulunmaktadır. Cevaplayıcılar ise bu alt seçenekleri her bir soru için ayrı ayrı 1 ile 4 arasında puanlayarak, bahsedilen liderlik stillerini kendi önceliklerine göre sıralamaktadırlar.

Tablo 1. Örneklemdeki Öğretmen Adaylarının Çeşitli Özelliklerine Ait Frekans ve Yüzde Dağılımları

Özellikler 1 2 3 4 5 Toplam

Yaş 18-19 20-21 22-23 24 ve üstü

n 68 193 138 29 428

% 15.90 45.10 32.20 6.80 100

Cinsiyet

Erkek Kadın

n 154 274 428

% 35.98 64.02 100

Mezun Olunan Lise Türü

Düz L. An.L. An.Öğ.L Süp.L. Mes.L

n 117 159 44 62 46 428

% 27.34 37.15 10.28 14.49 10.75 100

(5)

162

Sınıf 1. Sınıf 2. Sınıf 3. Sınıf 4. Sınıf

n 103 108 114 103 428

% 24.07 25.23 26.64 24.07 100

Not Ortalaması

1.06-2.78 2.79-3.90

n 209 219 428

% 48.83 51.17 100

2.3. Verilerin Analizi

Veri toplama aracı olarak kullanılan anketler araştırmacılar tarafından örneklemde yer alan öğretmen adaylarına uygulanmış ve elde edilen verilerin çözümlenmesi SPSS 18.0 programından yararlanılarak yapılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde ilk olarak öğretmen adaylarına uygulanan veri toplama araçları “1=Çok Zayıf, 2=Zayıf, 3=Güçlü ve 4=Çok Güçlü” şeklinde puanlandırılmış ve değişkenlere ait frekans, yüzde, aritmetik ortalama ve standart sapma gibi betimsel istatistikler ele alınmıştır. Öğretmen adaylarının çeşitli özelliklerine göre yapılan karşılaştırmalar ise frekans ve yüzde dağılımları üzerinden gerçekleştirilmiştir.

3. BULGULAR

Araştırmanın birinci alt problemi “Öğretmen adaylarının ön plana çıkan liderlik stillerine ait nasıl bir dağılım vardır?” biçimindedir. Bu alt problemin cevaplanmasına yönelik yapılan analiz sonucu ulaşılan öğretmen adaylarının liderlik stillerine ait dağılımlar ve ortalamalar Tablo 2’de yer almaktadır.

Tablo 2.Öğretmen Adaylarının Liderlik Stillerine Ait Betimsel Dağılımlar

Liderlik Stilleri n Ss Liderlik Stillerinin Ön Plana Çıktığı

Kişi Sayısı (f) Kişi Sayısının Yüzdesi (%)

Yapısal Liderlik 428 16.56 (2.76) 3.74 103 24.07

İnsan Kaynaklı Liderlik 428 19.23 (3.21) 4.05 266 62.15

Politik Liderlik 428 13.48 (2.25) 4.34 53 12.38

Sembolik Liderlik 428 15.33 (2.56) 3.73 52 12.15

* Bazı öğrencilerin liderlik stillerinin puan ortalamaları birden çok stilde eşit olduğundan örneklemdeki kişi sayısı aşılmıştır.

Tablo 2’de yer alan verilere göre öğretmen adaylarının liderlik stilleri arasında 266 (%62.15) kişi ile en çok ön plana çıkan İnsan Kaynaklı Liderlik’tir. Bu liderlik stilinin ardından sırasıyla Yapısal Liderlik (103;

%24.07), Politik Liderlik (53; %12.38) ve Sembolik Liderlik (52; %12.15) stillerinin öğretmen adayları arasında ön planda geldiği görülmektedir.

“Öğretmen adaylarının ön plana çıkan liderlik stilleri; öğretmen adaylarının yaşları, cinsiyetleri, mezun oldukları lise türleri, sınıf düzeyleri ve not ortalamalarına göre nasıl bir dağılım göstermektedir?” şeklindeki araştırmanın ikinci alt probleme ilişkin betimsel analiz sonuçları ise Tablo 3, 4, 5, 6 ve 7’de verilmektedir.

Tablo 3. Öğretmen Adaylarının Yaşlarına Göre Liderlik Stillerine Ait Betimsel Dağılımlar

Liderlik Stilleri Yaş n Ss Liderlik Stillerinin Ön Plana Çıktığı Kişi Sayısı (f) Kişi Sayısı (f)

Yapısal Liderlik A. 18-19 68 16.34 3.41 13 19.12

B. 20-21 193 16.48 3.62 45 23.32

(6)

163

C. 22-23 138 16.51 3.95 35 25.36

D. 24-… 29 17.76 4.15 10 34.48

İnsan Kaynaklı Liderlik

A. 18-19 68 19.34 4.30 44 64.71

B. 20-21 193 19.42 3.76 129 66.84

C. 22-23 138 18.93 4.22 75 54.35

D. 24-… 29 19.17 4.58 18 62.07

Politik Liderlik

A. 18-19 68 13.19 4.23 7 10.29

B. 20-21 193 12.86 4.02 17 8.81

C. 22-23 138 14.22 4.80 26 18.84

D. 24-… 29 14.79 3.63 3 10.34

Sembolik Liderlik

A. 18-19 68 14.90 3.51 11 16.18

B. 20-21 193 15.20 3.57 23 11.92

C. 22-23 138 15.48 4.00 14 10.14

D. 24-… 29 16.52 3.81 4 13.79

*Bazı öğrencilerin liderlik stillerinin puan ortalamaları birden çok stilde eşit olduğundan örneklemdeki kişi sayısı aşılmıştır.

Öğretmen adaylarının liderlik stillerinin yaşlarına göre dağılımları yüzdelik değerler incelendiğinde Yapısal Liderlik Stilinin 10 kişiyle (%34.48) 24 yaş ve üzeri öğrencilerde ön plana çıktığı Tablo 3’teki verilere göre belirlenmiştir. 20-21 yaş arası öğrencilerde ise İnsan Kaynaklı Liderliğinin 129 kişi (%66.84) tarafından benimsendiği görülmüştür. Bunların yanı sıra, Politik Liderliğin 22-23 yaş arası 26 (%18.84) öğretmen adayında öne çıkmaktadır. Ayrıca, 18-19 yaş arasındaki öğretmen adaylarında en fazla öne çıkan liderlik stilinin 11 kişi (%16.18) ile Sembolik Liderlik olduğu görülmektedir.

Tablo 4. Öğretmen Adaylarının Cinsiyetlerine Göre Liderlik Stillerine Ait Betimsel Dağılımlar

Liderlik Stilleri Cinsiyet n Ss Liderlik Stillerinin Ön Plana Çıktığı Kişi Sayısı (f) Kişi Yüzdesi (%)

Yapısal Liderlik A. Erkek 154 16.55 3.73 38 24.68

B. Kadın 274 16.56 3.74 65 23.72

İnsan Kaynaklı Liderlik A. Erkek 154 18.52 3.87 82 53.25

B. Kadın 274 19.64 4.10 184 67.15

Politik Liderlik A. Erkek 154 14.45 4.40 28 18.18

B. Kadın 274 12.94 4.21 25 9.12

Sembolik Liderlik A. Erkek 154 15.55 3.60 27 17.53

B. Kadın 274 15.21 3.80 24 8.76

Tablo 4’teki yüzdelik veriler incelendiğinde, erkek öğretmen adayları arasında Yapısal (38 kişi;

%24.68), Politik (28 kişi; %18.18) ve Sembolik (27 kişi; %17.53) Liderlik Stillerinin kadın öğrenmen adaylarına oranla daha fazla ön plana çıktığı tespit edilmiştir. Kadın öğretmen adaylarında ise erkeklere kıyasla İnsan Kaynaklı Liderlik Stilinin 184 kişiyle (%67.15) daha çok benimsendiği görülmektedir.

Öğretmen adaylarının lise mezuniyet türlerine göre yüzdelik dağılımları içeren Tablo 5 incelendiğinde düz lise mezunlarında ön plana çıkan İnsan Kaynaklı Liderlik Stilinin (70 kişi; % 67.52) olduğu görülmektedir.

Sırasıyla, Meslek Lisesi mezunlarının Yapısal (16 kişi; % 34.78), Anadolu Öğrt. Lisesi mezunlarının Politik (12 kişi; % 27.27) ve Sembolik (7 kişi; % 15.91) Liderlik Stillerinin tercih edildiği görülmüştür.

(7)

164

Tablo 5. Öğretmen Adaylarının Lise Mezuniyetlerine Göre Liderlik Stillerine Ait Betimsel Dağılımlar

Liderlik Stilleri Mezuniyet n Ss Liderlik Stillerinin Ön Plana Çıktığı Kişi Sayısı (f) Kişi Sayısı (f) Yapısal Liderlik

A. Düz Lise 117 16.92 3.55 25 21.37

B. Anadolu Lisesi 159 16.20 3.77 38 23.90

C. And. Öğ. Lisesi 44 15.41 4.08 9 20.45

D. Süper Lise 62 17.02 3.81 15 24.19

E. Meslek Lisesi 46 17.35 3.36 16 34.78

A. Düz Lise 117 19.74 3.80 79 67.52

B. Anadolu Lisesi 159 19.30 3.82 98 61.64

C. And. Öğ. Lisesi 44 17.11 5.43 20 45.45

D. Süper Lise 62 19.71 4.22 39 62.90

E. Meslek Lisesi 46 19.11 3.06 30 65.22

Politik Liderlik

A. Düz Lise 117 13.26 4.65 15 12.82

B. Anadolu Lisesi 159 12.94 4.15 14 8.81

C. And. Öğ. Lisesi 44 14.23 4.59 12 27.27

D. Süper Lise 62 14.31 4.01 6 9.68

E. Meslek Lisesi 46 14.13 4.13 5 10.87

Sembolik Liderlik

A. Düz Lise 117 15.46 3.44 11 9.40

B. Anadolu Lisesi 159 15.09 3.73 22 13.84

C. And. Öğ. Lisesi 44 15.02 3.81 7 15.91

D. Süper Lise 62 15.87 4.09 6 9.68

E. Meslek Lisesi 46 15.39 3.89 6 13.04

Tablo 6’daki öğretmen adaylarının sınıf düzeylerine göre liderlik stillerine ait yüzdelikler incelendiğinde 2. sınıf öğrencilerinde İnsan Kaynaklı Liderlik Stilinin(75 kişi; % 69.44) öne çıktığı aynı zamanda Sembolik Liderlik Stilinin(15 kişi; % 13.89) tercih edildiği tespit edilmiş, 4. sınıf öğrencilerinde Yapısal (27 kişi, % 26.21), 3. sınıf öğrencilerinde Politik (20 kişi; % 17.54)Liderlik Stillerinin benimsendiği görülmüştür.

Tablo 6. Öğretmen Adaylarının Sınıf Düzeyleri Göre Liderlik Stillerine Ait Betimsel Dağılımlar

Liderlik Stilleri Sınıf n Ss Liderlik Stillerinin Ön Plana Çıktığı Kişi Sayısı (f) Kişi Sayısı (f) Yapısal Liderlik

A. 1. Sınıf 103 16.46 3.69 24 23.30

B. 2. Sınıf 108 16.22 3.42 24 22.22

C. 3. Sınıf 114 16.75 3.92 28 24.56

D. 4. Sınıf 103 16.79 3.91 27 26.21

A. 1. Sınıf 103 19.17 4.12 64 62.14

B. 2. Sınıf 108 19.55 3.33 75 69.44

C. 3. Sınıf 114 19.10 4.47 69 60.53

D. 4. Sınıf 103 19.13 4.20 58 56.31

Politik Liderlik

A. 1. Sınıf 103 13.37 4.19 12 11.65

B. 2. Sınıf 108 12.66 3.83 7 6.48

C. 3. Sınıf 114 13.93 4.54 20 17.54

D. 4. Sınıf 103 13.97 4.66 14 13.59

Sembolik Liderlik

A. 1. Sınıf 103 14.87 3.56 14 13.59

B. 2. Sınıf 108 15.14 3.21 15 13.89

C. 3. Sınıf 114 15.72 3.85 12 10.53

D. 4. Sınıf 103 15.55 4.21 10 9.71

(8)

165 Not ortalamalarına göre oluşan yüzdeliklere göre liderlik stillerine ait verilerin yansıtıldığı Tablo 7’de, öğretmen adaylarının not ortalamaları 1.06-2.78 arası olan öğrencilerde İnsan Kaynaklı Liderlik Stilinin (137 kişi, % 65.55) ve Politik Liderlik Stilinin (32 kişi; % 15.31) daha çok benimsendiği, not ortalaması 2.79-3.90 arası olan öğrencilerin ise Yapısal (63 kişi; % 28.77) ve Sembolik (27 kişi; %12.33) Liderlik Stillerini benimsedikleri görülmüştür.

Tablo 7. Öğretmen Adaylarının Not Ortalamalarına Göre Liderlik Stillerine Ait Betimsel Dağılımlar

Liderlik Stilleri Not

Ortalaması n Ss Liderlik Stillerinin Ön Plana Çıktığı Kişi Sayısı (f) Kişi Sayısı (f)

Yapısal Liderlik A. 1.06-2.78 209 16.23 3.65 40 19.14

B. 2.79-3.90 219 16.87 3.80 63 28.77

İnsan Kaynaklı Liderlik A. 1.06-2.78 209 19.39 3.86 137 65.55

B. 2.79-3.90 219 19.09 4.22 129 58.90

Politik Liderlik A. 1.06-2.78 209 13.56 4.50 32 15.31

B. 2.79-3.90 219 13.41 4.18 21 9.59

Sembolik Liderlik A. 1.06-2.78 209 15.48 3.50 25 11.96

B. 2.79-3.90 219 15.18 3.93 27 12.33

4. SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERILER

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde öğrenim gören öğretmen adaylarının liderlik stillerine ait veriler incelendiğinde sırasıyla Liderlik Stilleri’ne ait frekansların İnsan Kaynaklı Liderlik Stili’nde f=266 (%62.15), Yapısal Liderlik Stili için f=103 (%24.07), Politik Liderlik’te f=53 (%12.38) ve Sembolik Liderlik Stili içinf=52 (%12.15)şeklinde dağılım gösterdiği görülmektedir. Alanyazında Bolman ve Deal’ın (1991) tanımladığı liderlik stillerini temele alarak öğretmen adaylarının liderlik stillerini konu edinen başka bir çalışmaya rastlanmasa da, Thomas (2002) tarafından okul yöneticilerinin liderlik stillerini belirlemek amacıyla gerçekleştirilen ve Semiz’in (2011) ortaöğretim öğrencilerinin liderlik stillerini ortaya koyduğu çalışmaların sonuçları yapılan araştırmanın bulgularıyla paralellik göstermektedir. Öğretmen adaylarının dahil oldukları tüm eğitim süreçlerinde yaşanılan sorunların büyük bölümünün öğretmen-öğrenci, öğrenci-yönetici vb. insanlar arası ilişkilerden kaynaklanması öğretmen adayları arasında insan kaynaklı liderlik stilinin daha ön planda yer almasının nedeni olduğu düşünülebilir.

Araştırma kapsamında incelenen yaş değişkenine göre İnsan Kaynaklı Liderlik Stilinde 266 kişi arasından 129 öğretmen adayı (%66.84) ile en çok kişi 20-21 yaş arasındadır. Yapısal Liderlik Stilinde 103 kişi içinden 45 öğretmen adayı (%23.32) 20-21 yaş arasında, Politik Liderlik Stilinde 53 öğretmen adayı arasından 26 kişi (%18.84) 22-23 yaş arasında ve Sembolik Liderlik Stilinde 52 öğretmen adayından 23 (%11.92) kişi 20- 21 yaş aralığındadır. Yaş faktörünün değişken olarak kullanıldığı çalışmalardan Dereli (2003) ve Mcardle’ye (2008) ait olanlarda insan kaynaklı liderlik stili dışındaki tüm liderlik stillerinin yaşı büyük olan kişiler arasında daha fazla ön plana çıktığı belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının yaşa bağlı olarak artan tecrübeleri sayesinde farklı tür problemleri çözme aşamasında değişik liderlik stillerine uygun davranışlar göstermelerinin böyle bir sonucun ortaya çıkmasına yol açtığı söylenebilir.

(9)

166

Öğretmen adaylarının cinsiyetlerine göre kadın öğrencilerin erkek öğrencilere kıyasla İnsan Kaynaklı Liderlik Stili (184 kişi; %67.15) ve Yapısal Liderlik Stilinin (65 kişi; %23.72) daha fazla ön plana çıkmıştır.

Erkek öğretmen adaylarında ise Politik Liderlik Stili (28 kişi; %18.18) ve Sembolik Liderlik Stilinin (27 kişi;

%17.53) önde olduğu görülmüştür. Mcardle (2008) tarafından yapılan çalışmada ise, üniversite bünyesinde görev yapan akademik liderlerin stillerinde en belirgin farklılığa Sembolik Liderlik üzerinde neden olsa da, cinsiyetin anlamlı bir farklılığa neden olmadığı belirtilmiştir. Bu duruma kadınların karar mekanizmalarında duygusal tutumların, erkeklerde de politik ve simgesel eğilimlerin önde olmasının neden olduğu söylenebilir.

Öğretmen adaylarının mezun oldukları ortaöğretim kurumlarının türlerine göre; Yapısal (38 kişi;

%23.90), İnsan Kaynaklı (98 kişi; %61.64) ve Sembolik (22 kişi; %13.84) Liderlik Stillerinin Anadolu Liselerinden mezun olanlarda, Politik Liderlik Stilinin ise (15 kişi; %12.82) Düz Liselerden mezun olanlarda daha baskın olduğu tespit edilmiştir. Bolman ve Deal’ın (1991) geliştirdikleri liderlik stillerinin öğretmen adaylarının bir önceki mezuniyetlerine göre incelendiği herhangi bir çalışmaya yapılan alanyazın taramasında rastlanılmamıştır. Genel olarak düz liselerdeki eğitimci ve öğretmen sayılarının fazla olması nedeniyle bu liselerden mezun öğretmen adaylarının çok farklı özelliklere sahip kişilerle etkileşimde bulunmaları politik liderliğe uygun davranışlar sergilemelerini sağladığı ifade edilebilir.

Sınıf düzeyi değişkenine göre ortaya çıkan sonuç; Yapısal (28 kişi; %24.46) ve Politik (20 kişi; %17.54) Liderlik Stilinin 3. sınıf, İnsan Kaynaklı (75 kişi; %69.44) ve Sembolik (15 kişi; %13.89) Liderlik Stilinin 2.

sınıf düzeyindeki öğretmen adayları arasında öne çıktığı belirlenmiştir. Semiz (2011) tarafından yapılan çalışmada da, ortaöğretim öğrencilerinden sınıf düzeyi büyük olanlarda Yapısal Liderlik Stiline uygun davranışların daha fazla gösterildiği dile getirilmiştir. Bu durum; üst sınıflarda bulunan öğretmen adaylarının staj ve benzeri uygulamalarla meslek hayatına dair daha fazla deneyim edinmeleri, görev alanları oluşturacak olan okullardaki mevcut yapıdan etkilendikleri ve böylece daha fazla Yapısal ve Politik Liderlik Stiline uygun davranmaya başladıkları şeklinde yorumlanabilir.

Öğretmen adaylarının not ortalamalarına göre liderlik stilleri incelendiğinde ise, not ortalaması 1.06- 2.78 arası olan öğretmen adaylarında İnsan Kaynaklı Liderlik Stili(137 kişi; %65.55) ve Politik Liderlik Stilinin (32 kişi; %15.31) öne çıktığı görülmüştür. Not ortalaması 2.79-3.90 arasında olan öğretmen adaylarının Yapısal Liderlik Stili(63 kişi, %28.77) ve Sembolik Liderlik Stilini(27 kişi; %12.33) benimsedikleri tespit edilmiştir.

Alanyazında öğretmen adaylarının not ortalamalarını değişken olarak alan ve liderlik stillerini konu edinen herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Fakat Somar’ın (2009) çalışmasında öğretmenlerin benimsedikleri liderlik stillerinin öğrenci başarısı ile ilişkili olduğu belirtilmiştir. Akademik başarı düzeyi diğerlerine oranla daha yüksek olan öğretmen adaylarında iş bölümüne ve rollerdeki sorumluluklara odaklanan Yapısal Liderlik Stilinin ve gerçekleştirilen faaliyetleri anlamada ve açıklamada belirsizliği aza indirgeme amacındaki Sembolik Liderlik Stiline olan yatkınlığa, bu öğrencilerin gerçekleştirdikleri aktivitelerin içeriği kadar biçimselliğine de önem vermelerinden kaynaklandığı ifade edilebilir.

Tüm bu bilgiler doğrultusunda öğretmen adaylarının liderlik stilleri konusunda ortaya konulan öneriler ise aşağıdaki gibidir:

(10)

167

• Öğrencilere dahil oldukları eğitim süreçlerinde, çevresindeki farklı kişilikleri olan bireylerle daha etkin iletişim kurabilmeleri ve karşılaştıkları sorunları giderme aşamasında gerekli bilgi birikimini sağlamak amacıyla dile getirilen tüm liderlik stillerinin birlikte kullanımının gerekliliği aktarılabilir.

• Öğretmen adaylarının farklı liderlik stillerindeki davranışları gerekli durumlarda gösterebilmelerinin sağlanabilmesi adına, erken eğitim kademelerinde de farklı liderlik stillerine yönelik öğretim içerikleri sunulmalıdır.

• Karşılaşılan çeşitli problemlerin çözümü sürecinde duygular kadar politik tutumların ve sembolik yapıların kullanımının da üretilen çözümlerin etkinliğini arttırabileceği bilinci öğretmen adaylarına kazandırılmalıdır.

• Öğretmen adaylarının eğitim fakültesi öncesinde ortaöğretimlerini sağlayan liselerde farklı türdeki liderlik davranışlarını kazanabilecekleri öğrenim yaşantıları mevcut eğitim programlarına entegre edilebilir.

• Hizmet öncesi eğitim dönemlerinde çeşitli akademik başarı düzeylerinde bulunan öğretmen adaylarının dört farklı liderlik stilleri kapsamında yer alan davranış türlerini birlikte kullanabilmenin problem çözme açısından önemini benimsetecek eğitim aktivitelerine katılımları sağlanmalıdır.

KAYNAKLAR

Bartol, K. M. ve Martin, D. C. (1991). Management. New York: McGraw Hill.

Bilir, F. P. (2005). Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü’nün örgüt iklimi ve çalışanların katılımla ilgili algılamaları. Yayınlanmamış doktora tezi. Çukurova Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Adana.

Bolman, L. G. ve Deal, T. G. (1991). Reframing organizations. Artistry, choice and leadership. San Francisco: Jossey-Bass.

Bresctick, E. (1999). Yönetim düşüncesinin evriminde liderliğin gelişimi ve dönüşümcü liderlik ve bir uygulama örneği. Yayınlanmış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü,

Bursalıoğlu, Z. (2008). Okul yönetiminde yeni yapı ve davranış. Ankara: PegemA Yayıncılık.

Can, H. (2002). Organizasyon ve yönetim. Ankara: Siyasal Yayınevi.

Çelik, V. (2007). Eğitimsel liderlik. Ankara: PegemA Yayıncılık.

Dereli, M. (2003). A survey research of leadership styles of elementary school principles.

Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Ankara.

Drucker, P. F. (1996). 21. yüzyıl için yönetim tartışmaları (Çev: T. Bahçıvangil ve G. Gorbon). İstanbul:

Epsilon Yayıncılık.Ankara.

Erçetin, Ş. (2000). Lider sarmalında vizyon. İstanbul: Nobel Yayınevi.

Karasar, N. (2007). Bilimsel Araştırma Yöntemi (17. Baskı). Ankara: Nobel Yayınevi.

Kılınç, K. (2009). Dershane ve ilköğretim öğretmenlerinin algılarına göre yöneticilerinin liderlik stilleri: İstanbul ili Anadolu yakası örneği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

(11)

168

Mcardle, M. K. (2008). Leadership orientations of community college presidents and the administrators who report to them: a frame analysis. Unpublished doctoral dissertation, University of Central Florida, College of Education, Florida.

Meyerson, H. (2002). Today’s teens-tomorrow’s leaders: Instructors manual. Dallas-Texas: The Confidence Center.

Özer, B. (1998). Öğrenmeyi Öğretme, Eğitim Bilimlerinde Yenilikler, H. Ayhan (Ed.) İlköğretim Öğretmenliği Lisans Tamamlama Programı (ss. 146-164). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.

Semiz, H. (2011). Ortaöğretim öğrencilerinde sporun liderlik üzerine etkisi: Hendek örneği.

Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.

Somar, A. (2009). Ortaöğretimde matematik öğretmenlerinin liderlik stillerinin öğrencilerin matematik dersindeki başarı ve tutumu üzerine etkileri. Yayınlamamış yüksek lisans tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.

Thomas, K. (2002). Perceptions regarding leadership orientations of local school board chairpersons in the Commonwealth of Virginia. Unpublished doctoral dissertation, State University, Faculty of Virginia Polytechnic Institute, Virginia.

Tüysüz, B. (2007). Öğrenci liderliği programının 6. sınıf öğrencilerinin liderlik rolleri ve davranışlarına etkisinin incelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Vandenberghe, R. (1995). Creative management of a school: A matter of vision and daily interventions.

Journal of Educational Administration, 33(2), 31-51.