TACİKİSTAN TEKSTİL SEKTÖRÜ 2016

(1)

DUŞANBE TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ

TACİKİSTAN TEKSTİL SEKTÖRÜ

2016

(2)

1

İçindekiler

I- GİRİŞ ... 2

II- ÜLKE EKONOMİSİNİN GENEL DEĞERLENDİRİLMESİ ... 3

Genel Ekonomik Görünüm ... 3

Türkiye ile Ekonomik İlişkiler ... 4

Avrasya Ekonomik Birliği ve Tacikistan ... 5

III- SEKTÖRÜN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ ... 6

Sektörün Tanımı ... 6

Sektörün Yapısı ve Özellikleri ... 6

Sektörün Finansmanı... 8

Sektörde Uygulanan Politika Stratejileri ... 9

Üretim, Pazar ve Talep Durumu ... 10

Elektrik, Akaryakıt ve Ücretler ... 11

IV. SEKTÖRÜN DIŞ TİCARET İLİŞKİLERİ ... 12

Tacikistan’ın Tekstil Sektöründe İthalatı ... 12

Tacikistan’ın Tekstil Sektöründe İhracatı ... 13

Türkiye ile Ticarette Tekstil Sektörü ... 14

Yabancı Sermaye Durumu ... 15

Tekstil Sektöründe Gümrük Tarifeleri ve Referans Fiyatlar ... 16

V. SONUÇ ... 17

Tespit Edilen Bulgular ... 17

M.Porter Modeline Göre Tacikistan Tekstil Sektörü ... 17

SWOT Analizi ... 19

Ülkemiz Yönünden Sektörün Önemi ... 20

GÖRÜŞ ve ÖNERİLER ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış. VI. EKLER ... 22

EK 1: Tacikistan’ın Tekstil Dış Ticaret Verileri (2015, $) ... 22

Ek 2: Tacikistan’da Tekstil Ürünlerine Uygulanan Referans Fiyatlar (2015, $) ... 27

EK-3: Tacikistan’daki Başlıca Tekstil Firmaları ... 33

VII. KAYNAKÇA ... 34

(3)

2

I- GİRİŞ

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nden (SSCB) bağımsızlığını 9 Eylül 1991 tarihinde ilan eden Tacikistan, denize erişimi olmayan dağlık bir coğrafyaya sahip olup, 1992-1997 yılları arasında ülkede yaşanan iç savaşın ekonomik altyapı üzerindeki olumsuz etkilerini gidermek ve küresel piyasalarla entegrasyonunu sağlamak amacıyla hafif sanayi, tarım ve enerji ağırlıklı bir kalkınma modeli izlemektedir.

SSCB zamanında, tekstil alanında Birliğin en güçlü Sovyetlerinden birisi olan Tacikistan, ülkede pamuk üretiminin yaygın olmasının da etkisiyle tekstil sektörünün gelişimine ve bu sektörde ülkeye yabancı yatırımcı çekilmesine önem vermektedir.

Bu rapor ile Tacikistan’ın tekstil sektöründeki fırsatları ve riskleri hakkında firmalarımızı bilgilendirmek ve tekstil sektöründe Tacikistan ile ticaret ve/veya ülkeye yatırım yapmak isteyen firmalarımıza genel bir çerçeve sunulması amaçlanmaktadır.

Tacikistan verileri ile ülkemiz verilerinin uyumsuz olması ve ITC Trade Map gibi mirror data kullanan veri bankalarında sağlıklı güncel verilere ulaşılamaması nedeniyle, rapor kapsamında kullanılan verilerde tutarlılığın sağlanmasını teminen Tacikistan İstatistik Komitesi, Tacikistan Milli Bankası ve Tacikistan Gümrük Komitesinin kaynakları esas alınmıştır.

(4)

3

II- ÜLKE EKONOMİSİNİN GENEL DEĞERLENDİRİLMESİ

Genel Ekonomik Görünüm

Tacikistan ekonomisi; gelişmemiş üretim kapasitesine ve düşük GSYİH’ye sahip, yurt dışında çalışan Tacik işçilerin ülkeye transfer ettikleri işçi dövizlerine bağımlı olan, projelerin finansmanı açısından donör kuruluşların ve uluslararası teknik yardım kuruluşlarının hibelerine ihtiyaç duyan ve iç pazar taleplerinin karşılanması için ithalata bağımlı olan bir ekonomik görünüm arz etmektedir.

Uluslararası Para Fonu (IMF) verilerine göre Tacikistan, 2015 yılı GSYİH sıralamasında 191 ülke arasında 143’üncü sırada yer almaktadır. Tacikistan’ın GSYİH’sı 2015 yılında 48,4 milyar Somoni (yaklaşık 7,8 milyar Dolar) olarak gerçekleşmiştir. Söz konusu GSYİH’ya en büyük katkıyı %22 ile tarım sektörü yapmıştır. Ülke topraklarının %93’ü dağlık arazi olup; 8,3 milyonluk nüfusun

%74’ü kırsal alanda yaşamaktadır. İmalat sektörünün GSYİH’daki payı ise enerji sektörüyle birlikte %13 düzeyinde kalmıştır. Bu çerçevede Tacikistan ekonomisi imalat sektörünün zayıf olduğu ve tarıma dayalı bir yapıya sahiptir.

Tacikistan ekonomisinin en önemli gelir kaynağını Rusya’da çalışan Tacik işçilerin ülkeye gönderdikleri dövizler oluşturmaktadır. Söz konusu dövizler 2014 yılında ülke GSYİH’nın

%42’sine tekabül etmiştir. Ücretlerin düşük olduğu ülkede hane halkı geliri işçi dövizlerinden oluşmaktadır. 2013 yılında 4,2 milyar Dolar olan işçi dövizleri 2014 yılında 3,8 milyar Dolara gerilemiştir. 2015 yılında ise işçi dövizlerinde ABD Doları bazında %33 oranında bir düşüş yaşanmıştır.

Rusya’da çalışan Tacik işçilerin ülkeye gönderdikleri işçi dövizleri Rus Rublesi olarak transfer edilmektedir. Bu çerçevede 2015 yılında Rublede yaşanan değer kaybı, ülkenin en önemli geliri olan işçi dövizlerinin de azalmasına neden olmuştur. Nitekim 2015 yılında petrol fiyatlarındaki düşüş ve yaptırım kararları nedeniyle Rublenin ABD Doları karşısındaki değer kaybı Tacikistan’ı da doğrudan etkilemiştir.

Ülke ekonomisinin yeterli geliri üretememesi nedeniyle altyapı projelerinin gerçekleştirilmesi, kurumsallaşmanın tesisi ve reform paketlerinin hayata geçirilmesi için gerekli olan finansman donör ülkelerin ve uluslararası kuruluşlarının hibe ve kredileriyle finanse edilmektedir.

2015 yılında Tacikistan’ın toplam ithalatı 2014 yılına göre % 21 oranında düşüş göstererek 3,4 milyar Dolar olarak gerçekleşmiş ve Türkiye, Tacikistan’ın en fazla ithalat yaptığı dördüncü ülke olmuştur. Ülkenin en fazla ithal ettiği ürünler mineral maddeler (%17), elektrikli makineler (%15) ve bitkisel ürünler (%11) olmuş; ithalatın GSYİH’ya oranı %44 seviyesine ulaşmıştır.

Tacikistan’ın en önemli gelir kalemi olan işçi dövizlerinde yaşanan düşüş ve ulusal para birimi olan Somoni’deki değer kaybı nedeniyle hane halkı geliri ve satın alma gücü azalmış, bu durum ülkenin ithalatını da doğrudan etkilemiştir. Bu kapsamda Tacik Somonisi de ABD Doları karşısında 2015 yılında %31,6 oranında değer kaybetmiştir. Bu durum ülkedeki temel tüketim maddelerinin fiyatlarında %40’a varan artışlara neden olmuştur.

(5)

4

Türkiye ile Ekonomik İlişkiler

Türkiye-Tacikistan İkili Ticaret Verileri (1000 $)

Yıl İhracat Değişim % İthalat Değişim % Hacim Denge

2012 234,947 36.1 345,178 6.4 580,125 -110,231

2013 283,620 20.7 371,358 7.6 654,978 -87,738

2014 277,384 -2.2 160,947 -56.7 438,331 116,437 2015 162,929 -41.3 203,760 26.6 366,689 -40,832

2015 yılında ülkemizin Tacikistan’a ihracatı 2014 yılına göre %41,3 oranında düşüş göstererek 162,9 milyon Dolar; Tacikistan’dan ithalatı 2014 yılına göre %26,6 oranında artış göstererek

%203,7 milyon Dolar; ikili ticaret hacmi 366,7 milyon Dolar olarak gerçekleşmiş ve ticaret dengesi ülkemiz aleyhine 40,8 milyon Dolar olmuştur. Ülkemizin Tacikistan’a ihracatının %51’ini nihai tüketim malları, %37’sini ara mallar ve %11’ini yatırım malları oluşturmuştur. Bu çerçevede hane halkının satın alma gücünde yaşanan düşüş, Tacikistan’a ihracatımızın yapısı dolayısıyla, ihracatımızda ciddi bir düşüşe neden olmuştur.

Alüminyum ve pamukta ülkemizin önemli tedarikçi ülkeleri arasında yer alan Tacikistan’da söz konusu malların üretimindeki ve ihracatındaki artış ülkemizin Tacikistan’dan ithalatını arttırmaktadır. 2015 yılında ülkemizin Tacikistan’dan ithalatında işlenmemiş alüminyumun payı

%79,5 olurken pamuğun payı %18,6 olmuştur. Her iki ürün Tacikistan’dan toplam ithalatımızın

%98,1’ini teşkil etmiştir.

Tacikistan İstatistik Komitesi verilerine göre Türkiye Tacikistan’ın ihraç ettiği pamuğun %35’ini alarak Tacikistan’ın en fazla pamuk ihraç ettiği ülke olmuş, ayrıca 2015 yılında Tacikistan’ın dördüncü ticaret ortağı konumunu korumuştur.

Öte yandan, iki ülke arasındaki ticari ilişkilerin geliştirilmesine yönelik yasal alt yapı gerekli anlaşmaların imzalanması suretiyle tamamlanmıştır.

İki ülke arasındaki ticari ve ekonomik geliştirilmesini amaçlayan “Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması” 08/04/1996 tarihinde imzalanmış ve söz konusu Anlaşma ile tesis edilen Türkiye- Tacikistan Karma Ekonomik Komisyonunun (KEK) VIII. Dönem Toplantısı 29-30 Kasım 2012 tarihlerinde Ankara’da düzenlenmiştir. Dokuzuncu Dönem KEK Toplantısının ise 2016 yılının üçüncü çeyreğinde gerçekleştirilmesi öngörülmektedir.

Öte yandan, “Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Çift Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması”

06/05/21996 yılında imzalanarak 26/12/2001 tarihinde yürürlüğe girmiş; ayrıca “Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunmasına İlişkin Anlaşma” da 06/05/1996 tarihinde imzalanarak 30/07/1997 yılında yürürlüğe girmiş bulunmaktadır.

Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Bilgi Sistemi

(6)

5

Avrasya Ekonomik Birliği ve Tacikistan

Üye ülkelerin küresel pazarda etkinliğinin arttırılması amacıyla kurulan ve 1 Ocak 2015 tarihinden itibaren hayata geçirilen Avrasya Ekonomik Birliğinin (AEB) üyeleri hâlihazırda Ermenistan, Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan ve Rusya’dır. Söz konusu Birliğin düzenleyici organı olarak teşkil edilen Avrasya Birliği Komisyonu; gümrük vergileri, makroekonomik politikalar, rekabet politikaları, teşvikler, enerji politikaları, ulaştırma politikaları, emek piyasaları ve mali piyasalar başta olmak üzere birçok ekonomik alanda yetkilendirilmiştir.

Söz konusu Birliğin etkinliğinin ve üye sayısının arttırılması amacıyla 2014 yılından itibaren Rusya’nın Tacikistan üzerindeki etkisi artmaktadır. Özellikle Rusya’da çalışan Tacik işçilerin ülke ekonomisine katkıları ve Rusya’nın Tacikistan üzerindeki ekonomik ve siyasi etkisi Tacikistan’ın Birliğe üye olmasının itici gücünü teşkil etmektedir.

Öte yandan, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmomali Rahmon söz konusu Birliğe üye olunmasının Tacikistan ekonomisine etkilerinin araştırılması için talimat vermiş ve bir uzmanlar heyeti oluşturulmuştur. Tacikistan’ın AEB’ye üyelik konusundaki nihai kararı açıklanmamış olup, Tacik kurumların söz konusu üyeliğe ilişkin görüşleri değerlendirilmektedir.

Tacik uzmanlara göre Tacikistan’ın AEB üyesi olması sayesinde; üye ülkeler arasında kurulacak olan tek işgücü pazarına Tacik işçilerin girişi kolaylaşacak; Birlik üyesi olan ülkelerin Tacikistan’a yapacakları yatırım artacak; yatırımların artmasına paralel olarak ülke içindeki üretim miktarı yükselecek ve hidrokarbon kaynaklar açısından zengin olan AEB üyelerinden petrol vb.

hidrokarbon ürünlerin ithalat maliyeti düşecektir.

Öte yandan, Tacikistan’ın AEB üyeliğine olumsuz yaklaşmasının nedenleri arasında; Tacikistan’ın gümrük gelirlerinin düşecek olması ve AEB üyesi olmayan Çin ile ticaretin söz konusu üyelikten olumsuz etkilenecek olması yer almaktadır. Ayrıca Tacik politikacılar, AEB’de Rusya’nın baskın konumu nedeniyle, Tacikistan’ın AEB’ye üye olması halinde ülkenin Rusya’ya olan bağımlılığının artacağına ve özellikle dış politika alanında alternatif siyaset izlenmesinin imkânsız olacağına vurgu yapmaktadır.

(7)

6

III- SEKTÖRÜN YAPISI VE ÖZELLİKLERİ

Sektörün Tanımı

Hazır giyim sektörünün tedarik zinciri içinde yer alan tekstil sektörü geniş bir ürün yelpazesine sahip bulunmaktadır. Tacikistan’da sektörel yayınların bulunmaması nedeniyle tekstil sektörü en geniş şekliyle tanımlanmaktadır. Bu kapsamda Gümrük Tarife İstatistik Cetvelinin 50-63 arası fasıllarındaki veriler rapor kapsamına alınmıştır.

Sektörün Yapısı ve Özellikleri

1991 yılında SSCB’den ayrılarak bağımsızlığını ilan eden Tacikistan, SSCB döneminde Birliğin tekstil hammaddesi tedarikçisi olarak ön plana çıkmıştır. SSCB döneminin ardından 1992-1997 yılları arasında ülkede yaşanan iç savaş döneminde ise ülkenin sanayi alt yapısı zarar görmüştür.

Nitekim iç savaşın yaşandığı 1992-1997 yılları arasında ülkedeki tekstil sektörünün birçok alt dalındaki üretim miktarında ciddi düşüşler yaşamıştır. Yine de SSCB zamanındaki deneyim, Tacikistan Cumhuriyetinin tekstil sektöründeki alt yapısını oluşturması açısından önem taşımaktadır.

0.0 20.0 40.0 60.0 80.0 100.0 120.0 140.0

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Tacikistan'da Bazı Malların Üretim Miktarı

Örgü Kıyafet (milyon adet) Pamuk Dokuma (milyon m²) İpek Dokuma (milyon m²) Halı (milyon m²)

Çorap (milyon çift)

Kaynak: Tacikistan İstatistik Komitesi

(8)

7

Bağımsızlık döneminde sanayi üretiminin gelişmediği Tacikistan’da ekonomi tarım ağırlıklı bir görünüm arz etmekte olup, en önemli tarımsal ürün olarak pamuk ön plana çıkmaktadır. 2014 yılında ülkede 178 bin hektarlık alanda 373 bin

ton pamuk üretimi

gerçekleştirilmiştir. 2015 yılında Tacikistan dünyanın en fazla pamuk üretimi yapan on sekizinci ülkesi olmuştur.¹

Tekstil sektöründe hammadde olarak kullanılan pamuk, Tacikistan’ın tarım sektörü içinde büyük önem taşımaktadır. 2014 yılı verilerine göre ülkedeki toplam tarım arazilerinin %29’u buğday üretimine ayrılmışken, %21’inde de pamuk yetiştirilmektedir.

İstihdam açısından ise, 2015 yılında toplam istihdamın %45’ini tarım sektörü sağlamıştır. Ayrıca tekstil

sektörünün de içinde

değerlendirildiği imalat sektörünün istihdamdaki payı %5 olarak gerçekleşmiştir. İstihdam yaratan etkisi de göz önünde bulundurularak, pamuk üretimin geliştirilmesi ve ham pamuktan nihai tekstil ürününe geçilmesine önem verilmektedir.

Tacikistan tekstil sektörü; pamuk ipliği ve dokuma ağırlıklı bir yapıya sahiptir. Ülkede faaliyet gösteren firmalar genellikle küçük ölçekli işletmeler olup; üretim, kalifiye işçi ve teknoloji eksikliği nedeniyle kumaş aşamasından sonra nihai ürün haline getirilen mallar sınırlıdır. Sektörde faaliyet gösteren firmalar genellikle SSCB zamanından kalma binalarda 10-15 yıllık makinelerle üretim gerçekleştirmektedir. 2015 yılı itibariyle tekstil sektöründe faaliyet gösteren toplam 196 üretim tesisinin 124’ü küçük giyim atölyelerinden oluşmaktadır.

1www.indexmundi.com 335

453

515 537 557

448 438 420

353296 310

416 417 393373

0 100 200 300 400 500 600

Tacikistan'ın Pamuk Üretimi (1.000 ton)

4,137 4,187 4,272 4,330

1,981 1,956 1,957 1,946

240 239 227 223

0 1,000 2,000 3,000 4,000 5,000

2012 2013 2014 2015

Tacikistan İstihdam Verileri (1.000 kişi)

Toplam İstihdam Tarım Sektörü İmalat Sektörü Kaynak: Tacikistan İstatistik Komitesi

(9)

8

2015 Yılı İtibariyle Tacikistan Tekstil Sektörü Alt Yapısı²

Tür Miktar Yeni

Fabrika

Teknolojik Ekipmanlar

Yeni Eski+Yeni Kapanan Dikey Tekstil Entegre

İşletmeleri

6 3 3 3 -

İplikhane 21 6 8 6 7

Örgü Fabrikası 1 - - 1 -

Çorap ve Örme Tesisleri 4 3 3 - 1

Orta ve Büyük Ölçekli Konfeksiyon İşletmeleri

40 10 10 20 10

Küçük Giyim Atölyeleri 124 60 60 51 13

Sektörde faaliyet gösteren firmalar büyük ölçüde özel teşebbüse aittir. Tekstil sektöründeki başlıca firmaların listesi EK’te sunulmaktadır.

Sektörün Finansmanı

Tacikistan ekonomisinde finansman konusu en önemli sorun olarak öne çıkmaktadır. Ülkedeki bankacılık sektörünün gelişmemiş olması ve sermaye birikiminin düşük olması nedeniyle firmaların bankalar ile çalışmasında ve kredi benzeri finansal kaynaklara erişiminde sıkıntılar yaşanabilmektedir. Ülke ekonomisinin genelinde yaşanan finansman sorunu tekstil sektörünü de etkilemektedir.

2015 yılında bankalar tarafından toplam 9,3 milyar Somoni (yaklaşık 1,4 milyar Dolar) değerinde kredi sağlanmıştır. Söz konusu kredinin %10,7’si (yaklaşık 146 milyon Dolar) tarım sektörüne ve

%24’ü (yaklaşık 328 milyon Dolar) sanayi sektörüne sağlanmıştır.

Sektörel gelişimin tamamlanamadığı Tacikistan’da birçok küçük ve orta ölçekli işletme mikro krediler aracılığıyla ticareti finanse etmektedir. 2015 yılında firmalara sağlanan toplam mikro kredi tutarı 4,4 milyar Somoni (yaklaşık 637 milyon Dolar) olmuştur. Söz konusu tutarın %23’ü tarım, %11’i ise sanayi sektörlerinde sağlanmıştır.

Tekstil sektöründe faaliyet gösteren firmalar; üretim kapasitelerini arttırmak ve teknolojik malzemeleri tedarik etmek için uzun vadeli krediler temin etmekte sıkıntılar yaşamaktadır. Kısa vadeli kredilerde ise yüksek faiz oranlarıyla (%25-32) karşılaşılmaktadır.

Tekstil firmaları için bir diğer finansal kaynak ise Tacikistan’da faaliyet gösteren uluslararası kalkınma kuruluşlarının (Asya Kalkınma Bankası, EBRD, IFC gibi) kredileridir. Ancak bu

2 Tacikistan Hafif Sanayi İşletmeleri Derneği, 2015 Kaynak: TacikistanHafif Sanayi İşletmeleri Derneği

(10)

9

kuruluşlar da genel olarak uzun vadeli krediler için en az 1 milyon Dolar kullanma şartı getirmekte olup, bu şart Tacik firmalar tarafından karşılanamamaktadır.

GSYİH, kişi başına gelir ve tasarruf oranlarının düşük olması ile birlikte halkın bankalara olan güvenin tesis edilememiş olması nedeniyle firmaların finans sektörü aracılığıyla desteklenmesinde de sıkıntılar yaşanmaktadır. Tekstil sektörünün finansmanına ilişkin ise özel bir uygulama veya devlet desteği bulunmaktadır.

Sektörde Uygulanan Politika Stratejileri

Tacikistan Hükümetinin kalkınma planlarında tekstil sektörüne, özellikle istihdam yaratan etkisi nedeniyle, öncelik verilmektedir. Ülkede pamuk tarımının yaygın olmasına rağmen, tekstil sanayiinin gelişmemiş olması nedeniyle ülkeye tekstil alanında yabancı sermaye çekilmesine ve teknoloji transferi yapılmasına önem verilmektedir.

2015 Dönemi Kalkınma Programında “İhracatta çeşitliliğin sağlanması amacına ulaşmak için birincil alüminyum işlenmesinde, tekstil sektöründe ve madencilik sanayiinin geliştirilmesinde sermaye yatırımlarının cesaretlendirilmesi için gerekli adımlar atılacaktır.” ifadesine yer verilmiş, ancak atılacak somut adımlar ifade edilmemiştir.

Tekstil sektörüne yönelik olarak Tacikistan Yönetiminin uyguladığı programlar aşağıda belirtilmektedir:

 Tacikistan’da Üretilen Pamuk İpliğinin İşlenmesi Programı,2007

 Tacikistan Cumhuriyeti Hafif Sanayi Kalkınma Programı, 2005

 Tacikistan’daki Sanayi Üretiminde Bilimsel ve Teknolojik Gelişmeler Programı, 2009

 Tacikistan Cumhuriyeti Tarın Reform Programı 2012-2020

Tacikistan’da sektörel bir destek programı bulunmamakla birlikte, hammadde olan yerel pamuğu entegre bir üretim şekline çeviren firmalara 12 yıl süre ile vergi muafiyeti sağlanmaktadır. Bu kapsamda son yıllarda ülkede küçük ölçekli işletmelerin sayısı artmıştır.

Ayrıca son olarak, ülkedeki tekstil firmalarının güçlendirilmesi amacıyla, ülke içinde pamuk lifi satışında uygulanan verginin kaldırılmasını öngören yasa tasarısı Tacikistan Parlamentosuna sunulmuştur.

(11)

10

Üretim, Pazar ve Talep Durumu

Tekstil sektöründe altyapının ve teknolojinin yetersiz olması nedeniyle üretim miktarı düşük ve ürün çeşidi sınırlıdır.

Tacikistan’da Tekstil Üretimi

Ürün Adı ^Birim ²⁰⁰⁹ ²⁰¹⁰ ²⁰¹¹ ²⁰¹² ²⁰¹³ ²⁰¹⁴ Pamuk

Lifi

Bin ton 92,4 95 103 134 112 105

Pamuk İpliği

Ton 8,217 5,227 7,001 8,964 8,320 8,720

Her çeşit Kumaş

Milyon m²

37,6 22,2 22,5 24,1 19,6 19,7

Pamuklu Kumaş

Milyon m²

36,5 20,8 21,4 22,6 18,1 18,1

Çorap Bin Çift 5,658 5,735 6,08 968 1,035 1,697

Giyim Eşyası

Milyon Somoni

75,5 96,5 121 111 124 124,3

Çocuk Giyim Eşyası

Bin Somoni

32 169 2,253 4,422 4,152 2,358

Dokuma Giyim

Bin somoni

- - - 115,3 76,3 28,4

2014 yılında 8,3 milyon olan ülke nüfusunun % 49’unu kadınlar, %51’ini ise erkekler oluşturmaktadır. Ayrıca nüfusun %73,5’i kırsal alanda yaşamaktadır. Tacik erkeklerin çalışmak için Rusya başta olmak üzere diğer ülkelere gitmesi nedeniyle kentlerde çocuk ve kadın nüfus yoğunluğu fazladır.

Ülkedeki kadınlar geleneksel kıyafet kültürünü korumakta olup, mağazacılık kültürünün yerleşmediği ülkede kıyafet alışverişi geleneksel pazarlardan (Korvon, Ganjina ve Sadberg) gerçekleştirilmektedir. Ülke genelinde faaliyet gösteren bir dağıtım şebekesi bulunmamaktadır.

Uluslararası giyim markalarının Tacikistan’da mağazaları hâlihazırda bulunmamaktadır.

Kaynak: Abdullo Mahammadiev, “Textile and Clothing Sector of Tajikistan 2015”

(12)

11

Türk markası olan Kiğılı, erkek giyim alanında faaliyet gösteren bir mağazayla faaliyetini sürdürmektedir. Ayrıca LC Waikiki firmasının 2016 yılı yaz aylarında pazara girmesi beklenmektedir.

Tacikistan’daki tekstil üretiminin yetersiz olması nedeniyle nüfusun ihtiyacı ithalat yoluyla karşılanmaktadır. 2015 yılında Tacikistan’ın 61-62 ve 63 numaralı GTİP’lerde ithalatı toplam 34,9 milyon Dolar gerçekleşmiştir.

Elektrik, Akaryakıt ve Ücretler

Kırgızistan ile birlikte Orta Asya su rezervlerinin %78’ine sahip olan Tacikistan, hidro-elektrik santralleri ve tribünleri ile bu potansiyelini hayata geçirmeye çalışmakta olup, potansiyelinin sadece %4’ünü kullanabilmektedir.

Ülkedeki elektrik enerjisi fiyatları bir devlet kuruluşu ve monopol şirket olan Barki Tojik firması tarafından belirlenmektedir.

2016 yılı itibariyle sanayi tesislerinin elektrik harcamalarında uygulanan tarife 30.6 Diram/kWh (yaklaşık 4 ABD Senti) seviyesindedir.

2016 yılında akaryakıt fiyatlarıysa 5- 5,20 Somoni/ lt (yaklaşık 64 ABD Senti) arasında değişmektedir.

İmalat sanayiinde ödenen işçi ücretleri sürekli bir artış göstererek 2015 yılında 1.056 Somoni (yaklaşık 154 Dolar) ve 2016 yılının ilk çeyreğinde de 1.110 Somoni (145 Dolar) seviyesinde gerçekleşmiştir.

2.7

4.4 4.9 4.9

5.9 7 7

9.4

0 2 4 6 8 10

Kırgızistan Tacikistan Ermenistan Azerbaycan Gürcistan Belarus Kazakistan Moldova

Elektrik Tarifeleri (Avro cent, 2013)

655

766 785 850

1056 1110

0 200 400 600 800 1000 1200

2011 2012 2013 2014 2015 2016 (I.

Çeyrek) İmalat Sektöründe Ortalama Ücretler (Somoni) Kaynak: http://www.tajhydro.tj/

(13)

12

IV. SEKTÖRÜN DIŞ TİCARET İLİŞKİLERİ

Tacikistan’ın sanayi altyapısının gelişmemiş olması ve sermaye birikiminin sınırlı olması nedeniyle, diğer ürün gruplarında olduğu gibi tekstil ürünlerinde de ülke ihtiyacı ithalat yoluyla karşılanmaktadır.

Tacikistan’ın Tekstil Sektöründe İthalatı

Tacikistan’ın Tekstil Sektörü Girdi İthalatı (2015, $)

GTİP Mal Tanımı Değer

5004 İpek ipliği 8,462

5007 İpek veya ipek döküntilerinden dokunmuş mensucat 2,910

5101 Yün ve yapağı 1,805

5105 Yün- İnce veya kaba hayvan kılları 17,250

5109 Yün veya ince hayvan kıllarından iplikler 1,506

5111 Karde edilmiş yün ve ince hayvan kıllarından dokunmuş mensucat 68,105 5112 Taranmış yünden ve ince hayvan kıllarından dokunmuş mensucat 156,900

5201 Pamuk (karde edilmemiş veya penyelenmemiş) 140,950

5202 Pamuk döküntüleri 2,890

5203 Pamuk (karde edilmiş veya penyelenmiş) 12,750

5204 Pamuktan dikiş iplikleri 272,640

5207 Pamuk ipliği (perakende olarak satılacak halde) 3,276

5208 Pamuklu mensucat 163,490

5209 Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle %85 veya daha fazla pamuk) 30,171 5210 Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle %85 veya az pamuk) 38,573 5211 Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle %85 veya az pamuk içeren) 178,862

5212 3'lü veya 4'lü dimi (kırık dimi dahil) 1,050,463

5301 Keten 74

5303 Jüt ve bitki iç kabuklarının dokumaya elverişli diğer lifleri 370

5306 Keten iplikleri 363

5307 Jüt ipliği veya diğer bitki iç kabuklarının dokumaya elverişli liflerinden iplikler 650,152

5309 Ketenden dokunmuş mensucat 5,700

5310 Jütden veya diğer bitki iç kabuklarının dokumaya elverişli liflerinden mensucat 809 5311 Dokumaya elverişli diğer bitki liflerinden dokunmuş mensucat 842

5401 Sentetik ve suni filamentler 426,906

5402 Sentetik ve suni filamentler 1,021,045

5501 Sentetik filament demetleri 9,882

5503 Sentetik devamsız lifler (karde edilmemiş/taranmamış) 6,389

5506 Sentetik devamsız lifler (karde edilmiş/taranmış) 3,717

5508 Sentetik ve suni devamsız liflerden dikiş ipliği 68,258

5509 Sentetik devamsız liflerden iplikler 129,794

5510 Suni devamsız liflerden iplikler 310

(14)

13

Tacikistan’ın Tekstil Sektöründe İhracatı

Tacikistan’ın Tekstil Ürünü İhracatı (2015, $)

5702 Dokumaya elverişli diğer maddelerden halılar 76,224

5703 Halılar veya dokumaya elverişli maddelerden diğer yer kaplamaları 5,026

5705 Diğer halılar 1,235

5801 Dokunmuş kadife. Pelüş ve tırtıl mensucat 197

5902 Nakil vasıtası iç ve dış lastiği içimn mensucat 69

5904 Linoleum 392

6001 Örme tüylü mensucat 44,454

6006 Diğer örme mensucat 142,512

6103 Erkekler ve erkek çocuklar için takım elbiseler takımlar ceketler 17

6109 Tişörtler fanilalar atletler ve diğer iç giyim 1,591

6110 Kazaklar süveterler hırkalar ve benzeri örme eşya 437

6115 Külotlu çoraplar taytlar kısa ve uzun konçlu çoraplar soketler 74,965

6116 Eldivenler 6,845

6201 Erkekler veya erkek çocuklar için paltolar ceketler vb eşya 79,309 6203 Erkekler ve erkek çocuklar için takım elbiseler 11,182,966

6204 Kadınlar ve kız çocuklar için takım elbiseler 11,254

6205 Erkekler ve erkek çocuklar için gömlekler 168,315

6210 5602 5603 5903 5906 veya 5907 pozisyonlarındaki mensucattan hazır giyim

eşyası 58

6211 Spor kayak ve yüzme kıyafetleri 757,452

6216 Eldivenler 147,337

6217 Giyim eşyasının diğer aksesuarları 8,295

6301 Battaniyler ve diz battaniyeleri 1,486

6302 Yatak çarşafları masa örtüleri tuvalet ve mutfak bezleri 42,545

6303 Perdeler ve iç storlar 138

6305 Ambalaj için torba ve çuvallar 97

6306 Vagon ve mavna örtüleri tenteler ve dış storlar 48,997

6307 Diğer hazır eşya 3,183

6309 Kullanılmış giyim eşyası 85,332

5512 Sentetik devamsız liflerden dokunmuş mensucat (ağartılmamış veya ağartılmış) 1,968,373 5513 Sentetik devamsız liflerden dokunmuş mensucat (ağırlık itibariyle %85'den

az/metrekare ağırlığı itibariyle 170 gramı geçmeyen)

7,784

5514 Sentetik devamsız liflerden dokunmuş mensucat (ağırlık itibariyle %85'den az/metrekare ağırlığı itibariyle 170 gramı geçen)

106,621

5515 Sentetik devamsız liflerden iğer dokunmuş mensucat 634,623

5516 Suni devamsız liflerden dokunmuş mensucat 12,578

Kaynak: Tacikistan Gümrük Komitesi

(15)

14

Türkiye ile Ticarette Tekstil Sektörü

Tacikistan’ın Türkiye’ye Tekstil İhracatı (2015, Dolar)

510320 Yün ve ince hayvan kıllarının diğer döküntüleri 11,537 520100 Pamuk (karde edilmemiş veya penyelenmemiş) 50,717,797 520291 Ditme suretiyle elde edilen döküntüler 211,968

520299 Diğerleri 2,695,013

520300 Pamuk (karde edilmiş veya penyelenmiş) 47,902 520512 714,29 Desiteksten az, 232,56 (dahil) desiteksten fazla olanlar 2,333,201 520513 232,56 Desiteksten az, 192,31 (dahil) desiteksten fazla olanlar - 520532 Her biri 714,29 desiteksten az, 232,56 (dahil) desiteksten fazla 245,093 520544 Her biri 192,31 desiteksten az, 125 (dahil) desiteksten fazla 232,756

520790 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariç) 115,277

560121 Pamuktan 35,200

630612 Sentetikten Lifler 2,200

TOPLAM 56,647,944

Tacikistan Gümrük Komitesi verilerine göre 2015 yılında Tacikistan’ın Türkiye’ye toplam ihracatı 256 milyon iken, bunun %22’sini 57 milyon Dolar ile tekstil ürünleri oluşturmuştur. Tacikistan, geleneksel olarak ülkemize tekstil hammaddesi olan pamuk ihracatı gerçekleştirmektedir. Nitekim 2015 yılında Tacikistan’ın Türkiye’ye sattığı tekstil malzemelerinin % 89’unu pamuk oluşturmuştur. 2015 yılında Tacikistan’ın ürettiği pamuğun %35’i Türkiye’ye ihraç edilmiştir.

Tacikistan’ın Türkiye’den En Fazla İthal Ettiği İlk 20 Tekstil Ürünü (2015, Dolar)3

5702 DOKUNMUŞ HALILAR VE DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDELERDEN DİĞER YER KAPLAMALARI

6,900,847

6110 KAZAK, SÜVETER, HIRKA, YELEK VB. EŞYA (ÖRME) 760,009

6209 BEBEK İÇİN GİYİM EŞYASI VE AKSASUAR 578,115

6203 ERKEKLER VE ERKEK ÇOCUK İÇİN TAKIM ELBİSE, TAKIM, CEKET, BLAZER, PANTOLON, TULUM VE ŞORT (YÜZME KIY

523,678

5402 SENTETİK FİLAMENT İPLİKLERİ (DİKİŞ İPLİĞİ HARİÇ) (PERAKENDE

OLARAK SATILACAK HALE GETİRİLMEMİŞ) 363,034

6204 KADINLAR VE KIZ ÇOCUK İÇİN TAKIM ELBİSE, TAKIM, CEKET, BLAZER, ELBİSE, ETEK, PANTOLON ETEK, VB.(YÜZM

325,089

5407 SENTETİK FİLAMENT İPLİKLERİNDEN DOKUNMUŞ MENSUCAT 303,282 6211 SPOR, KAYAK VE YÜZME KIYAFETIERİ; DİĞER GİYİM EŞYASI 281,425 6302 YATAK ÇARŞAFI, MASA ÖRTÜLERİ, TUVALET VE MUTFAK BEZLERİ 264186 6115 KÜLOTLU ÇORAPLAR,TAYTLAR, KISA VE UZUN KONÇLU ÇORAPLAR,

SOKETLER (VARİS ÇORAPLARI DAHİL) VE PATİK ÇO

249,136

3 Tacikistan’ın ülkemizden ithal ettiği tekstil ürünlerine ilişkin tam listede EK’te sunulmaktadır.

(16)

15 5515 SENTETİK DEVAMSIZ LİFLERDEN DİĞER DOKUNMUŞ MENSUCAT 241,414 6208 KADINLAR VE KIZ ÇOCUK İÇİN FANİLA, KAŞKORSE, KOMBİNEZON, JÜP

VEYA JÜPON, SLİP VE KÜLOT, GECELİK, PİJ

234,538

6207 ERKEKLER VE ERKEK ÇOCUK İÇİN FANİLA, ATLET, KÜLOT, SLİP, GECE GÖMLEKLERİ, PİJAMALAR, BORNOZLAR, ROBD

204,251

6205 ERKEKLER VE ERKEK ÇOCUKLAR İÇİN GÖMLEKLER 189,517

5601 DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDELERDEN VATKA VE VATKADAN MAMUL EŞYA

178,948

6303 PERDELER VE İÇ STORLAR; PERDE VE YATAK FARBELALARI 162705 6304 DİĞER MEFRUŞAT EŞYASI (94.04 POZİSYONUNDAKİLER HARİÇ) 141336 6202 KADIN VE KIZ ÇOCUK İÇİN MANTO, KABAN, KOLSUZ CEKET, PELERİN,

ANORAKLAR (KAYAK CEKETLERİ DAHİL), RÜZG

138,830

6104 KADIN VE KIZ ÇOCUK İÇİN TAKIM ELBİSE, TAKIM, CEKET, BLAZER, ETEK, PANTOLON, TULUM VE ŞORT (ÖRME)(YÜZ

113,480

6114 DİĞER GİYİM EŞYASI (ÖRME) 111,972

Tacikistan Gümrük Komitesi verilerine göre 2015 yılında Tacikistan’ın ülkemizden ithal ettiği tekstil ürünleri ise nihai tüketim malı ağırlıklı bir görünüm arz etmektedir. 2015 yılında Türkiye’den en fazla ithal edilen tekstil ürünleri; yer kaplamaları, kazak ve bebek giyim eşyası olmuştur.

Dolayısıyla Türkiye, Tacikistan tekstil sektörünün hammaddelerini ithal ederken, Tacikistan’a işlenmiş ürün ihracatı gerçekleştirmekte olup; Tacikistan Türkiye için bir tedarikçi ülke konumuna gelirken, aynı zamanda tekstil sektörü için bir pazar olma niteliği kazanmaktadır.

Yabancı Sermaye Durumu

Tacikistan Yönetimi, ülke ekonomisinin gelişmesi ve sürdürülebilir bir büyüme sağlanması amacıyla ülkeye yabancı yatırım çekmeye çalışmakta ve bu kapsamda ülkedeki reformları sürdürmektedir. Nitekim ülke ekonomisinin temel problemlerinden birini ülkeye yabancı yatırımın çekilememesi olarak tanımlayan “2015 Dönemi Tacikistan Cumhuriyeti Ulusal Kalkınma Programı”nın temel amaçlarından biri de ekonomik özgürlüklerin genişletilmesi, mülkiyet haklarının güçlendirilmesi, hukukun üstünlüğü çerçevesinde özel sektörün geliştirilmesi ve ülkeye yatırım çekilmesi olarak belirlenmiştir.

Ülkeye yabancı sermaye çekilmesine yönelik politikalar kapsamında da, özellikle SSCB zamanından kalan tekstil fabrikalarının yabancı yatırımcılar aracılığıyla işler hale getirilmesi hedeflenmektedir. Ancak, hâlihazırda tekstil sektöründe önemli bir yabancı yatırımı bulunmamaktadır. Dünya Bankası tarafından hazırlana 2016 Yılı Dünya İş Yapma Kolaylığı Raporunda Tacikistan’ın 132’nci sırada yer alması ve ülkedeki yatırım ortamının yabancı yatırımcılar için cazip koşullar sunmamasının bu sonuçta etkili olduğu değerlendirilmektedir.

(17)

16

Tekstil Sektöründe Gümrük Tarifeleri ve Referans Fiyatlar

Tacikistan’da uygulanan gümrük tarifeleri, ekonominin ithalata olan bağımlılığının da etkisiyle %0-15 arasında değişmektedir. Tekstil ürünlerinde de en yüksek gümrük tarifesi %15’dir. 2013 Mart ayı itibariyle Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) olan Tacikistan, gümrük tariflerinde herhangi bir değişikliğe gitmemektedir.

Diğer taraftan, Tacikistan’a ithal edilen malların transit geçiş yapılan ülkelerde faturalarının değiştirilmesi suretiyle değerinin düşük gösterilmesinin önlenmesi amacıyla referans fiyat uygulaması Tacik gümrüklerinde yoğun bir şekilde uygulanmaktadır.

Referans fiyatlar menşe ülke bazında yayınlanmakta olup, tekstil ürünlerinde uygulanan referans fiyatlar incelendiğinde, tüm ülkelere eşit olarak uygulanan referans fiyatların dışında en avantajlı ülkenin Çin olduğu görülmektedir. Dörtlü ve altılı GTİP bazında toplam 159 ürünün 33’ünde en düşük referans fiyat Çin mallarına uygulanmaktadır. Söz konusu ürünler nihai tekstil malları olması nedeniyle önem taşımaktadır.

Diğer taraftan sadece iki tekstil ürününde (5310/ Jütden veya diğer bitki iç kabuklarının dokumaya elverişli liflerinden mensucat; 5311/ Dokumaya elverişli diğer bitki liflerinden dokunmuş mensucat ) Türkiye, Çin ve BAE ile birlikte en düşük referans fiyata tabi tutulmaktadır.

Ayrıca sadece 5607 GTİP’te (sicim, kordon, ip, halat) İran, Afganistan, Pakistan, Çin ve Kırgızistan diğer ülkelerden daha düşük referans fiyata tabi tutulmaktadır.

Tacikistan gümrüklerinde uygulanmakta olan Referans Fiyat Listesi EK’te sunulmaktadır.

GTİP Gümrük

Tarifesi (%)

50 10

51 15

5102 5

5104 5

5105 5

52 15

53 5

54 5

55 5

56 10

5602 15

5603 15

5607 15

5608 5

57 15

58 15

59 5

60 10

61 10

6115 15

62 10

63 15

(18)

17

V. SONUÇ

Tespit Edilen Bulgular

M.Porter Modeline Göre Tacikistan Tekstil Sektörü

Etken Konu Önem Derecesi Değerlendirme

Düşük Orta Yüksek

Pazara Giriş

Ekonomik Ölçek

X Tacikistan’da tekstil sektöründe faaliyet gösteren firmalar finansman ve yabancı yatırımcıya erişimde yaşanan sıkıntılar nedeniyle büyüme potansiyellerini hayata geçirememektedir.

Kısıtlayıcı Hükümet Politikaları

X Tacikistan Hükümeti, tekstil sektörüne öncelik

vermekte olup, tekstilde değer zinciri yaratacak projeleri ve yatırımları desteklemektedir.

Dağıtım

Kanalları X Ülkenin %93’ünün dağlık olması ve nüfusun %70’inin

kırsalda yaşaması nedeniyle Tacikistan’da güçlü bir dağıtım kanalı bulunmamaktadır.

Sermaye

Şartları X Firmalar uzun vadeli kredi temininde yüksek faiz oranları nedeniyle sıkıntı yaşamakta, finansman olarak genellikle mikro krediler kullanılmaktadır.

Teknolojik Altyapı

X Entegre tekstil tesisi olarak ülkede sadece 6 işletme bulunmaktadır. Teknik malzemelerin tamamı İtalya ve Almanya gibi ülkelerden temin edilmiştir.

Sonuç: Tacikistan’daki yatırım ve ticaret ortamı nedeniyle sektörde yabancı yatırım bulunmamaktadır.

Hükümetin tekstil sektörüne öncelik vermesi, yabancı markaların pazara doğrudan erişiminin bulunmaması ve ülkedeki üretim seviyesinin düşük olması tekstil firmalarımızın ihracatı ve yatırımı için olumlu yönler olarak ön plana çıkmaktadır.

Tedarikçilerin Pazarlık Gücü

Tedarikçi

Yoğunluğu X Ülkede pamuk üretimin yaygın olması nedeniyle pamuk ve iplik tedariğinde bir sorun yaşanmamaktadır. Ancak, pamuk dışındaki ara malların üretimi ülkede sınırlı olarak gerçekleşmektedir. Dolayısıyla tedarikçiler nihai üründen ziyade hammadde alanında yoğunlaşmıştır.

Tedarikçi Çeşitliliği

X Devletin pamuk çiftliklerinin yanı sıra birçok pamuk çiftliği özel sektör tarafından işletilmektedir.

Girdi Maliyeti X Enerji, işçi ve pamuk maliyetleri düşüktür.

Tedarikçi Değiştirme Maliyeti

X Pamuk fiyatlarında uluslararası piyasalarda belirlenen fiyatların etkili olması nedeniyle tedarikçi değiştirme maliyetinde ciddi farklılıklar doğmamaktadır.

Alternatif Tedarikçi Kanalları

X Sektörde faaliyet gösteren firmaların küçük ve orta ölçekli olması ve sektörün gelişmemiş olması nedeniyle daha iyi koşullar sağlayan alternatif tedarikçi sayısı düşük olmaktadır.

Sonuç: Sektör girdileri olan pamuk, enerji ve işgücü maliyetlerinin düşük olması, sektörde faaliyet gösteren orta ve büyük ölçekli firma sayısının düşük olması, sektörün birçok girdisini yurtdışından ithal ediyor olması, tekstil alanında ihracatçılarımıza ve yatırımcılarımıza fırsatlar sunmaktadır.

(19)

18

Alıcının Pazarlık Gücü

Alıcı Sayısı X Ülke nüfusu 8,3 milyon olup, nüfusun yaklaşık 2 milyonu işçi olarak yurtdışında yaşamaktadır. Ancak, nüfusunun tekstil ihtiyacının tamamına yakını yurtdışından temin edilmektedir.

Alıcının Bilgiye Erişimi

X Sektörel kuruluşların ülkede bulunmaması/etkin

olmaması, firmaların çoğunun internet sayfasının bulunmaması ve geleneksel pazarların hala güçlü olması nedeniyle alıcıların bilgiye erişimi sınırlıdır.

Fiyat Hassaslığı X Kişi başına gelirin yaklaşık 1,100 Dolar olduğu ülkede alıcıların kararlarını etkileyen en önemli faktör fiyat olmaktadır.

Ürün Çeşitliliği X Moda algısının bulunmadığı ülkede geleneksel kıyafetler tercih edilmekte olup, ürün çeşitliliği fazla değildir.

Tüketicilerin Yoğunluğu

X Tüketiciler gelir seviyesine bağlı olarak orta altı grupta yoğunlaşmaktadır. Moda endüstrisi ise sınırlı sayıda olan orta ve yüksek gelir grubu tarafından takip edilmektedir.

Muadil

Ürünlere Erişim X Sektördeki ürünler ithalat yoluyla sağlandığı için muadil ürünlere erişim sınırlıdır.

Sonuç: Gelir seviyesinin düşük olması, ülke içinde üretim kapasitesinin düşük olması ve ithalatın güçlü olması nedeniyle tüketicilerin pazarlık gücü sınırlıdır.

Muadil Ürünler

Ürün Değiştirme Maliyeti

X Sektördeki ihtiyacın ithalat yoluyla karşılanması nedeniyle ürün değiştirme maliyeti düşüktür.

Muadil Üründe Fiyat-Kalite İlişkisi

X İthalata bağlı olarak ürün çeşitliliği fazla olsa da muadil ürünlerde fiyat açısından düşük olan Çin malları veya kalitesi nedeniyle Türk malları tercih edilebilmektedir.

Tüketicilerin Muadil Ürün Kullanma Alışkanlığı

X Tacikistan’da geleneksel kıyafetlerin hala yaygın olarak kullanılması nedeniyle muadil ürün kullanma alışkanlığı düşüktür.

Sonuç: Tekstil ürünü ihtiyacının büyük ölçüde ithalat yoluyla karşılanması nedeniyle tüketicilerin muadil ürünlere erişimi ithalat çeşitliliğine bağlıdır. Genellikle düşük kaliteli Çin malları yerine kaliteli Türk malları tercih edilmektedir. Yine de geleneksel giyim alışkanlıklarının devam etmesi, Çin’den düşük fiyatlı mal tercih edilmesine neden olabilmektedir.

Rekabet

Sektörden Çıkma Engelleri

x Yasal olarak sektörden çıkışlar konusunda bir engelleme bulunmamaktadır.

Sektörde

Yoğunlaşma X Tacikistan sanayisinin genelinde olduğu gibi tekstil sektöründe de yoğunlama fazla değildir.

Katma Değer X Tacik Yönetimi tekstilde katma değer zinciri

yaratılmasına önem verse de sektörde katma değer yaratma oranı düşüktür.

Sektörün Büyüme Eğilimi

X Tacik Yönetiminin sektöre verdiği öncelik ve yabancı yatırımcı çekmeye yönelik çabaları dikkate alındığında sektörün büyüme potansiyelinin yüksek olduğu değerlendirilmektedir.

(20)

19

Atıl Kapasite X SSCB zamanında kalan çok sayıda atıl bina

bulunmaktadır. Ancak üretimin yeterli olmaması nedeniyle sektörde atıl kapasiteden söz edilemez.

Ürün Çeşitliliği X Ülkedeki tekstil sektörü iplik ağırlıklı olup, bunun dışında çorap, giyim eşyası vb. malları üreten firma sayısı sınırlıdır.

Sektörel Takip X Sektörel kuruluşların etkin olmaması nedeniyle sektörel bir takip imkanı bulunmamaktadır.

Fiyat Artışı X Kişi başına düşen gelir düşük olsa da sektörün ithalata bağımlı olması nedeniyle, ithalat maliyetlerinin artmasına bağlı olarak fiyatlarda da artış görülmektedir.

Sonuç: Tacikistan tekstil sektöründe kurumsallaşmanın tamamlanmamış olması, güçlü aktörlerin bulunmaması ve ihtiyacın ithalat yoluyla karşılanması nedeniyle güçlü bir rekabet ortamı bulunmamaktadır. Özellikle Türk mallarının kaliteli olduğuna dair algı nedeniyle Türk ürünleri orta ve üst gelir grubunda rekabet avantajına sahiptir.

SWOT Analizi

Güçlü Yanlar

 Pamuk üretiminin güçlü olması

 Ucuz işgücü sağlanması

 Ucuz enerji kaynaklarına erişim olması

 Genç nüfusun yüksek olması

 Yönetimin tekstil sektörüne öncelik vermesi

 Düşük gümrük vergisi

 Ticaret ve yatırım alanında Türkiye ile yasal alt yapının tesis edilmiş olması

 Dünya Ticaret Örgütü üyeliği

Zayıf Yanlar

 Kalifiye eleman eksikliği

 Ürün çeşitliliğinin sınırlı olması

 Ülke gelirinin ve kişi başına gelirin düşük olması

 Uzun vadeli kredi imkanlarına erişimin zor olması

 Ticaret ve yatırımda devlet destek programlarının bulunmaması

 Yüksek referans fiyatlar

Fırsatlar

 Avrasya Ekonomik Birliği üyeliği ihtimali



Projelere uluslararası kuruluşlardan finansman sağlanabilmesi

Riskler

 Düşük gelir seviyesinin devam etmesi

 Ülkedeki yolsuzluk algısının yüksek oluşu

(21)

20

Ülkemiz Yönünden Sektörün Önemi

Tacikistan özellikle tekstil hammaddesi olan pamuk temininde ülkemiz açısından tedarikçi ülke konumunda bulunmaktadır. Tacikistan, 2015 yılında ülkemizin en fazla pamuk ithal ettiği 13. ülke (Kayseri Serbest Bölgesi hariç) olmuştur. 2015 yılında ülkemizin Tacikistan’dan gerçekleştirdiği ithalatın %18’ini pamuk oluşturmuştur.

Ülkemiz ile Tacikistan arasındaki ticari verilere tekstil ihracatı açısından baktığımızda ise 2015 yılında ülkemizin Tacikistan’a tekstil ihracatında 9,1 milyon Dolar ile “örülmemiş giyim eşyası”

(GTİP 62), 8 milyon Dolar ile halılar (GTİP 57) ve 4,8 milyon Dolar ile “örme giyim eşyası”

(GTİP 61) ön plana çıkmaktadır. Söz konusu üç ürün grubu, 2015 yılında Tacikistan’a yapılan ihracatımızın %13,5’ine tekabül etmiştir.

GTİP 2'Lİ ADI GTİP GTİP DÖRTLÜ ADI 2014 ($)

2015 ($)

DEĞIŞIM

%

ÜLKE PAYI (%)

ÖRÜLMEMİŞ GİYİM

EŞYASI VE

AKSESUARI

62 TOPLAM 15,809,414 9,146,238 -42.15 5.62

6203 ERKEKLER VE ERKEK ÇOCUK İÇİN TAKIM ELBİSE, TAKIM, CEKET, BLAZER, PANTOLON, TULUM VE ŞORT (YÜZME KIY

3,799,089 2,309,520 -39.21 1.42

6209 BEBEK İÇİN GİYİM EŞYASI VE AKSASUAR

3,213,206 1,817,087 -43.45 1.12 HALILAR VE DİĞER

DOKUMAYA ELVERİŞLİ

MADDELERDEN YER KAPLAMALARI

57 TOPLAM 24,566,464 8,088,878 -67.07 4.97

5702 DOKUNMUŞ HALILAR VE

DOKUMAYA ELVERİŞLİ

MADDELERDEN DİĞER YER KAPLAMALARI

24,544,771 7,994,686 -67.43 4.91

5703 HALILAR VE DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDELERDEN DİĞER YER KAPLAMALARI (TUFTE EDİLMİŞ)

8,551 69,025 707.22 0.04

ÖRME GİYİM EŞYASI VE AKSESUARI

61 TOPLAM 6,706,444 4,798,183 -28.45 2.95

6110 KAZAK, SÜVETER, HIRKA, YELEK VB. EŞYA (ÖRME)

4,172,381 1,722,630 -58.71 1.06 6109 TİŞÖRTLER, FANİLALAR,

ATLETLER, KAŞKORSELER VE DİĞER İÇ GİYİM EŞYASI (ÖRME)

1,673,908 1,427,499 -14.72 0.88

Ancak her üç grubunda da ülkemizin Tacikistan’a ihracatı 2014 yılına göre ciddi düşüş göstermiştir. Ülkemizin 2015 yılında Tacikistan’a örülmemiş giyim eşyası ihracatı %42, halı ihracatı %67 ve örme giyim eşyası ihracatı ise %28 oranında düşüş göstermiştir.

Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Bilgi Sistemi

(22)

21

Bu çerçevede, tekstil sektöründe Türkiye ile Tacikistan arasında birbirini tamamlayan bir ilişki olduğu söylenebilir. Nitekim Tacikistan, ülkemiz için bir hammadde tedarikçisi iken, tekstil ihracatçılarımız için de bir pazar olma niteliği taşımaktadır. Bu durum Tacikistan’ın tekstil ürünü ithalatının ülke bazında incelenmesinden de anlaşılmaktadır.

Türkiye, Tacikistan’ın 2015 yılında 61-62-63 numaralı GTİP’lerde en fazla ithalat yaptığı ikinci ülke olmuştur.

Tacikistan’ın Tekstil Ürünü İthalatı (2015, $)

ÜLKE GTİP61 GTİP62 GTİP63 TOPLAM

Çin 3,154,067 8,940,791 12,349,319 24,444,177

Türkiye 1,739,637 2,708,305 701,432 5,149,374

Rusya 624,115 695,467 574,687 1,894,269

Afganistan 1,760 7,264 758,850 767,874

Iran 53,790 39,835 433,732 527,357

Kazakistan 0 15,209 371,529 386,738

Almanya 38,630 36,933 177,141 252,704

Daniya 27,183 206,948 234,131

Pakistan 189 0 191,900 192,089

Kirgizistan 84,427 333 105,430 190,190

Tekstil sektöründe Türkiye’ye uygulanan referans fiyatların yüksek olmasına ve lojistik olarak malların Tacikistan’a ulaşımının bir haftadan uzun sürmesine rağmen, Tacikistan’ın tekstil ithalatında Türkiye’nin ikinci sırada olması, Türk mallarına olan ilginin de bir göstergesi olarak değerlendirilmektedir.

Özellikle Türk Hava Yollarının İstanbul-Duşanbe ve İstanbul-Hojand arası doğrudan uçuşlarının bulunması tekstil sektöründe bavul ticaretinin de önemli bir rol oynamasına neden olmaktadır. Hâlihazırda mağazacılık alanında faaliyet gösteren Türk tekstil firmalarının bulunmamasına rağmen, ülkedeki geleneksel pazarlarda ve giyim eşyası satan dükkanlarda çok sayıda Türk malına rastlanmaktadır.

(23)

22

VI. EKLER

EK 1: Tacikistan’ın Tekstil Dış Ticaret Verileri (2015, $)

GTİP MAL TANIMI İHRACAT İTHALAT

5001 Çekilmeye elverişli ipek böceği kozaları 739,902 0

5002 Ham ipek 907,975 0

5003 İpek döküntüleri 324,242 0

5004 İpek ipliği 31,556 8,462

5007 İpek veya ipek döküntilerinden dokunmuş mensucat

0 2,910

5101 Yün ve yapağı 36,600 1,805

5103 Yün- İnce veya kaba hayvan kıllarının döküntüleri

11,537 0

5105 Yün- İnce veya kaba hayvan kılları 0 17,250

5109 Yün veya ince hayvan kıllarından iplikler 13,085 1,506

5111 Karde edilmiş yün ve ince hayvan kıllarından dokunmuş mensucat

0 68,105

5112 Taranmış yünden ve ince hayvan kıllarından dokunmuş mensucat

0 156,900

5201 Pamuk (karde edilmemiş veya penyelenmemiş)

144,450,002 140,950

5202 Pamuk döküntüleri 3,436,087 2,890

5203 Pamuk (karde edilmiş veya penyelenmiş) 47,936 12,750

5204 Pamuktan dikiş iplikleri 0 272,640

5205 Pamuk ipliği (dikiş ipliği hariç) 7,096,694

5207 Pamuk ipliği (perakende olarak satılacak halde)

521,033 3,276

5208 Pamuklu mensucat 465,103 163,490

5209 Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle %85 veya daha fazla pamuk)

657 30,171

5210 Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle %85 veya az pamuk)

0 38,573

5211 Pamuklu mensucat (ağırlık itibariyle %85 veya az pamuk içeren)

0 178,862

5212 3'lü veya 4'lü dimi (kırık dimi dahil) 0 1,050,463

5301 Keten 0 74

5303 Jüt ve bitki iç kabuklarının dokumaya elverişli diğer lifleri

0 370