Kentsel Dönüﬂüm Deprem

(1)

vakf›

dergisi

^‹^‹S^ST^TAÂN^NB^BUÛL^L^T^TEÊK^KN^N‹^‹K^K^Ü^ÜN^N‹^‹V^VEÊR^RS^S‹^‹T^TEÊS^S‹^‹^V^VAÂK^KF^FIÎ^Y^YAÂY^YIÎN^{N O}ÔR^RG^GAÂN^NIÎ

[MART-HAZ‹RAN 2012] SAYI: 59

itü

ISSN: 1303-1139

Kentsel Dönüﬂüm Deprem

ve

Kensel Dönüﬂüm / Nilgün Ergun - Handan Türkoğlu

Van (2011) Depreminin Ard›ndan / Zekai Celep - Kadir Güler

Önce Afete Yaklafl›m ve Bak›fl Aç›s› De¤iflmeli / Naci Görür

Deprem Yönetmeli¤i, Yap› Sto¤u ve Kentsel Dönüﬂüm / M. Hasan Boduroğlu

(2)

(3)

(4)

SAYI: 59

‹TÜ VAKFI DERG‹S‹

‹‹TTÜÜ VVAAKKFFII DDEERRGG‹‹SS‹‹

‹‹mmttiiyyaazz SSaahhiibbii:: ‹TÜ Vakf› ad›na Prof. Dr. Muhammed ﬁahin Y

Yaazz›› ‹‹flfllleerrii MMüüddüürrüü:: Hatice Yaz›c› fiahinli Y

Yaayy››nn KKuurruulluu::

Prof. Dr. Y›ld›z Sey (Yay›n Kurulu Baﬂkan›) Y. Müh. Naci Endem

Dr. Y. Müh. (Mimar) Do¤an Hasol Prof. Dr. Mete Tapan

Prof. Dr. O¤uz Müftüo¤lu Prof. Dr. Tahsin Yomral›o¤lu Prof. Dr. Suat Küçükçiftçi Hatice Yaz›c› ﬁahinli E

Eddiittöörr:: Hatice Yaz›c› ﬁahinli K

Kaattkk››ddaa BBuulluunnaannllaarr::

Pakize Kaya, Asl› Erinç G

Grraaffiikk UUyygguullaammaa:: Murat Ece

Y

Yöönneettiimm YYeerrii::

‹‹TTÜÜ VVaakkff›› MMeerrkkeezzii

‹TÜ Maçka Yerleﬂkesi 80394 Teﬂvikiye - ‹ST.

Tel: (0 212) 291 34 75 - 230 73 71 Fax: (0 212) 231 46 33

B

Baasskk››:: Cenkler Matbaac›l›k

‹brahim Karao¤lano¤lu Cd. No: 7 / A Seyrantepe - ‹STANBUL

Tel: (0212) 264 18 21 Y

Yaayy››nn TTüürrüü:: Yayg›n, Süreli

e

e--ppoossttaa:: basin@ituvakif.org.tr h t t p : / / w w w . i t u v a k i f . o r g . t r

B

Buu ddeerrggiiddee yyaayy››mmllaannaann iimmzzaall›› yyaazz››llaarr ssaahhiipplleerriinniinn g

göörrüüﬂﬂüünnüü yyaannss››ttmmaakkttaadd››rr.. DDeerrggiiyyii vvee YYaayy››nn K

Kuurruulluu’’nnuu bbaa¤¤llaayy››cc›› nniitteelliikk ttaaﬂﬂ››mmaazz..

‹‹TTÜÜ VVaakk››ff DDeerrggiissii''nnddee yyaayy››nnllaannaann yyaazz›› vvee ffoottoo¤¤rraaffllaarrddaann kkaayynnaakk bbeelliirrttmmeekk kkooﬂﬂuulluuyyllaa aall››nntt››

y yaapp››llaabbiilliirr..

1 10 03 3 1

10 09 9 6 62 2

1 11 11 1

6 6

K

Keen nttsseell D Dö ön nü üﬂﬂü üm m

Prof. Dr. Nilgün Ergun, Prof. Dr. Handan Türko¤lu

5 54 4

M

Miizzaah h›› M Mü üh heen nd diissççee Y Yaap pm maakk:: ﬁﬁaakkaa D Deerrggiissii

Doç. Dr. Tuncay Zorlu

V

Vaakk››ff’’ttaan n H Haab beerrlleerr

‹‹T TÜ Ü’’d deen n H Haab beerrlleerr D

Deep prreem m Z Ziirrvveessii 2 20 01 12 2::

‹‹ssttaan nb bu ull D Deep prreem mee H Haazz››rrllaan n››yyo orr!! M Mu u??

Erdo¤an Bayraktar, Prof. Dr. Hasan Boduro¤lu, Prof. Dr. Mikdat Kad›o¤lu, Semih Turhan, Vedat Gürgen, Faruk Göksu, Aziz Yeniay

D

Daah haa ‹‹yyii B Biirr G Geelleecceekk ‹‹ççiin n M Mü üh heen nd diisslliikk EEN NK KA A’’n n››n n 5 55 5 Y Y››lld d››rr D Dee¤¤iiﬂﬂm meeyyeen n H Heed deeffii

5 50 0

G

Geen nçç B Baaﬂﬂaarr››

9 90 0

M

MAARRTT--HHAAZZ‹‹RRAANN

/ 2012

Ö

Ön nccee A Affeettee Y Yaakkllaaflfl››m m vvee B Baakk››flfl A Açç››ss›› D Dee¤¤iiflflm meellii

Prof. Dr. Naci Görür

2 21 1

D

Deep prreem m Y Yö ön neettm meelliikklleerrii,, Y Yaap p›› SStto o¤¤u u vvee K

Keen nttsseell D Dö ön nü üﬂﬂü üm m

Prof. Dr. Hasan Boduro¤lu

2 24 4

G

Geelleen neekksseell Y Yaap p››llaarr vvee M Mü üh heen nd diisslliikk M Mü üd daah haalleelleerrii

Prof. Dr. Zeynep Ahunbay, Prof. Dr. O¤uz Müftüo¤lu, Prof.Dr. K.Kutgün Eyüpgiller, Doç.Dr. Yegan Kahya, Doç.Dr. Deniz Mazlum, Y.Doç.Dr. Gülsün Tanyeli, Y.Doç.Dr. Y›ld›z Salman, Y.Doç.Dr. Zeynep Eres, Ö¤r.Gör.Dr. Nilüfer Yöney, Dr. Umut Almaç

3 30 0

V

Vaan n ((2 20 01 11 1)) D Deep prreem mlleerriin niin n A Arrd d››n nd daan n

Prof. Dr. Zekâi Celep, Prof. Dr. Kadir Güler

1 15 5

3 32 2

(5)

(6)

‹‹T TÜ Ü

De¤erli Okurlar,

‹TÜ’lüler için Türkiye’deki geliflmeleri bi- limsel bilgiler üzerinden izlemek ve de¤er- lendirmek, e¤itim/ö¤retim/araflt›rma d›fl›n- daki görevleri için örnek gösterilebilir.

Son günlerde kentlerimizin gelece¤i ve kent kültürümüz aç›s›ndan önemli bir dönüm noktas›na gelmiﬂ bulunuyoruz.

Resmi Gazete’de 31 May›s 2012 Tari- hinde yay›mlanan 6306 say›l› “Afet Ris- ki Alt›ndaki Alanlar›n Dönüfltürülmesi Hakk›ndaki Kanun” un uygulamaya geç- mesiyle mevcut kentlerimizin gerek ya- p›sal gerekse kültürel bak›mdan yaflaya- ca¤› dönüflümün her yönüyle de¤erlen- dirilmesi gerekti¤ine inanarak 59. say›- m›z› Kentsel Dönüflüm konusuna ay›r- d›k. Kuflkusuz, amaç Üniversitemizin bil- gisini ilgililere sunmak ve düzeyli bir tar- t›flmaya açmakt›r. Konuyu de¤iflik bilim dallar›ndan befl makale ile sizlere sunu- yoruz.

Mimarl›k Fakültesi ﬁehir ve Bölge Plan- lamas› Bölümü ö¤retim üyeleri Prof. Dr.

Nilgün Ergun ve Prof. Dr. Handan Tür- ko¤lu “Kentsel Dönüflüm” bafll›kl› yaz›- lar›nda konuyu genifl bir bak›fl aç›s›yla ele alarak yeniden yap›land›rman›n sosyal, kültürel ve ekolojik etkilerinin göz ard› edilmemesi zorunlulu¤unu önemle vurguluyorlar.

Yönetmelikler ve yap›mda dikkat gerektiren hususlar üzerindeki görüfllerini son Van depreminde yapt›klar› incelemeler üzerinden aç›klayan “Van (2011) Dep- remlerinin Ard›ndan” adl› yaz›lar›yla an- latan, ‹nflaat Fakültesi ö¤retim üyeleri Prof. Dr. Zekai Celep ve Prof. Dr. Kadir Güler, binalar›n y›k›m›nda inflaat süre- cinde rol alan herkesin pay› oldu¤unu yaz›n›n bafl›nda özellikle belirtiyor.

Maden Fakültesi Ö¤retim Üyesi Prof. Dr.

Naci Görür “Önce Afete Yaklafl›m ve Ba- k›fl Aç›s› De¤iflmeli” adl› makalesinde bugüne kadarki bak›fl aç›s›n›n yetersizli-

¤ini, depreme dayan›ks›z binalar› y›k›p yerine yeni binalar›n yap›lmas›yla bir so- nuca var›lamayaca¤› görüflünü savuna- rak yeni yaklafl›mlara iliflkin öneriler yapmaktad›r.

Yürürlü¤e giren kanunun itici gücünün

t›nda tutan deprem olmas› nedeniyle, konuya deprem mühendisli¤i aç›s›ndan yaklaﬂan Türkiye Deprem Vakf› Baﬂkan›

Prof. Dr. Hasan Boduro¤lu’nun “Dep- rem Yönetmelikleri, Yap› Sto¤u ve Kent- sel Dönüflüm” konulu yaz›s›, bu bilim alan›n›n baflka ülkelerde ve Türkiye’deki geliflimini anlatmakta ve özellikle üzerin- de durulmas› gereken hususlar›n alt›n›

çizmektedir.

Mimarl›k Fakültesi Restorasyon birimin- de görevli on ö¤retim eleman›, koruma projelerinde geleneksel yap› malzemele- ri ve yap›m tekniklerinin yap› mühendis- li¤i alan›nda gerekli ilgiyi ve itinay› gör- meyerek ihmal edildi¤ini ve bunun geleneksel yap›lar›n korunmas›nda sorun ya- ratt›¤›n› anlatarak ilgililere uyar›da bulu- nuyorlar.

Bu say›m›z›n ana konusu olan Kentsel Dönüflüm, 1-7 Mart Ulusal Deprem Haf- tas› içinde Türkiye Deprem Vakf›’n›n dü- zenledi¤i Deprem Zirvesi s›ras›nda ele al›nd›. Bu toplant›da konuflulanlar genifl bir özet olarak sizlere aktar›ld›.

Deprem araflt›rmalar› konusunda Türki- ye-Japonya iflbirli¤inin 60. y›l› için ‹TÜ Deprem Mühendisli¤i ve Afet Yönetimi Enstitüsünce düzenlenen çal›fltay ve ‹TÜ mezunlar›nca kurulan ENKA’n›n 55. y›l›- na ait tan›t›m yaz›lar› da özet olarak der- gimizde yer ald›.

Birço¤umuz, herhalde 1909-1928 y›llar›

aras›nda Mühendis Mektebi ö¤rencileri- nin ﬁAKA adl› bir mizah dergisi yay›mla- d›klar›n› bilmiyoruz. Fen- Edebiyat Fakül- tesi ‹nsan ve Toplum Bilimleri Bölümü ö¤retim üyesi Doç. Dr. Tuncay Zorlu,

“Mizah› Mühendisçe Yapmak: ﬁAKA Dergisi” baﬂl›¤› alt›nda bu dergiyi bize tan›t›yor.

Her say›m›zda oldu¤u gibi bu say›m›zda da ‹TÜ’den ve ‹TÜ Vakf›’ndan haberler, ö¤renci baﬂar›lar›n›n yan› s›ra mezunla- r›m›zla ilgili atamalar ve aram›zdan ayr›- lan mezunlar›m›z yer al›yor.

60. say›m›zda buluﬂmak üzere, sayg›lar›- m›zla.

Prof. Dr. Y›ld›z Sey Yay›n Kurulu Baﬂkan›

D

Deep prreem m vvee K Keen nttsseell D Dö ön nü üﬂﬂü üm m

b

bu u ssaayy››d daa

b

bu u ssaayy››d daa

(7)

(8)

Prof.Dr. Nilgün Ergun Prof.Dr. Handan Türko¤lu

‹TÜ Mimarl›k Fakültesi

fiehir ve Bölge Planlamas› Bölümü Küresel yeniden yap›lanma sürecindeki ekonomik de¤iflimler, ulusal ölçeklerde ele al›nan politikalar›n da yönünü belir- lemifltir. Günümüzde kentler, küresellefl- menin rekabet gerektiren süreçlerinde dünya kentleri içindeki konumlar›n› ka- zanabilmek için varl›klar›n› ekonomik, sosyal ve politik güçlerle birlikte sürdür- mek zorunda ve küresel dönüflüme ayak uydurmak durumunda kalm›fllard›r. Bu nedenle kentsel alanlar, sa¤l›kl› bir çevre oluflturmak ve toplumsal ç›karlar ama- c›yla yeniden planlanmakta ve yeniden infla edilmektedir.

Kentsel dönüﬂüm, genel olarak, kentlerin eskiyen, y›pranan ve çöküntü alanla- r› haline gelen bölgelerinin

y›k›p yeniden yapma, canland›rma, sa¤l›k- laﬂt›rma yoluyla yeniden kimlik kazan- mas› ve küresel d e ¤ i ﬂ i m l e r e a y a k

uydurmas› için bir araç olarak tan›mlan- maktad›r. Kentsel dönüflüm, kent par- çalar›n›n kullan›m biçimine toplumsal, ekonomik, kültürel ve politik amaçlarla d›flar›dan bir müdahale sonucunda ger- çekleflmektedir.

Kentsel dönüflüme konu olan alanlar olarak yasad›fl› yap›laflma nedeniyle oluflan sa¤l›ks›z gecekondu bölgeleri, kaçak binalar›n bulundu¤u alanlar, do¤al afet riski yüksek alanlar, tarihi yap› sto¤unun yo¤un oldu¤u kent merkezinde bak›m- s›zl›k nedeni ile eskiyen alanlar, ifllevini yitiren kent merkezleri, terk edilmifl ya da boflalt›lm›fl fabrika, liman gibi ekonomik ömrünü doldurmufl olan kent bö- lümleridir.

Kentsel dönüflüm ile, yap›laflm›fl mekâna daha iyi bir kullan›m getirmek amaçlan›r.

Yeni, yaﬂanabilir kent merkezleri yarat›- l›r, tarihi binalar fiziksel ve ekonomik ya- ﬂanabilirlik için restore edilir, kullan›labilir

konutlar, fiyat ve ekonomik s›n›f olarak de¤er kazan›rken bazen de tarihi binalar kaybolur, konutlar ve mahalleler yok edilir, insanlar yerlerinden edilir.

Kentsel dönüflüm, faaliyet alan› ve do¤a- s› gere¤i, mevcut kentlerin yap›s› ve bir- çok insan›n fiziksel, sosyal ve ekonomik gelece¤i üzerinde büyük etki yapmakta- d›r. Bir kentte yaflayanlar› ve faaliyetlerini etkiledi¤i kadar flehrin bütün geleneklerini de etkiler. Genellikle mekân› organize eden ve yeni geliflme perspektifleri sunan fiziksel müdahaleler içerse de mevcut sosyal ve ekonomik dokuyu da etkilemekte ve kentsel çevrenin fiziksel biçimi- ni iyilefltirirken, ayn› zamanda insanlarla kentsel mekân aras›ndaki psikolojik ve duygusal iliflkileri de de¤ifltirmektedir.

iittüüvakf› dergisi

D

Deepprreemm vvee KKeennttsseell DDöönnüüﬂﬂüümm

{ {

Küreselleﬂmenin Fiziksel Mekândaki Yans›malar›

Kentsel Dönüﬂüm

Kentsel dönüﬂüm, faaliyet alan› ve do¤as› gere¤i, mevcut kentlerin yap›s› ve birçok insan›n

fiziksel, sosyal ve ekonomik gelece¤i üzerinde büyük etki yapmaktad›r. Bir kentte yaﬂayanlar› ve

faaliyetlerini etkiledi¤i kadar ﬂehrin bütün geleneklerini de etkiler. Genellikle mekân› organize eden

ve yeni geliﬂme perspektifleri sunan fiziksel müdahaleler içerse de mevcut sosyal ve ekonomik

dokuyu da etkilemekte ve kentsel çevrenin fiziksel biçimini iyileﬂtirirken, ayn› zamanda insanlarla

kentsel mekan aras›ndaki psikolojik ve duygusal iliﬂkileri de de¤iﬂtirmektedir.

(9)

N

Niillggüünn EErrgguunn -- HHaannddaann TTüürrkkoo¤¤lluu

{ {

Kentsel dönüflüm, genellikle alan›n üze- rindeki nüfusun, flehrin baflka bir k›sm›na yeniden yerlefltirilmesini içermektedir.

Yeniden yerlefltirme; genellikle kent merkezinden uzakta, izole çevrelerde infla edilmifl, e¤itim ve sa¤l›k gibi donat›la- ra eriflimin s›n›rl› oldu¤u, büyük ölçekli konut projelerine olmakta ve ifl olanakla- r›n› azaltarak burada yaflayanlar›n fakirli-

¤ini de artt›rmaktad›r. Nüfus için yer de-

¤iﬂtirme sadece maddi maliyet de¤il, ay- n› zamanda sosyal ve duygusal maliyet de getirmekte, alan›n yeniden yap›lanmas›ndan sonra insanlar ayn› alanda yeniden konutland›r›lsalar bile mahallenin dönüﬂümünün sosyal yap› üzerinde kaç›- n›lmaz bir psikolojik etkisi olmaktad›r.

Özellikle çocuklar ve yaﬂl›lar gibi nüfu- sun en hassas kesiminde ciddi psikolojik travmaya yol açabilecek uzun süreli bir al›ﬂma dönemine ihtiyaç duyulmaktad›r.

Yönetimler insanlar›n yer de¤iﬂtirmesinin ekonomik maliyetlerini karﬂ›layabilmekte, psikolojik maliyetler ise genellikle göz

ard› edilmektedir. Bu nedenle yeniden yerlefltirme, kentsel dönüflüm sürecinin en önemli bileflenidir ve özel bir önemi vard›r.

Kentsel dönüflüm süreci içindeki di¤er bir kritik konu, özgün kent kültürünün korunmas›d›r. Kent kültürü, yap›laflm›fl çevre ve sosyal yap› aras›ndaki iliflkinin geliflimi ile yak›ndan iliflkilidir. Bir özgün kültürün fiziksel ve sosyal izlerinin kayb›, bir kültürün yok olmas›na yol açar. Kent- sel dönüflümle kentin do¤al, sosyal ve yap›laflm›fl çevresine getirilen de¤ifliklikler, kent kültürünün üzerinde ciddi bir etki yapabilir. Yerel kültürün korunmas›

için çevrenin ve toplumun daha fazla korunmas›n›n öneminin yan›nda, kültür de çevrenin ve toplumun geliflmesi için ge- reklidir. Bu nedenle dönüflüm sürecinde yerel kültürü tahrip etmemek, kentsel çevrenin bilinçli bir dönüflümüyle gelifl- tirmeyi sa¤lamak önemli olmaktad›r.

Fiziksel, sosyal ve ekonomik olarak çev- re verilerinin belirlenmesi ve bu verilere

göre kentsel dönüﬂümde kararlar al›n- mas› gereklili¤i, kentsel dönüﬂümün alana özgünlü¤ünü vurgulamaktad›r.

Görüldü¤ü gibi kentsel dönüﬂüm, sadece fiziksel ve finansal bir olgu de¤il, ayn›

zamanda sosyolojik, kültürel, ekonomik, yasal ve politik bir konu da olan çok bo- yutlu ve karmaﬂ›k bir süreçtir. Müdahale edilen kent parças›n›n, kenti ve kent çevresini büyük ölçeklerde etkilemesin- den dolay› büyük önem taﬂ›maktad›r.

Kentsel dönüflümün ba¤l› oldu¤u kriterlerin çok fazla olmas›, stratejilerin zamana ve mekâna göre farkl›laflmas›n›, pek çok bilim dal›ndan beslenmesini gerektirmektedir. Politikac›lar›n ve tasar›mc›la- r›n birleflmesini, sosyologlar, ekonomistler, mühendisler, mimarlar, planc›lar ve peyzaj mimarlar› gibi uzmanlar›n birlikte çal›flmas›n› gerekli k›lmaktad›r.

Avrupa’da özellikle AB politikalar› çerçe- vesinde 1990‘l› y›llarda kamu sektörü, özel sektör ve halk kat›l›m› ortakl›¤›n›n söz konusu oldu¤u “yönetiflim” formü- lüyle beraber “kat›l›mc›l›k” kavram› ortaya ç›km›flt›r. Aktörlerin planlamaya ve proje sürecine kat›l›m›, yeni ortakl›klar, projelerin yönlendirilmesi, kaynak sa¤- lanmas›, örgütlenme, organizasyon, hal- k›n e¤itimi ve bilinçlendirilmesi önem kazanm›flt›r. Günümüzde, bu aktörlerden halk kat›l›m›n›n, sürecin bir parças› olarak önemli oldu¤u vurgulanmaktad›r.

Yerel halk›n sorunlar›n›n-ihtiyaçlar›n›n bilinmesi ve buna göre çözüm önerileri

Yönetimler insanlar›n yer de¤iﬂtirmesinin ekonomik maliyetlerini karﬂ›layabilmekte,

psikolojik maliyetler ise genellikle göz ard›

edilmektedir. Bu nedenle yeniden yerleﬂtirme, kentsel dönüﬂüm sürecinin en önemli

bileﬂenidir ve özel bir önemi vard›r.

ﬁekil: ‹stanbul’da 5366 say›l› kanun kapsam›nda belirlenen yenileme alanlar›.

(10)

getirilmesi özel sektör riskinin azalt›lma- s›nda da etkili olabilmektedir. Kamu ve özel sektörün yan›nda gönüllü kurulufllar, sivil toplum örgütleri, farkl› toplumsal kesimler yer alm›fl, tarihi ve kültürel miras ile ekonomik geliflme aras›ndaki ba¤›n önemi anlafl›lm›fl, kentsel dönü- flümde “kentsel koruma” kavram› da ön plana ç›kmaya bafllam›flt›r.

Türkiye’deki Uygulamalar

Kentsel dönüflüm, Türkiye'de 1980'lerin sonunda küreselleflmenin etkilerinin gi- derek güçlenmesi, biçim de¤ifltirmesi ve bunun fiziksel mekândaki yans›malar› ile yerel yönetimlerin gündeminde yer almaya bafllam›flt›r.

1990’lar›n sonlar›ndan itibaren dönü- flüm projeleri önem kazanm›fl, terk edilen sanayi alanlar› ve ifllevini yitirmifl liman alanlar› gibi büyük alanlar›n dönü- flümü gündeme gelmifltir. Bu alanlar›n dönüflüm projelerinin elde edilmesi

amac› ile yar›flmalar aç›lm›fl, ancak bu projeler ve yar›flmalar, ço¤unlukla

“kentsel tasar›m projesi” ad› alt›nda, salt fiziksel mekân›n düzenlenmesi ve yeni bir ifllevin verilmesi amac›n› tafl›yan yaklafl›mlar içermifltir.

Son y›llara kadar eski merkezlerin yeniden canland›r›lmas›, rehabilite edilerek flehre yeniden kazand›r›lmas› yerine, yeni yerleflimler daha çok desteklenirken, daha önceki dönemlerde yasallaflan kentsel alanlar›n ve eski kent merkezleri- nin yenilenme ihtiyac› daha ön plana ç›km›flt›r.

Bu dönemde kent çeperlerinde ana ar- terler boyunca geliflmifl gecekondu mahallelerinin veya kaçak yap›laflmalar›n belediyeler taraf›ndan y›k›larak yenilenmesi, orta ve alt orta gelir grubunun kent içi apartmanlar›n›n mal sahipleri taraf›ndan iyilefltirilmesi, üst gelir kesimin kent merkezindeki tarihi veya eskimeye yüz tutmufl konutlar› sat›n alarak ve res-

tore ederek soylulaﬂt›rmas› ve kent mer- kezlerindeki veya çeperindeki çöküntü alanlar›n›n yerel yönetimler eliyle özel yasal kolaylaﬂt›rmalar yard›m›yla yenile- mesi gibi uygulamalar görülmektedir.

2000’li y›llarda ise inflaat flirketlerinin uluslararas› pazara aç›lmas› ve inflaat sa- nayinin geliflmesi ile kentsel dönüflüm yasalarda yer almaya bafllam›flt›r.

2003 y›l›nda ç›kar›lan 4966 say›l›

yasa ile, 2985 say›l› Toplu Konut Kanununda önemli de¤iﬂikler ya- p›lm›ﬂ, bu yasayla Toplu Konut

‹daresi’ne (TOK‹) konut sektörü ile ilgili ﬂirketler kurmak veya ku-

N

{ {

Kent kültürü, yap›laflm›fl çevre ve sosyal yap› aras›ndaki iliflkinin geliflimi ile yak›ndan

iliﬂkilidir. Bir özgün kültürün fiziksel ve sosyal izlerinin kayb›,

bir kültürün yok olmas›na yol açar. Kentsel dönüﬂümle kentin

do¤al, sosyal ve yap›laflm›fl çevresine getirilen de¤ifliklikler,

kent kültürünün üzerinde ciddi bir etki yapabilir.

‹BB’nin planlad›¤› Stratejik Kentsel Dönüﬂüm alanlar›ndan Kartal için ünlü mimar Zaha Hadid’e yapt›r›lan proje.

(11)

N

{ {

rulmufl flirketlere ifltirak etmek, yurtiçi ve yurtd›fl›ndaki konut d›fl›nda do¤rudan veya ifltirakleri arac›l›¤›yla proje gelifltir- mek, alt yap› ve sosyal uygulamalar›

yapmak veya yapt›rmak, idareye kaynak sa¤lanmas›n› teminen kar amaçl› proje- lerle uygulamalar yapmak veya yapt›r- mak gibi görevler ve yetkiler verilmiﬂtir.

Yine bu yasayla TOK‹’ye ferdi ve toplu krediler vermek, köy mimarisinin gelifl- mesine, gecekondu alanlar›n›n dönüflü- müne, tarihi doku ve yöresel mimarinin korunup yenilenmesine yönelik projeleri kredilendirmek gibi görev ve yetkiler de verilmifltir.

Bu görev ve yetkilerle Toplu Konut ‹daresi (TOK‹), gerek kentin çeflitli alanla- r›ndaki konut projeleri ve gerekse kentsel dönüflüm–yenileme projelerindeki planlay›c›, uygulay›c› rolü ile konut üre- timi politikalar› içinde önemli bir yere ulaflm›flt›r. Kentsel dönüflüm; de¤erlenen gecekondu alanlar›nda yaflayanlar›n, kentin d›fl›nda bulunan, rant› daha dü- flük, kentle iliflkisi daha az olan yerlere do¤rudan ya da dolayl› olarak gitmeleri-

ni sa¤layarak, çok önemli bir araç olarak kullan›lmaktad›r.

2004 tarihli 5216 say›l› Büyükﬂehir Belediyeleri Kanunu’nun 69. maddesinde, “Belediye; düzenli kent- leﬂmeyi sa¤lamak, beldenin konut, sanayi ve ticaret alan› ihtiyac›n›

karfl›lamak amac›yla belediye ve mücavir alan s›n›rlar› içinde, özel kanunlar›na göre korunmas› gerekli yer- ler ile tar›m arazileri hariç, imarl› ve alt yap›l› arsalar üretmek; konut, toplu konut yapmak, satmak, kiralamak ve bu amaçlarla arazi sat›n almak, kamulaflt›r- ma yapmak, bu arsalar› trampa etmek, bu konuda ilgili di¤er kamu kurum ve kurulufllar› ve bankalarla ifl birli¤i yapmak ve gerekti¤inde onlarla ortak projeler gerçeklefltirmek yetkisine sahiptir”

denilmekte, 73. maddesinde ise “Be- lediye, Büyükflehir belediyeleri kentin geliflimine uygun olarak eskiyen kent k›- s›mlar›n› yeniden infla ve restore etmek;

konut alanlar›, sanayi ve ticaret alanlar›, teknoloji parklar› ve sosyal donat›lar oluflturmak, deprem riskine kars› tedbirler almak veya kentin tarihî ve kültürel dokusunu korumak amac›yla kentsel dönüflüm ve geliflim projeleri uygula- makla görevlendirilmektedir. 5216 say›l›

Büyükﬂehir Belediyesi Kanunu, 5393 sa- y›l› Belediye Kanunu ve 5301 say›l› ‹l Özel ‹daresi Kanunu, yerel yönetimlerin yerel aktörlerin kat›l›m›yla mekânsal ve

kurumsal stratejik planlar› üretmesini ﬂart koﬂmaktad›r.

2004 y›l›nda ç›kar›lan 5273 say›l› kanun ile toplu konut kanununda yine önemli de¤ifliklikler yap›lm›fl, TOK‹, Gecekondu dönüflüm projesi uygulayaca¤› alanlarda veya mülkiyeti kendisine ait arsa ve ara- zilerden “konut uygulama alan›” olarak belirledi¤i alanlarda veya valiliklerce toplu konut iskân sahas› olarak belirlenen alanlarda; her tür ve ölçekteki imar planlar›n› yapmaya, yapt›rmaya ve tadil etmeye yetkili k›l›nm›flt›r.

2005 y›l›nda ç›kar›lan 5366 say›l› “Y›pranan Tarihi Ve Kültürel Tafl›nmaz Varl›k- lar›n Yenilenerek Korunmas› ve Yaflat›larak Kullan›lmas› Hakk›nda Kanun” ile y›pranan ve özelli¤ini kaybetmeye yüz tutmufl; kültür ve tabiat varl›klar›n› koruma kurullar›nca sit alan› olarak tescil ve ilan edilen bölgeler ile bu bölgelere ait koruma alanlar›n›n, bölgenin geliflimine uygun olarak yeniden infla ve restore edilerek, bu bölgelerde konut, ticaret, kültür, turizm ve sosyal donat› alanlar›

oluﬂturulmas›, tabiî afet risklerine karﬂ›

tedbirler al›nmas›, tarihi ve kültürel ta- ﬂ›nmaz varl›klar›n yenilenerek korunma- s› ve yaﬂat›larak kullan›lmas› amaçlan- maktad›r.

Bu yasayla sadece sit alanlar›nda, il özel idarelerinde il genel meclisi, belediyeler-

Kentsel dönüﬂümün ba¤l›

oldu¤u kriterlerin çok fazla olmas›, stratejilerin zamana ve

mekâna göre farkl›laﬂmas›n›, pek çok bilim dal›ndan beslenmesini gerektirmektedir.

Politikac›lar›n ve tasar›mc›lar›n birleﬂmesini, sosyologlar, ekonomistler, mühendisler, mimarlar, planc›lar ve peyzaj

mimarlar› gibi uzmanlar›n birlikte çal›ﬂmas›n› gerekli

k›lmaktad›r.

Tarihi Miras›n Korun- mas›na Yönelik Kent- sel Dönüﬂüm:

Haydarpaﬂa Yenileme Alan›

(12)

de belediye meclisi taraf›ndan belirlenecek ve bakanlar kurulu taraf›ndan kabul edilecek ‘yenileme alanlar›n›n’ yenilen- mesini amaçlamaktad›r. 5366 say›l› kanun ile kendinden önce ve sonra haz›rlanan kanun tasar›lar› asl›nda tek bir ortak amaca hizmet etmektedir. Bu amaç, özel olarak belirlenecek kentsel alanlar›n fiziksel, sosyal ve ekonomik anlamda yenilenmesidir. Bugün özellikle tarihi nitelikli alanlarda gerçekleﬂtirilen kentsel yenileme uygulamalar› 5366 say›l› kanunun yasal bünyesinde ﬂekillendirilmektedir.

2007 y›l›nda yap›lan de¤iflikliklerle 5609 say›l› kanunda Bay›nd›rl›k Bakanl›¤›n›n yetkisinde olan, Belediye s›n›rlar› içinde- ki alanlarda gecekondu ›slah bölgeleri, gecekondu tasfiye bölgeleri, gecekondu önleme bölgelerinin s›n›r onay›n›n yap›l- mas› yetkisi TOK‹’ye verilmifl, ‹mar ve Is- lah Planlar›n›n, TOK‹ denetiminde bele- diyelerce haz›rlanmas› sa¤lanm›flt›r.

TOKI kentsel dönüflüm sürecinde belediyelerin önemli bir paydafl› olarak ortaya ç›km›flt›r ve gerek kendi yasas› ve gerekse kentsel yenileme ile ilgili di¤er ya- salardan gelen yetki ve güç ile kentsel yenileme konusunda kentsel rant›n yarat›lmas› ve bölüfltürülmesi ile ilgili çok önemli bir aktör konumuna getirilmifltir.

1984’ten 2003’e kadar hazine arazileri

üzerinde 43,000 konut birimi üreten TOK‹, 2003’den 2010’a kadar 430,000 konut birimi üretmiﬂ olup, gelecek y›llar içinde 500,000 konut birimi daha üret- meyi hedeflemektedir. TOK‹’nin uygulamalar›n›n %14’ü kentsel dönüﬂüm,

%3’ü afet konutlar›, %1’i k›rsal konut kapsam› alt›nda gerçekleﬂtirilmiﬂtir.

TOK‹, son derece genifl yetkilerle dona- n›p ülkenin her köflesinde her alanda söz sahibi olurken, TOK‹ uygulamalar›; kent plan›ndan ba¤›ms›z plan yapma yetkisi, yap› denetiminden muaf olmas›, yüksek bloklar fleklinde her yere ayn› tip yerlefl- me tasar›m› ile yaklafl›lmas›, baz› durumlarda ekolojik yönden hassas veya riskli alanlara yap›laflma kararlar› sebebiyle elefltirilere u¤ram›flt›r.

Ayr›ca tüm dönüflüm projeleri de¤iflik seviyelerde toplumsal reaksiyona hedef olmufltur. Baflakflehir’de ev sahipleri, ev- lerin küçüklü¤ünden ve yerleflmenin izole konumundan yak›nm›fllar, belediye, sosyal programlar düzenlemek zorunda kalm›flt›r. Sulukule örne¤indeki gibi böl- gede yaflayan romanlar› bölgeden uzak- laflt›r›p oturduklar› bir bölgenin yok edilmesi, bir k›sm›n›n da kültürlerinin çok d›- fl›nda yüksek bloklar›n bulundu¤u flehir d›fl› bir alana tafl›nmak zorunda kalmala- r› toplumsal tepkilere yol açm›flt›r.

Afet Riski ve Kentsel Dönüflüm Türkiye’de büyük kentlerdeki kaçak ya- p›laflman›n büyük boyutlara ulaflmas› ve ülkenin büyük bir k›sm›n›n deprem riski alt›nda bulunmas› kentsel dönüflüm projelerini h›zland›rm›flt›r. 1999 y›l›nda meydana gelen Büyük Marmara depremi, kentlerin yenilenmesi gereklili¤ini bir kez daha ortaya koyarken kentsel dönü- flüm de daha çok konuflulmaya, tart›fl›l- maya bafllanm›flt›r.

19 milyon yap›n›n bulundu¤u ülkemiz- de, bu yap›lar›n %67’sinin ruhsats›z ,

%60’›n›n 20 yafl›ndan yukar›, %40’›n›n güçlendirme gerektirdi¤i düflünülürse yap›sal önlemlerin önemi anlafl›labilir.

2001 y›l›nda ç›kan Yap› Denetim Yasas›, yap› denetimi alan›nda önemli bir aflama olarak kabul edilebilir. Risk azaltma hedeflerine yaklaflan bir giriflim olarak Yap›

Denetimi Yasas› ve bu yasa çerçevesinde oluflturulan düzenlemeleri bu iflleyiflin, denetçilerin do¤rudan iflveren taraf›n- dan ücretlendirilmeleri nedeniyle, yete- rince güçlü bir önlem oluflturamad›¤› ya- k›nmalar› yayg›nd›r. Öncelikle oluflturulan yeminli teknik bürolar›n iflleyifli ile ilgili sorunlar›n varl›¤›, yasan›n önce sadece 19 ili kapsamas› ve nihayet TOK‹’nin yap›sal denetimden muaf olmas›, yasa-

N

{ {

TOK‹, son derece geniﬂ yetkilerle donan›p ülkenin her köﬂesinde her alanda söz sahibi

olurken, TOK‹ uygulamalar›;

kent plan›ndan ba¤›ms›z plan yapma yetkisi, yap›

denetiminden muaf olmas›, yüksek bloklar ﬂeklinde her yere ayn› tip yerleﬂme tasar›m›

ile yaklaﬂ›lmas›, baz›

durumlarda ekolojik yönden hassas veya riskli alanlara

yap›laflma kararlar› ile elefltirilere u¤ram›flt›r.

Deprem Master Plan›ndan sonra pilot bölge seçilen Zeytinburnu dönüflüm projesinin kat›l›mc› bir süreç olarak tasarlanmas› ve halk›n bafl›ndan beri sürecin içinde yer almas› projeyi di¤erlerinden daha avantajl› bir duruma tafl›m›flt›r.

(13)

N

{ {

n›n sadece yap›n›n strüktürüne odaklan- mas›, yasaya iliﬂkin yak›nmalar aras›nda yer almaktad›r.

2001 y›l›nda ‹mar Yasas› kapsam›nda da afet yönetimi ve risk azaltma konusu gündeme gelmifltir ve her ölçekteki imar plan›nda jeolojik ve mikro bölgeleme verilerinin kullan›lmas›n› flart koflmaktad›r.

‹mar planlar›n›n haz›rlanmas›nda tehli- kelerin göz önüne al›nmas›, risk azaltma hedeflerine her yönüyle yan›t verecek biçimde olmal›d›r. Oysa yürürlükteki imar yasas›, bu düzenlemelere karfl›n yaln›zca yerbilimsel aç›dan tehlikeli gö- rülen bölgelerin çizimlerde hangi teknik- le gösterilece¤ine iliflkin birkaç yönetme- lik tan›m› ile s›n›rl› kalm›flt›r. Örne¤in risk azaltma ile ilgili önemli bir konu olan deprem s›ras›nda ve sonras›nda önemli tehlike içeren tehlikeli maddelerin yer seçimi konusunda henüz tehlikeli madde depolama ile ilgili net bir standart getiri- lememifltir.

Afet risklerinin azalt›lmas› konusunda önemli bir araç olarak görülen kentsel dönüflüm çabalar›, uzun bir süredir ülke gündemindedir. 2005 y›l›ndan beri üze- rinde çal›fl›lan yasa tasar›s›n›n amac›, eskiyen ve özelli¤ini kaybetmifl kent böl- gelerinin kentin geliflimine uygun olarak yeniden infla ve restore edilmesi, konut alanlar›, ticaret alanlar›, turizm ve kültür alanlar› sosyal donat› alanlar› oluflturulmas›; deprem risklerine karfl› tedbirler al›nmas› veya kentin tarihi ve kültürel dokusu- nun korunarak yenilenmesidir.

Bu tasar›, kanun yap›c›lar›n as›l amac›n›n tüm kentsel alanlarda özel yenileme

bölgesi belirlemek oldu¤unu göstermek- tedir.

Tasar›da ba¤›ms›z olarak ele al›nm›fl gö- rünen ‘kentsel dönüflüm’ konusunda deprem tehlikesi bir gerekçe olarak gös- terilmifl olmakla birlikte, riskli alanlar›n belirlenmesi, toplu yenileme ve yerel topluluklar›n örgütlenerek ortakl›klar ku- rabilmesi, bu sürece uygun finansal yön- temler ve planlama araçlar›, özendirici sosyal projeler gibi tamamlay›c› meka- nizmalar gelifltirilebilmifl de¤ildir.

Bu dönemde baflta büyükflehir belediyeleri olmak üzere birçok belediye, de¤iflik ölçeklerde kentsel dönüflüm projelerini uygulamaya koymufltur.

‹stanbul Büyükﬂehir Belediyesi, planlad›-

¤› kentsel dönüﬂüm uygulamalar›n› üç grupta toplam›ﬂt›r:

- Stratejik Kentsel Dönüﬂüm: Kartal (330 Ha), Maltepe-Dragos (31,5 Ha), Cende- re-Silikon Vadisi (230 Ha),Ayamama Ba- s›n Aks› (230 Ha), Küçükçekmece Kum- sal (180 Ha),

- Tarihi Miras›n Korunmas›na Yönelik Kentsel Dönüflüm Haydarpafla Yenileme Alan› (129 Ha), Beyo¤lu- Perflembe Pa- zar› (8,5 Ha), Süleymaniye (93,9 Ha), Beyo¤lu -Tarlabafl› (2 ha).

- Deprem Odakl› Kentsel Dönüﬂüm: Fi- kirtepe (131 Ha), Okmeydan› (175,5 Ha), Bayrampaﬂa (11,3 Ha), Zeytinbur- nu Sümer Mahallesi: (1700 KB-17,1 Ha Konut, 4,6 Ha Ticaret).

TOK‹ projelerinin %40’›n› ‹stanbul’daki dönüflüm projeleri oluflturmaktad›r. Bu projeler, Belediyelerle yap›lan anlaflmalar sonucunda yerinde dönüflüm veya bofl bir alanda sosyal donat› ve yeflil alan ila- vesi ile gerçeklefltirilmifltir. Bunlar aras›n- da ‹kitelli-Baflakflehir, Bafl›büyük-Malte- pe, Oruç Reis-Esenler, Kayabafl›-Küçük- çekmece, Ayazma/Tepeüstü-Küçükçek- mece, Bezirgan Bahçe-Küçükçekmece uydu kentler fleklinde, Baflakflehir ise (5100 KB) ise afet risklerinin azalt›lmas›

amac›yla inﬂa edilen konut alanlar›d›r.

2010 y›l›nda, 2005 tarihli Belediye Yasa- s›n›n 73. maddesi geniﬂletilerek beledi-

Yaln›zca afet risklerinin azalt›lmas› ﬂeklinde bir yaklaﬂ›m yeterli olamaz. Öte yandan, afet risklerinin azalt›lmas› ve kentsel

dayan›kl›l›¤›n art›r›lmas› da sadece yap›lar›n yenilenmesi ve

yap›sal çevreye odaklanan bir konu de¤ildir. Elbette yap›sal güvenlik önemlidir. Ancak

afetlere karfl› direncimiz art›r›lmaya çal›fl›l›rken do¤aya, tarihe ve topluma karfl› yeni bir afet riski oluflturmamaya gayret

göstermemiz gerekir.

Dönüﬂüm alanlar›ndan bir di¤eri, Fikirtepe.

(14)

yelerin kentsel dönüflüm konusunda yetkileri art›r›lm›flt›r. Yerel yönetimler aç›s›ndan bak›ld›¤›nda, olas› afet zararla- r›n›n azalt›lmas›na yönelik faaliyetlerinin bafl›nda, imar planlar›n› haz›rlamak, yap›

denetimi yapmak, can ve mal güvenli¤i- ni koruyacak di¤er önlemleri almak ve uygulamak gelmektedir. Olas› afet zararlar›n› azaltmaya yönelik ﬂehirsel çevre ile ilgili stratejilerin risk analizi sonucunda ortaya ç›kan bulgulara göre geliﬂtiril- mesi önemlidir. Risk azaltma faaliyetleri, ayn› zamanda toplumun deste¤ini ve kat›l›m›n› gerektirir. Yerel yönetim yasalar›, planlama kapsam›nda afet zararlar›- n›n azalt›lmas› ile ilgili ilkeler yan›nda, planlama sürecinde kat›l›mla da ilgili ilkeler öngörmektedir. Yeni yerel yönetim kanunlar›, her ne kadar karar verme sü- reçlerine tam kat›l›m ile ilgili belirsiz ifade-

ler içeriyor olsa da yerel yö- netim süreçlerine kat›l›m›

bir ﬂekilde somut yapt›r›m- larla öngörmektedir.

Deprem Master Plan›ndan sonra Zeytinburnu, Küçük- çekmece ve Fatih ilçeleri incelenmiﬂ ve sismik olarak en hassas ve yap› sto¤u en hassas bölgelerden biri ve arazi de¤eri aç›s›ndan de-

¤erli bir bölge olarak Zey- tinburnu kentsel dönüflüm için öncelikli alan olarak belirlenmifltir. Zeytinbur- nu, Fatih, Küçükçekmece, Bayrampafla, Ba¤c›lar, Güngören, Bah- çelievler bölgelerinde yaklafl›k 150.000 bina araflt›r›larak 1/3’ünün riskli oldu¤u saptanm›flt›r.

Zeytinburnu Sümer ve Merkez Efendi mahallelerinin Deprem Master Plan›n- dan sonra pilot bölge seçilmesi, Büyük- flehir ve Zeytinburnu Belediyesi’nin kat›- l›mc› bir süreç olarak tasarlanmas› ve halk›n bafl›ndan beri sürecin içinde yer almas›, projeyi di¤erlerinden daha avantajl› bir duruma tafl›m›flt›r.

Kentlerimizdeki riskler, yaln›zca kaçak ve dayan›ks›z yap›laflmadan kaynaklanma- maktad›r. Yetersiz aç›k alanlar, gelifligü- zel altyap› flebekeleri, düzensiz yap›laflma biçimi ve yüksek yo¤unluklar, tehlikeli komfluluklar, acil durumlarda baflvu- rulacak tesislerin dayan›ks›zl›¤› ve yanl›fl konumland›r›lmalar›, denetimsiz sanayi kurulufllar›, vb. do¤rudan fiziki düzenle- meleri ilgilendiren yönlerdir. Bunlara yö- netsel yetersizlikler de eklenebilir. Çevre kirlili¤i, ekosisteme duyars›zl›klar›n getir- di¤i sel felaketleri, ormanlar›n, sulak alanlar›n ve k›y›lar›n do¤al yap›lar›n›n kaybedilmesi, gelifligüzel verilmifl planlama kararlar› ile ekosistemlerini h›zla kay- betmektedir.

Son günlerde Türkiye’nin gündemine giren “Afet Riski Alt›ndaki Alanlar›n Dö- nüﬂtürülmesi Hakk›nda Kanun” tasla¤›

tart›ﬂ›lmaktad›r. Her ﬂeyden önce kent-

lerin dönüflümü konusunun a¤›rl›kl› olarak afet riskli alanlar›n dönüflümü fleklinde düzenlenmesi dar kapsaml› bir yaklafl›md›r. Kentlerin yenilenmesi çok yönlü bir yaklafl›m› gerektirir. Kentler yenilenir- ken içinde bulunduklar› dönemin fiziksel ve sosyo-ekonomik koflullar› ve kentte yaflayanlar›n sorunlar› ele al›nmal›d›r.

Yaln›zca afet risklerinin azalt›lmas› fleklinde bir yaklafl›m yeterli olamaz. Öte yandan, afet risklerinin azalt›lmas› ve kentsel dayan›kl›l›¤›n art›r›lmas› da sadece yap›lar›n yenilenmesi ve yap›sal çev- reye odaklanan bir konu de¤ildir. Elbet- te yap›sal güvenlik önemlidir. Ancak afetlere karfl› direncimiz art›r›lmaya çal›- fl›l›rken do¤aya, tarihe ve topluma karfl›

yeni bir afet riski oluflturmamaya gayret göstermemiz gerekir. Yasa tasla¤›n›n bu anlamda do¤ay›, tarihi ve toplumu koruyan tüm yasalar› (madde 9), bu sürecin olmazsa olmaz› kat›l›mc›l›¤›, plan bütün- lü¤ünü devre d›fl› b›rakmaya çal›flarak daha bafllang›çta pek çok sorun bar›n- d›rd›¤› görülmektedir.

Sonuç

Türkiye’de kentsel yenileme süreci, çe- flitli siyasi ve ekonomik de¤iflimlerden etkilenerek günümüze gelmifltir. Dünya- daki uygulamalar›n gerisinde seyreden bu süreç, dünyadaki örneklerden kendi-

N

{ {

1999’dan beri önemli ad›mlar›n at›ld›¤› ülkemizde, uygulamada

özellikle mahalle ölçe¤inde sorunlar yaﬂanmaktad›r. Afet risklerinin azalt›lmas›nda arazi kullan›m kararlar›n›n verilmesi hayati önem taﬂ›maktad›r. Arazi

kullan›m kararlar›n›n pazar›n yönlendirdi¤i bir kararlar zinciri olarak de¤il, sürdürülebilirlik ve

risk azaltma çerçevesinde oluﬂturulmas› gerekmektedir.

Kentsel dönüflüm uygulamas›n›n bafllad›¤› Tarlabafl›.

(15)

C M Y CM MY CY CMY K

(16)

N

{ {

ne ders almay› baﬂaramadan, günlük ekonomik politikalar›n etkisinde kalm›ﬂ- t›r.

Kentsel dönüflüm mekânsal ve sosyal bir gerekliliktir. Ancak kent planlamas›nda bütüncül bak›fl önemlidir. Dönüflüm projelerine odaklanmak, planlamay› ihmal etti¤i ve parçac› bir yaklafl›m sergile- di¤i için riskli yönleri bulundurmaktad›r.

Kentsel dönüﬂüm projelerinde; fiziksel mekân›n dönüﬂtürülmesinin yan›nda problemin sosyal ve kültürel boyutlar›- n›n da dikkate al›nmas›, alan›n özellikle- rine göre farkl› problemlere farkl› çö- zümler üretilmesi gerekmektedir.

1999’dan beri önemli ad›mlar›n at›ld›¤›

ülkemizde, uygulamada özellikle mahalle ölçe¤inde sorunlar yaﬂanmaktad›r.

Afet risklerinin azalt›lmas›nda arazi kullan›m kararlar›n›n verilmesi hayati önem tafl›maktad›r. Arazi kullan›m kararlar›n›n pazar›n yönlendirdi¤i bir kararlar zinciri olarak de¤il, sürdürülebilirlik ve risk azaltma çerçevesinde oluflturulmas› gerekmektedir. Öte yandan, bu süreçte kamu kurumlar›n›n ve belediyelerin risk azalt- may› kapsayan bir planlama anlay›fl›n› be- nimsemeleri önem kazanmaktad›r.

Günümüzde ‹stanbul baﬂta olmak üzere, Türkiye’nin birçok kentinde farkl› alanlarda birçok proje, farkl› yaklaﬂ›mlarla ortaya at›lmaya devam etmektedir.

Kentsel dönüflüm yap›lacak alanda sos- yokültürel ve sosyoekonomik yap›s›na göre alternatif modellerin üretilmesi ge- rekirken ço¤u zaman, kentin en çok rant getirecek alanlar› seçilmektedir. Beledi- yelerin kamu yarar› düflüncesi ve ger- çekten ihtiyaç olmas›ndan daha çok, kaynak yaratmak ve ekonomik kayg›lar nedeniyle kentsel dönüflüm projelerini uygulamak istedikleri görülmektedir.

Çok büyük yat›r›mlar›n gerçekleflti¤i ve gerçekleflece¤i bu alandaki uygulamalar, rant kavgas› riski ile karfl› karfl›yad›r. Oy- sa bir kentsel dönüflüm program›n›n ba- flar›s›, bu programlar›n kentsel alan›n genel plan›yla tamamen uyum sa¤lamas›- na ba¤l›d›r.

Kentsel dönüﬂüm çerçevesinde sosyal planlama önem kazanmaktad›r. TOK‹

planl› konut stoku aç›s›ndan çaba sarf e- derken politika ve strateji aç›s›ndan sosyal planlama anlay›ﬂ›, sadece yoksullara ev sa¤lamak olarak görülmemelidir.

Sosyal planlaman›n en önemli boyutu olan kat›l›ml› planlama süreci, bu durumda bir araç olarak ortaya ç›kmakta- d›r. Kent konseyleri ve di¤er sosyal ör- gütlenmeler kat›l›ml› planlama ve yöne- tim için araç olarak kullan›labilir. Özellik- le mahalle ölçe¤inde oluﬂturulacak ör- gütlenmeler önem kazanmal›d›r.

Sonuç olarak kentsel dönüflümün; bü- tünsel bir planlama anlay›fl› ile demokratik ve kat›l›mc›, eflitlikçi, finansman› sa¤- lanm›fl, istihdam yarat›c›, tarihi ve do¤al çevreyi koruyan, çevre kirlili¤ini minimize eden, sa¤l›kl›, sürdürülebilir, do¤al ve di¤er afetlere karfl› güvenli, dezavantajl›

gruplar› gözeten, e¤itim-sa¤l›k hizmetleri ile yeterli aç›k alanlar›n sa¤land›¤›, nü- fus ve yap›laflma kontrolü olan, kimli¤ini koruyan, içinde yaflayanlar›n sosyal ilifl- kilerini güçlendiren bir çevrenin yarat›l-

mas›nda bir araç olarak kullan›lmas› gerekmektedir. Bu anlamda gündemde olan yasa tasar›s›n›n net ve yeterli bir altyap› sa¤layamad›¤› anlaﬂ›lmaktad›r.

KAYNAKLAR

Ataöv, A., ve Osmay, S., 2007, Türki- ye’de Kentsel Dönüﬂüme Yöntemsel Bir Yaklaﬂ›m, ODTÜ Mimarl›k Fakültesi Dergisi, Ankara.

Balamir, M. (2006) Afet Politikalar›nda Yükselen Paradigma: Sak›n›m; Deprem- ler Ülkesi Türkiye’de Tutumlar ve ‹stanbul Tart›ﬂmalar›. "Cumhuriyet Bilim Tek- nik", 20, (2006), s.18-19,

Couch, C., Fraser, C., ve Percy, S., 2003, Urban Regeneration In Europe, Black- well Publishing, Iowa.

Ergun, N.; (2008), “Kentsel Dönüflüm”, 'Kentsel Dönüflüm' Paneli, Mimarlar Odas› Samsun fiubesi, 22 Kas›m 2008, Samsun.

Özden, P.P., (2002), Yasal Ve Yönetsel Çerçevesiyle ﬁehir Yenileme Planlamas›

Ve Uygulamas›: Türkiye Örne¤i, ‹TÜ Fen Bilimleri Enstitüsü ,Doktora Tezi, ‹s- tanbul.

Özden, P.P., ve Kubat, A.S., 2003, Tür- kiye’de ﬁehir Yenilemenin Uygulanabi- lirli¤i Üzerinde Düﬂünceler, ‹TÜ Dergisi,

‹stanbul.

Roberts, P., ve Sykes, H., 2000, Urban Regeneration A Hand Book, SAGE Pub- lications, Londra.

Teaford, J.C., 2000, Urban Renewal and Its Aftermath, Fannie Mae Foundation, Housing Policy Debate,Volume 11,Issue 2.

TOK‹ Raporu, 2008, Mimarlar Odas›

Antalya ﬁubesi, Antalya.

Yönder, A. ve Türko¤lu H. (2011) “Post 1999 developments in Disaster Mana- gement in Turkey: The regulatory fra- meworks and implementation of land use planning for disaster risk reduction in Istanbul.” Case study prepared for ISDR Global Assessment Report 2011.

Kentsel dönüflümün bütünsel bir planlama anlay›fl› ile demokratik ve kat›l›mc›, eflitlikçi, finansman› sa¤lanm›fl,

istihdam yarat›c›, tarihi ve do¤al çevreyi koruyan, çevre

kirlili¤ini minimize eden, sa¤l›kl›, sürdürülebilir, do¤al ve

di¤er afetlere karﬂ› güvenli, dezavantajl› gruplar› gözeten,

e¤itim-sa¤l›k hizmetleri ile yeterli aç›k alanlar›n sa¤land›¤›,

nüfus ve yap›laﬂma kontrolü olan, kimli¤ini koruyan, içinde

yaﬂayanlar›n sosyal iliﬂkilerini güçlendiren bir çevrenin yarat›lmas›nda bir araç olarak

kullan›lmas› gerekmektedir.

(17)

Prof. Dr.Zekai Celep Prof. Dr. Kadir Güler

‹stanbul Teknik Üniversitesi,

‹nﬂaat Fakültesi Ö¤retim Üyeleri 1. Giriﬂ

Geçen y›l Van ilinde Tabanl› merkezli (23 Ekim 2011 ML=6.9, Mw=7.1) ve Erdemit merkezli (9 Kas›m 2011 ML=5.6) iki deprem yaflad›k. Dep- remden hemen sonra ‹stanbul Tek- nik Üniversitesi, Deprem Mühendis- li¤i ve Afet Yönetimi Enstitüsü, ‹nflaat Fakültesi ve Maden Fakültesi tara- f›ndan oluflturulan ve deprem mü- hendisli¤i, inflaat mühendisli¤i ve yer bilimleri konusunda uzmanlardan oluflan genifl kat›l›ml› bir ekip sahada, okullarda ve daha sonra konutlarda incelemeler yapm›fl, sonuç- lar›n› de¤iflik ortamlarda yöneticiler ve medya ile paylaflm›flt›r. Afla¤›da bu bilgiler özetlendikten sonra, yurdumuzdaki mevcut binalar›n deprem güvenli¤inin belirlenmesi, bu konuda yap›lan faaliyetler ve güncel olarak tart›fl›lan deprem odakl› kentsel dönüflüm konular›nda yazarlar görüfllerini aç›klam›fllard›r.

2. Van Depremleri

Tabanl› merkezli (23 Ekim 2011 ML=6.9 Mw=7.1) deprem için ancak Muradiye istasyonunda bir kay›t elde edilmiﬂtir. Bu kay›tta ölçülen en büyük yer ivmesi, yatayda 0.18g (KG), 0.17 (DB) ve düﬂeyde 0.08g’dir.

Erdemit merkezli (9 Kas›m 2011 ML=5.6) deprem için ise, Van istasyonunda ivme de¤erleri yatayda

0.15g (KG), 0.25g (DB) ve düfleyde 0.15g de¤erleri ölçülmüfltür. Bu iv- melerin Van ve Ercifl’te oluflturduk- lar› hasar›n de¤erlendirilmesinde, kay›t al›nan istasyonlar ile baz› yerleflim merkezleri aras›ndaki uzakl›k önemlidir. Bu amaçla Tabanl›-Mura- diye 31 km, Tabanl›-Van 15 km, Ta- banl›-Ercifl 27 km ve Edremit-Van 9 km, Edremit-Ercifl 47 km oldu¤u göz önüne al›nmal›d›r. Tabanl› merkezli depremden Van ‹li’nde 60, köylerin- de 66, Ercifl ‹lçesi’nde ise 476 can kayb› ve Edremit merkezli depremde Van ilinde 40 can kayb›n›n oldu¤u bildirilmifltir. Her iki depremde en büyük hasar Van ve Ercifl yerleflim merkezlerinde ve köylerinde meydana gelmifltir. Van ve Ercifl’te a¤›rl›kl›

olarak betonarme bina hasarlar› ve köylerinde y›¤ma bina hasarlar› yay- g›n biçimde gözlenmiﬂtir. Yukar›da verilen ivme de¤erleri ve mesafeler göz önüne al›narak, Van’da Tabanl›

Depremi’nden 0.20g ve Edremit Depremi’nden 0.25g, Erciﬂ’te ise Ta- banl› Depremi’nden 0.20g ve Edre- mit Depremi’nden 0.10g’lik bir etki meydana geldi¤i kabul edilebilir. Bu de¤erler, her iki merkezde meydana gelen hasar›n de¤erlendirilmesinde önemlidir.

3. Deprem Yönetmeli¤i

Yurdumuzda depreme dayan›kl› bina tasar›m›nda öngörülen kurallar, Deprem Yönetmeli¤i taraf›ndan dü- zenlenmektedir. Uyulmas› zorunlu olan bu yönetmelik, en son olarak 1968, 1975, 1998 ve 2007’de de¤iﬂti- rilerek yenilenmiﬂtir. Özellikle 1998

Deprem Yönetmeli¤i, kapsaml› de¤i- fliklikleri ve baz› yeni kavramlar› içer- mektedir. Genel olarak bu de¤ifliklikler, deprem mühendisli¤inde meydana gelen geliflmelerin uygulamaya yans›t›lmas› yan›nda, betonarme ve çelik yap›lar›n tasar›m›nda ortaya ç›kan yeniliklerin kullan›lmas› olarak kabul edilebilir. Bunun yan›nda, meydana gelen deprem hasarlar›n›n de¤erlendirilmesinde elde edilen bil- gilerin yans›mas› fleklinde kabul edilebilir. De¤ifliklikler, genel olarak tasar›ma esas al›nan eflde¤er deprem kuvvetinin artt›r›lmas› yan›nda, baflta süneklik ve elastik ötesi davran›- fl›n vurgulanmas›na dayanan kapasi- te tasar›m› gibi ek kavramlar, yap›sal düzensizlikler ve konstrüktif kuralla- r›n›n eklenmesi olarak görülebilir.

Deprem Yönetmeli¤i’nin 1998 ve 2007 kurallar› aras›nda yeni yap›lacak binalar›n tasar›m›n› ilgilendiren kurallar aras›nda önemli bir fark bu- lunmamaktad›r. Yeni yay›mlanan yönetmelik esas olarak mevcut binalar›n deprem güvenliklerinin belirlenmesi ve bunlar›n güçlendirilmesi konusunda kurallar içermektedir.

Deprem bölgeleri haritas›na göre mevcut durumda Van ‹l merkezi, ikinci deprem bölgesinde (A_o=0.3) ve Ercifl ‹lçesi ise birinci deprem bölge- sinde (A_o=0.4) bulunmaktad›r. Bu durumda yüksek süneklikte infla edilmesi beklenen konut binalar›nda karfl›lanmas› gereken eflde¤er deprem kuvvetinin deprem bölgesine ba¤l› olarak bina a¤›rl›¤›n›n s›ras›yla 0.3x2.5/8=0.094 ve 0.4x2.5/8=0.125 kat› oldu¤u kabul edilebilir. Burada

D

Deepprreemm vvee KKeennttsseell DDöönnüüﬂﬂüümm

{ {

Eksiklik ve kusurdan binay› yapanlar›n tümü sorumludur

VAN (2011) Depremlerinin Ard›ndan

“Van depremlerinde (2011) deprem ivmesinin en büyük de¤erinin Van’da 0.20g ~ 0.25g ve Erciﬂ’te

0.10g ~ 020g aras›nda bulundu¤u kabul edilirse, bu de¤erin üçüncü deprem bölgeleri için

öngörülen A

o

=0.3’ten daha küçük oldu¤u anlaﬂ›l›r. Ayr›ca, yönetmelikte öngörülen de¤erin ortala-

ma bir de¤er olarak kabul edildi¤i göz önüne al›n›rsa, aradaki fark›n daha da büyük oldu¤u

anlafl›l›r. Bu karfl›laflt›rma, genel kabul edilen çerçevesinde Deprem Yönetmeli¤i kurallar›n›n uygu-

lanmas› durumunda gözlenen boyutta hasar›n ortaya ç›kmamas› gerekti¤ine iﬂaret eder...”

(18)

Z

Zeekkaaii CCeelleepp,, KKaaddiirr GGüülleerr

{ {

spektrum katsay›s›n›n en büyük de-

¤eri 2.5 ve deprem yükü azaltma katsay›s› için yüksek sünek betonarme çerçeve binalar için öngörülen 8 de-

¤eri kullan›lm›flt›r. 1975 Deprem Yö- netmeli¤i’nde bu de¤erler, 0.08 ve 0.10 olarak verilmifltir. Bu tür, do¤- rudan k›yaslama, çok do¤ru olmasa da, karfl›lanmas› gereken eflde¤er deprem kuvvetinde %17-25 aras›nda bir art›fla iflaret etmektedir.

4. Hasar Sebepleri

Van depremlerinde (2011) deprem ivmesinin en büyük de¤erinin Van’da 0.20g ~ 0.25g, Ercifl’te ise 0.10g ~ 020g aras›nda bulundu¤u kabul edilirse, bu de¤erin üçüncü deprem bölgeleri için öngörülen A_o=0.3’ten daha küçük oldu¤u anlafl›l›r. Ayr›ca, yönetmelikte öngörülen de¤erin ortalama bir de¤er olarak kabul edildi¤i gözönüne al›n›rsa, aradaki fark›n daha da büyük oldu¤u anlafl›l›r. Bu karfl›laflt›rma, genel kabul edilen çerçevesinde Deprem Yö- netmeli¤i kurallar›n›n uygulanmas›

durumunda gözlenen boyutta hasa- r›n ortaya ç›kmamas› gerekti¤ine iﬂa- ret eder. Deprem Yönetmeli¤i kurallar›na uyulmamas› olarak bildirilebi- lecek genel hasar sebepleri, betonarme binalar için aﬂa¤›daki gibi s›n›f- land›r›labilir:

a. Beton kalitesinin düﬂük olmas›:

‹TÜ Deprem Mühendisli¤i ve Afet Yönetimi Enstitüsü’nün çal›flmalar›, binalarda beton kalitesinin çok genifl bir aral›kta de¤iflti¤ini göstermifltir. Çok say›daki binada beton dayan›mlar›n›n 10MPa ~ 15MPa aral›¤›nda ve önemli k›s- m›n›n da 8MPa ~ 20MPa aras›nda bulundu¤u ortaya ç›km›flt›r. An- cak, bunlar›n yan›nda 5MPa de¤e- rine inen ve ender de olsa 30MPa de¤erine yaklaflan beton daya- n›mlar›na da rastlan›lm›flt›r.

b. Donat› düzenindeki eksiklikler:

1975 Deprem Yönetmeli¤i’nden itibaren kirifl ve kolonlar›n uç böl- gelerinde öngörülen etriye s›klafl- t›r›lmas›n›n yap›lmamas› veya Deprem Yönetmeli¤i (2007)’nin ifadesiyle sarg› etriyesinin kulla- n›lmamas›, kirifl ve kolon orta böl- gelerinde etriye aral›klar›n›n sey- rek olmas›, etriye uçlar›nda kenet-

lenme boyunun yetersiz olmas›, kesiti geniﬂ kolonlarda sadece ke- sitin çevresinde etriye bulunmas›

ve orta bölümde bu etriyenin kol- lar›n› birbirine ba¤layan enine donat› bulunmamas›, bu tür eksiklikler olarak say›labilir. Kolonlar›n boyuna donat›s›n›n kat geçifllerin- deki kenetlenme boyunun yetersiz olmas› da bir di¤er önemli hasar sebebi kabul edilebilir. Kolon kirifl birleflim bölgesinde enine donat›n›n eksikli¤i de, baflka bir önemli kusur olarak say›lmal›d›r.

c. Yumuﬂak/zay›f kat bulunmas›:

Özellikle zemin katlar›n ticari ha- cim olarak kullan›lmas›, bu katlar- da kat yüksekli¤inin büyük olma- s›, bölme duvarlar›n›n önemli de- recede azalt›lmas›, bu tür eksiklikler olarak say›labilir.

d. Kal›p, donat› ve beton iflçili¤indeki özenin düflük olmas›: Özellikle donat› üzerindeki beton örtüsü ka- l›nl›¤›n›n yetersiz olmas›, temel- kolon, döfleme-kolon, kirifl-kolon birleflim bölgelerinde donat› dü- zenin özensiz oluflturulmas›n›n bu tür eksikliklerin bafl›nda geldi¤i belirtilebilir.

Yukar›da belirtilen hasar sebepleri, ana hatlar› benzer kalmak üzere, daha da çeflitlendirilebilir. Ayr›ca, bu hasar sebeplerinin yeni olmad›¤› ve daha önce haz›rlanan deprem rapor- lar›nda bu sebeplere iflaret edildi¤i kolayca anlafl›labilir. Baflka bir ifade ile yaz›lan sebepler, bilinenin tekrar›

olarak görülebilir. Bu hasar sebepleri, binalarda baflta duvar çatlaklar› ve hasarlar›, kolon-kirifl birleflim bölge- lerinde beton dökülmeleri fleklinde meydana gelmifltir. Yatay yük kapa- sitesi çok düflük olan binalarda toptan göçmeye götüren hasarlar göz- lenmifltir. Yukardaki kusurlar›n olumsuz etkileri bina yüksekli¤i art- t›kça, daha belirgin hale gelmektedir.

Bu sebeple, genellikle gözlemler hasar›n binan›n kat adedi ile artt›¤›n›

göstermifltir. Ancak, ço¤unlukla bina yüksekli¤i artt›kça inflaat›n daha seç- kin ve tecrübeli inflaat müteahhitleri taraf›ndan yap›ld›¤›, dolay›s›yla yö- netmeliklere uyma ve mühendislik hizmeti alma ihtimali artt›¤› için, yüksek katl› binalarda hasar›n azald›-

¤› söylenebilir. Bu durum, hasar›n en çok 4-6 katl› binalarda gözlenme-

Van depreminden hemen sonra ‹TÜ, Deprem Mühendisli¤i ve Afet Yönetimi Enstitüsü, ‹nflaat Fakültesi ve Maden Fakültesi taraf›ndan oluflturulan ve deprem mühendisli¤i, inflaat mühendisli¤i ve yer bilimleri konusunda uzmanlardan oluflan genifl kat›l›ml› bir ekip, sahada, okullarda ve daha sonra konutlarda incelemeler yapm›fl, sonuçlar›n› de¤iflik ortamlarda yöneticiler ve medya ile paylaflm›flt›r.

Resim 1: Yeterli güvenlik sergileyen y›¤ma bina

(19)

sinin sebebini aç›klamaktad›r.

Özellikle Van ve Erciﬂ’in köylerinde y›¤ma binalar, yayg›n biçimde bulunmaktad›r. Bu binalarda da hasar sebepleri benzer ﬂekilde s›n›fland›r›- labilir:

a. Y›¤ma duvarlar›n yetersiz olmas›:

Y›¤ma duvar birimlerin yetersiz kalitede bulunmas› ve bunlar›n derzlerinde yetersiz dayan›ma sahip harç kullan›larak ba¤lanmas›

en önemli hasar sebebi olarak sa- y›labilir. Y›¤ma duvarlarda genel-

likle boﬂluklu tu¤la veya beton briketler kullan›lm›ﬂt›r. Her ikisi-

nin de mukavemeti düflük olup özelikle boflluklu tu¤la çok gev- rektir. Bunun yan›nda, bu birimler aras›nda derzlerde yetersiz harç veya çamur harç kullan›lmas› hasar› artt›ran bir durum olmufltur.

b. Y›¤ma duvarlarda düfley ve yatay hat›llar›n kullan›lmamas›: Y›¤ma binalarda betonarme döflemele- rin yatay hat›l ile duvarlara mes- netlendirilmesi ve en az›ndan bina köflelerinde düfley hat›llar›n bulunmas›, duvar›n beraber çal›flmas›n› sa¤larken, düzlem d›fl› kolayca da¤›lmas›n› önler.

c. Y›¤ma duvarlar›n düzeninde eksiklik bulunmas›: Özellikle k›rsal kesimde depo veya hayvan a¤›l›

olarak kullan›lan y›¤ma binalar, tek katl› ve planda bir do¤rultuda uzundur. ‹ki k›sa kenarda büyük kap› boﬂluklar› bulunurken, uzun kenarlarda küçük pencere boﬂluk- lar› yeral›r. Boyuna duvarlar› enine do¤rultuda ba¤layan bir iç duvar›n bulunmamas› ve çat›n›n rijit diyafram kabulünden çok uzak davranmas›, hasar›n önemli bir sebebi olarak görülebilir.

Hem betonarme ve hem de y›¤ma binalarda oluﬂan toptan göçme veya benzeri önemli hasarlar›n tek bir eksiklik veya kusurun ortaya ç›kmas›n- dan çok, birkaç›n›n beraber bulunma- s› sonucu olaca¤› unutulmamal›d›r.

5. Depreme Dayan›kl› Bina Tan›m›

ve Belirlenmesi

Yurdumuzda gözlenen deprem hasarlar›n›n sebepleri benzer olup her depremde tekrar gözlenmekte ve uzun y›llard›r uygulamada yap›lan eksikliklerin sonucudur. Özellikle bü- yük ﬂehirlerimizde deprem güvenli¤i yetersiz çok say›da bina bulunmaktad›r. Bu durum, yüksek nüfus art›ﬂ›

yan›nda, h›zl› flehirleflmenin sonucu olarak da meydana gelmifltir. Binala-

Z

{ {

Mevcut binalar›n depreme dayan›kl› duruma getirilmesi, günümüzün önemli bir toplumsal problemi olarak ortaya ç›km›ﬂt›r.

Çözümün k›sa zamanda gerçekleﬂtirilemeyece¤i ve kolay bir ted- birin ve çözümün olmad›¤› aç›kt›r. Eksiklik ve kusurlardan sadece bir meslek veya yönetici grubu sorumlu tutulamayaca¤› gibi, zin- cirin halkalar› gibi sorumlulu¤un paylaﬂ›lmas› sözkonusudur.

Resim 2: Kal›n y›¤ma duvarlarda orta bölümün moloz taﬂlarla doldurulmas›n›n ve düﬂük dayan›ml›

harc›n sebep oldu¤u duvar hasar›

Resim 3: Kirifl-kolon birleflim bölgesinde beto- nun yetersiz yerleflimi sonucu ortaya ç›kan ha- sar

Resim 4: Dayan›m› yetersiz betonun, donat› dü- zeninin kolon döflemeye birleflen kesitinde oluflturdu¤u hasar.

(20)

r›n deprem güvenliklerinin belirlenmesinde önemli bir husus, “deprem güvenli¤i” tan›m›d›r. Deprem Yönet- meli¤i’nde deprem güvenli¤i, konut binalar›nda tasar›m depremi etkisinde can güvenli¤inin sa¤lanmas› fleklinde tan›mlanm›flt›r. Yurdumuzdaki deprem yönetmeli¤inin geliflmesin- de, güvenlik tan›m›n›n sürekli daha belirgin hale getirildi¤i ve güvenlik seviyesinin yükseltildi¤i görülür.

Deprem Yönetmeli¤i’ne göre “yeterli deprem güvenli¤i”ne sahip olma- yan binan›n, daima tasar›m depreminin etkisinde toptan göçebilece¤i- ni söylemek yerinde de¤ildir. Dep- rem Yönetmeli¤i’nde “can güvenli-

¤i” kavram›na ek olarak, “toptan göçmeyi önleme güvenli¤i” tan›m›

da bulunmaktad›r. Bu aç›klamadan, e¤er mevcut eski bir bina Deprem Yönetmeli¤i’ne göre “can güvenli-

¤i”ni sa¤lam›yorsa, ancak “toptan göçmeyi önleme güvenli¤i”ni sa¤l›- yorsa, y›k›lmas›na karar verilebilece-

¤i gibi, s›n›rl› zaman için kullan›m›na da karar verilebilir.

Mevcut binalar›n depreme dayan›kl›

duruma getirilmesi, günümüzün önemli bir toplumsal problemi olarak ortaya ç›km›flt›r. Çözümün k›sa zamanda gerçeklefltirilemeyece¤i ve kolay bir tedbirin ve çözümün olma- d›¤› aç›kt›r. Eksiklik ve kusurlardan sadece bir meslek veya yönetici grubu sorumlu tutulamayaca¤› gibi, zin- cirin halkalar› gibi sorumlulu¤un paylafl›lmas› söz konusudur. Depre- me dayan›kl› bina inflaat›nda, proje-

nin gelifltirilmesinden flantiyede ya- p›lan uygulamaya kadar bütün katk›- s› bulunanlar›n nas›l eme¤i ve bafla- r›s› söz konusu ise, benzer oranda kusur ve eksiklikte de hepsinin belir- li ölçüde sorumlu oldu¤u unutulmamal›d›r. Bu sebepten, kolayc›l›¤a ka- ç›p eksiklik ve kusuru baflkas›nda aramaktansa, önce kendimizin katk›- s›n› ve kusurunu sorgulamam›z yerinde olacakt›r. Belki de bu konuda ilk baflta yap›lacak ifl, bu konuda az veya çok gayret ve çal›flma göste- renlerin takdir edilmesidir.

Mevcut binalar›n çeflitli tan›mlar kabul edilerek depreme karfl› güvenlik- leri konusu, hem deprem etkisindeki belirsizlik ve hem de binan›n deprem davran›fl›ndaki karmafl›kl›k sebebiyle, ancak çok say›da kabullerle ve yaklafl›mla belirlenebilir. Bu mak- satla sarf edilecek zamana, incelene- cek bina say›s›na ve beklenen yaklafl›ma ba¤l› olarak de¤iflik incelikte inceleme yöntemleri gelifltirilmifltir.

Bunlar aﬂa¤›daki gibi verilebilir:

a. Birinci kademe inceleme: Binan›n d›ﬂ özelliklerini inceleyerek yap›-

lan bir puanlama sistemdir. Bu özellikle burulma düzensizli¤i, dü- fley ve yatay kesitte düzensizlik, kütle düzensizli¤i, a¤›r cephe ele- manlar›n›n bulunmas›, kat adedi- nin artmas›, komflu binalarla olan olumsuz durum, kirifle göre zay›f kolon durumu, k›sa kolon oluflu- mu, zay›f kat, yumuflak kat olu- flumlar›, yetersiz beton kalitesi gibi hususlar, esas al›nan paramet- relerdir. Bu parametrelerin a¤›r- l›klar›, daha ayr›nt›l› inceleme ya- n›nda, hasar görmüfl binalarda yap›lan incelemelerle belirlenir.

b. ‹kinci kademe inceleme: Birinci kademe inceleme parametreleri- ne ek olarak, depremde en çok et- kilenebilecek kat olarak görülen zemin (veya bodrum) kattaki kolonlar›n geometrisi ve donat›s›n›

göz önüne al›narak yap›lan yakla- ﬂ›k hesab›n sonuçlar› gözönüne al›n›r. Bu yöntem, di¤er iki yönte- min birleﬂtirilmesi veya ayr›nt›l›

olan üçüncü inceleme yönteminin basitleﬂtirilmesi veya ayr›nt›l›

yöntemin sadece kritik kata uygulanmas› olarak kabul edilebilir.

Z

{ {

‹stanbul ili, Zeytinburnu ve Fatih ‹lçeleri’nde mevcut binalar konusunda al›nacak kararlar›n oluflturulmas›nda ve kentsel dönüflüm kavram› çerçevesinde müdahale edilecek bölgelerin belirlenmesinde altl›k oluflturmak amac›yla, bu bölgedeki binalar›n deprem güvenlikleri, birinci kademe inceleme yöntemi ile incelenmifltir.

Resim 5:

Dayan›m›

yetersiz beto- nun, donat›

düzeninin kolon döflemeye birleflen kesitinde oluflturdu¤u hasar (kal›n s›va).

Resim 6: Gedikbulak ilkö¤etim okulunda a¤›r hasar