BİR TASARIM ALANI OLARAK İÇ MİMARLIĞIN OLUŞUMUNDA
BAUHAUS’UN YERİ
AYŞEGÜL YURTYAPAN
YAKINDOĞU ÜNİVERSİTESİ FEN
BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
İÇ MİMARLIK ANA BİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
BİR TASARIM ALANI OLARAK İÇ MİMARLIĞIN OLUŞUMUNDA
BAUHAUS’UN YERİ
AYŞEGÜL YURTYAPAN
YAKINDOĞU ÜNİVERSİTESİ FEN
BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
İÇ MİMARLIK ANA BİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DEKLERASYON
Bu tezin hazırlanmasında; telif haklarını ihlal edecek herhangi bir çalışma ve bilgi kullanımının yapılmadığını beyan ederim.
İsim: Ayşegül Yurtyapan
İmza:
TEŞEKKÜR
alışmaların sırasında destekleri ve yardımları ile bana y l g steren sayın h cam ve danışmanım r f. r. uran ara lehvarian a bilgisi ve g rüşleri ile yanımda lan saygı değer h cam r f. r. arun atırbaygil e s nsuz teşekkürlerimi sunarım.
ayatımın her aşamasında benim için fedakarlık eden her k nuda yüreklendiren güvenip çalışmalarımı takdirle karşılayıp destekleyen; sevgili annem Asuman Yurtyapan a ve babam afer Yurtyapan a; meslektaşım lma y lunda ilerleyen biricik kardeşim Aytaç Yurtypana a yanımda lan sevgili eşim Amineddin alimi ye s nsuz teşekkür ederim iyiki varsınız.
Ayrıca Yakın ğu niversitesi imarlık ve İçmimarlık akültesinde g rev yapmakta olan h calarım ve meslektaşlarıma teşekkürlerimi sunarım.
Bilge ve cesur dedelerime
Anneannem ve babaanneme
Hiç tanıyamadığım teyzeme ithafen,
ZET
arihte her zaman var lan içmimarlığın nerede ve nasıl mimarlıktan sıyrılıp kendi başına ayrı bir tasarım alanı ve meslek larak kabul edildiğinin incelendiği bu tez; b lümden
luşmaktadır. auhaus d neminin etkileri hala günümüzde her alanda g rülse de; içmimarlık dalında gerek eğitim gerek kendi içinde çalışılmış farklı alanlar lsun günümüzde içmimarlığın ve içmimarlık eğitimin temel ilkelerini luşturmakta ve gizli veya açık bir şekilde auhaus ek lünü hala içinde var etmektedir.
Birinci b lümde giriş ikinci b lümde kavramsal çerçeve ve tanımlar yer almaktadır. çüncü b lümde tarihsel süreç içerisinde sanat akımlarının içinde bir tasarım alanı larak içmimarlık ele alınmaktadır. auhaus un luştuğu rtam ve bu fikrin rtaya çıkmasında etkili lan kişiler ve kurumlar araştırmaya dahil edilmiştir.
rdüncü b lümde endüstrileşme süreci ve yeni düzenin tasarım ilkeleri Bauhaus'un tarihsel gelişimi incelenirken kulun gelişim süreci; auhaus un farklı eğitim sistemi temel ilkeler ve ğretimin kapsamı başlıkları altında incelenmiştir. kulda ğretici/usta sanatçıların sanat ve zanaatın birliği için yaptıkları çalışma y ntemlerine yer verilmiştir.
auhaus tasarım anlayışı lan yalın fonksiyonel ve estetik karakteristikler renk, malzeme ve f rm başlıkları altında irdelenmiştir. auhaus un gelişim sürecinde ortaya çıkan
ürünlerden rnekler verilmiştir.
eğerlendirme ve s nuçta auhaus un günümüzde ürün ve m bilya tasarımı ve içmimarlığa katkısı karşılaştırılmış ve bugün hala içinde var lan etkilerinden bahsedilmiştir.
ANAHTAR S Z ÜKLER
ndüstri evrimi auhaus auhaus asarımları İskandinav asarımlar A dern imarlık İçmimarlık asarım.SUMMARY:
This thesis consists of 6 parts examining interior achitecture; in history where there was always interior architecture but how and when exactly had it become a design area and profession. We can still feel the expressions of especially the Bauhaus period, whether hidden or not the feel of Bauhaus effect on the education or typology of products worked on is still very effective till this day.
The first part of this thesis is the introduction; at the second part there are definitions. The third part is the study of the formation of interior architecture and the effects of various Arts Movements. The study of the occurance idea and environment of the Bauhaus period, foundations which and people who influenced the ideology were included to the research.
In the forth section the process of industrialization and designing principles of the
Bauhuas; historical development of Bauhaus and the different educational systems, basic principles and the teaching content. Studying methods of the masters for arts and crafts unity were included.
The principles of the Bauhaus as in terms of education, functional and aesthetical indusrial production design is studied under the headlines of color, material and form. How interior architecture came out of the Bauhaus as a new proefession. The products and designs made during the Bauhuas period and its universality examples were given.
At the evaluation and conclusion; this study shows the contribution of the Bauhaus to the industrial production and interior architecture. In terms of furniture, object design and interior architecture was evaluated and considered with examples of today.
KEY WORDS:
Industrial Revolution, Bauhaus, Bauhaus Designs, Scandinavian Designs, IKEA, Modern Architecture, Interior Architecture, Design.ŞEKİL LİSTESİ
ekil : ekan anımlama ekan Algısı ekil : üleyman abedi emsili esim ekil . : arnak apınağı ısır
ekil . : arnak apınağı tünlu l ısır
ekil . : ristal aray (Crystal Palace), Londra 1851 ekil . : illiam rris
ekil . : illiam rris desen çalışmalarından rnekler ekil . : illiam rris alışma dası
ekil . : Arts and Crafts Mucha Posterleri ekil . : Arts and Crafts Mucha Posterleri
ekil . : harles ennie ackint sh Glasgow Sanat Okul
ekil . : harles ennie ackint sh lasg anat kul ütüphanesi ekil . : harles ennie ackint sh Sert ve Narin Motifleri
ekil . : harles ennie ackint sh bilya asarımları ekil . : harles ennie ackint sh Mobilya Tasarımları ekil . : an de elde alışma asası -99
ekil : ict r rta lvey vi itraylı al ndan bir rüntü ekil . : ict r rta lvey vi erdiven rkuluğu
ekil . : Art uveau ya Ait bilya rneği ekil . : Art uveau ya Ait ser
ekil . : Art uveau ya Ait ücevher
ekil . : Ant ni audi asa ttle asa tll Yemek dası ekil : iet ndrian ırmızı arı e avi mp zisy nları ekil . : iet ndrian ırmızı arı e avi mp zisy nları ekil . : ietveld ırmızı avi andalye
ekil . : errit ietveld he ietveld chr der vi ekil . : errit ietveld he ietveld chr der vi
ekil . : Gerrit Rietveld The Rietveld Schr der vinden İçmekan ekil : lsie de lfe -1950)
ekil . : lsie de lfe un alışması rellis dası l ny lub e Y rk ekil . : lsie de lfe un alışması ila rian n daki Aynalı uvar. ekil : Deutscher Werkbund Posteri
ekil . : alter r pius e Ad lf eyer asarımı agus Werk abrika inası ekil . : auhaus anifest sunun Yayını e nun rseli
ekil . : auhaus un urucusu alter r pius ekil . : auhaus un g su
ekil . : st chmidt Yılı auhaus ergisi steri ekil . : auhaus inasının erasında ğretim yeleri ekil . : auhaus At lyelerinden ir rüntü
ekil . : mmerfeld vi
ekil . : mmerfeld vinin İçinden ir rüntü ekil . : aus am rn vi lanı ve izimleri ekil . 1: Haus am Horn Evi (1923)
ekil . : aus am rn vinin İçinden ir rüntü
ekil : arcel reuer asarımı unta t lzl kumalı andalye
ekil . : ilhem Wagenfeld asarımı ay eti ekil . : tt indig asarımı Kahvelikler, 1920
ekil . : auhaus inası uvarı İçin Yapılan uvar yama asarımı lanı ekil . : auhaus taki kuma At lyesi
ekil . : unta t zl asarımı kuma ekil . : unta t zl asarımı kuma
ekil . : eykel At lyesinde k mp zisy n çalışması ekil . : Bauhaus Weimar eykel At lyesi
ekil . : lse ehling asarımı yut eykel ekil . : Joost Schmidt, İsimsiz eykel alışması ekil . : sef art ig asarımı antranç akımı
ekil . : sef Albers asarımı am mp zisy n ekil . : y nel eininger asarımı apak
ekil . : riedl icker ve hannes tten asarımı askı
ekil . : Oscar chlemmer asarımı riadic alet k stümleri -1926 ekil . : Oscar chlemmer asarımı ans stümleri
ekil : assily hair arcel reuer ekil . : Tubular Steel Chair, Marcel Breuer, 1928
ekil . : Slatted Chair, Gerrir Rietveld,1923; Slatted Chair, Marcel Breuer, 1924 ekil . : arcel ruer Alüminyum andalye
ekil . : Walter Gropius, F 51 (Tecta), 1920
ekil . : arianna randt aydanlık ekil . : Marianna randt ül ablaları
ekil . : arianna randt ay ve ahve akımı ekil . : ilhelm agenfeld asarımı ambası ekil . : ilhelm agenfeld asarımı ambası
ekil . : hristian ell asarımı dern fis asa ambaları ekil . : hristian ell asarımı dern fis asa ambaları
ekil . : Ayarlanabilir avan ambası arianna randt ans rzyrembel ekil . : arianne randt asarımı Asma l be ipi Aydınlatmalar ekil . : Ludwig Mies Van Der he asarımı arcel na hair. ekil . : Ludwig Mies Van Der he asarımı ubular hair. ekil . : tt indig asarımı erra tta ay ahve akımı ekil : Marcel Bruer, S 285, 1934
ekil . : Marcel Bruer, B9, 1926
ekil . : Marcel Bruer, Large Nesting Table ekil . : Marcel ruer haise unge ezl ng ekil . : Marcel Bruer, Isokon Sandalyesi, 1932 ekil . : A nın ang andalyesi
ekil . : Marcel Bruer, asarımı anteliver fa ekil . : A nın Allerum Kanepesi
ekil . : Marcel Bruer, B9, 1926 ekil .9: A ıtts esting ables
ekil . : IKEA Bellini Stackable Chair ekil . : Alma uscher asarımı l k yun ekil . : A asarımı l k yunlar
İÇİNDEKİLER
...i
İ
A ...ii
...iii
SUMMARY...iv
İ İ
İ...v
1.
iriş...1
. . Amaç...2
1.2. Kapsam...3
2.
avramsal erçeve...4
2.1. asarım ekan İçmekan...6
2.2. imarlık İçmimarlık...10
3. arihsel üreçte rtaya ıkan anat Akımlarında İçmimarlık...12
4. ndüstrileşme üreci...51
4.1. Yeni üzenin asarım İlkeleri auhaus...57
4.2. auhaus asarım At lyeleri...74
4.2. .
bilya At lyesi...75
4.2. . etal At lyesi...77
4.2. . eramik At lyesi...79
4.2. . uvar
yama At lyesi...81
4.2. . ekstil At lyesi...83
4.2. . eykel lastik At lyesi...86
4.2. . aş eykel At lyesi...87
4.2. . Ahşap yma At lyesi...89
4.2. . am
yama At lyesi...90
4.2.11. Grafik askı At lyesi...92
4.2.
. ahne At lyesi...93
4.3. Bauhuas ın ült asarımları ve ünümüz asarımlarına lan tkileri ve
Benzerlikleri...95
5. eğerlendirme...117
6.
nuç...126
B LÜM 1 GİRİŞ TEZİN YAZILIŞ AMA I VE TASARIM
KAVRAMI
. iriş:
imarlığın ilk rnekleri; anıt ev kent yapma gereksinimleri sonucunda ortaya çıkmıştır. Alman mimar ud ig ies an er he nin dile getirdiği gibi İki tuğla düzgünce bir araya getirildiğinde . (aktaran; Togay, 2002).
Avusturyalı mimar arl ch anzer bir mimari yapıyı; rt duvar ve başımızın üzerinde bir damdan daha fazla lan şey. diye tanımlar. u daha fazla lan şey; sanatsal,
sosyolojik , antropolojik, ekonomik, tarihsel ve kültürel bir yapıyı ifade eder.
adan yı n e i ez Lao- ze ya ı e çeğinin d t d a a i çatıdan i a et madığını e çeğin a ı n a ın içinde i ze i i in me andan ya ama a anından t ğ n e i tmi ti (Frank Lloyd Wright, aktaran; Togay, 2002). dern mimarlığın temsilcilerinden rank ly d right ın da tasarım yaparken
mimarinin sadece klasik bir d rt duvar ve üstünü kapatacak çatıdan ç k nun içindeki ze ilişkin mekandan kaynaklandığını vurgulaması; a ze dan günümüze ç k fazla şey değişmediğini g stermektedir. malı ünlü mimar itruvi us da . yüzyıl aynı noktalara, teknolojiye (Firmitas kalıcılık sağlamlık estetiğe enustas güzellik ve işleve tilitas kullanışlılık rahatlık dikkat çekmiştir.
imari sadece bizim için gereken veya başlıca yaşamsal faaliyetlerimizi yürüteceğimiz ama düşünceden ide den ve sanattan k puş değildir. eçmişi şimdiyi veya geleceği emp ze eden hiçbir nceden tasarlanmış biçimi kabul etmeden bunun yerine kendi sağ duyumuz ve yaşam biçimlerimizi g z nünde bulundurarak biçimi malzemenin d ğasıyla birleştirerek neyi amaçladığımızı bilerek yapılması gerekendir mimarlık.
İnsanlığın gelişim süreci içinde dünya tarihine y n veren ve t plumların kültürel
ekonomik ve politik alanlarda değişimler yaşamasına neden lan gelişmeler lmuştur. u gelişmelerle birlikte tekn l i malzeme ve uygulama y ntemleri gibi mimari ürünün
rtaya çıkışını etkileyen parametreler ise, uygarlık düzeyinin belirleyici g stergelerini luşturmuştur.
eleneksel t plum düzeninde yaşayan tüm t plulukların güç g stergesi presti yapıları dahil gereksinimlerini karşılamaya y nelik mimari ürünlerin tasarımını etkileyen kriterler
ndüstri evrimine kadar aynı lmuştur. ndüstri evrimi s nrası tekn l ik gelişmelerin de etkisiyle hızlanan bilgi akışı ve uygulama alanlarındaki çeşitlilik tasarımcının tasarım ilkelerinin değişimini de beraberinde getirmiştir.
. .Amaç:
u çalışmanın şeçiliş nedeni ve amacı; tarihsel çerçeveden mekanın bir bütün larak tasarlandığı; iç ve dış mekanın ayrı tasarım alanları larak ayrıştığı süreç incelenmiş ve içmimarlığın auhuas ile birlikte bir tasarım alanı larak çıkıp şekillenmesi incelenmiştir. Mekanı şekillendiren b elerin ve iç mekanın psik l ik estetik uslupsal ayrımlara g re şekillendirildiği yeni bir tasarım alanı içmimarlığın rtaya çıkış yıllarını irdelerken; günümüzde bu disiplinin nelerden etkilenerek meslek larak var luşu analiz edilip y rumlanmaktadır.
Yeme içme barınma ve benzeri iç güdülerle; yeraltı ve yer üstü mağaralar k vuklar ilk başta taştan t parlanan çeşitli çer ç pten veya deriden inşaa edilen mekanlarda bilinçli yada bilinçsiz luşturulan bir iç tasarım vardır. Yemek yenecek yatılacak ve diğer işlerin sürürüleceği yerler tanımlanmış ayrılmış ayrışmış ve bir takım b eler ile bir bütünsellik sağlama y lunda ilerlenmiştir. eki ne zaman bu mekanlara bakış açısı değişmiş yapı strüktürü ve bu strüktürün biçimlendirdiği içmekanlarıyla ayrı düşünülür hale gelmiştir.
imarlığın d ğuşu ve değişik biçimlerle ortaya çıkışı insanlık tarihinin en eski zamanlarına dayanmasına rağmen iç mimarlık hayatımıza hangi d nemde girmiştir beklentilerimizi nasıl karşılamıştır.
1.2. Kapsam:
u tezin çalışma y nteminde ilk nce içmimarlığın rtaya çıkış süreci anlatılmış s nra bu süreçte içmimarlık alanını luşturan çerçevenin sınırları belirlenmiş içmimarlığın s mut
larak ayrıştığı düşünülen auhaus d nemi ayrıntılı ele alınmıştır. auhaus un kendisinden s nraki d nemi nasıl etkilediğine değinilmiştir.
B LÜM 2 KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE TANIMLAR:
2. avramsal erçeve:
ançerli ğluna g re tasarım; n eden a ı anmı anın yeniden eti en im e idi Hançe i ğ
asarım zellikle sanatsal faaliyetlerin başlıca tetikleyicisi larak ğrenmenin ve eylemin düşünce gücüdür. n ufak bir kıvılcımdan d ğan bir düşünce ürünü lan tasarım katı bir f rm alıp realiteye katılabilir ama bir düşünce bir tasavvur larak da kalabilir.
a a ım in anın ne ne e e d ğ en teme i eti im i idi m d i
i i eti e teti e te ni ata i e i içinde endini te i na ı 2002).
İnsan tarafından tasarlanan ve f rm verilen herşey bir tasarım gesi labilir. azıları işlevsel bir etkene de sahiptirler bazıları ise sadece yaratma ürünüdür; seyredilebilir zevk alınabilir. azı anlamlar taşıyabilirler manevi sanatsal yapılar veya bir tepki larak yapılan yapıtlar. Aralarındaki fark; sanat yapıtı tasarım larak estetik bir varlığa sahiptir ancak teknik bir tasarım, kendi benliği içinde estetik ve aynı zamanda işlevsel bir tasarım varlığıdır.
e ni de anatta da ea iteye atı ı a ea iteden ay a ı a Her ikisi de
en i çe e teti ma d m ndadı a i i i de ze iğe a i a i i e (Bense,
1954; aktaran na ı 2002).
eknik s zcüğü; rekçe beceri sanat anlamına gelen techne s zcüğünün türevidir. anat ise, d ğada hazır larak bulunan nesneleri hayatımızda kullanacağımız alet araç gereç ve aynı zamanda resim heykel edebiyat gibi sanat yapıtlarına d nüştürür.
a a i me an amında i te ne deyiminden t eti mi ti am a
etimdi neğin i im e in ı ıy a eni ediği te i i i idi , bu teorik bilgiyi buhar makinesine uygulamak tekniktir. Bu anlamda, teknik, teorik bilimden pratik alanda
ya a anmayı di e eti i Hançe i ğ 2004).
ğada anrısal bir tasarım dizayn vardır bunun kaynağı kusursuzluktur. ğadaki herşey kadar dengede ve kusursuz işler ki tasarımda hiç birşey aksamaz. Aksadığı taktirde bu sisteme dıştan gelen etkilerden d layı lur. ğa ilahi bir tasarımdır b yle
lmasıda kusursuzluğundan gelir.
Yaratılan herşeyin kendi içinde bir bütünlüğü vardır. İnsan ğlu başlangıçtan ihtibaren bu kusursuz tasarımı taklit ederek yaşamıştır. İnsanın fizik ve zihin becerisiyle rtaya k yduğu tasarladığı her şeyde bu kusursuzluğa ulaşmak ister ndan ilham alır ve kaynak olarak kullanarak kusursuzluğa ulaşmaya çalışır. evresinde g rdükleri nu etkilese de insan ğlunun tasarımlarında hep kusurlar lmuştur her tasarımında hep mükemmel arayışındadır.
Yapay lan f rmlar tasarımlar insan eliyle s nradan üretilmiş d ğada bulamadığımız; fizik yasalarıyla açıklanmazken d ğadaki tasarımlar kendi içlerinde bütünsel ldukları için fizik yasalarıyla açıklanabilirler.
ze i e i t ya e in an ta it eden y nmeyi i en yani anat yapan
ay andı atı ay i , 1996).
Her alet, bir anlamda bir makinedir. Bu açıdan bakınca insan ğlunun ilkel aletlerden günümüzün gelişmiş makinelerine kadar hayatını k laylaştırmak için tasarım ve tekniği sağladığı lanakları beraber kullanarak ürettiği herşey zamanla gelişmiştir. u p zitif gelişimler . yüzyılda ivme kazanmış ve insanlık tarihi için en nemli devirlerden birinin başlamasına d ğuşuna kaynaklık etmiştir; ndüstri evrimi.
2.1. asarım ekan İçmekan:
Dilimize tasarlama s zcüğü atince k kenli design kelimesinden gelir. asarım bir şeyi zihinde biçimlendirme kurma tasarımlanan biçim tasavvur. asarımın birç k tanımı yapılabilir.
a a ım z a ı ığı a a i n taya ymaya y ne i d n e ya
da maddi ça ı ma a e i i eyin içimini zi inde t ma i i ya da yolla
d n m içim ta a ama i e a ı an e de am ı a a e i ti i en an eya
ta a i eyin ta a edi en e i a a tanım anı (Uraz, 1993).
enellikle uygulamalı sanatlar ve g rsel sanatlar mühendislik mimari peyza ve diğer yaratıcı işler çerçevesinde ele alınır. asarlamak yeni bir b e veya ürün makine m bilya endüstriyel ürün vb. mekan ve alan yapı peyza için luşturma ve geliştirme sürecine işaret eder.
bach a g re izayn i n n ç z m için i andı i ide di a 1976; aktaran na ı 2002).
Tunalı ise tasarımı ş yle açıklar; na e dizayn i in i ide a a d n ede a
an i ta a d ama ide ta a i içim m e me dinamiğini içe i e
m e i içinde içim azanmı i ide a a dı a ı m t a ı a a ayan
d y m a ı d nme d y e aya i i i i yeti e iy e endi ine e i mi an i
ne neyi ç y t d ğa d zen içinden çı a ı e n ta a ım a i d nya içine
yerle ti i (Tuna ı ).
asarımı luşturan elemanlar; nokta çizgi, yüzey, hacim, doku, renk ışık ve biçimdir. Bu elemanlar; tekrar, ritim, oran lçek, denge, uyum, karşıtlık, zıtlıkların birlikteliği,
e n çe it i ya a ım a a a ı e e a ınma a e a e eni i çe çe ede
ğan Ha n z e ine e y e tanım ana i i n anı çe eden e i i ç de
ayı an e içinde ey em e ini d me ine e e i i an e Sını a ı
z em i z em i e ta a ından a ı ana i en zay a ça ı (Hasol, 2002).
İnsanın k runma içgüdüsünün nu ittiği yapıcılık, temelde nu çevreden ayırma işlemidir bir anlamda bir yalıtımdır. ekan aslında ndan d laylı y lla anladığımız zel bir kavram
larak yapı; canlıyı içine alan nu evrensel b şluktan ayıran bir uzay parçasını belirtmektedir.
imari eylemin ilk basamağı larak insan kendisini güvende hissettiği sınırlı bir hacim yaratmıştır. avramakta güçlük çektiği evrensel b şluğu ve d ğal çevrenin bir parçasını bir veya birkaç y nde sınırlandırmış nu içe d nük kendisine zel bir b şluk haline
getirmiştir. ek n mimarlığın k nusunu luşturmakta ve aynı zamanda bir mimari ürünü var eden temel k şuldur. ek n var lmadan mimari bir eserin varlığından da s z etmek mümkün lmayacaktır.
ir mek nı luşturmak için nun mutlaka her y nden kesin engellerle sınırlanmış lması gerekmez. ir mek nı bir hacimden ayıran en nemli fark da aslında bu n ktada rtaya çıkmaktadır. ek nı luşturan sınırlama hareketi nleyici şekilde fiziksel labileceği gibi yalnızca başka duyularla algılanabilecek biçimde rneğin sadece zemindeki bir d ku gibi g rsel de labilir. nemli lan mek nın net veya net lmayan sınırlarının algılanabilir
lmasıdır.
ek n genelde kütleler arasındaki b şluk larak ele alınır. akat gerçekte mek n kendi lanaklarıyla mimari biçimlemeye sahip kütlelerin arasındaki bir biçimdir. İçeri ve dışarının değişkenliği mimarinin zünü luşturur. İçeride lmak g zlemci tarafından dışarıda lmaya karşı her zaman tercih edilir. ek n içinde luşturulan sınırlayıcı ğeler insanları psik l ik larak rahatlatabilmektedir. üm duyularına farklı ranlarda etkiyen sınırlar ve vurgu elemanları ile bir g zlemci bulunduğu mek nı bir bütün larak
lçü ran ve denge ile bir k mp zisy n üç b yutlu bir eleman lmaktan çıkıp mek nsal zellikler kazanmaya başlamaktadır. Yapısal elemanlar arası ilişki bu elemanlara bir bütün larak mek nsal zellik kazandırmakta derinlik y ğunluk ve açıklıkları ile de k mp zisy n artık mek nsal bir tanıma sahip lmaktadır.
ek nı luşturan çeşitli bileşen ve ğeler mek n rgütlemede ç k farklı roller
üstlenmekte mek nın bütünsel etkisi üzerinde nemli lmaktadırlar. ek n bileşen ve ğeleri kullanıldıkları yere g re mek nsal rgütlenmede sınırlayıcı y nlendirici, daklayıcı birleştirici veya ayırıcı r ller üstlenebilirler. u r ller g zlemciye mek nı kavrayabilmesi için gerekli ipuçları verir. ir bina iç mek nı ele alınacak lursa bu bileşenler ncelikle yapısal bileşenler lacaktır bunlar sabit olmakla birlikte ç ğunlukla sınırlayıcı r ller üstlenirler.
ekil : ekan anımlama ekan Algısı (Ching, 2004)
ekan insanın d ğada kendisine luşturduğu yaşama yuğudur. knz: ekil ığınma barınma k runma gibi çeşitli gereçsinimlerin karşılanması amacıyla tarihin ilk çağlarından hatta tarih ncesi d nemden günümüze değişen yaşam k şulları ve tekniğiyle gereksinim duyulan işleve uygun larak çeşitli biçimlerde luşturulmuştur.
e an içinde t an ını ayı ı ğe e in an a ı i i a a
rahat ata i me tedi m d y a ına a ı an a da et i eyen ını a e
e eman a ı i e i t n ğ ağ ama ta en e me tedi e ğ .
ış mek nlar ya d ğal siyasi ve yapısal sınırlarla var lurlar ya da işlevsel kargaşanın nlenmesi için bir işlevin diğerini rahatsız etmeden gerçekleşmesi amacıyla bir dünya g rüşü ve bilimsel bilgi d ğrultusunda planlanırlar. İç mekanların sınırlanmalarının amacı ise insan k nf runun sağlanması kadar mahremiyetin de sağlanmasına y neliktir.
ı me n ze i a a ı ma z nda mayan ç ğ n a ya ı a ın d a
ey e i i ğe e in azen de ı men ağaç aya d ğa ğe e in çe e ediği i a imdi i dı me n de am edi y d ğ ta di de e i e i me n a ine d n Sokak, park, a çe meydan e n n i i mima i ya ıt a ın a a a ında a an e
ya ıt a a ını anan me ndı n a ta an z ı ıntı a a .
İç kısımda kalan sınırlandırılmış b şluk iç mek nları luşturur. luşan bu iç mek nlar amacına g re her türlü faaliyetin gerçekleştiği alanlardır. İç mek n sınırlandırılmış kullanıcısının s syal ve kültürel yapısına hizmet eden t plumsal ihtiyaçlarını karşılayan bir yer larak tanımlanabilir.
İç mekanların işlevselliğinde; vurgu sınırlama simgeselik veya biçimsel g stergeler; genel k mp zisy nda malzeme renklendirme ve d kusal elemanlar ve bileşenlerle tanımlanmaktadır.
2.2. imarlık - İçmimarlık
imarlık eylemi en genel şekilde insan gereksinimlerini karşılamak üzere fiziksel çevrenin düzenlenmesi larak tanımlanmaktadır. u eylem insanın var luşundan bu yana
nunla birlikte gelişip farklılaşarak günümüze dek ulaşmıştır. ilindiği gibi ilkel insanın barındığı mağaralardan ve yerleşik uygarlığa geçtiğinde luşturduğu ahşap kulübelerden günümüzün çelik ve cam g kdelenlerine dek uzanan mimarlık serüveni tarih ncesi d nemden günümüze kadar lan geniş bir gelişim sürecini kapsamaktadır.
ima i i ta a ım me an içinde yayı an maddi t eyi a an i a ı tı i
yanıy a madde e di diğe yanıy a da tin e i a ı tı i t a ığıdı na ı
2002).
İçmimarlık herhangi bir mek na anlam katma sanatıdır. İç mimarlık fiziksel ve psik l ik gereksinimleri de g z ardı etmeden; her türlü kapalı ya da yarı açık mek nı mek nın işlevine uygun bir biçimde strüktürel ve estetik değerlere g re tasarlama düzenlemektir. İçmimarlık her türlü yapının iç mek nının düzenlenmesinden m bilyalarının üretilmesine hatta mek nda yer alan kimliğini yansıtacak her ürünün (logo, amblem, servis ürünleri v.s. gibi tasarlanmasına kadar büyük bir alanı kapsar.
Mima i ta a ım end t i ta a ımı a i e içmima i a an a da ta a ım em e in n eden ta min edi en i temati e matemati e em de e i iz endi iğinden
e i en a ma ı e ez i e di n ta a ım a an a ı em a ı ama em de
kullanmak amaç ı e e in e me an a ın t ma ıy a i i idi e (Lawson, 1980;
a ta an na ı .
Vitruvius a g re . yüzyıl bir mimari yapıyı belirleyen temel kategoriler: Firmitas kalıcılık sağlamlık tilitas kullanışlılık rahatlık enustas güzellik . u kateg rilere
g re bir mimari yapı ilk larak d ğal etkenlere karşı dirençli sağlam, gerekseme duyulan işleme uygun ve bulunduğu çağın estetik kaygılarını karşılayacak şekilde lmalı.
ir ev bir cami bir kul yapı larak tasarımına g re kullanılacak şekilde inşaa edilmelidir. u nların işlevselliğini g sterir. imari yapıların bu işlevselliği nların yaşamsal bir gerçekliğe (geleneksel dünyanın tasarım anlayışı sahip lduklarını da ifade eder. Yaşamın içinde yer alın mimari yapılar yaşamın içinde diğer herşey gibi sürekli değişim etkileşim içindedirler; hayatla var lurlar ya da çeşitli nedenlerin etkisiyle yok olurlar.
auhaus un kurucularından alter r pius için mimari; e çe mima i ya atı in anın
ya antı me an a ına i i e ati i tiyaç a ına e a ı ii e içim e e meyi
amaç a ze i ya amın i e çeğidi e in anın madde e çe e inde i ze iği
ya atan i e mima dı (Walter Gropius, aktaran; Togay, 2002).
ransız mimar Le Corbusier ise mimarlığı ş yle tanımlamıştır: ima ığın e i am
madde e a a ı ığıy a d y a i i i e meydana eti me ti ima içim e i
t eye e n a ya atı ı an i d zeni e çe e ti i içim e e i e e izde
a ti a yandı ı ya attığı i i i e e izde de in yan ı a meydana eti e e
d nyamız a y m a inde an i d zenin ç e ini e i a imizin e a ımızın çe it i
a e et e ini tayin ede e y e e iz ze i d y i ede iz ima ı ade e
ai ane d y a d ğ zaman me tt e ie aktaran; Togay, 2002).
Frank Lloyd Wright da Le Corbusier ile aynı düşünceleri paylaşır. ima ı in an
na ii e i e i de ita ede e y mima z n a a y i ai di
ima ı y e ine an ı y i ya atı ı çt i in anın d ğa ına e deği en
d m a ına e ne i den ne e çağdan çağa i e e a ı e ya atı ima ı
: A İ
AYA
A A A
A
A
A İ
İ A
:
İnsan ğlu yaşadığı her d nemde mekanı belirli işlevlere karşılık gelecek şekilde
kullanmıştır. ullanılan mekan d ğal luşumlar veya bireylerin bilinçli kurgulamasıyla her zaman var lduğu çağda insanın gereksinimlerini karşılayacak bir kullanım biçimi bulmuştur.
İnsan tarih ncesi d nem ve ilk çağlarda nceleri d ğal mekanları yaşam için kullanmış birlikte rgütlü yaşamaya başladıktan s nra d ğaya karşı luşturduğu mekanlarla yaşamını sürdürmüş kurduğu uygarlıklar çerçevesinde ürettiği yapılarla izini s nsuzluğa bırakmıştır.
ç me an anımı i an amda in an i e a ayan a ınma e nma
e e inim e iy e taya çı ma tadı a e iti d nemde d ğa etmen e in t d ğ
aya a ı e mağa a a da i in an a ı ınma yatma yeme de ama i i ey eme
ağ ı e e inim e ini d a ı i e ama ati d zen eme e e ç z m emi e di
e e inim e in a ı anma ı için ya ı an ç z m e ya denemeye ağ ı a a ya da iç
d e te i e inm bir sonucu olarak o taya çı mı tı a tan a ta an a tan
2003).
n an ğ i ez i a aya e e e i inç i e ya i i i e e i ti me inin
aynağı ate in e idi y e i e i ye de t anı endi a a a ında n a a a a a
di edi e ini e e a ma a ıy a ay ı a ya a i di e ini e e d ğa yetene e inin
diğe ay an a dan t n d a ını a etti e e endi e ine a ına a ya maya
i i ti e azı a ı ye i da a anı en azı a ı dağ yamaç a ına mağa a a azıdı a diğe e i i e ı an ıç y a a ının ya ı ı ını ta it ede e in e da a a çam dan
ığına a ya tı a Zaman eçti çe i i e inin a ına a ından e in ene e endi
n e ini yeni ay ıntı a e eye e iyi e çe it i e e t d a Vitruvius,
ağaralar d nemindeki ascau ve Altamira mağaralarındaki yapılan düzenlemeler insan ğlunun mevcut bir mekanı mevcut bir içmekanı ihtiyacına g re düzenleme çabası
larak içmimarlığın başlangıcı sayılabilir. aha s nra tarihin ilerleyen çağlarında iç ve dışın bir bütün halinde düşünüldüğünü g rürüz. İlk çağ uygarlıklarının üretimi lan eski dünyanın harikaları b yle üretilmiştir. iramitler abil Asma ahçeleri İskenderiye Feneri)
arihsel süreç içerisinde içmekan düzenlerinin yapı strüktürü biçimlenmesinden ayrı düşünüldüğü belirli yapı türlerinde vardır. arayların g rkemli taht sal nları tapınakların belirli bir halk kesimine hitap etmesi düşünülen intim mekanların yapıdan ayrı
düşünülmüş ikinci bir tasarım aşaması larak ele alınmışlardır.
üleyman abedindeki taht salonu yapının genel biçimlenmesinden ayrı larak
üleyman ın karşısına çıkacakları etkilemek üzere ayrıca düşünülmüş bir tasarım alanıdır. knz: ekil
ekil : üleyman abedi emsili esim
alkın ancak dış kuleler pil nlara kadar gelebildiği eski ısır apınaklarının üst kademe rahiplerinin geçiş t renleri için kullanılan sal nlar knz: ekil . bu ritüele uygun etkiyi luşturacak biçimde tapınağın genel karakterinden farklı larak düzenlenmiştir.
knz: ekil .
ekil . : arnak apınağı ısır
ekil . : arnak apınağı tünlu l ısır (www.baktabul.net)
nesans ve s nrasında ar k saraylarda zellikle bal sal nlarının g rkemli dek rasy nu içmekanların ayrı bir uzmanlık alanı larak gelişimi sürecinde nemli bir tarih aralığıdır.
İç mekan; barınma k runma, saklama ve saklanma gibi bir ç k amaca ve işleve hizmet etmiş lup aynı zamanda üretim ibadet y netim gibi çağın gelişen t plumsal lguları için de kullanılmıştır. zellikle yapıların içlerinde yeralan işlevlerin artışı ve günlük yaşamda mekanın kullanımının gelişmesiyle iç mekana verilen değer artmıştır. Toplum günlük yaşamlarına uygun larak gereksinimlerini pratik ve yalın ç zümler üreterek iç mekanı biçimlendirmişdir. İç mekanlar zellikle dini yapılarda ve t plumun ileri
gelenlerinin t plandığı yapılarda işleve uygun larak düzenlenmiştir. arkılı d nemlerin farklı krallıkları ve imparat rlukları güçleri ve büyüklüklerinin g stergesi lması için yapılarında insan ranından büyük kültür zenginliklerini yansıtan ihtişamlı yapılar ve
nun yansıması iç mekanlar yaptırmışlardır.
a a a e ti a et nedeniy e i i i içinde an ent e ze i eriyle, hem
kendilerini hem de i i e ini e i ti mi e di Hançe i ğ , 1974; aktaran Kaptan,
2003).
P zitif bilimlerdeki gelişmeler insan gücünün yerini buhar gücünün almasıyla başlayan makineleşme geleneksel t plumsal düzeni ve yaşamını temelden etkilemiştir. er türlü bilim y lundaki gelişmelerde süphesiz insanların zihinsel kültürel ve yaratıcılık anlamında gelişmesine neden ldu. akinelerin insan gücünü alması ve bedensel çalışmanın k laylaşması ile daha ç k düşünmeye yaratmaya ve geliştirmeye adanacak zaman rtaya çıkmıştır.
arımda makinelerin kullanılması verimin artması ve bu alanda giderek daha az iş gücüne gereksinim duyulması kırsal alanda kentlere d ğru yaşanan hızlı ve y ğun g çün nedeni
lur. ırsal alandan kentsel alana d ğru y nelen y ğun nüfus akımı buna hazırlıksız lan kentlerin düzensiz ve lumsuz bir şekilde gelişmesine y l açar.
arih b yunca ilk kez yapının k nstrüksiy nu ve cepheleri birbirinden ayrılmaya başlamıştır. ndüstri evrimi s nrası inşaat sekt rüne katılan yeni malzemeler d kme
demir ve çelik yapıların k nstrüksiy nunu luşturmakta kullanılırken; bu malzemeyi cepheye nasıl yansıtacağını bilemeyen mimarlar nları taş ve tuğla ile kaplamayı ve üstlerine geçmiş d neme ait üslupların süslemelerini takmayı yeğlemişlerdir.
Akademik mimarlık rtamında büyük tartışmalara y l açan bu içi başka dışı başka yapıların içmekan düzenlemesi ve dış mekan düzenlemesi kimi zaman ayrı ayrı uzman gruplarına mühendis ve mimar tasarlatılmıştır.
ndüstriyel tasarım ilkelerinin auhaus luşturulması ve Almanyada kurgulanan bu yeni tasarım ilkelerinin yaygınlaştırılmasıyla s nuçlanan tartışmaların tasarım alanına iki
nemli getirisi lmuştur. iri ndüstri kentlerde luşan k tü yaşam k şullarına karşı bazı çalışmalar yapılması gerekliliği şehir planlama lgusunun nemini artması ile rtaya çıkan şehircilik uzmanlık alanı. iğeri de içmekan ve b e tasarımını tek başına eline alan
ndstri tasarımı ve içmimarlık alanı.
ndsütri evrimi ile gelişen değişen y netim m delinin getirdiği arist krat düzenin ve çalışan sınıfın arasındaki sınıf farklılıkları; . yüzyılın s nlarına d ğru bu iki grubun arasındaki ilişkilerin k pmasına y l açtı. plumlarda yaşanan sıkıntılar birbirinden katı bir şekilde ayrışan bu iki grup arasında ek n mik ve kültürel farklılıkların artmasından kaynaklandı. anatçılar ve zanaatçılar ayrı bir sınıf luşturarak bu iki grubun dışında yer almaktaydılar. Avrupa da yaşanan kültürel p litik ve ek n mik alanlarda yaşanan değişimler gelişimler s nucunda t plumların yaşam alışkanlıkları ve kültürel değişimler
rtaya çıktı.
etimde ma ina a ın anı ma ı e a e inde e i etim e tanda t a ma
a amını eti i e d m etim a anında nem i deği im e e y aça deği im e
Avrupa ekonomisinin de i içimde yeniden ya ı anma ını d ğ etimde
a i a i teminin e i me i e n mi i temi t mden deği ti i i an amda ze e en i e n mi i temdi e i me e t m ti a i ı ıt ama a ın a dı ı dığı
etim e ti a etin t m y e a z-ta e i i i e ine ağ ı d ğ yeni i e n mi i temin a e i idi eti inin zçı a ının ene e a ın e de edi me ine at ıda na ağı i e n mi i tem en a içimiy e a ita izm (Roth, 2002).
Avrupa da yaşanan kültürel ek n mik ve p litik alanlardaki gelişimlerin s nucunda t plumların yaşam alışkanlıkları ve kültürel değişimler başlamıştır. aha s nraları
ndüstri devrimi larak adlandırılacak gelişmeler günümüzde yaşanmakta lan
gelişmelerin de temelini luşturmaktadır. aha iyi bir yaşam ve daha ç k kazanma isteği kente g çün giderek artmasına y l açmıştır. ahil kenarlarında yaşayan halk iş
lanaklarının daha fazla lduğu büyük kentlere gelerek yerleşmiş beraberinde kendi kültür ve yaşam alışkanlıklarını getirmiştir.
ndüstri evrimi ile gelen ve yaygınlaşan daha iyi yaşam daha ç k kazanma felsefesi temel kaygısı maddi k mplesklerini gidermek lan tüccar ve zenginlerden meydana gelen yeni bir zengin s syal tabaka luştu. u zengin s syal tabakanın mimariye yansıması geçmiş uslüpların tekrar gündeme gelmesi taklit edilmesi ldu.
eni ma ina a e i çağ a da ta a ta a ından e i ti i en e i ta it etmeye
a a z te i i e ay ima edi e i en a i a n e i ı ma ayanın ze ine
e eçi en a dan an ina ı t ma tadı ima ı ide e ta i e
a ın a ı ımı a ine e i i e ya ının ama ına y n eçi me tedi
(Pilehvarian, 1993).
ekn l inin getirdiği yeni üretim ve teknikler yeni malzemelerin luşturulmasına olanak sağlamış rneğin: d küm demir; buda yeni malzemeler ile cesaret egerektiren mimarlık ve mühendislik eserlerinin rtaya çıkışına lanak sağlamış tasarımda yeni devrimleri
lurşturmuştur.
y zyı ın n a ından i ti a en devam eden teknolojik e i me e e
te n inin azandığı nem mima ığın an am e ama ının yeniden zden eçi i me ine
neden m t nd t i de imi i e ız anan end t iye e i im te n inin i yan da ı
a a meye a anan ya ı e t n de et i emi ti Bu yeni te n i a amı i e
e a e ya ı iç me an e d natı an ayı a ı da a ı a mı e y e i e end t iye
etim e ya ı etimi a a ında t an anımda e ne iğe n e i e en,
ta a ım a ıy a çağın i im e e te n i e i me e ini yan ıtan i ta a ım an ayı ı
Bu arayışlar; tekn l inin mimari biçimi y nlendirdiği yapı rnekleridir. Bu yenilikler 20. yüzyıl mimarlığında kaynağını gelişen endüstri ve yeni malzemeler yapım y ntemlerinden alan pek ç k yeni yaklaşımın rtaya çıkmasına rtam hazırlar.
ekn l inin ve araç gerecin gelişmesi s nucu yeni teknikler kullanılmaya başlanmış lup; bu tekniklerin s nucunda uygulaması k laylaşmış yapı malzemeleri kullanılmaya
başlanmıştır. üyük taş bl klar yerine çatı yüklerini taşımak için payanda kemer ve k l nlarla dağıtılan yükler azaltılarak daha geniş açıklıkların geçilmesi sağlanmıştır. Yeni işlevler ise geçirdiği değişim ile cam demir bet n gibi malzemelerin sunduğu yeni
ç zümleri de beraberinde getirir.
E ne e deği e i i ze i te i ta a ım a a te n i e i me e i ta a ım a ında
ı ça anan mima a dan i a d e ima ı ta i i a ın e içim e in
deği t m a e te ni a ın ta i i a a me tedi demi ti ( t t ğ,
1995; aktaran a , 2001).
Mies Van Der Rohe ise teknolojiyi Mode n in anın t e mani e t olarak y rumlamıştır.
19. Yüzyıl ın ikinci yarısından ihtibaren sanayileşme süreçleri ve bu süreçlerin yapı sekt rüne yansımaları çeşitli tartışma platf rmları luşturmuştur. u tartışmalardan en
nemlisi; tüm alanlarda ilerleyen sanayileşmenin bina sekt rünü ele geçirdiği
k nusundadır. Yapı y ntemlerinin değişmesi yapı elemanlarının standart ve seri üretim ile üretilir lması akademisyen mimarlar düşünür ve s sy l gların başını çektiği tekn l i ve estetiğin buluşturulması tartışmalarını başlatmıştır. aşlangıçta yapı sekt rüne yeni katılan malzemeler d kme demir daha s nra essmer y ntemiyle çeliğin elde edilmesi camın estetik cepheler luşturamayacağını buna karşılık geleneksel yapı malzemeleri yapım sistemleri ve tasarım anlayışlarından uzaklaşmamak gerektiği ne sürülmüş.
ndüstrileşmeye karşı çıkanlar zamanın ve tekn l inin gelişimine karşı duramayınca insan fakt rünü k nunun merkezine turtarak insan ve insan yaşamı daklı tasarımların savunucusu lmuşlardır.
y zyı da ya ı etiminde yeni ya ı ma zeme e i e ya ım y ntem e inin
anı ma ı e e e a a ında te n i a anında ya anan e a et mima ı d nya ının
ndemine a ya ı a ı adı e i en yeni i ya ı ti inin i me ine y aça i 2006).
ndra da de açılan ilk dünya fuarında İngiltere yi temsil eden ristal aray rystal Palace) knz: ekil . ilk kez d kme demir ve camın birlikte kullanıldığı tekn l inin biçimlendirdiği bir yapı lduğu için büyük nem taşır.
ekil 2.3: Kristal Saray (Crystal Palace), Londra 1851. (Birol 2006)
ya ı i e i i te iç me an-dı me an a a ında i a ın d a a tadan a a
e y e e iç me anın e t ağı ı tan t ma ı ağ anı bu da yeni bir mekan
an ayı ının n d ze aktaran Birol, 2006).
üm bu etmenler yeni bir mekan arayışının ncülüğünü rtaya çıkarır yeni dünya anlayışına g re henüz tam larak tanımı k namamış ama gelişmiş yapı malzemelerinin
kullanılması ve yanında yeni yapım y ntemlerinin de geliştirilmesi ve teknolojinin fethi eline alması ile başlayan m dernleşme süreci m dern mimarlığın temellerini de ç ktan atmıştır.
u d nemde rtaya çıkan tekn l i temelli biçim arayışları sanat ve mimarlık alanlarında gündeme gelecek bazı tekl iye karşıt yeni düşünce ve g rüşlerin d ğumunun da
habercisidir. rtaya çıkan Arts and rafts anatlar ve anaatlar ve Art uveau Yeni anat yaklaşımları sanat ve mimariyi hem tekn l iden uzaklaştırmayı hemde klasik üsluplardan arındırmayı amaçlayan iki yaklaşımdır. İnsan ğlunun ç zümü d ğada bulacağına inanır.
iedi n un da belirttiği gibi e y zyı a a a ında i inç i eçi d nemi a a anı ma tadı (Birol, 2006).
e n inin e i imi end t i de iminin et i iy e ya anan t m a deği im e
e ent e me i e i ey e endi e ini d ğadan za a mı m a dı n ya amın
de inimin ız anma ı e ent ya amı i e taya çı an t m a ın a ya ı ı e an a
tati n e i a ı a i en d ğanın z e i i tamı i e i ey e endi e ini y t anmı
i etmi e di ym e a ta an a tan
Sanayileşmenin hayatımızın rtasında yer alması beraberinde bir sorun getirir hızlı ve dengesiz nüfus artışı. üfus artışı kendisiyle beraber d ğal larak barınma s runu da gelir.
ızlı ç zümlenmiş ve düzensiz larak bulunan alternatifler, çarpık kentleşmeyi ve ilkel yaşama birimlerini luşturmaktadır. stetik ve mimari kaygılardan uzak, sanayi
bakımından gelişmekte lan şehirler; plansız denetimsiz alt yapısız larak gelişi güzel şehrin merkezinden giderek uzaklaşaran ve dışa d ğru büyümektedir.
Kentlerin gelişigüzel yüzey alan larak büyümesi kent çevresindeki ek l ik sistemin de b zulmasına tükenmesine neden lmaktadır. ekn l inin hayatın her alanına girmesiyle
beraber; tüketimin ek n mik bir şekle s kulması ve k tü yapılaşma ile gelen, büyüyen düzensiz kentleşme, bu nedenle kentteki insanının yalnızlaşmasını ve d ğadan k pmasını bu sebeplere dayandırabiliriz.
ekn l i ile gelişen ve hayatın içinde r l alan seri üretim; üretimdeki kaliteyi
düşürmüştür. l sanatlarının değerlerini yitirmesi seri üretimin s nucu yaşanan çirkinlik sanattan y ksunluk ve en nemlisi t plumsal yapıya bağlı larak estetik değerlerin değişimi illiam rris in tepkisini çekmiştir. knz: ekil .
ekil . : William Morris (Birol, 2006)
i iam i m de n d nyanın i ma ine d manı n anını a an
ente e t e e e ti meniydi akat n n madı a ine d man a ı end t iye ta a ım
William rris endüstrileşmenin kültür üzerinde meydana getirdiği zarara karşı mücadele eden reform hareketinin başı ve kurucusudur; insanı merkez alarak insanın yaşamının bu makinalı düzende g z ardı edildiğini ileri sürmektedir.
abrikaların açılması kırdan kente fabrikalarda çalışmak için yapılan g çlerin artışı çarpık kentleşmenin yeni bir s run larak d ğuşu... Yeni yaşama biçimine uygun yeni ailelerin
luşuması anne baba ç cuk ç cuklardan luşan yapının anne kadının evin içinden çalışmaya gitmesi ile değiştiğinin; bu durumda makinelerin tutsağı larak yaşadığımızı vurguluyor, illiam rris e g re; suç makine medeniyetinin t plumu ele geçirmesidir. William Morris halk için halk sanatını savunur makineleşmeyi ve makineyi reddeder. Amaçları günlük hayatta kullanılacak her türlü eşyayı tasarlayıp üretmek ve bunları; güzel sanatları bir araya getirerek rataya çıkarmaktır. er trülü zgün heykel vitray nakıs duvar süslemeciliği metal işleri ve her tür m bilya yapabilmektir.
kuma halı cam b yama m bilya gibi yararlı kullanımı lan şeyleri yüksek kalitede üretmek için çalışmalarında eski el sanatları tekniklerini canlandırmaya y nelmiştir.
esenlerinde genelde büyük m tiflerin arkasına küçük n ktalar ve asma filizleri
yerlestirerek d ğal derinlikler yaratmaya çalışmıştır. knz: ekil . illiam rris in tüm bu g rüş ve uygulamaları Arts and rafts akımının rtaya çıkmasına neden lmuştur.
Ancak burada bir çeliski rtaya çıkar. Modern, rekabetçi bir t plumda el yapımı işler kaçınılmaz larak makine üretimi işlerden daha pahalıdır. illiam rris in ürünleri zel üretilen ve sanat değeri yüksek lan zenginlerin alabileceği pahalı ürünler lmuştur. (Bknz:
ekil . Yalnızca zenginlerin ve ayrıcalıklı kimselerin kullanımına açık olan bu
ürünlerden isçi sınıfı b ylece mahrum kalır. illiam rris bu çelişkiler ve eleştiriler için bir lçüde cevap verebilmektedir. apitalist düzende yasadığımız sürece piyasa
ekil . : illiam rris desen çalışmalarından rnekler ağda aisy ark rtada arig ld s lda Strawberry Thief
(Pevsner, 1960)
ekil . : illiam rris alışma dası (Pevsner, 1960)
Arts and rafts da illiam rris in belirlemelerini savunan ve makine üretimi ile günlük yaşam arasında estetik bir bağ kurmayı deneyen Art uveau da gerçeği d ğada aramıştır. Almanya ve Avusturya da ugends İngiltere de dern tyle elçika ve ransa da Art
uveau İtalya da tile iberty İspanya da dernism larak anılan bu akım Arts and rafts ve illiam rris in çalışmalarından esinlenmiş makinelerle tasarım arasındaki savaşa d ğadan aldığı ilhamlarla katılmaktadır.
b e tasarımının nem kazanması ve daha ç k yaygınlaşması Avrupa da rtaya çıkan ve zellikle süsleme sanatlarında .dünya savaşı ncesine kadar etkisini sürdüren Art uveau akımınun rtaya çıkışı ilk defa; yeni bir çağın mü decisi larak açılan aris fuarında
ldu. u yeni sanat akımına da ilk kez t plu biçimde sergilenme lanağı sunuy rdu. uarın g sterişli giriş kapısı Art uveau ile daha eski tarzların karışımından luşan karma bir üslupla yapılmıştı. uarda bir ç k sergi Art uveau nun değişik alanlardaki
uygulamalarına ayrılmıştı.
Art uvea nun düşünsel arka planı sanayileşmenin ve büyüyen ek n milerin pr blemleriyle ilişkiliydi. anayileşmenin getirdiği üretimdeki gelişmeye ve yapı alanındaki yeni malzeme ve tekniklere karşın geleneksel kalıplara ve f rmlara bağımlı lmanın y l açtığı tutarsızlıkların s rgulanmasıyla başlamıştır. William
rris in aksine sanayileşmenin ve ek n mik büyümenin lanaklarıyla da beslendi; basım yayım veya ulaşım tekn l isindeki gelişmelerden yararlandı. knz: ekil
. ve ekil . ) İngiltere de başlayıp hemen ransa elçika ve daha s nra da rta Avrupa da yayılması; sanayileşme ve m dernleşmenin arasında kalmış ve arayış içinde lan bu ülkelerin rtak zeminde ref rm arayışında lduğunu işaret etmektedir.
ekil . : Arts and Crafts Mucha Posterleri
(http://www.jimbosjapan.com/2011/10/art-nouveau.html)
t ea da ta a ımın ama ı ade e eme ya da ya ı deği di a anan
çe enin yeniden ta a anma ıdı y zyı ın a ında yine a da ya anan
d n e e içim a e et e inin andığı i ya a ım m t ym e
aktaran Kaptan, 2003).
amaç a ta a ım a ın da n e e i d ğadan a dığı it i m a ını yan ıta a e
y aya a a ta zı i e i azandı mı tı ğ i m a i e i i te it i e
eme e in e emen d ğ ya a ım a zaman a ta a ım a da de inimi y e
ekil 2.8: Arts and Crafts Mucha Posterleri
(http://rlv.zcache.com/vintage_chat_noir_vente_hotel_drouot_steinlen_poster-r4ebba4cba83d41dc9807eef09f4813c7_tzdf_400.jpg)
ekanların tasarımında b lücü ve ayrıştırıcı elemanları andıran heykelsi ve zarif tasarımlarıyla harles ene ackint sh da Art uvea dan etkilenmiş ustalardandır. İngilteredeki Arts and rafts ile Avrupadaki elçika merkezli Art uveau nun arasında bir geçiştir. ackint sh ile Arts and rafts ın fikirleri daha kuvvetli biçimde Avrupaya atlamış ve Avrupa da yeni bir sanatın d ğmasına y l açmıştır. ackint sh u farklı kılan;
ackint sh un getirdiği yeni sade ve her hangi bir kaplama malzemesiyle kaplanmamış strüktürel yapıyı dışa vuran cepheler ve bu yeni cephelere uygun iç mekan m bilya ve aydınlatma elemanları tasarımıdır. Yapılardaki s runları ç zümlemek bakımından etkili
lan bu akım illiam rris ten daha etkili düşünceler üretmiş ve bu üretimler; . yüzyıldaki tasarımda m dern hareketin düşünce alt yapısında etkili lmuştur.
İsk çya da lasg kulu mimar ve tasarımcı harles ennie ackint sh nderliğinde küçük ama iyi bilinen bir gruptu. u kul anatlar ve l anatları areketi nin işlevciliği ile Art uveau nun dek ratif canlılığını bir araya getiren eserler üretiy rdu. u eserler ge metrik bir f rmatı rganik f rm üzerine dayanan kıvrımlı çizgisel rüntülerle
kaynaştırıy rdu.
n nemli çalışması; dikd rtgen yapısı sert belirgin ve sade lan lasg anat Okulu'dur. knz: ekil . ) Glasgow Sanat Okulun 1907- yılları arasında
ackint sh tarafından yapılan kütüphanesinde tüm içmekan ve m bilyalarda tek tek tasarlanmış bir uyum ve ritm içindedir. urada da dik açılar ve düz çizgiler hakimdir.
ekil 2.10: Charles Rennie Mackintosh, Glasgow Sanat Okul (http://www.gsa.ac.uk)
lasg sanat kulunun kütüphanesi ana giriş kapısı kapı k lları kütüphane ve ana giriş sal nundaki sandalyeler aslında enry an de elde nin erg n mik tasarımını yansıtan düşüncesinin bir diğer rnekleridir. knz: ekil . )
ekil 2.11: Charles Rennie Mackintosh, Glasgow Sanat Okul ütüphanesi (http://www.gsa.ac.uk)
harles ennie ackint sh un tasarımlarında ve binalarında kendi tarzını yansıtan dik açılar ve düz ge metrik f rmların sert yapı biçimleri olarakda ifade edebiliriz, d ğadan esinlendiği çiçek m tiflerinin knz: ekil .12) narin çizgilerle bir arada kullanması
larak g rebiliriz. ackint sh un tasarımlarının kendisinden sonra gelenlere ilham veren ve; tasarımları m dern mimarlığın temellerini de bir anlamda luşturmuştur denebilir. Arts and rafts ve Art uvea arasında kaldığı d neme g re süslemeden ve rganik f rmlardan kaçınan daha düz hatlı ama içmekanın içmimarinin bütünlüğüne nem verdiğini
ekil 2.12: Charles Rennie Mackintosh, Sert ve Narin Motifleri (http://www.crmackintosh.net)
ekil 2.13: Charles Rennie Mackintosh, bilya asarımları (Coles, 2007)
ekil 2.14: Charles Rennie Mackintosh, bilya asarımları (Coles, 2007)
Makineleşmeye olan tepkilere rağmen bazı sanatçılar ise makine gücünü kabullenerek endüstrinin geri adım atmayacağını halde endüstriye uygun ürünler tasarlanması gerektiği fikrini rtaya attılar.
a ine e için n a ın çe i ten a ı ze iği ya ata a ta i ze i n a ı
y n endi meye a ayana ada diyen an e e de end t iye an inan ını te en
ta a ım ı a dandı içe .
an de elde ve yılları arasında verdiği k nferanslarda düşüncelerini s yle ifade etmiştir; z ya ı an amında eğ en e tatmin ma i i ze i e in yanında ma ine e me yeni ze i an ayı ının a a ı ı ma ında ya ı ı et i ya mı tı demi ti içe
Art uveau nun nde gelen isimlerinden biri lan ande elde m bilya tasarımlarında; strüktürden var lan süsleme fikrini rtaya çıkarmıştır.
ıvrımlı hatlara sahip en bilinen ve semb l haline gelen çalışma masası tasarımı (1898-99) knz: ekil . ) erg n mik larak çalışan kişinin k lunu uzattığında herşeyin uzanabileceği k l mesafesinde lduğu ideal bir tasarım lmuştur. aha s nraları bu tasarımdan türeyen başka çalışmalar g rülmektedir.
ekil . : an de elde alışma asası 1898-99 (Coles, 2007)
Art uveau nun biçimsel zelliklerinden ç k kavramsal y nlerinden yararlan pek ç k tasarımcı bu akımı aşarak daha ileri ç zümlere varmışlardır. u akımın en nde gelen isimlerinden biri rüksel de ict r rta dır. ict r rta nın lvey vi knz: ekil ) Art uveau nun nemli eserleri arasına girer. imyager Ernest Solvay için tasarladığı evde rta hiçbir masraftan kaçınmamıştır evin tüm elemanları m bilyalar halılar aydınlatmalar ve hatta kapı ziline kadar baştan aşağı tamamen bir tasarım lan evde; içmekanın nemi vurgulanmıştır. ict r rta bu evde d nemin pahalı malzemelerini c mertçe kullanmıştır br nz ny ve tr pik ahşap çeşitleri vitraylı sal n ve merdiven k rkuluğu da knz: ekil 3.1) tamamen Art uveau nun biçimsel zelliklerini taşımaktadır.
ekil 3: Victor Horta Solvey vi itraylı al ndan bir rüntü (Coles, 2007)
ekil . : Victor Horta Solvey vi erdiven rkuluğu (Coles, 2007)
Art uveau nun yeni sanat larak adlandırılmasının sebebi bu yaklaşımın resimde mimaride ve m bilya tasarımında knz: ekil . ) lduğu kadar d şemeden k rkuluğa tavana, tekstile, heykelden, cam ve seramik objelere knz: ekil 3.3) ve hatta mücevhere
knz: ekil . ) kadar bir bütünlük luşturan uyum içindeki f rmlar dizgisidir. Demir ve ferf rge kullanımının yanısıra vitray larak camın kullanımıyla ışık ve aydınlatma alanında da Art uveau karakteristik ve ç k f nksiy nel ç zümler getirecekti. Art
uveau akımı bir sanatçının mimariden m bilya tasarımına kadar her şeyle ilgilenmesi gerektiği tezini savunarak sanatı gündelik hayatın bir parçası haline getirmekti. Obje tasarımının zellikle artış g sterdiğini Art uveau ile g rmekteyiz. arklı b eların malzemelerin farklı kullanılmasıyla bu d neme ait ç k farklı yelpazede ürün
bulunmaktadır.
ekil . : Art uveau ya Ait bilya rneği (Coles, 2007)
ekil . : Art uveau ya Ait Eser (www.pinterest.com)
ekil . : Art uveau ya Ait ücevher (www.pinterest.com)
Arts and rafts ın başlattığı ve Art uveau nun devam ettirdiği tasarım amacı sadece d ğadan aldığı esinlenmeler sayesinde d ğayı tasarımın içine getirip, süslemelerle yapıya dinamiklik katmak değildir. D ğayı tasarımlarında uygulamak gibi bir ç zümle; insanın d ğadan k pmasına imkan sağlayan yaklaşımlar daha s nralarda, kendilerini büyük mimarların d ğayı da düşünüp, tasarımları içinde var etmelerini sağlamış belki de bu esinlenmeleri daha organik formlara dayandırmıştır. elkide günümüz 20. ve 21. yüzyılında en g z nünde bulunan kavramlarından rganik mimarlığın temelinde yatan düşüncelere sebep lmuşlardır...
İçinde süslemelerinde b l miktarda yer aldığı Art uvea sadece estetik değil aynı zamanda biçimsel nitelikler taşıyan bir yaklaşım lmasına karşın kavramsal b yutunu işleyerek bu biçimi aşan ve daha ilerilere g türen ncü mimarları da etkilemiştir. Art
uvea yu aşan ve geliştiren malzeme f rm ve yapıyı daha dinamik kılan ünlü mimarlardan biride Ant ni audi lmuştur.
aud nin ilk çalışmaları g tik ve geleneksel İspany l mimarisinin izlerini taşıy rdu ancak kısa zaman içinde kendi heykelsi biçimlerini rtaya çıkardı. audi nin Art
uvea ya katkısı Art uvea nun düzlemselliğini rtadan kaldrımasıdır. alışmalarında üç b yutluluk vardır sadece bir sefer yapılmış gerçeküstü; tasarımı yapımı her türlü ifade y nteminde tamamen kendisine zgü taklit edilemez bir üslupla işlemiştir. üm hayatı boyunca d ğaya hayranlığını eserlerinde; d ğanın açılarını ve şekillerini kendi
tasarımlarına uyarlar ge metrik biçimlere bağlı kalmadan parab lik kemerli yapıyı ve hiberb l it biçimleri d ğanın rganik f rmlarıyla harmanlayıp yer çekimine meydan okuyan eserler üretmiştir.
audi nin sadece dış cephesilerinden knz: ekil . ) ve iç tasarımları knz: ekil . ) kıvrımlı dış hatları kullanılan farklı d kular malzemelerin kullanılışı ve parlak renkleriyle
nünden geçenlerin dikkatini çeken parabolik şekilli çatıları ve bacalarıyla simgesel bir yapılar lmuştur.
ekil . : Antonio Gaudi Casa Bottle asa tll ış ephesi (www.wikimedia.org)
ekil . : Antonio Gaudi Casa Bottle (Casa Botllo) Yemek dası (www.gaudidesigner.com)
u n ktada var lan pr blem erg n miye g re tasarlanmış bu yeni biçimleri; seri üretim ve standart f rma s kmak. u bağlamda rtaya çıkan e ti l; standartlaşma k nusunda araştırmalar yapıy r. ütün bu zengin çeşitli süsleri m tifleri üretim k laylığı ve ucuzluğu bakımından yeniden luşturuy r.
Yüzyıl ilerledikçe tasarımcılar el sanatları estetiğiyle daha az ilgilenmeye ve bunun yerine makinenin estetiğini yeğlemeye başladılar. de bir grup llandalı ressam mimar tasarımcı ve fil z f e ti l denen bir k lektif luşturdular. imar ve tasarımda d ğal biçimden uzaklaşan e ti l grubu yeni bir makine estetiğini ifade etmek üzere yeni bir g rsel dil bulmaya giriştiler. unun için sınırlı sayıda renkler ve ge metrik şekiller kullandılar.
e ti l grubunun temelini luşturan sanatsal felsefe e plastisizme dayanır. emel f rmlar ve temel renkler ile başladığı çalışmalarıyla bir basitlik elde etmek y lunda tüm
ğeleri dik açılarla kesişen d ğru çizgilerle ve sınırlandırılmış düz yüzeylere indirgeyerek düzenlemeler kurgulamışlardır.
e ti a e etinin teme a am a ı y t ama e en e e me dinamizm a i at e i i i açı ı a it i e ti i i i a am a dı iet Mondrian, "Formda
e ma zemede y t ama i e ze e e e en e e a ı a ağı d n e i i e d nem
mima i inin y n endi i i e e e ini t m t ze a ta an e iz
eçmi e t m ağ a ını a ı ta i e a ın et i inde kalmadan yaratma
ey emine iden i a ım e ti di e an e n yı ında i a ti
mima iye d ğ adıy a yayın adığı mani e t de n ima ığın teme i e e inin ç
nem i i m n an atma tadı y em e a ta a i ima ığın i e e ine
a ı çı ma ta e m n e i eyi i i a a yeni ne i e de n i n n n nda
mani e t y m andığında e ti in ç da a eni e de in a a ze
y ne i te i e den t ğ i n a da de n ima i de i me an a amına
teme t a tan a ta an e iz
e ti l akımının kuramcısı ve asıl kurucusu eter rnelis ndrian kısaca iet Mondrian 1872- yaptığı kırmızı sarı ve mavi ile yaptığı farklı k mp zisy n resimlerle knz: ekil ve ekil . ) kuramını uygulamaya aktarmıştır.
ekil 4: Piet Mondrian, ırmızı arı e avi mp zisy nları (www.abcgallery.com)
ekil 4.1: Piet Mondrian, ırmızı arı e avi mp zisy nları (www.abcgallery.com)
Gerrit Thomas Rietveld (1888- tarafından tasarlanan ırmızı avi andalye ed lue hair e ti l in t humları atılırken tasarlanmış lmasına karşın ndrian ın tabl larının üç b yut kazanmış başarılı bir rneği ve aynı zamanda e ti l akımın en bilinen tasarımı arasında anılır.
ırmızı avi andalye knz: ekil . ) seri üretim larak düşünüldüğü için t rnadan çıkmış basit parçalardan luşan sandalye ç ğunluğun rahatça alabileceği güzel bir tasarım yaratmanın lanaklı lduğunu g stermek için üretilmişti.
andalye iki ahşap tabla turma ve sırt dayama için ve yatayda ve dikeyde farklı b yutlardan lan ahşaptan luşmuştur. laylıkla bir araya getirileceği düşünülen parçalar sadece vida yardımıyla sabitlenmiştir.
ekil 4.2: ietveld ırmızı avi andalye (Coles, 2007)
he ietveld chr der evi knz: ekil . ) llanda lı mimar errit ietveld tarafından Schr der çifti ve üç ç cuğu için yılında inşa edilmiş. De Stijl'in mimarlık rnekleri arasında en bilinen ve belki de en d ğru the stil yapısı larak vurgulanmakta. nceki yapılara g re tüm mimarisinde iç ve dış tasarımında k klü bir kırılım meydana getirir.
trecht e teras evlerinin s nuna yerleştirilen iki katlı ev k mşu binalarla bir ilişki kurmaya çalışmamaktadır. knz: ekil . )
a ı e emante e n mi e i e e ze i e içe i en içim e a a anıt a
a a anı mamı tı ane e a ı en e e yana a endi a a ına e i i a e
e me e i ağ anma tadı a ı d n t e i i i ana a i ti e
aktaran Nergiz, 2005).
İçerde sabit da yığınları y ktur ama dinamik değişebilir açık alanlar bulunmaktadır. knz: ekil . ) iriş katı geleneksel larak adlandırılabilir. erkezi bir merdiven etrafında mutfak ve üç da bulunmaktadır. st kat yaşam alanı ise b lünmüş bir bany ve tuvalet alanının dışında yangın y netmeliklerine uymak için tavan arası şeklinde
düzenlenmiş. ietveld aslında üst katı lduğu gibi bırakmayı istemiş. una rağmen ayan chr der in isteği açık ve b lünmüş alanın; her ikisinin de kullanılabilir lması y nünde lduğu için bu durum d nen ve kayan b lmeler ile karşılanmış.
ayan b lmeler ile tamamen b lündüğü zaman yaşam alanı üç yatak dası bany ve sal nu içermektedir. u kapalı ve açık hali arasında muhtemel lasılıklar kendi sunduğu mekansal deneyimler ve tercihler geniş bir yelpazededir.
he ietveld chr der evi bu bağlamda ldukça nemli bir rnek teşkil etmektedir barındırdığı kayan b lmeler ile esnek değişebilir d nüşebilir içmekan alternatifleri barındırmaktadır. u çalışmalar d ğrultusunda ies an er he nin de akışkan mekanları aynı mantıktadır. İçmekanı hem bir bütün hemde parçalar halinde kurgulamaya
lanak sağlar.
epheler bileşenlerine bilinçli bir şekilde ayrılmış çizgilerin ve düzlemlerin k la ıdır ve geçmişte bir sapma larak g zükür. ietvield ın avi ırmızı andalyesi gibi her bir eleman kendi rengine ve biçimine sahiptir; cephelerin plastikimsi keskin g rünüşleri için seçilen renkler beyaz cepheler ve gri t nlar siyah pencereler ve kapı kasaları ve temel renkler içindeki d ğrusal elemanlar binayı tanımlamaktadır.
ekil . : Gerrit Rietveld he ietveld chr der vi,1924 (www.deviantart.net)
ekil . : Gerrit Rietveld he ietveld chr der vi,1924 (www.wikipedia.org)
ekil 4.5: Gerrit Rietveld he ietveld chr der vinden İçmekan (www.archdaily.com)
e ti l in etkileri mimarlık alanında nemli etkiler yaratmıştır. e ti l in lerde e Corbusier i etkilemiştir. ndrian ve e rbusier den y la çıkarak ies an er he
tal mekan anlayışını getirmiştir. Illinois Institute of Technology kul binasında t tal bir mekana yani; tüm binanın bir dikd rtgen prizma mekan şeklindeki ifadesine ulaşılmıştır. ies an er he nin yapmak istediği yalın dış f rm içerisinde işlevsel farklılaşmalardı. u amaç d ğrultusunda saf yalın s yut dik açılar içeren g emetrik biçimler ile k mp zisy nlar yaratmıştır; alanı mekan mekan b lmek yerine akıcı birden fazla şekilde kullanılabilecek mekanlar dizisi yaratmıştır.
e ti l in etkisi bütün Avrupa ya yayıldı. zellikle de usya daki nstrüktivistler ve Almanya da auhaus üzerinde etkili ldu.
