ARAŞTIRMA ve YAYIN ETİğİ

(1)

ARAŞTIRMA ve YAYIN ETİğİ

1

(2)

Bilimsel Araştırma Bilimsel Araştırma

o Bilim, doğru düşünme ve sistematik olarak bilgi edinme Bilim, doğru düşünme ve sistematik olarak bilgi edinme sürecidir.

sürecidir.

o Bir araştırmacının bir problemi ele alarak açıkça Bir araştırmacının bir problemi ele alarak açıkça belirtilmiş sonuçlar üretmesinin yoludur.

belirtilmiş sonuçlar üretmesinin yoludur.

o Bilim insanının bilimsel yöntemleri kullanarak belli bir Bilim insanının bilimsel yöntemleri kullanarak belli bir sorunun çözümüne yanıt arama sürecidir. Bu süreç sorunun çözümüne yanıt arama sürecidir. Bu süreç problemin tanımlanması ve çözüme yönelik yöntemlerin problemin tanımlanması ve çözüme yönelik yöntemlerin

uygulanmasını kapsar.

o Bilimsel araştırma sonuçlarının başka bilimcilerle Bilimsel araştırma sonuçlarının başka bilimcilerle paylaşılabilmesi, eleştirilebilmesi ve bunlardan paylaşılabilmesi, eleştirilebilmesi ve bunlardan

yararlanabilmesi için yayınlanması gerekir.

yararlanabilmesi için yayınlanması gerekir. ²

(3)

ARAŞTIRMA YAYIN

Bilimsel araştırma sonuçlarının yayına dönüşmesi noktasında

“YAYIN ETİĞİ” devreye girer.

3

(4)

 Özgün bir araştırmanın sonuçlarını tanımlayan, yazılmış ve basılmış bir rapordur.

Bilimsel Makale/Yayın/Literatür Bilimsel Makale/Yayın/Literatür

4

(5)

Bilimsel Araştırmanın ÖNEMİ!!!



Bilimsel araştırmalar hem bilimsel hem de etiksel açıdan çok daha hassas ve ayrıntılı düşünülerek tasarlanmalıdır.



İnsan hakları ve onurunu koruyacak, gelecek kuşaklar açısından canlılar için kalıcı zararlar oluşturmayacak biçimde tasarlanmalı ve uygulanmalıdır.



Bu nedenle araştırma etik ilkelerinin günümüz gelişen teknolojisiyle orantılı olarak geliştiğini görmekteyiz.

5

(6)

Bilimsel çalışma yapabilmek için;

1- Donanımlı bir çalışma ortamına (laboratuvar, hastane), 2- Ekonomik kaynağa sahip olma (proje)



Araştırmaların başlatılmasında ve yürütülmesinde,



Araştırıcılar,



Etik kurullar,



Destekleyen kurumlar,



Editörler



Araştırmaların başlatılmasında ve yürütülmesinde,



Araştırıcılar,



Etik kurullar,



Destekleyen kurumlar,



Editörler

6

(7)

Bilimsel Makalenin Düzenlenmesi Bilimsel Makalenin Düzenlenmesi

 Ne yapıldı (problem veya hipotez) Ne yapıldı (problem veya hipotez)

• • Giriş (Introduction) Giriş (Introduction)

 Niçin yapıldı (Amaç)Niçin yapıldı (Amaç)

• • Giriş (Introduction) Giriş (Introduction)

 Nasıl yapıldıNasıl yapıldı

• • Materyal ve Metotlar (Material and Method) Materyal ve Metotlar (Material and Method)

 Ne bulunduNe bulundu

• • Bulgular (Results) Bulgular (Results)

 Ne öğrenildi (ne ifade etti ve nasıl yorumlandı)? Ne öğrenildi (ne ifade etti ve nasıl yorumlandı)?

• • Tartışma (Discussion) Tartışma (Discussion)

 KararKarar

• • Sonuç (Conclusion) Sonuç (Conclusion)

• • Kaynak (References) Kaynak (References)

 Ne yapıldı (problem veya hipotez) Ne yapıldı (problem veya hipotez)

• • Giriş (Introduction) Giriş (Introduction)

 Niçin yapıldı (Amaç)Niçin yapıldı (Amaç)

• • Giriş (Introduction) Giriş (Introduction)

 Nasıl yapıldıNasıl yapıldı

• • Materyal ve Metotlar (Material and Method) Materyal ve Metotlar (Material and Method)

 Ne bulunduNe bulundu

• • Bulgular (Results) Bulgular (Results)

 Ne öğrenildi (ne ifade etti ve nasıl yorumlandı)? Ne öğrenildi (ne ifade etti ve nasıl yorumlandı)?

• • Tartışma (Discussion) Tartışma (Discussion)

 KararKarar

• • Sonuç (Conclusion) Sonuç (Conclusion)

• • Kaynak (References) Kaynak (References)

7

IMRAD formatı (Giriş, Yöntemler, Sonuçlar ve Tartışma)

(8)

Bilimselliğin Ölçütleri Bilimselliğin Ölçütleri

(a) Gözlenebilirlik

(b) Ölçülebilirlik

(c) İletilebilirlik

(d) Tekrarlanabilirlik

(e) Sağdanabilirlik

⁸

(9)



Bir araştırma projesinin hazırlanma, önerilme, yürütülme, sonuçlandırılma ve sonuçların yayımlanması aşamasında görülen etiğe aykırı kabul edilecek davranışlar şunlardır:

9

(10)

Etiğe Aykırı Davranışlar

Yaptırımlar

(Mülga) Doçentlik

Sınav Yönetmeliği

(11.md)

Disiplin Yönetmeliği

Fikir ve Sanat Eserleri

Kanunu

Başkasının verilerini, çalışmasını atıf

yapmadan

kısmen/tamamen almak veya sunmak,

Bir daha doçentlik sınavına

başvuramama

11-a/3:

Üniversite öğretim mesleğinden çıkarma cezası

5846 s.FSEK 71-1 ve 3: İki yıldan dört yıla kadar hapis ve 50-150 bin TL para cezası (Eylemin

ağırlığına göre her ikisine birden

hükmolunabilir) Başkasının hipotez

aşamasındaki fikirlerini aşırarak kendine mal etmek,

Kendi yayını gibi yeniden yayınlamak

1. AŞIRMAK/KORSANLIK (Plajerizm)

10

(11)

2. SAHTECİLİK (Fabrikasyon)

Etiğe Aykırı Davranışlar

Yaptırımlar

(Mülga) Doçentlik Sınav Yönetmeliği

(11.md)

Gerçekte olmayan verileri ve sonuçları yayınlamak

Bir daha doçentlik sınavına başvuramama

9-c: Kademe ilerlemesinin durdurulması cezası

Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, raporlamak, yayınlamak, Yapılmamış bir araştırmayı, çalışmayı yapılmış göstermek.

11

(12)

3. ÇARPITMA

Etiğe Aykırı Davranışlar

Yaptırımlar

(Mülga) Doçentlik Sınav

Yönetmeliği (11.md)

Araştırma kayıtlarını, verilerini tahrif etmek,

1-3 yıl arası doçentlik sınavlarına girme

yasağı

8-i ve 8-n:

Aylıktan kesme cezası

Araştırmada olmayan yöntem, cihaz, materyalleri kullanmış göstermek,

Araştırma hipotezine uymayan verileri değerlendirmeye almamak, İlgili teori, varsayıma uydurmak

için verilerde, sonuçlarda oynamak. ¹²

(13)

4. DUPLİKASYON (Çoklu Yayın)

Etiğe Aykırı Davranışlar

Yaptırımlar

(11.md)

Araştırma sonuçlarını birden fazla yerde yayımlamak.

O yıl yapılan doçentlik başvurusunun reddi

5-e: Uyarma cezası; kasıtlı

olması halinde 8-d:

Aylıktan kesme cezası

13

(14)

5. DİLİMLEME (SALAMİZASYON)

Etiğe Aykırı Davranışlar

Yaptırımlar

(11.md)

Tek bir çalışmadan çıkan

sonuçları yapay olarak bölerek birden fazla yayın çıkarma çabasına girmek

O yıl yapılan doçentlik başvurusunun reddi

5-e: Uyarma cezası

14

(15)

6. HAKSIZ YAZARLIK

Etiğe Aykırı Davranışlar

Yaptırımlar

(Mülga)

Doçentlik Sınav Yönetmeliği

(11.md)

Çalışmaya aktif katkısı

olmayanları yazarlar arasında göstermek,

1-3 yıl arası doçentlik

sınavlarına girme yasağı

8-d: Aylıktan kesme cezası

Aktif katkısı olanları yazarlar arasında göstermemek,

En hafifi 5-h: Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 9-f: Kademe ilerlemesinin

durdurulması cezası Yazar sıralamasını

değiştirmek.

O yıl yapılan doçentlik

başvurusunun reddi

En hafifi 5-e v e 5-h:

Uyarma cezası; kasıtlı olması halinde 8-

d:Aylıktan kesme cezası

15

(16)

7. İnsan ve Hayvan Etiğine Saygısızlık

Etiğe Aykırı Davranışlar

Gerek insanlar gerekse hayvanlar üzerinde yapılacak tüm araştırmalar etik kurulların izni ve denetimine bağlıdır,

Tüm araştırmalarda etik kurul onayı gerekmektedir,

Etik kurul onayı olmadığı taktirde insan ve hayvan üzerinde yapılmış olan araştırmaların yayınlanma olanağı kalmamıştır.

16

(17)

8. Kaynakların Taraflı Seçilmesi

Etiğe Aykırı Davranışlar

Araştırmacıların bilinçli ya da bilinçsiz olarak sıklıkla yaptığı bir bilimsel yanıltma biçimi de budur,

Yazar sadece kendi sonuçlarını destekleyen kaynakları gösterip ters yöndeki araştırmaları kaynak olarak vermezlerse bu taraflı bir sunuş olur.

17

(18)



Bilimsel araştırmalarda uyulması gereken en önemli nokta verilen bilgilerin doğruluğudur.



Yapılan araştırmalar her zaman daha iyiye doğru gidecektir.



Hem araştırmacılar hem de toplum için çok verimli olacaktır.

Sonuç olarak...

18

(19)

Tıbbi Araştırmalarda BİLDİRGELER Tıbbi Araştırmalarda BİLDİRGELER

 Bilimsel araştırmalarda kuralları evrimsel yaklaşımla değerlendirdiğimizde Hammurabi Kanunları, Hipokrat Yemini’ni koymak gerekir.

 Nuremberg kuralları (1947), Evrensel İnsan Hakları Bildirgesi (1948), Helsinki Bildirgesi (1964), UNESCO İnsan Genomu ve İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (1997), Avrupa Konseyi OVIEDO Sözleşmesi, İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi sıralanabilir.



OVIEDO Sözleşmesi hukuksal olarak yaptırımı olan en önemli uluslararası biyoetik belgedir.**



UNESCO yaptırımı olmayan evrensel bir bildirgedir.

19

(20)

Avrupa Konseyi İnsan Hakları ve Biyotıp Avrupa Konseyi İnsan Hakları ve Biyotıp

Sözleşmesi Sözleşmesi

 Strasbourg Kasım 1996 - Oviedo 4 Nisan 1997

1- Genel Hükümler

 Biyolojik ve tıbbi uygulamalarda ayrım gözetmeden insan hakları ve temel özgürlükler temel alınarak bütün bireylerin onur ve kişilik özellikleri garanti altına alınır.

 Bilimin ilgi alanı insanların iyiliğinin önüne geçemez.

 Taraflar, sağlık gereksinimlerini ve kaynakları göz önüne alarak yeterli kalitede bir sağlık hizmetine erişmede eşitliği sağlamaya çalışırlar.

 Sağlık alanındaki araştırmalar dahil, her girişimin mesleki

standartları oluşturulmalıdır. ²⁰

(21)

2-Kişilerin Onayı

Tıbbi her girişim, bireylerin özgür ve bilgilendirilmiş onayı ile yapılır. Bu kişilere olası riskler ve olası sonuçlar aktarılır.

Onay veremeyecek durumda olanların korunması: Yasalara göre onay veremeyecek yaşta olanlar için izin, o kişilerin yasal temsilcilerinden alınır.

Yaşı küçük olanlarda ayrıca yaş ve olgunluğa göre görüş de alınmaya çalışılır.

Yetişkin bir kişi sağlık nedenlerinden dolayı onay veremeyecek durumda ise onun yerine yasal temsilcisi karar verir.

Akıl sağlığı yerinde olmayanlara yapılacak tıbbi girişim ancak kişinin iyiliği içinse yapılır. Onay alınamayacak kadar acil olan durumlarda sadece kişinin yaşamı ve sağlığı göz önüne alınır.

21

(22)

3-Özel Yaşam ve Bilgilendirme Hakkı:



Herkesin kendisi ile ilgili sağlık ve özel yaşamı ile ilgili bilgilere saygı gösterilmesini bekleme hakkı vardır.



Herkes, sağlığı ile ilgili kendisi ile ilgili hangi bilgilerin toplandığını bilme hakkına sahiptir. Ancak, bu bilgileri öğrenmek istemeyen bireylerin bu istekleri de göz önüne alınır.

22

(23)



4-İnsan Genomu:



İnsanlar arasında genetik özelliklere göre ayrımcılık yapmak yasaktır.



Prediktif genetik testler ve bu alandaki araştırmalar ancak uygun bir genetik danışmanlığın eşliğinde, sağlık ile ilgili nedenlerle yapılabilir.



İnsan genomuna müdahale ancak koruyucu, tanı koyucu ya da tedavi ile ilgili nedenlerle kabul edilebilir.



Genetik cinsiyete bağlı hastalıklar dışında cinsiyet tayini için genetik test yapılamaz.

23

(24)

5-Bilimsel Araştırmalar

İnsan üzerinde araştırma ancak şu durumlarda yapılır:

· Etik kararlar multidisipliner bir komite tarafından verilmelidir.

· Araştırma kapsamına girenlere hakları ve yasal güvenceleri hatırlatılmalıdır.

· Kişinin onayı alınmalı, araştırma kapsamına giren kişi istediği zaman bu onaydan vazgeçebilmelidir.

· In vitro embryo araştırmaları yasalar mümkün kılıyorsa ve ancak embryonun yeterli derecede korunması ile yapılabilir.

· Araştırma amacı ile insan embryosu oluşturmak yasaktır.

6-Organ ve Doku Transplantasyonu:

Organ veya dokunun alınması onaya bağlıdır. İnsan vücudunun hiçbir parçası ticari amaç için kullanılamaz.

24

(25)

***UNESCO İnsan Genomu ve İnsan Hakları

*UNESCO İnsan Genomu ve İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi**

Evrensel Bildirgesi

Madde 10

Özellikle biyoloji, genetik ve tıp alanlarında insan genomu ile ilgili olarak yürütülecek hiçbir araştırma ya da uygulama, insan haklarına, temel özgürlüklere, bireylerin veya insan topluluklarının onuruna gösterilen saygıdan daha üstün değildir.

Madde 11

Üremeye yönelik insan klonlaması gibi insan onuruna aykırı uygulamalara izin verilemez. Devletler ve yetkili uluslararası örgütler böyle uygulamaların ortaya çıkarılması ve bu Bildirge’de ortaya konan ilkelere uygun olarak gerekli önlemlerin ulusal veya uluslararası düzeyde alınması amacıyla

işbirliği yapmaya çağrılmaktadır. 25

(26)

Madde 13

İnsan genomu ile ilgili araştırmalarda etik ve sosyal etkilerinden dolayı, hem araştırmanın yürütülmesi, hem de bulguların sunumu ve kullanılması aşamalarında araştırmacıların çalışmalarında doğal olarak bulunması gereken sorumluluklar, özellikle de titizlik, temkin, bilimsel dürüstlük ve saygınlığa özel bir dikkat gösterilmelidir. Bilim alanında politikalar oluşturan resmi ve özel makamların da bu bağlamda belirli sorumlulukları vardır.

26

(27)

Etik Prensipler:

 Özetlenecek olursa, tüm etik prensipler, klinik araştırmalarda 6 temel ilkenin yerine getirilmesini şart koşar. Bunlar,

* Kişiye saygı: Kişilerin araştırma amacı ile yapılmakta olan bir klinik çalışmaya katılmayı reddetme veya daha önceden kabul ettiği bir çalışmadan, herhangi bir zarara uğramadan istediği zaman ayrılabilme hakkına saygı gösterilmelidir. Etik kurullar bu anlamda gönüllülerin

haklarını garanti altına almalıdır.

* Topluma saygı: Klinik araştırmalar, toplum yararına olan, bilimsel bir soruya, bilimsel yöntemlerle cevap arayan çalışmalar olmalıdır.

* Yarar: Çalışma sonuçları, bir sağlık sorununa çözüm getirmeyi amaçlamalıdır.

* Zarar vermeme: Gönüllülerin zarar görmemesi için üm tedbirlerin

alınmı ş̧ olması gereklidir.

* Adalet: Gönüllü seçiminde adaletli olunmalı, örselenebilir gruplara

özel dikkat sarf edilmelidir.

* Özerklik (Otonomi): Çalışmaya katılım, gönüllülük esasına

dayanmalı, özgür iradesi ile olur verenler araştırmaya katılabilmelidir. ²⁷

(28)

Kaynaklar

 Çobanoğlu N, 2009, Kuramsal ve Uygulamalı Tıp Etiği, 1. Baskı, Ankara: Eflatun Yayınevi.

 Tıpta Etik ve Deontoloji. Prof.Dr.Ayşegül Demirhan Erdemir 2011.

Nobel Tıp Kitabevi.

 Aydın E., Tıp Etiği, 2006 Güneş Kitabevi.

28