ENGELLİLERLE 360 İLETİŞİM

(1)

Engellilerle Doğru İletişim Metotları

Mehmet Kızıltaş

(2)

İş ve Yönetim Serisi 51 Engellilerle 360˚ ‹letiim

Editör / Sanem Su Anıl, Seyra F. Erdaloğlu Mizanpaj / E. Bahar Mete

Kapak Tasarımı / Başak Karafaki

Yayın Ekibi / Çiğdem Karaca, Demet Kurtbaş, Demet Uyar, Gülderen Çopur, Merve Dinar, Songül Düzgün

Elma Yayınevi / Aziziye Mah. Portakal Çiçeği Sok. No:37/7 Çankaya/Ankara Yayıncı Sertifika No / 12437

Basımevi / Desen Ofset AŞ

Birlik Mah. 448. Cad. 476. Sok. No: 2 Çankaya/Ankara Matbaa Sertifika No / 11289

1. Baskı Nisan 2012 • 4. Baskı Şubat 2014 ISBN: 978-605-5286-07-1

Her türlü kitap talebinizi temsilciliklerimizden,

www.elmayayinevi.com adresimizden, telefon veya faks aracılı¤ıyla yayınevimizden yapabilirsiniz. Kitaplarımızla ilgili görülerinizi www.elmayayinevi.com adresindeki web sitemizde belirtebilirsiniz.

ELMA YAYINEV‹©

Kitabın tüm yayın hakları ELMA YAYINEV‹ ©’ne aittir. Yazılı izin alınmadan kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, kopya edilemez, ço¤altılamaz ve yayımlanamaz. Türkiye’de basılmıtır. Kitabın içeriğindeki bilgi ve belgelerin sahibi yazardır ve bunlardan kendisi sorumludur.

temsilciliklerimiz

Akdeniz Bölgesi / CDR E¤itim ve Danımanlık • Gökçe Ate • Tel: (242) 247 72 72 • gokceates@izgorenakademi.com Bursa / MGK E¤itim Hizmetleri • Özlem Erbalar • Tel: (224) 243 99 15 • özlemerbaslar@izgorenakademi.com Kayseri / OAG Eğitim Danışmanlık • Gökçen Acuner • Tel: (352) 234 17 18 • gokcenacuner@izgorenakademi.com Kocaeli / Özel Batı Karadeniz Eğitim Danışmanlık • Yasemin Kaya • Tel: (262) 319 02 00 • yaseminkaya@izgorenakademi.com Samsun / Karadeniz Eğitim Danışmanlık • Salih Özgür • Tel: (362) 431 34 36 • karadeniz@izgorenakademi.com

daha çok okuyan bir ülke için çalışıyoruz.

Gelecek Hayalimiz Alanımızda Türkiye’nin en saygı duyulan kurumu

olacağız.

Değerlerimiz Dürüstlük İş Kalitesi Girişimcilik

Hoşgörü Yurt Sevgisi

(3)

YAZAR HAKKINDA

(4)

4

(5)

ortopedik engelli olan Kızıltaş, engelliler adına inovatif ve cesur projelerin mimarı; Hasibe Kızıltaş’ın eşi ve Kayra’nın babası; televizyon programı sunucusu, yapımcı, yönetmen, gazeteci, yazar, danışman, stand-up’çı. 1993 yılından bu- güne GRT, STV, TRT1, BRT, Medical Channel, SKYTURK ve TRT2 gibi televizyon kanallarında engelliler için ilk kez yapılan “Yaşadıkça” programının sunucusu.

Kızıltaş, Yılın En İyi TV Programı Ödülleri’nden Spe- cial Olympics & ABD Kennedy Vakfı Özel Hizmet Ödülü, Engelsizkariyer.com projesiyle Dünyanın En Başarılı On Genci Yarışması - Ten Oustand Young Person TOYP 2013 Dünya Ödülü ve 2014 Rotary Mesleki Üstün Hizmet Ödü- lü ile 2 kez uluslararası, 48 kez de ulusal başarı ödülüne la- yık görüldü. Kanada’da düzenlenen “Engelliler Kısa Film Festivali”nde beş başarılı engellinin yaşam öyküsünü konu alan “As Long As We Live” filmi ile ülkemizi engelliler adına uluslararası arenada temsil eden Kızıltaş, “Ulusla- rarası Engelsiz Medya Buluşması” ile dünyanın en saygın isimlerini bir araya getirerek medyada engelli farkındalığı için önemli kazanımların elde edilmesine büyük bir katkı

(6)

6

amacıyla “Yaşadıkça Engelsiz Yarınlara” adlı tek kişilik bir gösteri sunmakta, “İnsan Kaynakları’nda Çırak Aranıyor”

ve “Engellilerle Doğru İletişim Metotları” başlıklı eğitimler vermektedir.

Engellilik konusuyla ilgili her alanda seminerler veren Kızıltaş, ulusal ve uluslararası projelerde konuşmacı ve danışman olarak yer almaktadır. Türkiye’de engelliler kamuoyu yaratan Yasadikca.com engelliler haber ve bilgi portalının ardından, 2004 yılında engelli işgücü kaynağı, engelliler insan kaynakları ve kariyer portalı engelsizkariyer.com’u hayata geçirdi.

(7)

TEŞEKKÜRLER

Bu kitabın daha ilk oluşumunda araştırmaları ile ilham veren sevgili eşim Hasibe Kızıltaş’a, uykularından zaman ayırarak büyük özveri ile bulduğum her kaynağın çevirisini yapan Sevgül Akbuz’a, birbirinden etkileyici ve anlamlı harika çizgileri ile kitabımıza görsel canlılık katan Başak Karafaki’ye, değerli yorumları için Microsoft Genel Müdür Yardımcısı Mustafa Çağan’a, Renault Mais CEO’su İbrahim Aybar’a, Management Center Turkey Yönetim Kurulu Başkanı Tanyer Sönmez’e, PERYÖN Başkanı Selen Kocabaş’a, Finansemeklilik İnsan Kaynakları Grup Yöneticisi Zuhal Karan’a, YÖK Özürlü Öğrenci Komisyonu Koordinatörü–Gazi Üniversitesi Özel Eğitim Bölümü Başkanı Prof. Dr. Ayşegül Ataman’a en içten teşekkürlerimi sunarım.

(8)

8

(9)

Sevgili oğlum M. Kayra Kızıltaş, Rahmetli babam Fevzi Kızıltaş ve Değerli dostlarım;

Hülya Temiz, Nuran Güneyligil, Feridun Keşir, Fikret

Gökçe, Alev Yorgancı, rahmetli Birsal Karamanoğlu, rah-

metli Av. İsmail Arık, rahmetli Seyhan Baydu ve rahmetli

A. Faruk Öztimur’a ithafen…

(10)

10

(11)

İÇİNDEKİLER

Önsöz ...13 1 Dakika ...15 1. Bölüm

Engelliliğin Tanımı ve Türleri ...23 2. Bölüm

İstihdamda Engelliler, Önyargılar ve Ayrımcılık ...27 3. Bölüm

İnsan Kaynakları İçin Engellilerle

Doğru İletişim Kurma Yöntemleri ...59 4. Bölüm

Engellilere Uygun Davranış Biçimleri ve

Etkileşimde Altın Kurallar ...73 5. Bölüm

Engellilerin Beklentileri ...79

(12)

12

7. Bölüm

Engelli Çalışanlardan Başarı Hikâyeleri ...107 8. Bölüm

Engelli Çalışanların Türk, Avrupa Birliği ve

Birleşmiş Milletler Hukukunda Yasal Hakları ...239 9. Bölüm

Anketler ...255 Sonsöz ...262

(13)

ÖNSÖZ

Bu kitap, engellilerle doğru iletişim kurma metotlarını anlatmanın yanı sıra bir engelli ile ilk kez karşılaştığınızda -hangi engel grubundan olursa olsun- neler yapmanız ge- rektiğini A’dan Z’ye anlatan ve karşılaşacağınız soru ya da problemlerinizde hemen hızlıca inceleyebileceğiniz rehber niteliğinde yardımcı el kitabıdır.

Engelli bir kişi ile ilk kez mi karşılaşacaksınız? Ya da ilk kez bir iş görüşmesi mi yapacaksınız? Veya engelli aday ihtiyacınız için iş pozisyonları belirlemek istiyorsunuz an- cak hiçbir fikriniz yok mu? Daha önce yapmanız gereken- ler noktasında kaygılı, deneyimsiz olarak girdiğiniz müla- katlarda ciddi iletişim kazaları yaşayarak belki de aradığı- nız en doğru adayı bir anda kaybetmiş olabilirsiniz. İşte bu noktalarda bu kitap sizin için bir fırsat. Kitapta, duygusal ve soru işaretleri ile dolu düşüncelerinizi geride bırakıp engelli adayları anlamak, doğru iletişim kurmak ve süreci profesyonelce yönetmek için profesyonelce yaklaşım me-

(14)

14

hayata geçmesi sürecinde yapılan araştırmalardan, engelli bireysel üyelerden, çalışmalarımız sırasında tanıştığımız engelli dostlarımızdan ve İK profesyonelleri ile yaptığımız görüşmelerden elde edilmiştir. Ayrıca kitapta kaynak olarak yabancı eserlerden yapılan çeviriler de yer alıyor. Or- topedik engelli biri olarak bu kitabı yazmaktaki amacım, yaşadığım deneyimlerden edindiğim bilgileri paylaşarak iş hayatında ve sosyal yaşamda bundan sonra engellilerin fırsat eşitliği için ayrımcılığa uğramadan hak ettikleri pro- fesyonel, başarılı, mutlu iş ve sosyal yaşam düzeyine ulaş- malarına katkı sağlamaktır.

Dünya nüfusunun %15’ini engelliler oluşturuyor ve engelliler de aile, toplum, çevre, sosyal politikalarla 360˚’lik hayat çemberinin içinde yer alıyorlar. Herkes bu çemberin bir parçası olduğu için engellilerle iletişimin ve etkileşimin daima 360˚ algılanması gerekmektedir. Eğer şimdi siz de

“Kazanmak için başlamak lazım” diyorsanız, engelli iş gücü kaynağına ulaşırken doğru iletişim kurarak başarı- lı sonuçlara nasıl da kolayca ulaşabildiğimizi görmek için engellilerle 360˚ iletişim yolculuğuna birlikte çıkalım. Ba- şındayken söyleyeyim ve lütfen unutmayın; bu işin sırrı, gücü ve sihri sizsiniz.

(15)

(16)

16

“Önce herkesin engellilerle ilgili bireysel algı, tutum ve eğilimini bilmeye ihtiyacı vardır” düşüncesiyle engellilere yönelik bilgimizi gözden geçirmememizi sağlayacak bir test hazırladık.

Hayatımızın içinde (okulda, işyerinde, sokakta...) yer alan engellileri nasıl algılayıp tanımladığımızı, işyerinde karşılaştığımızda yaklaşımlarımızı, bağımsız yaşamları ve yeterlilikleri konusundaki düşüncelerimizi, önyargılarımızı, beklentileri ve öncelikleri hakkında neler biliyoruz?

1. Kaç çeşit engelli grubu vardır?

a) Bir b) Dört c) Yedi d) Sekiz e) Daha fazla

2. Engellilik kimleri etkileyen bir durumdur?

a) Kişiyi b) Ailesini c) İşverenleri d) Toplumu e) Hepsini

(17)

d) Trafik kazaları e) Hiçbiri

4. Türkiye’de engelli nüfus oranı nedir?

a) %5 b) %8 c) %10 d) %12 e) %15

5. Bilgisayar programcılığı mesleği için uygun engelli grubu hangisidir?

a) Görme engelli b) İşitme engelli c) Ortopedik engelli d) Bedensel engelli e) Hepsi

6. Engelliler arasında işgücüne katılım oranı en düşük olan grup hangisidir?

a) Zihinsel engelli

(18)

18

e) İşitme engelli f) Hiçbiri

7. Engellinin işgücüne katılımını engelleyen en önemli sebep hangisidir?

a) Düşük maaş b) Mimari problemler c) Önyargılar

d) Kariyer fırsatı verilmemesi e) Mobbing

8. Engelli çalıştırmanın avantajları nelerdir?

a) SGK primlerinin devlet tarafından ödenmesi b) Çok çalışkan olması

c) Başarılı olması d) Devamlılık sağlaması e) Hepsi

9. İşyerinde hangi engel grubunun çalışması sizin için risklidir (verimlilik, devamlılık ve iş güvenliği açısından)?

a) Kas hastası b) Diyabet hastası c) Zihinsel engelli d) CP’li (Serebral Palsi) e) Hiçbiri

10. Görme engelli aşağıdakilerden hangisi olabilir?

a) Yazılım uzmanı b) Metin yazarı

(19)

a) Maraton koşucusu b) Yönetici

c) Dağcı d) Şoför e) Hepsi

12. İşitme engelli aşağıdakilerden hangisi olabilir?

a) Bilgisayar işletmeni b) Sporcu

c) Gazeteci d) Doktor e) Hepsi

13. Zihinsel engelli aşağıdakilerden hangisi olabilir?

a) Güvenlik görevlisi b) Sporcu

c) Müzisyen d) Akademisyen e) Hepsi

(20)

20

c) Öğretmenlik d) Yöneticilik e) Hepsi

15. Duyma ve konuşma engelli aşağıdakilerden hangisi olabilir?

a) Senarist b) Sporcu c) Oyuncu d) Muhasebeci e) Hepsi

16. Sizce engelli çalışan için hangisi doğrudur?

a) Sorumluluk sahibidir b) Dikkatlidir

c) Çalışkandır d) İstekli ve enerjiktir e) Hepsi

17. Bir engelli hangi durumda verimli olamaz?

a) Ayrımcılığa uğradığında b) Çok çalıştırıldığında

c) Ücret adaletsizliği yapıldığında d) Kariyer fırsatı sunulmadığında e) Ulaşım imkânı sağlanmadığında

18 . İlk kez bir engelli ile karşılaştığınızda hangi soruyu sorarsınız?

a) Kaza mı?

b) Rahatsız mısınız?

c) Doğuştan mı?

(21)

b) Doğuştan şansız c) Sorumsuz d) Az verimli e) Hiçbiri

20. Engellinin hakları nelerdir?

a) Eğitim b) İstihdam c) Sağlık d) Evlenmek e) Hepsi

21. Engelinin toplumla bütünleşmesinin önündeki en önemli engel hangisidir?

a) Mimari engeller b) Eğitim

c) Önyargı

d) İstihdam edilmemesi e) Hepsi

22. Hangisi en çok kullanılan ifadedir?

(22)

22

CEVAPLAR

d) Topal e) Hepsi

23. “Önyargı” aşağıdaki tanımlardan hangisidir?

a) Dışlama b) Duyarsızlık c) Ötekileştirme d) Bencillik e) Hepsi

24. Engellinin beklentisi nedir?

a) Samimi olmak b) Dikkate alınmak c) Dinlenmek d) Değer verilmek e) Hepsi

1- D 2- E 3- A 4- E

5- E 6- A 7- C 8- E

9- E 10- E 11- E 12- E

13- E 14- E 15- E 16- E

17- A 18- E 19- E 20- E

21- E 22- A 23- E 24- E

(23)

(24)

24

Engelli, doğuştan veya sonradan herhangi bir hastalık veya kaza sonucu bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal, sosyal yetilerini çeşitli derecelerde kaybetmiş, normal yaşamın gereklerine uyamayan kişilerdir. Engelliliğin Heiden’a göre tanımı, bedensel fonksiyonlardaki hasarlar nedeniyle mey- dana gelen kayıpların yarattığı sosyal dezavantajlardır.¹ Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun İnsan Hakla- rı Evrensel Bildirgesi de engelliliği, “normal bir kişinin kişisel ya da sosyal yaşantısında kendi kendine yapması gereken işleri, bedensel veya ruhsal yeteneklerindeki kalı- tımsal ya da sonradan olma herhangi bir noksanlık sonucu yapamayan kimseler” olarak tanımlamıştır.²

Engel türleri; zihinsel engelli, işitme engelli, görme engelli, ortopedik engelli, dil ve konuşma engelli, ruhsal ve duygusal hastalığı olanlar, süreğen hastalıklı, dikkat eksik- liği ve hiperaktivite bozukluğu olanlar olarak sekiz gruba ayrılmaktadır.

Zihinsel Engelli: Çeşitli derecelerde zihinsel yetersiz- liği olan kişidir. Zekâ geriliği olanlar (mental retardasyon), Down Sendromu, Fenilketonüri (zekâ geriliğine yol açmış- sa) bu gruba girer.

İşitme Engelli: Tek veya iki kulağında tam veya kısmi işitme kaybı olan kişidir. İşitme cihazı kullananlar da bu gruba girmektedir.

1 Tufan, İ. (2006). Türkiye Özürlüler Araştırması 2002 İkincil Analizi. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu, Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Grubu Projesi

2 Hazer, O. (2005). Evde Kullanılan Araç-Gereç ve Ekipmanlar (Özürlüler İçin Ergonomik Bir Yaklaşım). Öz-veri Dergisi.

(25)

sizlik, eksiklik ve fonksiyon kaybı olan kişidir. Kol, ayak, bacak, parmak ve omurgalarında kısalık, eksiklik, fazlalık, yokluk; hareket kısıtlığı, şekil bozukluğu, kas güçsüzlüğü, kemik hastalığı olanlar, felçliler, serebral palsi, spastikler ve spina bifida olanlar bu gruba girmektedir.

Dil ve Konuşma Engelli: Herhangi bir nedenle konu- şamayan veya konuşmanın hızında, akıcılığında, ifade- sinde bozukluk olan ve ses bozukluğu olan kişidir. İşittiği hâlde konuşamayanlar, gırtlağı alınanlar, konuşmak için alet kullananlar, kekemeler, afazi, dil-dudak-damak-çene yapısında bozukluk olanlar bu gruba girmektedir.

Ruhsal ve Duygusal Hastalığı Olan: Duygu, düşün- ce ve davranışlardaki normalden farklı görüntüler nedeni ile günlük yaşam aktivitelerini tamamlamada, kişiler arası ilişkilerini devam ettirmede güçlük yaşayan kişidir. Dep- resyon, şizofreni gibi hastalıklar bu gruba girmektedir.

Süreğen Hastalık: Kişinin çalışma kapasitesi ve fonk- siyonlarının engellenmesine neden olan, sürekli bakım

(26)

26

ları, cilt ve deri hastalıkları, kanserler, endokrin ve metabo- lik hastalıklar, sinir sistemi hastalıkları, HIV).

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu: Ço- cukta yedi yaşından önce başlayan, en az iki ortamda (ev, okul) altı ay süreyle yaşına ve gelişim seviyesine uygun ol- mayan dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileriyle görülen bozukluktur.³

3 DİE (2002), Özürlülüğün Ölçülmesinde Metodolojik Yaklaşımlar ve Türkiye Özürlüler Araştırması (Tanımlar)

(27)

2. Bölüm

İSTİHDAMDA ENGELLİLER, ÖNYARGILAR ve AYRIMCILIK

Olumsuz düşünceleri, zihinsel canavarlar hâline gelmeden önce yok edin.

Anonim