BENLİK, KİMLİK VE KİŞİLİK
H.K.ZENGİN
BENLİK
• Bireyin kendine ilişkin bilinçli algılarından oluşmaktadır.
• Bireyin kendine yönelik ilgisi ve düşünce becerisidir.
• Benlik şu 3 temel sürece işaret etmektedir:
1.Dikkat süreci: Bireyin kendine ilişkin farkındalığı
2.Bilişsel süreç: Bireyin kendisine ilişkin oluşturduğu duygu, düşünce ve algıları
3.Yönetsel süreç: Bireyin kendisini karar verme, kontrol etme gibi mekanizmaları kullanarak yönlendirme çabaları
-Benlik kontrolü, benlik algısı, benlik saygısı-
Benlik
• Bebekler dünyaya benlik algılarıyla gelmemesine rağmen kısa sürede bedenlerini ve hareketlerini algılamalarıyla örtük bir benlik duygusu geliştirirler.
• 2-3 ayda benlik ile dış dünya arasında ayırım yapmaya başlarlar.
• 6. aydan sonra bedenlerine ilişkin farkındalıklar artmakta diğer insan ve neşeneler üzerindeki etkilerini anlamaktadır.
• 18. aydan itibaren bebekler kendilerini görsel olarak diğerlerinden ayırt edebilirler.
• 2-4 yaş arasında çocuklar benliklerinin görülebilir özelliklerine ilişkin farkındalığa sahip olmaya başlarlar. Örn. Bu yaşta sayı sayabildiğini, karıncaları sevdiğini
söyleyebilir.
Benlik
• 2-4 yaş döneminde benlikler ayır ayrı kategoriler oluşturmaktadır. Kendisini oluşturan bütünsel bir algı yoktur.
• Bu dönemde kendilerini daha olumlu değerlendirdikleri görülür. Çünkü gerçeklikten uzak olduklarındandır. Kendilerinden beklentiler ile gerçekte oldukları arasında ayırım yapamamaktadırlar.
• 5-7 yaş benliklerinin bazı özelliklerini bir arada değerlendirebilirler. Örn. Hem futbolda hem müzikte iyi olduğunu söyleyebilir.
• 8-10 yaş arasında kendine ilişkin özelliklerin bazısını gruplandırma konusunda daha başarılıdır. Örn. İyi futbol oynayabildiği , şarkı söyleyebildiği için yetenekli, kötü resim yapabildiği için yeteneksiz olduğunu söyleyebilir.
Benlik
• Son ergenlik döneminde soyut düşünebildikleri için kendilerinin farklı özelliklerini bir araya getirerek soyut nitelikler çerçevesinde tanımlayabilirler. örn. Bir ergen yalnız kalmayı sevmediği, diğer kişilerle olmaktan hoşlandığı ve grup çalışmasını tercih ettiği için kendini «dışa dönük» olarak tanımlaması gibi.
• Ergenliğin ilerleyen dönemlerinde bireyler karşıt özelliklerin benliklerinde bir arada bulunabileceğini fark etmeye başlarlar. Bu dönemde çoklu benlikler geliştirmesi söz konusudur. örn. Öğretmeniyle benliğinin farklı bir yönünü, annesiyle farklı, arkadaşıyla farklı yönünü paylaştığını görmek gibi.
• Benlik farkındalığı arttıkça bireylerin sosyal ilişkilerinde de önemli dönüşümler yaşanmaktadır.
• Birey zamanla kendileri hakkında daha yüksek farkındalığa ulaştığı gibi diğerleri hakkında da ulaşır. Sosyal ilişkilerde daha becerikli hale gelir.
• Benliğin gelişiminde etkili olan diğer bir husus sosyal etkileşimdir. Benlik bireylerin sosyal ilişkilerini etkilediği gibi ondan da etkilenmektedir.
Benlik ve Sosyal Bağlam
• Bazı kuramlar benliğin sosyal bir yapı olduğundan hareket etmektedir.
• Bireyin çevresindeki aile, öğretmen, vb önemli bir faktördür.
• Sembolik Etkileşimcilik (Cooley ve Mead): Gerçeklik etkileşimle yaratılmakta, bireyler kendilerine, davranışlarına ve diğerlerine
sembolik anlamlar yüklemekte ve bu anlamları etkileşim yoluyla geliştirip aktarmaktadır.
• Anlam ve semboller yaratma sürecinde ise benlik yapılandırılmaktadır.
• Bireylerin, kendi eylemlerine diğerlerinin nasıl tepki verdiğini gözlemleyerek ve diğerinin rolünü edinerek öğrendiklerini ileri
sürmektedir. Yani birey herhangi bir söz ve davranışında diğerlerinden nasıl bir tepki alacağını kestirebilmekte ve bakış açısını
değiştirebilmektedir.
Benlik ve Sosyal Bağlam
• Birey kendisi hakkında düşünürken aynı zamanda diğerlerinin kendisi hakkında ne düşündüğünü de düşünmektedir.
• Benlik başkalarıyla etkileşim sonucu sürekli değişmektedir.
• Benlik bir durum değil süreçtir. Oluşum halindedir.
• Bağlanma Kuramına göre: Bireylerin erken dönemde temel bakım
figürleriyle kurdukları ilişkiyi ve bu ilişkinin niteliğinin bireylerin benlik ve başkaları modellerini ne biçimde etkilediğini kavramsallaştırmaktadır.
• Bowlby, bakıcı ile bebek arasındaki ilişkinin niteliği üzerinde durur. Söz konusu nitelik çocuğun kendisini ve diğer bireyleri algılayışını
etkilemektedir.
• Bowlby, «içsel çalışan modeller» kavramını geliştirir: Bireyin kendisini de dahil olmak üzere, dış dünya ve birey için önemli diğer bireyler için
geliştirdiği zihinsel temsilleri tanımlamak için kullanmıştır.
• Bu temsiller, bağlanma figürleriyle yaşanan deneyimler sonucu elde edilmekte, ve bağlanma ihtiyaçlarının doyurulması eksenine
odaklanmaktadır.
Benlik ve Sosyal Bağlam
• Sevgi dolu ve tutarlı tepkiler veren bir bakıcıya sahip, ve ihtiyaçları
bakıcılar tarafından yeterli biçimde doyurulan çocuklar, sevilmeye layık olduklarına dair bir benlik algısı oluştururlar.
• Erken gelişim dönemi boyunca bireyler; bağlanma figürleri, çevre ve benlikle ilgili yeni bilgileri, var olan bilgileri ile bağdaştırma (kendilerini bu bilgiler ışığında şekillendirme) eğilimi gösterirken, bu modeller bir
kez tam anlamıyla oturduktan sonra birey yeni bilgileri var olan bilgisine uydurma eğilimi gösterir, hatta yeni bilgileri kendi şemasına
uydurabilmek için bozabilir.
• Kültürel açıdan ele alındığında benliğin incelenmesinde iki boyut ön plana çıkmakta: Özerklik ve ilişkisellik
• Eriksonun Psikososyal gelişim kuramı da Sosyal Bağlam içinde değerlendirilmelidir.
Kimlik
• En genel anlamda bireyin kendisini tanımlamak ve anlamlandırmak için benliğin çeşitli yönlerine bağlılık geliştirmesidir.
• Birey toplumda ne kadar çok pozisyon işgal ediyorsa o kadar çok çeşitli benliğe sahip olmaktadır bu noktada bütün olarak benliğe kimlik kavramı eşlik etmektedir.
• Yani birey toplumda işgal ettiği her bir pozisyon için kimlik oluşturmaktadır.
• Kimlikler bireyin bir rolün sahibi olarak ya da birey olarak oluşturduğu anlamlardır. Yani anne ya da öğretmen olmanın birey için taşıdığı anlam kimliklerinin içeriğini oluşturmaktadır.
• Sosyal Kimlik Kuramına göre; sosyal kimlik, belirli bir gruba üyelik ve bu üyeliğe atfedilen anlam ve değerlerden oluşan benlik kavramının bir
parçası olarak tanımlanmaktadır. Bu yaklaşıma göre sosyal gruplara üyelik, kimlik yapılandırma sürecinde önemli bir etmendir.
Kimlik
• Erikson, kimlik kazanmanın bireyin ve yaşadığı kültürün özünde yer alan bir süreç olduğunu vurgulamakta ve kimliği aynılık ve sürekliliğin öznel duygusu olarak tanımlamaktadır. Aynılık ve süreklilik Erikson’un kimlikle ilgili
tanımlarından sadece ikisidir.
1.Kendi gibi olma ve hissetme
2. Yaşamda bir yönelim duygusuna sahip olma
3. Benliği geçmişten günümüze ve geleceğe aynılık ve süreklilik içinde hissetme 4.Kendisi için önemli olan ötekiler tarafından onaylanan bir kimlik ifade edebilme Aynılık ve süreklilik duygusu kazanıldığında davranış ve karakter tutarlı hale
gelmekte ve bununla birlikte toplumda üstlenilecek roller belirginleşmektedir.
Kimlik
• Erikson’un kimlik gelişim kuramına en belirgin katkı Marcia tarafından gelmiştir.
• Ego Kimlik Statüsü Paradigması’nı Erikson’un kimlik yapılanması kuramını davranışsal olarak tanımlamak ve araştırmak için geliştirmiştir.
• Ergenlik döneminde 4 kimlik statüsü tanımlamıştır. Hangisi içinde bulundukları ise kimlik arayışının bulunup bulunmamasına ve ergenin kendi yaptığı seçimlere
bağlanıp bağlanmamasına göre belirginleşmektedir. Marcia arayış sürecini bir benlik duygusu arayışı olarak tanımlarken, bağlanım sürecini belirli bir tutum ve davranış kalıbına bağlanma ve bir tür durulma olarak tanımlar.
4 kimlik statüsü:
• 1.Başarılı Kimlik: Belirli bir arayışa girilmesi ve belirli hedeflere bağlanım
• 2. Bağımlı Kimlik: Arayışa girilmeden hedeflere bağlanım
• 3. Moratoryum (Kimlik Bunalımı): Arayışa girilmesine karşın henüz hedeflere bağlanımın görülmemesi
• 4.Kimlik Karmaşası: Herhangi bir arayışa girilmemesi ve bağlılık geliştirilmemesi
Kişilik
• Bireyi diğerinden ayıran, bireye özgü, tutarlı ve yapılaşmış özellikler bütünüdür.
• Kişilik, bir kişinin fiziksel ve sosyal ortamıyla etkileşme tarzını tanımlayan düşünce, duygu ve davranışın ayırt edici ve karakteristik örüntüleri olarak tanımlanmaktadır.
• Kişiliğe ilişkin kuramsal yaklaşımlar şunlardır:
1.Psikoanalitik yaklaşım (Freud-Topografik Model ve Yapısal Model)
2.Humanistik Yaklaşım (Carl Rogers, Abraham Maslow- Birey Merkezli Kuramı, İhtiyaçlar Hiyerarşisi)
3.Ayırıcı Özellik Yaklaşımı (Allport, Eysenck ve Cattell- Beş Temel Kişilik Faktörü: Dışadönüklük, Uyum, Nörotizm, Disiplin/Düzen, Açıklık)
4.Davranışçılık-Sosyal Öğrenme Yaklaşımı ve Sosyal Bilişsel Yaklaşım (Pavlov, Skinner, Rotter, Bandura)
• KAYNAK
• İlkay Demir, «Benlik, Kimlik ve Kişilik», Gelişim Psikolojisi, Ed:
Hatice Ergin, S. Armağan, Nobel yayın., Ankara 2010, s.181- 205
