SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
FELSEFE ve DİN BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI
DİN SOSYOLOJİSİ BİLİM DALI
DOGANHİSAR’DA SOSYAL VE DİNİ HAYAT
Turgay KÜTÜKCÜ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN:
Dr. Öğr. Üyesi Arif KORKMAZ
T.C.
N E C M E T T İN ER B A K A N Ü N İV ER SİTESİ Sosyal B ilim ler Enstitüsü M üdürlüğü
ÖZET Ö ğ r e n c in in
Adı Soyadı Turgay KÜTÜKCÜ
Numarası 048102061005
FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ/ DİN SOSYOLOJİSİ
Programı
Tezli Yüksek Lisans X Doktora
Tez Danışmanı Dr. Öğrt. Üyesi Arif KORKMAZ
Tezin Adı DOĞANHİSAR’DA SOSYAL VE DİNİ HAYAT
Bu çalışma Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır. Çalışma dört bölümden oluşmaktadır.
Araştırmamızın giriş bölümünde, araştırma metodu ve teknikleri hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde din ve toplum kavramlarına değinilmiştir. İkinci bölümde Doğanhisar hakkında genel bilgiler verilmiştir. Üçüncü bölümde Doğanhisar’da sosyal hayatla ilgili bulgular incelenmiştir. Dördüncü bölümde ise Doğanhisar’da dini hayatla ilgili bulgular incelenmiştir. Son olarak araştırmamızın genel bir değerlendirmesini yapıp çalışmamızı sona erdirdik.
T.C.
N E C M E T T İN ER B A K A N Ü N İV ER SİTESİ Sosyal B ilim ler Enstitüsü M üdürlüğü
A u th o r ’s
Name and Sumame Turgay KÜTÜKCÜ
Student Number 048102061005
Department FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ/DİN SOSYOLOJİSİ
Study Programme
Master’s Degree (M.A.) X Doctoral Degree (Ph.D.)
Supervisor Dr. Oğrt. Üyesi Arif KORKMAZ
Title of the
Thesis/Dissertation SOCİAL AND RELİGİOUS LİFE İN DOĞANHİSAR
ABSTRACT
This research is a master’s thesis prepared in Necmettin Erbakan University, School of Social Sciences.
It consists of four parts. The introduction part of the research includes information about the research method and techniques used in the study. The first part has information about religion and society. The second part has general information about Doğanhisar. The third part deals with the findings about social life and the fourth part deals with the findings about religious life. Lastly, the research concludes with a general evaluation of the research.
İÇ İN D E K İL E R İ Ç İ N D E K İ L E R ... ııı T A B L O L A R L İ S T E S İ ...vıı K IS A L T M A L A R ... x Ö N S Ö Z ...xı G İR İŞ ...1
1. A raştırm anın K onusu ve S eçim i... 2
2. A raştırm anın A m acı ve Ö n em i... 3
3. Araştırmanın S ın ırla rı... 3
4. Araştırmanın E v ren i...4
5. Araştırm anın Ö rneklem i... 4
6. Araştırmanın Y öntem i... 5
7. V arsay ım lar... 7
7.1. Ana V arsayım lar... 8
7.2. Yan V arsayım lar... 8
B İR İN C İ B Ö L Ü M D İN V E T O P L U M 1. Dinin Tanımı ve M ah iy eti... 9
2. Toplumun Tanımı ve M ahiy eti... 13
3. Din ve Toplum İlişk ileri... 15
İK İN C İ B Ö L Ü M D O Ğ A N H İS A R İL Ç E S İ H A K K IN D A G E N E L B İL G İL E R 1. Coğrafi D urum u ve T arihçesi...19
2. İklimi ve Bitki Örtüsü ... 21
3. Ekonom ik Y a p ıs ı... 22
4. Dem ografik Y apısı...22
5. Eğitim Y ap ısı... 23
6. İdari Y a p ısı...24
7. Dini Y a p ıs ı...25 Ü Ç Ü N C Ü B Ö L Ü M
3. 1 Ö R N EK LEM İN K İŞİSEL Ö Z E L L İK L E R İ...26
3.1.1 Ö rneklem in cinsiyete göre d a ğ ılım ı... 26
3.1.2 Ö rneklem in yaş gruplarına göre d ağ ılım ı... 26
3.1.3 Örneklem in medeni durum a göre d ağılım ı...27
3.1.4 Örneklem in mesleklere göre d a ğ ılım ı... 27
3.1.5 Örneklem in eğitim durum una göre dağılım ı... 27
3.1.6 Eğitim durum u ile cinsiyet karşılaştırm ası...28
3.1.7 Örneklem in aile büyüklüğüne göre d a ğ ılım ı... 30
3.2 D O Ğ A N H İSA R ’D A AİLEN İN SOSYO-EKONOM İK D U R U M U ...30
3.2.1 Örneklem in ekonom ik durum larına göre d ağ ılım ...30
3.2.2 Örneklem in gelir kaynaklarına göre d a ğ ılım ... 31
3.2.3 Örneklem in birlikte yaşanılan kişilere göre d ağ ılım ... 31
3.2.4 Örneklem in yaşam ak istediği yerle ilgili görüşlerine göre d a ğ ılım ...32
3.3 SOSYO-KÜLTÜREL HAYAT VE D İN ...33
3.3.1 Örneklem in kom şu ilişkileriyle ilgili d urum u... 33
3.3.2 Örneklem in kitle iletişim araçlarını kullanım durum larıyla ilgili dağılım 33 3.3.3 Örneklem in izlediği televizyon program larının türüne göre dağılım ... 35
3.3.4 Ö rneklem in internet kullanım durum u ile ilgili dağ ılım ... 35
3.3.5 Ö rneklem in boş zam anlarını değerlendirm esi ile ilgili dağ ılım ...36
3.3.6 Ö rneklem in alkollü içki kullanım ıyla ilgili tu tu m u ... 38
3.3.7 Ö rneklem in kredi kullanım ıyla ilgili d u ru m u ... 38
3.3.8 Örneklemin bölge-sorun ilişkisine yönelik dü şü n celeri... 39
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM D O Ğ A N H İS A R ’DA D İN İ H A Y A T L A İL G İL İ B U L G U L A R 4. 1 İN AN ÇLA İLGİLİ B U L G U L A R ...40
4. 1. 1 Örneklem in Allah inancı konusundaki d u ru m u ... 41
4.1.2 Örneklemin m elek inancı konusundaki d u ru m u ... 41
4.1.3 Örneklemin Peygam ber inancı konusundaki d u ru m u ...42
4.1.4 Örneklemin Kitap inancı konusundaki d u ru m u ... 43
4.1.5 Ö rneklem in A hiret inancı konusundaki d u ru m u ... 44
4.1.7 Ö rneklem in zor bir durum da kaldığında yaptığı davranış konusundaki
durum u... 46
4.2 İBA D ETLER LE İLG İLİ B U L G U L A R ... 46
4.2.1 Ö rneklem in kalbim temiz, ibadetlerim i yerine getirm esem dahi kalbim in tem izliği bana yeter ifadesindeki d u ru m u ...47
4.2.2 Ö rneklem in nam azla ilgili d u rum u... 48
4.2.2.1. N am az durumu ile cinsiyet, yaş, eğitim durum u ve aylık gelir durum unun karşılaştırılm ası... 50
4.2.3 Örneklem in oruçla ilgili du ru m u ...53
4.2.3.1 Oruç durumu ile cinsiyet, yaş, eğitim durumu, aylık gelir durumunun karşılaştırılm ası... 56
4.2.4 Örneklem in zekatla ilgili durum u...59
4.2.4.1 Aylık gelir durum una göre zekat verme durum unun karşılaştırılm ası 61 4.2.5 Örneklem in hacla ilgili d u ru m u ... 62
4.2.6 Örneklem in kurban ibadetiyle ilgili tu tu m u ...63
4.2.7 Örneklem in K ur’an okum ayla ilgili d u ru m u ... 64
4.2.8 Örneklem in K ur’an-ı K erim ’in mealini okum ayla ilgili durum u... 64
4.2.9 Ö rneklem in dua etm ekle ilgili d u ru m u ... 65
4.2.10 Ö rneklem in kabir ziyaretiyle ilgili durum u ... 66
4.2.10.1 Cinsiyetlere göre kabir ziyaretinin k arşılaştırılm ası... 67
4.3 D İN İ H A Y A TIN B İLG İ B O Y U T U ... 68
4.3.1 Dini bilgi bakım ından örneklemin yeterliliği... 68
4.3.2 Örneklem in dini bilgileri öğrendiği y e rle r... 69
4.3.3 Örneklem in dini bir problem le karşılaştığında başvurduğu y erler... 69
4.3.4 Ö rneklem in okullarda verilen dini bilgilerin yeterliliğiyle ilgili düşünceleri 70 4.3.5 Ö rneklem in dini bilgilerin en iyi nereden öğrenileceği ile ilgili düşünceleri 71 4.3.6 Ö rneklem in evinde bulunan dini k ita p la r... 71
4.3.7 Örneklem in dini inanç tutum u ve davranışlarının şekillendirilm esinde din görevlilerinin e tk is i... 73
4.3.8 Örneklem in kız çocuklarının eğitimi hakkındaki d ü şü n celeri... 74
4.4 D İN -A İLE İL İŞ K İL E R İ...74
4.4.2 Ö rneklem in dini nikah ile ilgili tutum u ... 75
4.4.3 Ö rneklem in eş seçimi ile ilgili düşünceleri... 76
4.4.4 Ö rneklem in eşlerin giyim i ile ilgili düşünceleri... 76
4.4.5 Ö rneklem in m iras paylaşım ı ile ilgili d u ru m u ... 77
4.4.5. 1 Cinsiyetlere göre miras durum unun k arşılaştırılm ası... 78
4.4.6 Ö rneklem in ailedeki kararları kim in vereceği ile ilgili d ü şünceleri...79
4.4.7 Ö rneklem in kadının kocasına itaati ile ilgili tu tu m u ... 79
4.4.7.1 Cinsiyetlere göre kocaya itaat tutum unun karşılaştırılm ası...80
4.5 D İN -CEM A A T İL İŞ K İSİ... 80
4.5.1 Ö rneklem in bir tarikat, dini cem aat veya gruba katılm anın gerekliliği konusundaki d ü şü n cele ri...81
4.5.2 Ö rneklem in bir tarikat veya cem aate sempatisi, üyeliği konusundaki durum u... 82
4.6 D İN D A R LIK D U R U M U ... 82
4.6.1 Ö rneklem in dindarlık d u ru m u ...83
4.6.1.1 Cinsiyetlere göre dindarlık durum unun karşılaştırılm ası... 83
4.6.2 Ö rneklem in alışverişte alışveriş yaptığı kişinin dini durum u ile ilgili durum u... 84
4.6.3 Ö rneklem in çocuklarının öğretm enlerinin dindar olm asını istem edeki düşünceleri ... 84
4.7 D İN- SİYASET İL İŞ K İS İ... 85
4.7.1 Ö rneklem in oy vereceği partinin dine önem verm esi konusundaki düşünceleri ... 85
4.8 D İN -M EM LEK ET İL İŞ K İS İ... 85
4.8.1 Ö rneklem in dinin en iyi şekilde yaşanabileceği en iyi ülke te s p iti...86
SONUÇ VE DEĞERLERDİRM E...87
BİBLİYOGRAFYA...90
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1: Ö rneklem in cinsiyete göre d a ğ ılım ı... 26
Tablo 2:Ö rneklem in yaş gruplarına göre dağılım ı...26
Tablo 3:Örneklem in medeni durum a göre dağılım ı... 27
Tablo 4: Örneklem in mesleklere göre d ağ ılım ı...27
Tablo 5:Örneklemin eğitim durum una göre d a ğ ılım ı...28
Tablo 6:Örneklem in eğitim durumu ile cinsiyet karşılaştırm ası...29
Tablo 7:Örneklem in aile büyüklüğüne göre d ağ ılım ı...30
Tablo 8:Örneklemin ekonom ik durum larına göre dağılım ... 30
Tablo 9:Ö rneklem in gelir kaynaklarına göre d ağ ılım ...31
Tablo 10:Örneklemin birlikte yaşanılan kişilere göre d a ğ ılım ... 31
Tablo 11 :Örneklemin yaşam ak istediği yerle ilgili görüşlerine göre d a ğ ılım 32 Tablo 12:Örneklemin kom şu ilişkileriyle ilgili d u rum u... 33
Tablo 13:Örneklemin kitle iletişim araçlarını kullanım durum larıyla ilgili dağılım . 34 Tablo 14:Örneklemin izlediği televizyon program larının türüne göre dağılım 35 Tablo 15:Örneklemin internet kullanım durum u ile ilgili d a ğ ılım ... 35
Tablo 16:Örneklemin boş zam anlarını değerlendirm esi ile ilgili d ağ ılım ... 37
Tablo 17:Örneklemin alkollü içki kullanım ıyla ilgili tu tu m u ...38
Tablo 18:Örneklemin kredi kullanım ıyla ilgili d u ru m u ... 38
Tablo 19:Örneklemin bölge-sorun ilişkisine yönelik d ü şü n celeri... 39
Tablo 20:Ö rneklem in A llah inancı konusundaki d u ru m u ...41
Tablo 21:Ö rneklem in m elek inancı konusundaki d u ru m u ... 42
Tablo 22:Ö rneklem in Peygam ber inancı konusundaki d u ru m u ...43
Tablo 23:Ö rneklem in Kitap inancı konusundaki d u ru m u ...44
Tablo 24: Örneklem in Ahiret inancı konusundaki d urum u... 44
Tablo 25:Ö rneklem in K ader inancı konusundaki d u ru m u ... 45
Tablo 26:Ö rneklem in zor bir durum da kaldığında yaptığı davranış konusundaki d u ru m u ... 46
Tablo 27: Ö rneklem in kalbim temiz, ibadetlerim i yerine getirm esem dahi kalbim in tem izliği bana yeter ifadesindeki durum u... 47
Tablo 28:Ö rneklem in nam azla ilgili durum u... 49
Tablo 30:Ö rneklem in nam az durum u ile yaşlarının karşılaştırılm ası... 51
Tablo 31:Ö rneklem in nam az durum u ile eğitim durum unun karşılaştırılm ası 52 Tablo 32:Ö rneklem in nam az durum u ile aylık gelir durum unun karşılaştırılm ası .... 53
Tablo 33:Ö rneklem in oruçla ilgili d u rum u ... 55
Tablo 34:Ö rneklem in oruç durumu ile cinsiyetin karşılaştırılm ası... 56
Tablo 35:Ö rneklem in yaş durum u ile oruç tutm a durum unun karşılaştırılm ası 57 Tablo 36:Ö rneklem in oruç durumu ile eğitim durum unun k arşılaştırılm ası... 58
Tablo 37:Ö rneklem in aylık gelir durumu ile oruç tutm a durum unun karşılaştırılm ası ... 59
Tablo 38:Ö rneklem in zekatla ilgili d u ru m u ...60
Tablo 39:A ylık gelir durum una göre zekat verm e durum unun karşılaştırılm ası... 61
Tablo 40: Ö rneklem in hacla ilgili d u ru m u ... 62
Tablo 41:Ö rneklem in kurban ibadetiyle ilgili tu tu m u ...63
Tablo 42:Ö rneklem in K u r’an okum ayla ilgili d u ru m u ... 64
Tablo 43:Ö rneklem in K u r’an-ı K erim ’in m ealini okum ayla ilgili d u ru m u ... 65
Tablo 44:Ö rneklem in dua etm ekle ilgili d urum u... 65
Tablo 45:Ö rneklem in kabir ziyaretiyle ilgili d u ru m u ... 66
Tablo 46:Cinsiyetlere göre kabir ziyaretinin karşılaştırılm ası... 67
Tablo 47:Ö rneklem in dini bilgi bakım ından y e te rliliğ i... 68
Tablo 48:Ö rneklem in dini bilgileri öğrendiği y e rle r... 69
Tablo 49:Ö rneklem in dini bir problem le karşılaştığında başvurduğu yerler... 69
Tablo 50:Ö rneklem in okullarda verilen dini bilgilerin yeterliliğiyle ilgili düşünceleri ... 70
Tablo 51:Ö rneklem in dini bilgilerin en iyi nereden öğrenileceği ile ilgili düşünceleri ... 71
Tablo 52:Ö rneklem in evinde bulunan dini k ita p la r... 72
Tablo 53: Ö rneklem in dini inanç tutum ve davranışlarının şekillendirilm esinde din görevlilerinin etkisi... 73
Tablo 54: Ö rneklem in k ız çocuklarının eğitim i hakkındaki d ü şü n celeri... 74
Tablo 55:Ö rneklem in flört ile ilgili d ü şü n cele ri... 75
Tablo 56:Ö rneklem in dini nikah ile ilgili tu tu m u ... 75
Tablo 57:Ö rneklem in eş seçimi ile ilgili düşünceleri... 76
Tablo 59:Ö rneklem in m iras paylaşım ı ile ilgili d u ru m u ... 77 Tablo 60:Cinsiyetlere göre miras durum unun karşılaştırılm ası... 78 Tablo 61:Örneklem in ailedeki kararları kim in vereceği ile ilgili düşünceleri 79 Tablo 62:Örneklem in kadının kocasına itaati ile ilgili tu tu m u ... 79 Tablo 63:C insiyetlere göre kocaya itaat tutum unun karşılaştırılm ası... 80 Tablo 64:Ö rneklem in bir tarikat, dini cem aat veya gruba katılm anın gerekliliği
konusundaki d ü şü n c e le ri... 81 Tablo 65:Ö rneklem in bir tarikat veya cem aate sempatisi, üyeliği konusundaki
d u ru m u ... 82 Tablo 66:Ö rneklem in dindarlık d u rum u...83 Tablo 67:C insiyetlere göre dindarlık durum unun k arşılaştırılm ası...83 Tablo 68:Örneklemin alışverişte alışveriş yaptığı kişinin dini durumu ile ilgili
d urum u... 84 Tablo 69:Örneklem in çocuklarının öğretm enlerinin dindar olm asını istemedeki
dü şün celeri... 84 Tablo 70:Örneklem in oy vereceği partinin dine önem verm esi konusundaki
d ü şü n cele ri...85 Tablo 71:Örneklem in dinin en iyi şekilde yaşanabileceği en iyi ülke te sp iti... 86
KISALTMALAR
a.g.e. :Adı geçen eser
a.g.m. :Adı geçen makale
Ank. :Ankara
A.Ü.İ.F. :Ankara Ü niversitesi İlahiyat Fakültesi
Baş. :Başbakanlık
bkz. :Bakınız
c. :Cilt
Çev. :Çeviren
dan. :Danışman
D.E.Ü. :Dokuz Eylül Ü niversitesi
Ens. :Enstitü Hz. :Hazreti İst. :İstanbul mad. :Maddesi Mat. :Matbaası M Ü . :M armara Ü niversitesi s. :Sahife ss. :Sayfalar S.Ü. :Selçuk Ü niversitesi
S.Ü.İ.F.D. : Selçuk Ü niversitesi İlahiyat Fakültesi D ergisi
T.C. :Türkiye C um huriyeti
T.D.V. :Türkiye D iyanet Vakfı
vb. :Ve benzeri
ÖNSÖZ
Din, insanlık tarihinin vazgeçilm ez en esaslı gerçeğidir. İnsanoğlu bu dünyadaki serüvenine din ile başlam aktadır. D in duygusu insanda fıtri bir gerçeğe dayanm aktadır.İnsan;duyan, düşünen, dileyen ve inanan bir m ahluktur.İnanm a melekesi, sırf insana has bir özellik olarak insanları diğer canlılardan ayırmaktadır.
B atıda 19. y y ’da bazı sosyologların m odern dönem lerde artık dinin etkisini kaybedeceğini haber verdikleri bir zam andan kısa bir süre sonra D in Sosyolojisi bağım sız bir bilim dalı haline gelmiştir. D in ve toplum m ünasebetlerini araştıran bu bilim dalı çerçevesindeki araştırm aların sonuçları dinin etkisini kaybedeceği iddialarını boşa çıkarmaktadır. D in ve toplum karşılıklı etkileşim halindedir. D in toplum u, toplum da dini etkilem ektedir.
Günüm üz dünyasında yaşayan, tüm toplum ların hayatında en önemli konulardan biri m odernleşm e meselesidir. M odernleşm e olgusu tüm dünyada olduğu gibi ülkem iz toplum sal hayatında da çeşitli biçim lerde değişim ve dönüşüm lere yol açmaktadır.
Toplum sal hayattaki sosyal değişm elerin hangi yönde ve şiddette olduğunun anlaşılabilm esi için o toplum un iyi tanınm ası gerekm ektedir. B ir toplum un dini ve sosyal hayatının anlaşılm asında, teorik çalışm aların yanında uygulam alı araştırm alar da önem arz etmektedir. U ygulam alı araştırm alardan biri de bu çalışmanın, içerisinde bulunduğu saha araştırmalarıdır.
Ü lkem iz toplum sal yapısının anlaşılm asına küçük bir katkısı olması um uduyla D oğanhisar’da sosyal ve dini hayatın incelenm esini saha araştırm ası şeklinde yapm aya karar verdik. D in Sosyolojisi bilim i sınırları içerisinde bu çalışm am ızı gerçekleştirdik.
B u çalışm anın yürütülm esinde, katkı ve önerileriyle çalışm anın son bulm asında yol gösteren kıym etli danışm an hocam D r.Ö ğt.Ü yesi A rif K O R K M A Z ’a ve çalışm am ızın alanını oluşturan burada isim lerini teker teker sayam ayacağım tüm D oğanhisar halkına, kıym etli hem şehrilerim e teşekkür etmeyi bir borç bilirim.
GİRİŞ
D in Sosyolojisi, oldukça genç bir bilim dalıdır. B ağım sız bir bilim dalı haline gelm esi üzerinden bir asırdan biraz fazla bir zam an geçm iştir. Ü lkem izdeki tarihi ise daha yeni olan bu bilim dalı çerçevesindeki araştırm alar gün geçtikçe hız kazanm aktadır.
D in Sosyolojisi, D in B ilim leri ve Genel Sosyolojinin alanlarını içinde barındıran, incelem e alanı oldukça geniş olan bir bilim dalıdır. İsm inden de anlaşılacağı üzere din toplum m ünasebetlerini karşılıklı etkileşim halinde inceler.
D ünya ölçeğinde günüm üz toplum larının karşılaştığı en önem li olgu m odernleşm e olgusudur. Batı A vrupa’da doğup gelişen modernizm, bugün tüm dünyayı etkisi altına almaktadır. Bu gelişm elerin etkisi ülkem iz üzerinde de yoğun bir şekilde görülm ektedir.
M odernleşm e süreci, ülkem izde yaşayan insanların toplum sal hayatında, çeşitli sosyal değişm elere yol açm aktadır. Y apılan birçok araştırmada, m odernleşm e sürecinin etkisiyle ülkem izde yaşanan sosyal değişm elerin boyutları incelenm ektedir. T ürkiye’de yaşanan bu sosyal değişm elerin boyutlarını daha iyi anlayabilm ek için, ülkem izin toplum sal hayatını yakından tanım am ız gerekiyor.
Belli bir coğrafyada yaşayan toplum un, sosyal ve dinî hayatını daha yakından tanıyabilm ek için başka araştırm alar yanında alan araştırm ası yöntem i oldukça faydalı bir yöntemdir.
Bu çalışm am ız da alan araştırm ası şeklindedir. Bu nedenle yörede gözlem ve anket çalışm alarında bulunduk. Alan araştırm ası yöntem ine göre yaptığım ız anket ve gözlem çalışm alarına ek olarak; teorik bağlam da literatür çalışması ve buna ek olarak,yöre halkıyla yaptığım ız m ülakatların sonuçlarını D in Sosyolojisi ışığında değerlendirm eye çalıştık.Türkiye coğrafyasının küçük bir parçasında da olsa çalışm am ızın bir nebze olsun toplum sal hayatım ızın genel yapısını tanıyabilm e adına küçük bir katkısı olm ası um uduyla böyle bir çalışm a yapm aya karar verilmiştir.
Bu düşünceden hareketle K onya iline bağlı D oğanhisar ilçesinde sosyal ve dinî hayat, araştırm am ızın konusu olm uştur. Böylece D oğanhisar’da yaşanan sosyal ve dinî hayatı anlam ak üzere D in Sosyolojisi bilim i sınırları içinde kalınarak araştırm am ız sürdürülmüştür.
Çalışm am ız dört bölüm den oluşmaktadır. Birinci bölüm de, din ve toplum kavram ları üzerinde durulm akta, din ve toplum m ünasebetlerine değinilerek konu açıklanm aya çalışılm aktadır.
İkinci bölüm de, D oğanhisar ilçesi hakkında genel bilgiler sunulmaktadır. Ü çüncü bölüm de, D oğanhisar ilçesinde sosyal hayat incelenm ekte ve konu ile ilgili bulgular tespit edilmeye çalışılm aktadır. Son bölüm olan dördüncü bölüm de ise ilçenin dini hayatı incelenm ekte ve konu ile ilgili bulgular tespit edilmeye çalışılmaktadır.
1. Araştırmanın Konusu ve Seçimi
A raştırm am ızın konusunu, K onya iline bağlı D oğanhisar ilçesindeki sosyal ve dinî hayat oluşturm aktadır.
D in ve toplum karşılıklı etkileşim ve ilişki halindedir. Din, toplum sal hayatı şekillendirip etkilediği gibi, toplum sal hayat da dinî hayatın şekillenm esinde belirleyici bir rol oynam aktadır. İlçenin sosyal ve dinî hayatı, tüm yönleriyle incelenm ek am acıyla araştırm am ızın konusu olarak seçilmiştir.
Bu bağlam da, söz konusu ilçede sosyo-kültürel ve dini hayat cinsiyet, yaş, öğrenim düzeyi, gelir seviyesi vb. değişkenler açısından tespit edilmeye ve çözüm lenm eye çalışılm aktadır.
A raştırm am ız için D oğanhisar’ı tercih etm em izin sebebi,1985 yılından itibaren burada yaşam am ız olm asındandır. M em leketim iz olm asındandır ki uzun yıllar bu ilçede yaşam ış olm am ız sonucu ilçeyi çok yakından tanım aktayız. Bu nedenle içinde yaşadığım ız bir toplum u araştırm a konusu olarak belirlem em hem anketin uygulanabilirliğinde, hem de katılım cı gözlem yapabilm em de önem li katkılar sunmaktadır.
2. Araştırmanın Amacı ve Önemi
D in sosyolojisi dinlerin inançlarını, ibadetlerini, ritüellerini, teolojik açıdan doğruluğu yanlışlığı, geçerliliği geçersizliği, haklılığı haksızlığı vs. incelem ek gibi görevi olan bir bilim dalı değildir. D in sosyolojisi dini, yaşayan kişinin tecrübesi ile bu tecrübenin dinin teorisinden ve toplum sal şartlardan ne derece etkilendiği gerçeği ile ortaya koym ayı hedefleyen bir disiplindir1.
Ü zerinde çalışm a yapılm am ış olan her sosyo-kültürel çevre ve orada yaşanan dini hayat, din sosyolojisi açısından özgündür ve incelem eye değerdir. B u çalışm anın konusu olan D oğanhisar’da sosyal ve dini hayatın incelenm esinin gerekliliğine öncelikle bu açıdan bakıyoruz. B ununla birlikte, toplum un genelinin, anlaşılm ası için lokal incelem e ve araştırm alar olm ası gerektiği düşüncesindeyiz. Bu düşünceden hareketle, Türk toplum unun dayandığı dinam iklerin, dinin bu toplum un fertlerinin düşünce, tavır ve hareketlerine ne kadar etki ettiğinin anlaşılm ası -n ic e l bakım dan küçük de olsa-D oğanhisar gibi yörelerin incelenm esi ile gerçekleşeceğini düşünüyoruz.
A raştırm ayı yaparken, öncelikli olarak konuyu çeşitli belge ve kaynaklardan faydalanarak teorik boyutuyla ortaya koym aya çalıştık. D aha sonra ise uyguladığım ız anket ve yapm ış olduğum uz gözlem ve m ülakatlarla da sosyal ve dini hayat ile ilgili verileri toplayıp, b ir sistem dahilinde analiz ederek açıklam aya çalıştık. Böylece sosyal ilişkiler, dini inançlar, tutum lar ve davranışları inceleyerek toplum um uz hakkında ve dolayısıyla da D oğanhisar’daki sosyal ve dini hayat hakkında bilgi sahibi olm ayı ve konuyla ilgili yapılan D in Sosyolojisi çalışm alarına katkıda bulunm ayı amaçladık.
3. Araştırmanın Sınırları
B ütün bilim dallarında olduğu gibi, D in Sosyolojisi araştırm alarında da, araştırm a konusu belirlenirken sınırların çizilm esi şarttır. Zaten, bir konuyu bütün yönleriyle, net bir şekilde incelem ek m üm kün değildir. D olayısıyla araştırm a konusuna bir sınır çizilmelidir.
Bu çalışm anın tem el amacı, D oğanhisar’da sosyal ve dinî hayatı anlam aya çalışmaktır. B u nedenle, bizim bu çalışm am ız D oğanhisar ilçesi ile sınırlandırılmıştır.
Elbette ki, araştırm a yörem izin tam am ını incelem em iz m üm kün değildir. D olayısıyla kendim ize ilçeyi en iyi şekilde tem sil edebileceğini düşündüğüm üz bir örneklem seçtik. Ve bu örneklem le genellem elere ulaşm aya çalıştık. Böylece, yöredeki sosyal ve dini hayat hakkında daha kesin ve anlam lı bilgilere ulaşm ış olacağım ızı düşünüyoruz.
4. Araştırmanın Evreni
“E vren araştırm a sonuçlarının genellem ek istendiği elem anlar bütünüdür. Bu bütün ortak özellikleri olan canlı ya da cansız her türlü elemanı içerebilir. A slında iki tü r evren vardır. Birisi genel evren, öteki ise çalışm a evrenidir.’’ Genel evren soyut bir kavram dır; tanım lanm ası kolay fakat ulaşılm ası güç ve hatta çoğu zam an olanaksız bir bütündür. Çalışm a evreni ulaşılabilen evrendir. Bu yönü ile som uttur2.
B una göre araştırm am ızın genel evrenini D oğanhisar ilçesinde yaşayan bütün insanlar oluşturm aktadırlar, çalışm a evrenini ise D oğanhisar ilçesine bağlı toplam 24 m ahalleden seçtiğim iz 13 m ahallede yaşayan 18 yaş ve üstünde olan kadın ve erkekler oluşturm aktadır.
5. Araştırmanın Örneklemi
“A raştırılacak grubun her üyesi hakkında veri toplam ak ekseriye gerekm ez ve m üm kün de değildir.’’3B unun için evrenden örneklem alınır. Ö rneklem sample belli bir evrenden belli kurallara göre seçilmiş ve seçildiği evreni tem sil yeterliği kabul edilen küçük kümedir. 4
B ir araştırm a yapılırken örneklem seçim ine gidilm esinin, zaman, araç gereç ve para tasarrufu dışında da birçok faydası vardır. Ö rneklem e çoğu kez isteğe bağlı değil, başvurulm ası zorunlu bir tekniktir.5Biz de, araştırm a evrenim izi oluşturan tüm fertlere ulaşm am ız m üm kün olm adığından, örneklem tekniğini kullandık. Tabii ki, 2
Niyazi Karasar, Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yay., Ankara 2002, ss. 109. 110 3
Stephan Cale, Sosyolojik Düşünme Yöntemi, çev. Bekir Demirkol, Vadi Yay., Ankara 1999, s, 88 4
Karasar, a. g. e. s, 110
seçtiğim iz örneklemin, araştırm am ızın kapsam ındaki tüm fertleri tem sil edebilecek nitelikte olm asına özen gösterdik.
A raştırm am ızın örneklem ini A drese dayalı nüfus kayıt sistemi ADNKS 2017 yılı nüfus sayımı sonuçlarına göre belirledik. D oğanhisar ilçesinin nüfusu 7713 E rkek 8405 K adın olm ak üzere toplam 16.118 kişidir.6Ö rneklem grubum uz 18 yaş ve üstündeki kadın ve erkeklerden seçtiğim iz 350 kişiden oluşm aktadır. D oğanhisar ilçesinin nüfusunun tam am ı düşünüldüğünde ortalam a her 46 kişiden biri örneklem de tem sil edilmektedir.
D oğanhisar ilçesinin toplam 24 m ahallesinden, sosyal ve dini hayat bakım ından bütünü tem sil edebileceğini düşündüğüm üz 13 mahalleyi örneklem e dahil ettik. Bunlar; Ağa, Ayaslar, Baş, Başköy, Cuma, Çınaroba, Deştiğin, H arman, Karaağa, Kuz, Pazar, Şıh ve Y eğin m ahalleleridir.
N eticede örneklem im izin tam am ını, 13 m ahalleden tesadüfi örneklem e m etoduyla seçtiğim iz 350 kişi oluşturm aktadır.
6. Araştırmanın Yöntemi
Y apılan her araştırm adan, bilim sel bir sonuç çıkm ası için araştırm a bilim sel bir yöntem e dayanm ak zorundadır. “Bilim sel araştırm a en genel anlam ıyla uygun yöntem ve teknikler kullanarak bilim sel bilgi üretm e işidir.” 7Yöntem, araştırm a yolu ile ortaya konabilecek, som ut sebep sonuç ilişkilerine ve m üm kün olduğu hallerde bu ilişkilerin tem elinde yer alan soyut ilmi kanunları tespit edebilm ek için izlenmesi gereken yol anlam ına g e lir.8E n geniş anlam ıyla yöntem, “bilim üretm enin yolu”, “problem çözm ek için izlenen yol” veya “bizi gerçeğe götüren yoldur” .9
Toplum bilim söz gelimi psikoloji ya da ekonom iye nazaran daha dönem eçli bir tarihçeye sahiptir. B u hal toplum bilim de m etod problem lerinin adı geçen bilim lere göre karm aşık olm asına sebep olm uştur. Toplumbilim, tarihçesinde yine bu nedenle, yoğun m etod tartışm alarına rastlanm aktadır.10
6http://www. tuik. gov. tr. İl ve İlçe ADNKS Sonuçları 15. 11. 2018 7
Sencer , a. g. e. , . 20. 8
Zeki Aslantürk, Araştırma Metod ve Teknikleri, İstanbul, 1995, s. , 47 9
Karasar, a. g. e. , s. , 12.
“Toplum da tezahür eden dinî-sosyal realitenin deneysel ve objektif bilim i” şeklinde tanım lanan din sosyolojisi, araştırm alarında takip ettiği m etodla ilgili m eselelerini onun iki tem el dayanağı olan toplum bilim leri ve din bilim leri ile paylaşm aktadır. Bu nedenledir ki din sosyolojisinde farklı m etod ve tekniklerden söz etm ek uygun düşm ektedir.11
A lan araştırm aları, içinde yaşadığım ız toplum u tanım a ve anlam a açısından son derece verim li bir araştırmadır. Biz de “D oğanhisar’da Sosyal ve D inî H ayat” isim li çalışm am ızı alan araştırm ası şeklinde yaptık.
A lan araştırm aları D in Sosyolojisi çalışm alarında özellikle A m erikalı din sosyologlarının sık sık yararlandıkları bir metottur. Bu tü r çalışm alarda bilgilerin toplanm asında yazılı kaynakların ve açık m ülakatların yanı sıra, survey denilen taram a tekniğinden yararlanılır. 12Taram a survey tipi araştırmalar, anket, görüşme, gözlem, monografi, test teknikleri ve tarihi yöntem i k ap sar.13
Survey tipi araştırm alar, daha çok anket ve m ülakat yoluyla yapılm aktadır. B u araştırm am ızda öncelikli olarak anket tekniği kullanılm ıştır. “A nket tekniği, usulüne uygun olarak hazırlanm ış çeşitli sorularla, kitlelerin, tabakaların, züm relerin, nesillerin tavırlarını tespite yarar.’’ 14A nket tekniğinin en kuvvetli yönü, uygun durumlarda, geniş bir gruptan çok m iktarda veriyi, kısa zam anda, kolayca toplam a im kanı vermesi; diğer kuvvetli yönü de, herkese aynı şekilde sunularak bir örnekliğin sağlanması, özelikle kapalı uçlu soruların cevaplarının belli sınırlar içinde toplanabilm esidir. Bunların yanı sıra gizlilik garantisi daha inandırıcıdır.15
A nket form unu hazırlarken öncelikle benzer çalışm alarda kullanılan sorulardan yararlanılm ış, ayrıca yörenin sosyo-ekonom ik ve kültürel özellikleri dikkate alınarak bir takım sorular sorulmuştur. B u şekilde hazırladığım ız anket soruları 57 sorudan oluşm aktadır. A nketteki soruların dile getirilişinde tarafsızlık, kişileri herhangi bir şıkka yönlendirm em e ve ifadelerin yalınlığı gibi konulara dikkat edilmiştir.
11Ünver Günay, Din Sosyolojisi, 6. baskı İnsan Yay. , İst. 2003, ss. 69-70 12Günay, a. g. e. , s. , 75.
13
Burhan Balcıoğlu, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemi, Der Yayınevi, İst. 2002, s. 62 14Günay, a. g. e. s. , s. 66
H azırladığım ız anketi ilçedeki 13 mahallede yaşayan 350 kişiye uyguladık. A nketim izi 18 yaş ve üstü erkek ve kadınlara uyguladık. Soru kağıtlarının dağıtılm asında tesadüfi örneklem e yöntem ine başvurulm uştur. M em leketim iz olm asındandır ki soru kağıtlarının dağıtım ında fazla zorluk çekmedik. A nket çalışm am ız sırasında önemli herhangi bir sorunla karşılaşm adık. D oğal olarak, bu çalışm ayı niçin yaptığım ız, halk tarafından soruldu. Gerekli açıklam alar yapıldıktan sonra, yöre insanının ikna olduğuna şahit olduk.
A raştırm am ızda yaptığım ız bu anketin yanı sıra “belli b ir kimse, yer olay, nesne, durum ve şarta ait bilgi toplam ak için belirli hedeflere yöneltilm iş bir bakış ve d in ley iş16 olarak ifade edilebilen gözlem ve sözlü iletişim yolu ile veri toplam a soruşturm a te k n iğ i17 olan m ülakat yöntem inden yararlanılm ıştır.
7. Varsayımlar
H içbir bilim sel araştırm a varsayım belirlenm eden yürütülmez. V arsayım lar bilim sel araştırm alarda büyük bir rol oynam aktadırlar.
Sadece olayların tespiti ve nitelendirilm esi bilim de yeterli değildir. Bilim de esas am aç tüm sel izahları sağlayacak teorilere ulaşm aktır. H er bilim de olduğu gibi, gerek Toplum bilim de, gerek D in Sosyolojisinde amaç teorilerin ve genelleştirm eler sistem inin m eydana getirilmesidir. Teorilerin m eydana getirilirken, incelem e konusu alandaki ilişkilerle ilgili ve birbirine bağlı hipotezler ortaya k o n u r.18
Varsayım, iki ya da daha çok olaylar serisi ya da sınıfı arasında varlığı farz olunan ilişkileri belirleyen bir açıklam adır.19V arsayım lara yapılan gözlem ler sonucu ulaşılır.20
Biz de D oğanhisar ilçesinde yaptığım ız gözlem ler sonucu bazı varsayım lara ulaştık. Bu varsayım larım ızı ana varsayım lar ve yan varsayım lar olarak iki şekilde sınıflandırm ayı uygun gördük.
16Karasar, a. g. e. s, 156 17 Karasar, a. g. e. s. 165 18 Dönmezer , a. g. e. s. 20, 21. 19 Dönmezer, a. g. e. s. 21 20Dönmezer , a. g. e. s. 16
7.1. Ana Varsayımlar
1-Din Kurum u, insanlık tarihinin başlam asıyla var olan, tüm toplum ların hayatında etkili olan önemli bir kurumdur. Bu sebeptendir ki D oğanhisar yöresinin toplum sal yapısında da etkin bir konum dadır. Tabi ki dinin bu etkisi araştırm a saham ızda yaşayan insanların hayatında az veya çok farklılıklar arz etmektedir.
2-A raştırm a yaptığım ız yörede yaşayan halkın [büyük çoğunluğunun] dine olan sevgisi ve saygısı kuvvetli bir derecede hissedilm ektedir. Fakat pratikte dine olan bu sevgi ve saygının yansım aları görülm em ektedir. A yrıca inanç ve amel arasında uyum suzluklar görülm ektedir.
3-D ünyam ızı ve ülkem izi çok derinden etkileyen m odernleşm e süreci, D oğanhisar yöresinin, toplum sal yapısını da etkilem ektedir. Bu süreç, toplum sal hayatın bazı kurum larında önemli değişim lere yol açmaktadır.
7.2. Yan Varsayımlar
a)M odern gelişm elerin etkisi gençler üzerinde daha belirgin gözükm ektedir. b)Teknolojiyi kullanm a açısından yöre halkı ile B üyükşehirlerde yaşayan halk arasında çok fazla bir fark gözükm em ektedir.
c)Kadınlar, erkeklere nazaran dini ibadetleri daha fazla yapm aktadırlar. d)K adınlarda sosyal ilişkiler erkeklere göre daha kuvvetlidir.
e)Erkekler kadınlara nazaran daha fazla dini bilgiye sahiptir.
f)Y aş ilerledikçe ibadetleri yerine getirm e oranı ve dindarlaşm a derecesi artm aktadır
BİRİNCİ BÖLÜM DİN VE TOPLUM
A raştırm am ız esas itibariyle D in Sosyolojisi bilim inin sınırları içerisinde bir alan araştırm asından oluşmaktadır. Bu bölüm de giriş m ahiyetinde teorik olarak D in Sosyolojisinin ana kavram larından olan D in ve Toplum hakkında bilgi vereceğiz. Bu noktada D in kavram ının tanım ı ve mahiyetini, Toplum kavram ının tanım ı ve m ahiyetini inceleyeceğiz. Son olarak bu bölüm D in ve Toplum m ünasebetinin, ilişkisinin nasıl olduğundan bahsedilerek sona erecektir.
1. Dinin Tanımı ve Mahiyeti
Din, insanlık tarihinin en eski en esaslı gerçeğidir. D insiz hiçbir toplum a rastlanm am ıştır. Tarihin bütün devirlerinde ve bütün toplum larda daim a kendisiyle karşılaşılan evrensel bir olgudur d in .21 D in insanla yaşıttır. Dini insandan, insanı dinden ayırm ak m üm kün görünm em ektedir. İnsan fıtratı gereği nasıl düşünen düşünm e özelliği bulunm ası gereken bir varlık ise tıpkı onun gibi, tabiatı gereği inanan ve dini boyutu bulunan bir v arlık tır.22İnsan, nasıl vücudunun hayatiyetini devam ettirebilm ek için bir takım gıdalara m uhtaç ise; ruhunun ihtiyacını giderebilm ek içinde dine m uhtaçtır.23
D inin insanlık tarihi ile eş zam anlı olduğu kabul edilmekle birlikte modern dönem lerde ortadan kalktığı, fonksiyonunu yitirdiği görüşleri ortaya çıkmıştır. Sosyolojinin isim babası kabul edilen A uquste Com te'nin üç hal kanununa göre din, belli bir devrede fonksiyon icra etmiş o m erhaleye ait bir o la y d ır.24 Y ine bazı sosyologlar 19. yüzyılın yapısının ve yaşanan değişm elerin dinin sonunu getirdiğini ileri sürüyorlardı. O nlara göre m odern dönem de artık dine yer kalm ayacaktı.25Bu düşüncelerin aksine dinin fonksiyonu giderek artm aktadır. B irçok yazar üç hal kanunun eskim iş olduğunu söylem ektedir26. Çünkü din, insan hayatına yön veren,
21
T. D. V. İslam Ansiklopedisi, C. 9. Din Mad. 22
Hüsamettin Erdem Din-Felsefe Münasebeti 2. Baskı Hü-Er Yay. Konya. 1999, s, 22 23
Mehmet Aydın, Dinler Tarihi, Din bilimleri Yay. Konya 1996, s. 2. 24
Yümi Sezen, Sosyoloji Açısından Din, 3.Baskı M.Ü.İlahiyat fakültesi Vakfı Yay.,İst.2013,s,1 25
M.Emin Köktaş, "Türk Modernleşmesinin Din Sorunu" Türkiye Günlüğü, sayı 46, Yaz. Ankara 1997. s81
insan için vazgeçilm eyen insan hayatını şekillendiren, insanın bio-psişik varlık yapısından ayrılm ayan bir unsur olan iptidai olsun veya gelişm iş olsun insanın bulunduğu her yerde ve her devirde bir fenom en olarak m evcut olan fert, toplum, kültür ve m edeniyet üzerinde etkili olan bir faktördür27. D in duygusu fıtridir. İnsanlar yaratılırken din duygusu ile yaratılm ışlardır. Bu sebeple ki, insanlarda din duygusu o kadar köklü ve o kadar devamlı bir şeydir ki, kendilerinin dinsiz olduğunu resm en ilan edenlerin bile hakikatte yok edem edikleri bir duygunun ağır baskısı altında bulunduklarını söylem ek m üm kündür.28
Y aşanan gelişm eler en m odern toplum larda ve hatta kom ünist toplum larda bile dinin, varlığını ve etkinliğini sürdürm eye devam ettiğini gösterm ektedir. Çünkü dinin yerini ne felsefenin, ne ilmin ve ne de başka bir şeyin doldurm ası m üm kün değildir.29D in olgusu insan ve toplum yaşam ının vazgeçilm ez bir inanç kaynağı ve değer sistemini tem sil etmektedir. Bundandır ki din, insanlık var oldukça, insanların din yoluyla cevap aradıkları sorular durdukça ki bunlara başka bir yoldan tam çözüm bulunm ası bilim sel olarak im kansızdır dinin varlığı devam edecektir.30 Y aşanan bir gerçeklik olarak da günüm üzde toplum ların hayatında din en önemli belirleyici unsur olarak yerini korum aktadır. Peter L. B erger’in ifadesiyle “bazı kayda değer istisnaları olm asına rağmen, dünya, her zam anki kadar ve hatta bazı bölgelerde eskisinden çok daha fazla dindardır.’’31
B u açıklam alardan sonra din nedir? sorusuna cevap oluşturacak şekilde yapılan din tanım larının bazılarından bahsedeceğiz. Y apılan din tanım larına baktığım ızda bir takım benzerlikler yanında, önemli farklılıklar da dikkati çekmektedir. 32 Tanım lardaki bu farklılıklar, büyük ölçüde din kavram ının kendisinden, tanım cının şahsi görüşünün, anlayışının farklılığından ve sahip olduğu dünya görüşünden kaynaklanm aktadır.33Bu nedenledir ki, “din” kelim esi bir Budist
27
Bünyamin Solmaz, "Dinin Toplum ve Kültür üzerine Etkileri" S.U. İlahiyat Fak. Dergisi, sayı:6, Konya 1995, s. 125
28
Erol Güngör, İslamın Bugünkü Meseleleri, 13. baskı, Ötüken Neşriyat, İstanbul. 2000, s. 204. 29
Bünyamin Solmaz, a. g. m. s, 144. 30
Mehmet Akgül, Türkiye'de Din ve Değişim, Ötüken Yay. İst. 2002, s, 25. 31
Bünyamin Solmaz, İhsan Çapçıoğlu, Din Sosyolojisi Klasik ve Çağdaş Yaklaşımlar 1, Çizgi Kitabevi 3. baskı, Konya 2017, s, 37.
32 Günay, a. g. e. , s. 216 33
ile bir Y ahudinin zihninde aynı çağrışımı yapm az. H atta önemli ortak özelliklere sahip olan bir M üslüm an ve H ristiyanın “din”den anladıkları önem li ölçüde birbirinden farklı olabilir34 Çünkü yapılan tanım lar bütünüyle beşeri bir faaliyettir, dünyevidir ve ancak onu kabul edenlerin elini kolunu bağlayabilir. Bu açıdan bakıldığı zam an tüm insanların benim seyebileceği bir tanım verm ek m üm kün değildir. H atta söylenebilir ki dini ta rif eden ne kadar insan varsa, o kadar da din tarifi vardır. 35D in Sosyolojisinde dinin sayısız tanım ı yapılmıştır. Y inger'in de ifade ettiği gibi ‘‘birkaç saat içinde yüzlerce din tarifi toplanabilir.’’36D inin tarifi üzerinde gerek batıda gerekse İslam D ünyasında bir çok çalışm a yapılmıştır.
Batı dünyasında dinin bir çok tarifi yapılm ıştır. A ncak bu tarifler üzerinde sosyologların uzlaştıklarını söylem ek m üm kün gözükm em ektedir. Nitekim, din sosyologları evrensel bir din tanım ı form üle etm enin m üm kün olup olmadığını tartışm ışlardır.37 Sistem atik din sosyolojisi bilim inin kurucusu kabul edilen M ax W eber din sosyolojisi sahasında araştırm anın daha başlangıcında bir din tarifi yapm anın hatalı bir tavır olduğunu söylem ektedir. W eber bir din tarifi yapm aktan kaçınmıştır. A ncak W eber'in kendi dönem inde yaygın olan din tanım ını kabul ettiği söylenm ektedir.38Önemli sosyologları etkisi altında bırakan m eşhur din fenem oloğu A lm an ilahiyatçı R u d o lf O tto'ya göre din, kutsalın tecrübesidir.39 O tto'nun kısa olan bu tarifini olduğu gibi kabul eden Freyer'e göre Otto, ilk defa bütün dinleri içine alacak biçim de dinin m ahiyetini ta rif etm eye teşebbüs etmiştir. Ona göre din m ukaddes olanın yaşanm asıdır. Freyer, ilk bakışta çok şekli ve kapalı bir ta rif olarak görülebilecek bu tarifin, ferdin kutsal olanı yaşayabilm e kabiliyetinin varlığını ve hatta bu tecrübenin onun varlığı için bulunduğunu ifade etm ektedir.40Y ine O tto'nun etkisi altında kalan önde gelen din sosyologlarından olan W ach'a göre din hakkında yapılm ış bulunan çeşitli tariflerin hala, en kısa ve en basiti, en zengini “din kutsalın tecrübesidir. “şeklindeki din tarifidir. 41Em ile D urkheim ’e göre din, bir cem aatin
34
M. S. Aydın, Din Felsefesi, 7. Baskı, İzmir İlahiyat Vakfı Yay. , İzmir 1999 , s. 5 35
Günay, a. g. e. , s, 224
36 Yasin Aktay, M. Emin Köktaş, Din Sosyolojisi, Vadi Yay. , 4. baskı, 2017, s. 21 37
M. E Köktaş, Türkiyede Dini Hayat, İst.,İşaret Yay. , s, 22 38Günay, a. g. e. s, 211
39
İslam Ansiklopedisi, c. 9. Din Mad. 40
Hans Freyer Dini Sosyolojisi çev. Turgut Kalpsüz Ankara, 1963, s. 32. 41
m eydana gelm esini sağlayan ayin ve inançlar sistemidir. Batıdaki yapılan din tariflerinde tanrısal vahiy konusu dikkate alınm am ış olması dikkat çekmektedir.
D in konusunda İslam bilginleri de bir çok tarif yapm ışlardır. Bu tariflerde dikkat çeken husus, bütün İslam bilginlerinin yaptıkları din tarifinde vahyin esas olarak alınmasıdır. 42 İslam bilginlerine ait din tarifleri Kuran-ı K erim ve İslam inançları göz önünde bulundurularak yapılm ıştır.43Bu nedendir ki İslam bilginlerinin din tariflerine geçm eden önce K uran-ı K erim ’in din konusunda verdiği bilgilerden bahsedeceğiz.
K uran-ı K erim ’de din kelim esi doksan iki yerde geçm ektedir;ayrıca üç ayette de (et-Tevbe-9/29-es-saffat-37/53-el-vakıa-56/86) değişik türevleri yer almıştır. Bu ayetlerde dinin başlıca şu anlam larda kullanıldığı görülür. Zül, yönetm e-yönetilm e, itaat, hüküm, tapınma, tevhid, islam, şeriat, hudud, adet, ceza, hesap, millet. K u r’an- ın ilk suresi olan Fatiha da,din gününün sahibi 44din kelim esinin ceza, mükafat, yeniden dirilme, durm a ve bekleme, sorguya çekme, am ellerin tartılm ası, iyi am ellerin m ükafatlandırılm ası, kötü am ellerin ise cezalandırılm ası anlam ında kullanıldığını g ö rm ekteyiz45. Enfal Suresinde geçen din kelim esi ise m utlak güç sahibi olan A llah’a itaat edilmesi gerektiği anlam ında kullanılm aktadır. Bu anlamları kelim elerin kullanıldığı yerlere göre çoğaltabiliriz. B unun yanında ayetlerde geçen din kelim esi sadece M üslüm anların inançlarını değil diğer inançları da ifade etmektedir. “ Sizin dininiz size, benim dinim b a n a 46” ayetinde olduğu gibi din kelim esi başka inanç sistem leri için de kullanılm aktadır. K u r’a n ’da geçen din kelim eleri görüldüğü üzere farklı anlam larda kullanılmıştır.
İslam kelam cıları genellikle dini, “A llah tarafından vahiy yoluyla ve peygam berleri aracılığıyla vazedilen ve saliklerini dünya ve ahirette saadet ve necata götüren, itikat ve am ellerden m ürekkep bir m üessese” olarak ta rif etm ektedirler.47Büyük İslam bilgini Seyyid Ş erif Cürcani, Tarifat isimli eserinde dini şöyle ta rif etm ektedir:‘‘D in akıl sahiplerini, peygam berin bildirdiği şeyleri kabule 42
Aydın Mehmet a.g.e. ,s.3 43
T.D.V. İslam Ansiklopedisi c,9 Din Mad. 44
Kur’an-ı Kerim Fatiha Suresi 1/3. 45
M.HamdiYazır, Hak Dini Kuran Dili C.1, Azim Dağıtım ,s,92 46
Kur’an-ı Kerim , 109/6 47
çağıran ilahi bir kanundur. 48 ” İmam Gazali ise dini, “kul ile A llah arasındaki m uam ele olarak ta rif etm ektedir.49” Son dönem İslam B ilginlerinden M. H am di Y azır dini, “akıl sahiplerini kendi güzel arzuları ile bizzat iyilikleri yapm aya sevk eden bir ilahi nizam dır.’’diye ta rif etm ekte ve bunun hak dinin tarifi olduğu üzerinde durm aktadır.50 A. H am di Akseki “din, insanlara saadet yollarını gösterir. İnsanların kem ale erişm eleri için yaratılışlarındaki gaye ve hedefi, A llah’a nasıl ibadet edileceğini bildiren bir hakikattir. “der.51M uham m ed H am idullah ise din kelim esinin K uran-ı K erim ’de çok sayıda manaları olduğunu ifade etmektedir. Yine insanın gerek bu dünyadaki gerekse ahirette ki düzeni ile alakalı olduğunu, İslam ve din kelim elerinin eş anlam da kullanıldığını belirtm ektedir. 52 Y ukarıdaki İslam B ilginlerinin din tariflerinde görüldüğü gibi Allah, peygam ber ve m üm inler cem aatinin karşılıklı ilişkileri dikkat çekmektedir.
2. Toplumun Tanımı ve Mahiyeti
İnsan fıtraten sosyaldir. Toplu halde yaşam ak insanın tem elli bir özelliğidir. N asıl ki din insanlık tarihiyle başlam ışsa, toplum ve insan da tarih içinde, daim a birlikte gözükm üşlerdir. H er ne kadar eskiden, cem iyet kurm adan önce insanların dağınık yaşadıkları zannedilse de Jean-Jacques R ousseau ilk insanların sürü halinde yaşadıklarını kabul etmektedir. Sosyoloji m ektebi insanın hiçbir zam an yalnız yaşam adığı, fertlerin ayrı ayrı yaşadıkları düşüncesinin ilmi bir araştırm aya bağlanm adığı, bilakis ilkel devirden beri insanların cem iyet halinde yaşadıkları hakikatini ortaya k o y d u .53G erçekten de “m ünzevi insan” yani toplum hayatından uzakta tek başına yaşayan insan modeli ancak m ücerret olarak zihnen düşünülebilm iş olup sadece rom anlara konu olabilm iştir.54M ilattan beş yüz yıl önce bazı filozoflar toplum un bazı kişilerce belirli am açlarla kurulm uş bir düzen olduğunu ileri sürmüşlerdir. Yeni zam anlarda H obbes, toplum u bizzat insanın niteliğine karşı bireyi korum ak için bir düzen; A dam Smith, iktisadın bir tü r suni aleti olarak izah
48
Aydın Mehmet, a.g.e., s,4 49
Aydın Mehmet , a.g.e., s,4 50 M.Hamdi Yazır,a.g.e., c.1 ss.,92-93
51 A. Hamdi Akseki , İslam Dini Nur Yay. Ankara 1993, s,3 52
Muhamed Hamidullah, İslam Peygamberi, Çev: S.Tuğ C.2 İrfan Yay., İst. 1993, s,885 53
Nuretin Topçu, Sosyoloji ,Dergah Yay. İst.2001, s,20 54Günay, a.g.e. s,18
etmişlerdi. 18. yüzyıl filozofları ise insanın hür ve eşit olarak doğduğunu ve diğerleri ile yaptığı bir sosyal sözleşm e ile toplum u kurduğunu öne sürmüşlerdir. Fakat bu görüş zam anla önem ini kaybetm iş bulunm akla beraber günüm üzde tam am en ortadan kalkm ış değildir. Toplum ve insan tarih içinde daim a birlikte olarak gözüktüklerine göre, toplum un insanların birleşerek m eydana getirdikleri bir düzen olduğunu iddiaya, bilim sel bakım dan, im kan yoktur.55
İbn-i Haldun, insan cinsinin toplu olarak yaşam asını A llah'ın iradesinin gerçekleşm esi olarak görür. Çünkü ona “halife” olan bu varlık, alemi m am ur kılacaktır ve bunun içinde toplu olarak yaşam ak durum undadır.56 A risto insanın bu ictim ai vasfını dile getirm ek üzere “anthoposzoonpolitikan” sosyal varlık tabirini kullanm ıştır.57
İnsanın cem iyet halinde yaşayışı, onun yaratılışına bağlı bir zaruret olm akla beraber, insanı cem iyet halinde yaşam aya sürükleyen diğer bazı tesirlerde vardır. Bu tesirler fizyolojik yapının itmeleri, iklim şartları ve ihtiyaçların giderilm esiyle düşm anların hücum undan birlikte korunm a ve dini ayinleri birlikte yapm a zaruretleridir. 58İşte birçok sebebe bağlı olarak insanlığın en eski tarihinden bu yana insanları daima, birlikte yaşayan gruplar ya da topluluklar halinde bulm aktayız.59
İnsanlar tarih içerisinde sürekli bir toplum içerisinde yaşadıklarına göre tolum un ne olduğunun ortaya konulm ası gerekm ektedir. Filozoflar, düşünürler ve toplum bilim ciler bu konuda görüş beyan etmişler, toplum u tanım lam aya çalışmışlardır. Fakat herkes kendi bakış açısıyla ilgili bir tanım ortaya koym uştur. B undan dolayı da toplum la ilgili pek çok görüş ve tanım ortaya çıkmıştır. H atta bazılarına göre toplum diye bir şey yoktur. Onlara göre, toplum, hakkında bilgi sahibi olm adığım ız yada doğru anlayam adığım ız şeyleri kapsayan yararlı bir terim dir.60
Genel olarak toplum, ortak bir kültürü paylaşan, belli bir toprak parçasında
55 Dönmezer a.g.e., s,94
56İbn-i Haldun,Mukaddime II, çev.Zakir Kadiri Ugan,Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları,İst.,1986,s.273 57
Günay ,a.g.e. ,s,18 58 Topçu a.g.e. ,ss,20-21 59 Günay a.g.e. s, 18
60 Gordon Marshall, Sosyoloji Sözlüğü, (çev.Osman Akınay ,Derya Kömürcü)Bilim Sanat Yay. Ankara, 1999,s,732
yerleşik ve kendilerini birleşik ve özgün bir varlık olarak gören insanlardan oluşan bir gruptur.61 ‘‘Toplum, belli bir coğrafi m ekanda yaşayan ve ortak kültürü paylaşan pek çok sayıdaki insanın oluşturduğu birlikteliktir.’’62“Toplum, belirli bir bölgede yaşayan insanlardan oluşm uş ve üyelerinin ortak bir yaşayış tarzını bölüştükleri en büyük bir insan grubudur.’’ 63 “Toplum, aynı otorite ve töreye bağlı bir insan topluluğu diye tanım lanabilir. A ncak toplu insanların bir toplum sayılabilm esi için bu gruptaki insanlar arasında ortaklaşa düşünüş duyuş ve davranışların m eydana gelm esi etki ve tepkilerle bu insan yığının kaynaşm ası, anlaşması, ruhen birleşm esi ve üyelerinin iktisaden dayanışm ası gerekir.64”
Y ukarıdaki paragrafta verdiğim iz toplum tanım larından anlaşıldığı gibi toplum basit bir insan yığını değildir. 65 A ksine insan topluluklarının toplum sayılabilm esi için belli bir takım özelliklerin olm ası gerekm ektedir. V erilen toplum tanım larında bu özellikler açıklanm aktadır. Bu görüşlerin dışında da toplum u izah etm ek için pek çok tanım varsa da biz bunlarla iktifa ediyoruz.
3. Din ve Toplum İlişkileri
İlahiyatçı, tarihçi, filozof, antropolog, etnolog, psikolog ve sosyologların incelem elerine göre insanlık kadar eski bir tarihe sahip olan din, insan ve toplum hayatında fıtri bir gerçekliğe sahiptir. Zira her din bir toplum içinde ortaya çıkar. Bu durum bizi din ve toplum ilişkilerine götürm ektedir.66Biz de bu başlık altında dinin toplum a olan etkilerinden, toplum un da dine olan etkilerinden bahsedeceğiz.
D inin toplum üzerinde bir etkileyiciliği hatta belirleyiciliği vardır. Çünkü yaşayan bir din, tabiatı icabı toplum sal m ünasebetleri kurm ak ve sürdürm ek zorundadır.67Toplum sal hayatla etkileşim inde dinin öncelikle hem hayata entelektüel ve duygusal anlam katan bir etik olarak ölüm den sonraki hayat beklentisi ve selam ete ulaşm a vaadi kazandıran bir kişisel işleve hem de kültürel toplum sal kim lik ile
61 Gordon Marshall a.g.e. ,s,732
62 Mahmut Tezcan, Sosyolojiye Giriş, 7.Baskı Anı Yay.,Ankara ,2012,s,19 63Dönmezer, a.g.e., s.6
64
Mehmet Taplamacıoğlu, Genel Sosyoloji, Ankara İlahiyat Fakültesi Yay. Ankara,1969,ss.19-20 65 Günay, a.g.e., s,19
66 Günay a.g.e. ss.223-232
67 Mehmet Taplamıcıoğlu ,Din Sosyolojisi ,2. Baskı, Ankara Üniv. İlahiyat Fak. Yay. No: 121, Ankara 1975, s, 194
dayanışm a sağlayıcı bir kam usal işleve sahip olduğunu görürüz. D in sosyal kurum lar ağının üzerini kaplayan, o olm adığı zam an yoksun kalacakları bir istikrar ve doğruluk görüntüsü veren bir kubbe gibi toplum sal kurum lara nüfus eder ve devam lılıklarını sağlar.68
D in toplum u yönlendirm e, onu kendi anlayışı çerçevesinde değiştirm e ve geliştirm e gücünü de elinde bulundurm aktadır. D olayısıyla toplum da yeni değerlerin yaratıcısı olm akta ve böylece toplum sal değişm e ölçüsünde tem el etken olarak işlevsel görünebilm ektedir.69
Bu anlam da M ax W eber de dinin, sosyal değişm e olgusunun etkin aracı olabileceğine vurgu yapm aktadır. 70D urkheim de bu açıdan dinin, hem en hem en bütün toplum sal kurum ların kaynağı olduğunu söylem ektedir.71
Dinin, fert, toplum, kültür ve m edeniyet üzerindeki etkilerini, ferdi ve toplum sal bütün problem lerim ize çözüm yolları getiren İslam iyette ve İslam toplum unda daha iyi görm ek m üm kündür. Bu açıdan Şerif M ardin, İslam toplum unda dinin, son derece kapsayıcı fonksiyonlar yerine getirdiğini, hatta kişilerin sosyal kim liğini tanım lam akta bile etkin olduğunu belirtir.72
Yine İslam dininin toplum u nasıl değiştirebileceğini İslam tarihindeki örneklerde görm ek müm kündür. Putperest inançları ve katı gelenekleri içerisinde bocalayan bir toplum da Hz. Peygam berin çağrısının kısa bir zam anda nasıl köklü dini-sosyal-kültürel değişm eleri yaptığını ve üstelik yalnızca A rabistan Y arım adasıyla sınırlı kalm ayarak bütün bir dünyayı etkilediğini görm ek, dinin toplum u değiştirici yönünü ortaya koym aktadır.73
Buraya kadar dinin toplum üzerindeki etkilerinden söz ettik. Y ukarıda din ile toplum un karşılıklı ilişkiler içerisinde olduğunu söylemiştik. Bu bakım dan kısaca toplum un din üzerindeki etkilerinden bahsetm ek istiyorum.
68 Celalettin Çelik, Şehirleşme ve Din, Çizgi Kitabevi, Konya 2002, s.74 69 Günay,a.g.e.,s,371
70
Raymond Aron ,Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, çev: Korkmaz Alemdar, Bilgi Yay.,İst. ,1986,s.375
71
Bünyamin Solmaz, a.g.m., s, 129 72
Şerif Mardin , Din ve İdeoloji ,İst. 1983, s. 48 73 Günay, a.g.e. s, 373
Din, toplum u etkileyip değiştirirken kendisinin de toplum dan etkilendiği kabul edilm ektedir.74B ir kere her din, başlangıçta içinden çıktığı sosyal çevrenin etkisi altındadır.75
Toplum un dine etkisini ön plana alan düşünürlere göre tarihe göz gezdirildiği zam an buna dair pek çok örnek bulunabilir. M esela bu çerçevede politeizm toplum sal çeşitliliğin yansım asından başka bir şey değildir. K lan ve kabilelerin bir araya gelmesi, yerleşm eyi ve şehir ortam ını doğururken tanrılarını da bir araya toplam ışlar ve böylece çok tanrıcılık doğm uştur. Yani beşeri dinlerde klan ve kabile ve m illet gibi sosyal basam aklara uygun bir dini gelişm e gözlenm iştir.76
Yine Z erdüşt dini bir tarım toplum una geldiğinden, ekip biçmenin, hayvanlara iyi m uam elede bulunm anın önem i üzerinde durm uştur, ama aynı dinin Hind kolu, çalışm aksızın Ganj kıyılarında pasif bir düşünm e yolunu seçm iştir.77Gemici m illetler tanrılarını “denizci” tarım toplum ları “toprak ana” olarak tasvir etm işlerdir.78
A ntik çağ Y unan düşünürü X enophanes, insanların Tanrıları kendilerine benzettiklerine söylem işti.79M arx ve Engels, dini, “yanlış bir dünya bilinci” olarak toplum un ürettiğini düşünm ektedir.80M arx ve Engels gibi düşünürler yukarıdaki ve benzeri örneklere bakarak dini her haliyle toplum sal şartların bir ürünü sanm ışlar ve herşeyi bu çerçevede açıklam aya çalışm ışlard ır.81 Fakat din, M arxistlerin iddia ettikleri gibi, belli sosyo-ekonom ik şartların ortaya çıkardığı ve şekillendirdiği bir unsur değildir. Çünkü öyle olsaydı, aynı sosyo-ekonom ik yapıya sahip bütün toplum ların m utlaka aynı hukuki, siyasi, ahlaki ve dini vaziyetlere sahip olm aları gerekirdi ki böyle bir durum hiçbir zam an görülm em iştir.82
Toplum sal şartların dini üretm esi ya da toplum sal yapıların bir dinin kaynağı 74
Peter L. Berger,”Dini Kavramlar”(Çev: Adil Çiftçi ) D.E.Ü. İlahiyat Fak Dergisi , sayı ,IX, İzmir, 1995,s.448
75
Joachim Wach , Din Sosyolojisine Giriş. Çev: Battal İnandı, Ankara A.Ü.İ.F. Yay. 1987 s.7 76Mustafa Aydın, İslamın Tarih Sosyolojisi .Pınar Yay., 2. Baskı, İst. ,2001, s.25
77
Taplamacıoğlu, Din Sosyolojisi , ss 93-94 78 Frayer, a.g.e., s,66
79
Macit Gökberk, Felsefe Tarihi, Remzi Kitapevi, İst., 1980 s.27 80
Karl Marx- Friedrich Engels, Din üzerine( Çev: Kaya Güvenç) Ankara 1976 s. 68 81
Aydın Mustafa a.g.e., s,26 Bünyamin Solmaz a.g.m. ,s.144
olması düşünceleri bazı dinleri ve toplum sal tecrübeleri açıklasa da tüm dinleri ve toplum sal tecrübeleri açıklayacak genellem elere uygun düşmez. B ununla birlikte din toplum sal değişm elerden kendisini tam anlam ıyla koruyam am akta ve bu süreçten etkilenm ektedir. M esela, H ristiyanlık doğuşundan itibaren bugüne kadar toplum sal değişm e ve gelişm elerin çerçevesinde doktrinsel değişm elere uğram ıştır.83Yine, yeni bir yaşam ve dünya anlayışı sunan modernizm, bütün toplum ların geleneksel yapısını, kültürünü, derinden etkilem iş ve geleneksel kurum laşm ış dini inançları uygulam aları norm ları ve değerleri etkileyerek sosyal değişim ve dönüşüm e neden olm uştur.84
Sonuç olarak denilebilir ki, gerek dinin toplum a olan etkisi gerekse toplum un dine etkisi tek başına gerçeği ifade etm ekten uzaktırlar. Çünkü toplum un zam an içerisinde dini pratikleri şekillendirm esi, dinin başlangıçtaki toplum a bağım lılığını gösterm ediği gibi dinin her zam an bükülm ez bir bilek gibi hep şekillendirici olarak kaldığı anlam ına da gelm ez85.
B ütün bunlar bize gösterm ektedir ki din ve toplum her durum da ilişki halinde olm akta ve birbirini etkilem ektedir. A ncak bu etkilem ede bazen din, bazen de toplum ön plana çıkmaktadır. Böylece bu etkileşim sürekli bir şekilde devam edip gitmektedir.
83
Mehmet Aydın Hiristiyan Genel Konsilleri ve 2. Vatikan Konsili, Konya S. Ü. Yay. 1991 s.s.8-12 84
Ünver Günay “Türkiyede Toplumsal Değişme ve Din” Türk yurdu , Nisan-Mayıs 1997 s,340 85
İKİNCİ BÖLÜM
DOĞANHİSAR İLÇESİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER
A raştırm am ızın bu bölüm ünde genel olarak D oğanhisar hakkında bilgi vereceğiz. B undan sonraki anket sonuçlarını değerlendireceğim iz diğer bölüm le bir bütünlük olm ası açısından D oğanhisar hakkında vereceğim iz bilgiler önem arzetmektedir.
Bu bölüm de öncelikle D oğanhisar ilçesinin coğrafi durum u ve tarihçesi hakkında bilgi verdikten sonra, iklimi ve bitki örtüsü, ekonom ik yapısı, dem ografik yapısı, eğitim yapısı, idari yapısı ve dini yapısından bahsedeceğiz.
1- Coğrafi Durumu ve Tarihçesi
İç A nadolu B ö lgesi’nin K onya B ölüm ü’nde yer alan D oğanhisar K onya’ya bağlı 31 ilçeden bir tanesidir. İl m erkezine 122 km. uzaklıkta bulunm aktadır.
B u ilçe kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda ve yaklaşık 100 km uzunluğundaki Sultan dağlarının güneydoğu kesim inde ve dağın kuzeydoğuya bakan eteğinde yer almaktadır. D oğanhisar arazisi, doğuda Ilgın, batıda Şarkikaraağaç, kuzeyde Akşehir, güneyde ise H üyük ilçesi topraklarıyla sınırlandırılm ış bulunm aktadır. D oğanhisar’ı çevreleyen bu ilçelerden Şarkikaraağaç Isparta iline diğerleri ise K onya iline bağlıdır.86
K onya’nın batısında bulunan D oğanhisar 519, 5 km 2yüzölçüm üne sahip bir ilçedir. Y üzölçüm ü itibariyle de 27. sırada yer alm akta ve böylece küçük boyutlu bir ilçe kategorisine girm ektedir.87
D oğanhisar ilçesi K onya’nın batısından, Sultan D ağlarının kuzeye bakan eteklerinde deniz seviyesinden 1200 m. yükseklikte bulunur. K uzey’inden geçen K onya-İstanbul karayoluna 18 km mesafede, K onya - Isparta karayoluna 40 km, yine kuzeyinde 19 km m esafede dem ir yolu bulunm aktadır.88
İlçenin coğrafi durum unu bu şekilde açıkladıktan sonra, tarihi hakkında bilgi
86 Selçuk Biricik , Nurhan, Doğanhisar Yöresinin Coğrafi Etüdü Yayınlanmamış Yüksel lisans Tezi, Dan. Ramazan Özey, ist. 1997 s.1
87 Selçuk Biricik a.g.e. s. 1 88 Selçuk Biricik a.g.e. s.77
verm eye çalışacağız. D oğanhisar A nadolu uygarlıklarının en eski yerleşim merkezlerindendir. Y apılan araştırm alardan m im ari kalıntılardan ve bugün m evcut olan tarihi eserlerden anlaşıldığına göre Hitit, Frigya, Lidya, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osm anlı devirlerini geçirm iştir. M. Ö. “Efedapulos” adı ile kurulm uş eski bir Frig kentidir. Eski R om a haritalarında ilçenin adının “Thym brion” olarak geçtiği ve”P sidia”Psidya bölgesinin kuzeyinde gösterildiği bilinir. Psidya bugünkü G öller Y öresinin R om a çağındaki adıdır. D oğanhisar’ın klasik adı M etyos-M etoos'tur. M. Ö. 500 yıllarında büyükkent statüsü kazanm ış olup savaş ve istilalar sonunda hasarlar görmüştür.
M. S. 395 de D oğu Bizans im paratorluğunun eline geçm iştir. D oğanhisar VIII. asırda Em evi ve Abbasi ordularının istilasına uğram ıştır. Bu savaşlarda şehid olan Seyyid A hm edin m ezarı şerifi şehrin K ızılışık m evkiinde bulunm aktadır. A lparslan’ın 1071 M alazgirt Savaşı’nı m üteakip B üyük Selçuklu’ların batıya yayılışları sırasında, A nadolu Selçuklu’larının K onya’yı fethinden sonra 1100 tarihinde D oğanhisar Türk hakim iyetine geçmiştir.
D oğanhisar 1116, 1143, 1189 yıllarında H açlı Seferlerine m aruz kalmıştır. A nadolu Selçuklu D evletinin beyliklere ayrılm asından sonra bir müddet Eşrefoğulları ve H am idoğulları idaresinde kalmıştır. 1298 tarihinde K aram anoğulları idaresine geçm iştir. 200 yıl kadar bu beyliğin emri altında kalmıştır.
Fatih Sultan M ehm et devrinde 1467 yılında K aram anoğulları saltanatına son verilerek D oğanhisar fiilen Osm anlı topraklarına bağlanm ıştır. B u tarihten sonra Fatih Sultan M ehm ed, II. Beyazıd, Y avuz Sultan Selim ve K anuni Sultan Süleym an devirlerinde im ar görm üştür. O sm anlılar D önem inde D oğanhisar K onya’nın sayılı kültür m erkezlerinden birisi olm uştur.89
İlçeye D oğanhisar ism inin verilm esiyle ilgili karşım ızda iki farklı görüş vardır. B unlardan birincisi, Selçuklu’ların arm ası olan “D oğan K uşu”na izafeten D oğanhisar ismi verilm iştir.90D iğeri ise 1176 M iryakefalon Savaşı’nda şehit düşen başkom utan Em ir D oğan B ey ’in D oğanhisar kalesi içine defni ile D oğan-Kalesi,
89 1. Ulusal Doğanhisar ve Çevresi Tarih Kültür ve Turizm Sempozyumu, Aybil Yay. Konya 2013 SS.67-69
90
D oğan-H isarı diye anılm ış ve daha kısa olarak D oğanhisar ismine dönüşm üştür.91 Tarihten bugüne ilçenin kullanılan isim leri sırasıyla; Efedapulos, Thymbrion, M eteosM etyus, D oğan Kalesi, Sıklanhisar, Saklanhisar, D oğanhisarı, K asaba ve son olarak bugün Türkiye haritasında D oğanhisar adıyla yerini korum aktadır.92
2- İklimi ve Bitki Örtüsü
D oğanhisar Yöresinde, anahatlarıyla İç A nadolu’nun karasal iklim şartları hüküm sürmektedir. Fakat,tipik karasal iklim özellikleri yaşanm am aktadır. D oğanhisar Y öresi İç A nadolu ile A kdeniz iklim tipi arasında bir geçiş iklim tipine sahiptir. Bu haliyle yarı nem li bir iklim tipi hakimdir. D oğanhisar Y öresinde yıllık ortalam a sıcaklık 11. 5c dir. E n sıcak ay Tem m uz ve A ğustos’ dur. E n soğuk aylar ise Ocak ve Şubat ayıdır. O rtalam a en yüksek ve ortalam a en düşük sıcaklık değerleri 22. 5cile 1. 2carasında 21. 3c 'lik bir fark vardır. B u sıcaklık durumu karasallığı tem sil etmektedir.
Y ıllık yağış m iktarı 660. 6 mm. dir. Y ağış azamisi kışa, asgarisi de yaza rastlam aktadır. Y ağışın en az olduğu ay A ğustos 4.9mm. en fazla olduğu ay ise Ocak ayı 97.5mm.dir. Bu haliyle de A kdeniz Y ağış rejim i içinde kalm aktadır.93
D oğanhisar bitki örtüsü olarak Sultan D ağlarının doğal bitki örtüsünü yansıtm aktadır. B unlar daha çok karaçam, meşe, islim, ardıç türleridir. D ağlık alanlarda yüksek kısım larda karaçam aşağılara doğru meşe ve bunların arasında yerli ardıçlar hakimdir. D oğanhisar Y öresinde orm an ü st sınırı 1700m. ’ ye varmaktadır.
İnsan emeği sonucunda yetiştirilen ağaçlar arasında kavak ve söğüt ovalık ve sulak vadi boylarında yaygındır. A yrıca çeşitli m eyve ağaçlarını bu arada zikretm ek uygun düşer. Elma, armut, kayısı, erik, ceviz, kiraz, vişne bunların başlıcalarındandır. O valık yerlerde bağ bahçe ziraati yanında tarla ziraati yaygındır. Sulanabilen arazilerde fasülye, pancar, patates, haşhaş önem li olanlardır. Patlıcan, biber, dom ates yetiştiriciliği de vardır. Sulanam ayan arazilerde ise tahıl ürünleri yetiştirilm ektedir.94
91
1. Uusal Doğanhisar ...a.g.e. s.4 92
1. Ulusal Doğanhisar .a.g.e. s.4 93 Selçuk Biricik a.g.e. s.s.13-17 94
