Dört Mezhebe Göre Namaz

(1)

Dört Mezhebe Göre Namaz

Ibn Nüceym

Çeviri & Dipnot

Recep Karaca

(2)

(3)

Dört Mezhebe Göre Namaz

[İbn Nüceym]

Hamd âlemlerin Rabbi olan Allaha; Salat ve selam efendimiz Muhammed’in (sav), ailesinin ve ashabının üzerine olsun.

Bu kısa mukaddime, namazda yapılan fiillerin gereği üzere yapılmasını icmali olarak;

insanın yapmış olduğu fiillerinde basiret üzere olması adına dört mezhebe göre ele alınmıştır.

İmam-ı Âzam Ebu Hanife Numân’ın – Allah ondan razı olsun ve memnun etsin;

Cenneti, nimet yeri ve mekânı kılsın– mezhebine göre namazda yapılması gereken fiiller 26 tanedir.

Bunlar 3 kısımdır:

Birinci Kısım: "Hâricu’l-Mâhiye" olan (namazın mahiyetinin dışında olan) şartlardır.

Bunlar 6 tanedir:

1. Hadesten Taharet (Abdestsizlikten kurtulmak) 2. Habesten Taharet (Necasetten hâli olmak) 3. Setr-i Avret (Avret bölgelerini örtmek) 4. Kıbleye yönelmek

5. Vaktinde namazı ifa etmek 6. Niyet

İkinci Kısım: "Dâhilu’l-Mâhiye" (namazın mahiyetinin içinde olan) olan rükünlerdir.

Bunlar 6 tanedir

1. İftitah tekbiri veya onun yerine geçen (başka lafız)¹ 2. Kıyam

3. Kıraat 4. Rükû 5. Sücut

6. Teşehhüt miktarınca son oturuş

Bu rükünlere namaz kılanın isteği ile namazdan çıkmak da ilhak edilir.

(4)

3. İlk iki rekatta kıraatte bulunmak ²

4. Tekrar edilen fiillerde tertibe riayet etmek 5. Ta'dil-i erkân

6. İlk oturuş

7. İki teşehhüt (Tahiyyat okumak) 8. Selam lafzı

9. Vitirde kunut okumak 10. Bayram tekbirleri

11. Sessiz okunacak yerde sessiz okumak 12. Sesli okunacak yerde sesli okumak ³

Asıl olan;

 Bir kimsenin yapmaya gücü yettiği halde herhangi bir şartı veya rüknü terk etmesi durumunda bilerek veya bilmeyerek yapsa da namazının batıl olmasıdır.

 Eğer herhangi bir vacibi terk etse mutlak olarak batıl olamaz;

 Lakin bilerek yapma durumunda iade gerekir; yapmaması durumunda farz, o kimseden düşmüştür.

 Eğer hatayla yaparsa o kimseye sehiv secdesi vacip olur; yapmazsa o kimseye iade vacip olur.

İmam Mâlik’in mezhebinde –İbn Hâcib’in el-Muhtasar’ı ve Şeyhu’l-Halîl’in

Tavdîh’inde zikri geçen– yapılmadığı takdirde namazın batıl olacağı fiiller 17 tanedir.

Bunlar da 2 kısımdır.

Birinci Kısım: "Hâricu’l-Mâhiye" olan şartlardır. Bunlar 6 tanedir:

1. Başlangıçtan sona kadar necâsetten taharet 2. Başlangıçtan sona kadar hadesten taharet 3. Setr-i Avret

4. Kıbleye yönelmek 5. Niyet

6. Vaktinde fiilleri yerine getirmek

İkinci Kısım: Bunlar rükün manasında olan farzlardır. Bunlar 11 tanedir.

1. Tekbîrâtu’l-İhrâm⁴

2 Fâtihâ ile zamm-ı sûre okumak.

3 Müellif vaciplerin 13 tane olduğunu söylediği halde sayıldığında 12 çıkmaktadır. Muhtemelen 7.maddedeki İki teşehhüt ile beraber sayı 13’e tamamlanmaktadır. Bu şekilde de sayı 25 etmektedir; fakat selamın da ilhak edildiğini düşünürsek sayı 26’ya tamamlanmış olur.

4 Bu şekilde anılmasının sebebi (Haram kılan tekbir) namaza başladıktan sonra mubah olan fiilleri haram kılmasından kaynaklıdır.

(5)

2. Fatiha okumak

3. Fatiha okuduğunda güç yetirdiği miktarda kıyamda bulunması 4. Rükû

5. Rükûdan doğrulmak 6. Sücut

7. Secdeden doğrulmak 8. İtidal⁵

9. Sahih görüşe göre itminan⁶ 10. Selam için son oturuş 11. Selam vermek

İmam Şâfiî’nin mezhebinde Ravza’da⁷ geçtiği üzere namazda yapılması gereken fiillere gelince onlar da 25 tanedir. Bunlar iki kısımdır:

Birinci Kısım: Şartlardır. Bunlarda 8 tanedir.

1. Kıbleye yönelmek 2. Vakit

3. Hadesten taharet 4. Habesten taharet 5. Avreti örtmek 6. Kelamı terk etmek⁸

7. Ef'âl-i kesireyi terk etmek⁹ 8. İmsak¹⁰

Aslında şartların beş olması gerekir; çünkü kelamı terk etmek ve buna atfedilenler tek bir şeydir; yani ıstılahta terk edilmesi talep edilen, manilerden (namazı bozan

hususlardan) sayılır. Her ne kadar manilerin olmaması şart olsa da (bunlar namazı bozan hususlardan kabul edilir).

İkinci Kısım: Rükünleridir. Bunlar 17 tanedir.

1. Niyet

2. Tekbîrâtu’l-İhrâm

5 Ta'dîl-i erkân terkibi fıkıh terimi olarak namazın kıyam, rükû ve secde gibi rükünlerini yerli yerinde, acele etmeden ve sükûnet içinde yerine getirmeyi ifade eder. Fıkıh kitaplarında aynı anlamda itidal de kullanılır. (Bkz.

DİA, "Ta'dîl-i Erkân")

6 “Tume'nîne” ise (huzur ve iç rahatlığı) kişinin ta'dîl-i erkâna riayet ettiğine kanaat getirmesi ve yaptığı ibadetin

(6)

4. Her rekatta Fatiha okumak (Kıraat)

5. Rükûdan sonra tam doğrulmak (sırtın dümdüz olması) 6. (Sonrasında) itminan (beklemek)

7. Sücut 8. İtminan

9. İki secde arası celse (oturmak) 10. Bu celsede itminan

11. Son teşehhüt

12. Son teşehhüt için oturmak

13. Son oturuşta Peygamber’e (sav) salat getirmek (Allâhumme Salli…) 14. Selam

15. Zikrettiğimiz gibi tertibe riayet¹¹

İmam Ahmed’in mezhebinde namazda yapılması gerekenler el-Mumti' Şerhu’l- Mukni'de geçtiği üzere 27 tanedir.

Şartlara gelince bunlar 6 tanedir:

1. Vaktin girmesi 2. Hadesten taharet 3. Habesten taharet 4. Setr-i Avret 5. İstikbal-i Kıble 6. Niyet

Rükünlerine gelince bunlar da 12 tanedir.

1. Kıyam

2. Tekbîrâtu’l-İhrâm

3. Her rekatta Fatiha okumak 4. Rükû

5. Rükûdan doğrulma 6. (Sücut)

7. İki secde arası celse 8. Bu fiillerde itminan 9. (Son teşehhüt)

10. Son teşehhüt için oturmak 11. İlk selam

11 Metinde 17 tane rükün denmiş; fakat sayıldığında 15 çıkmaktadır. Rükünler incelendiğinde Şâfiîlerde “Rükû yapmak” ve “Rükûda mutmain” olmak da rükün olduğu görülecektir. Zannımızca Üstadımız bunları da saymış;

ama başka hatta aktarılırken gözden kaçmış olduğunu veya elimizdeki metinde olmadığını zannediyoruz. Bu durumda biz de metne bağlı kalıp o şekilde tercüme ettik.

(7)

12. Tertip

Kim bu şartlardan herhangi bir tanesini bilerek veya bilmeyerek terk ederse namazı batıl olur.

Vaciplerine gelince

1. Tekbir –ihram tekbirinin dışında- 2. Tesmî'¹²

3. Tehmîd¹³

4. Rükûdan doğrulmak 5. Rükûda tespih¹⁴

6. Teker teker secde etmek

7. İki secde arsında mağfiret dilemek 8. İlk teşehhüt

9. İlk teşehhüt için celse

10. Yerinde Nebi’ye (sav) salat getirmek 11. İkinci selam

Kim bunlardan herhangi birini bilerek terk ederse namazı batıl olur; hatayla yaparsa sehiv secdesi eder.

Sonuç olarak:

(3 İmam) –İmam Şâfiî harici– 6 şartta ittifak etmişlerdir. İmam Şâfiî, niyeti hariç tutup bilindiği üzere rükün olarak kabul etmiştir.

İmam Ebû Hanîfe’nin mezhebinin kabul ettiği 6 rükün hususunda da ittifak

etmişlerdir. Bunlar: Tekbîrâtu’l-İhrâm, kıyam, kıraat, rükû, sücut ve son oturuştur.

Üç Mezhep; itidal, itminan, selam, her rekatta Fatiha’yı okumayı rükün olarak kabul etmiş; Ebû Hanife onlara muhalefet etmiştir.

İmam Şâfiî peygambere salat okumayı rükün görmesi ile tek kalmıştır.

Şâfiî ve Ahmed bin Hanbel son teşehhüt, tertip, iki secde arası oturmayı rükün olarak görme hususunda ittifak etmiştir.

Ebû Hanîfe, (Ahmed bin Hanbel de öyle) rükünler hususunda tek kalmadı. Sadece,

(8)