Benin, Premalin ve Malin Lezyonlarda
Hücre Proliferasyon Belirleyicilerinin Ekspresyonu ve
‹nsan Papilloma Virus ‹zolasyonu
Expression of Cell Proliferation Markers in Benign, Premalignant and
Malignant Lesions and Human Papillomavirus Isolation
Gamze Serarslan, Esin Atik*, Bar›fl Otlu**, Sevgi Bakarifl***, R›za Durmaz****
Mustafa Kemal Üniversitesi T›p Fakültesi Dermatoloji ve *Patoloji Anabilim Dal›, Antakya ‹nönü Üniversitesi T›p Fakültesi T›bbi Mikroboyoji Anabilim Dal›, Malatya Sütçü ‹mam Üniversitesi T›p Fakültesi Patoloji Anabilim Dal›, Kahramanmarafl, Türkiye
Neoplastik ve proliferatif hastal›klar koordinasyon göstermeyen hücre büyümesi ile karakterizedir. Pro-to-onkojenlerin aktivasyonu ve tümör bask›lay›c› genlerin inaktivasyonunun, neoplastik de¤iflime ne-den oldu¤u düflünülmektedir1. Tümörün büyümesi ve
ilerlemesi ise apoptozise direnç, artm›fl proliferasyon, büyüme arrestine girememe veya farkl›laflmama gibi çeflitli faktörlere ba¤l›d›r2.
Fizyolojik bir süreç olan apoptozis, hasar görmüfl ve-ya istenmeyen hücrelerin ortadan kald›r›lmas›d›r. Apoptozis DNA’ya ba¤›ml› veya ba¤›ms›z yolla ger-çekleflir. p53 yolu, savunman›n belki de en iyi tan›m-lanm›fl mekanizmas›d›r. Tümör bask›lay›c› gen ailesin-den biri olan p53’ün fonksiyon bozuklu¤unun, deri kanserinin geliflmesinde bafll›ca predispozan faktör oldu¤u gösterilmifltir3. p21’in hücre büyüme arrestini
Y
Yaazz››flflmmaa AAddrreessii:: Dr. Gamze Serarslan, Akevler Mah. 6/1 Sok. Melis Apt. C Blok 5/12, Antakya, Türkiye Tel./Faks: 0326 214 06 49 E-mail: gserarslan@hotmail.com AAll››nndd››¤¤›› ttaarriihh:: 17.07.2006 KKaabbuull ttaarriihhii:: 31.10.2006
Özet
A
Ammaaçç:: Bu çal›flmada çeflitli benin, premalin ve malin deri lezyonlar›nda proliferasyon belirleyicilerinin rolü ve bu lezyonlarda insan papilloma virusu (HPV) pozitifli¤inin saptanmas› amaçland›.
G
Geerreeçç vvee YYöönntteemm:: Çal›flmaya, parafin bloktaki 62 doku [12 seboreik keratoz (SK), 10 keratoakantom (KA), 8 aktinik keratoz (AK), 22 bazal hücreli karsinom (BHK) ve 10 skuamöz hücreli karsinom (SHK)] al›nd›. Doku örnekleri, Ki-67, p21 ve bcl-2 ekspresyonunu belirlemek amac›yla, immünohistokimyasal yöntemle çal›fl›ld›. HPV DNA’s›n› tespit etmek için PCR uyguland›. B
Buullgguullaarr:: BHK tan›s› alm›fl olan iki dokuda HPV (tip-16) pozitifli¤i saptand›. Lezyonlarda Ki-67, p21 ve bcl-2 ekspresyonu s›ras› ile flu flekildeydi: KA<BHK<AK<SHK<SK (p<0.05), BHK<KA<SK<SHK<AK (p<0.05), AK<KA<BHK<SHK<SK (p<0.05). p21 ekspresy-onundaki art›fl›n, premalin lezyonlarda (AK), malin lezyonlara göre (BHK, SHK) daha belirgin oldu¤u saptand› (p<0.05). S
Soonnuuçç:: Sonuçlar›m›za göre HPV’nin benin, premalin ve malin lezyonlar›n etyolojisinde do¤rudan rol oynamad›¤› söylenebilir. Proliferasyon belirleyicilerinin ise benin, premalin ve malin lezyonlar›n ay›rd edilmesinde, hematoksilen-eozin boyamas› ile bir-likte ve yeni prospektif çal›flmalar›n ›fl›¤›nda de¤erlendirilmesinin uygun oldu¤u görüflüne var›ld›. (Turkderm 2007; 41: 57-62)
Anahtar Kelimeler: ‹nsan papilloma virus, Ki-67, bcl-2, p21
Summary
B
Baacckkggrroouunndd aanndd DDeessiiggnn:: This study was designed to investigate the role of proliferation markers in various benign, premalig-nant and maligpremalig-nant skin lesions and also aimed to detect HPV positivity in these lesions.
M
Maatteerriiaall aanndd MMeetthhoodd:: A total of 62 paraffin blocks [12 seborrheic keratoses (SK), 10 keratoacantoma (KA), 8 actinic keratoses (AK), 22 basal cell carcinoma (BCC), and 10 squamous cell carcinoma (SCC)] were included in the study. Specimens were stud-ied immunohistochemically for the expression of Ki-67, p21 and bcl-2. PCR was performed to detect HPV DNA.
R
Reessuullttss:: HPV positivity was detected in two tissues of BCC (HPV type-16). In the lesions, the Ki-67, p21 and bcl-2 expressions were found to be increased respectively: KA<BCC<AK<SCC<SK (p<0.005), BCC<KA<SK<SCC<AK (p<0.05), AK<KA<BCC<SCC<SK (p<0.05). p21 expression was more prominent in premalignant (AK) lesions compared with malignant (BCC, SCC) ones (p<0.05). C
Coonncclluussiioonnss:: Our results suggest that HPV does not have a direct role in the aetiology of benign, premalignant and malignant lesions. Proliferation markers should be evaluated along with hematoxylen&eosin stained specimens for distinguishing benign, premalignant and malignant lesions. Prospective studies are still needed in this field. (Turkderm 2007; 41: 57-62)
indükleyen bir tümör bask›lay›c› gen oldu¤u ileri sürülmek-tedir. Hem p53 ba¤›ml›, hem p53 ba¤›ms›z yolla indüklenir. p21 insan neoplazmlar›nda mutasyona u¤ramaz, fakat sku-amoproliferatif lezyonlarda afl›r› eksprese olur. p21’in afl›r› ekspresyonu, keratinositlerde G1 hücre döngü arrestini in-dükleyebilir, fakat daha da önemlisi, keratinositlerin termi-nal farkl›laflmas›n› inhibe ederek kutanöz karsinogeneze ka-t›ld›¤› düflünülmektedir2.
bcl-2 geni proto-onkojen ailesine aittir ve 18. kromozomda yerleflir2,4. Do¤rudan hücre ço¤almas› ile ilgili olmamakla
bir-likte apoptozisin inhibisyonu yolu ile hücre yaflam süresini uzatarak tümör oluflumuna kat›l›r2. Normal deride, bazal
ta-bakadaki hücreler bcl-2’yi eksprese ederler. Ancak terminal farkl›laflmaya giden veya apoptozis yolu ile ölen hücrelerde bcl-2 ekspresyonu olmaz.
Ki-67 nükleer antijendir. Hücre döngüsünün geç G1, S, G2 ve M evresinde eksprese edilirken, dinlenen G0 hücrelerinde eksprese edilmez. S›kl›kla hücre proliferasyon belirleyicisi olarak kullan›l›r1,2.
Radyasyon (UV, iyonizan) ve genodermatozlar deri kanseri-nin nedenleri aras›nda yer almaktad›r1. HPV ise insan
karsi-nogenezinde giderek artan s›kl›kta tespit edilmekte ve hem benign hem de malin ço¤alma gösteren deri hastal›klar› ile iliflkili oldu¤u düflünülmektedir5,6.
Çal›flmam›zda benin, premalin ve malin deri lezyonlar›nda HPV varl›¤›n› saptamak ve bu lezyonlarda hücre döngü pro-teinlerinin ekspresyon paternlerini tespit etmek amaçland›.
Gereç ve Yöntem
Çal›fl›lmas› planlanan lezyonlardan, biyopsi al›nm›fl olan has-talar›n dosyalar› incelenerek immünitesi sa¤lam hastalara ait dokular çal›flmaya dahil edildi.
Parafin bloktaki 12 seboreik keratoz (SK), 10 keratoakantom (KA), 22 bazal hücreli karsinom (BHK), 8 aktinik keratoz (AK) ve 10 skuamöz hücreli karsinom (SHK) çal›flmaya dahil edildi.
HPV DNA saptanmas› ve tiplendirilmesi
HPV tespiti, PCR (polymerase chain reaction) metodu kulla-n›larak gerçeklefltirildi. Parafin bloklardaki dokulardan DNA ekstraksiyonu için parafin, ksilol ile uzaklaflt›r›ld›ktan sonra %70’lik alkol ve distile su ile y›kama yap›ld›. Elde edilen do-kulardan Qiagen, PureArt DNA Mini Kit (Qiagen GmbH, Hil-den/Germany) kullan›larak DNA ekstraksiyonu tamamland›. Daha sonra LCD-Array HPV 2.5 (Chipron GmbH, Germany) ki-ti ile sa¤lanan ve tüm HPV ki-tiplerini kapsayan, virüsun L1 gen bölgesindeki 125-170 baz çiftlik bölgeyi amplifiye eden “HPV Mix 125” primerleri kullan›larak PCR yap›ld›. Amplifi-kasyon koflullar›; 96°C’de 2 dakikal›k ilk denatürasyonun ar-d›ndan, 45 siklus olarak 94°C/40 saniye, 48°C/40 saniye ve 72°C/40 saniye olarak uyguland›. HPV pozitif örneklerde HPV tiplendirmesi için kit prosedürüne göre hibridizasyon ve boyama aflamalar›na geçildi. Özetle, iflaretli primerler ile ço-¤alt›lan PCR ürünleri, “LCD-array” üzerine sabitlenmifl tiple-re özgü problar ile hibridizasyona tabi tutuldu. Hibridizas-yondan sonra y›kama ifllemleri ile ba¤lanmayan ürünler uzaklaflt›r›ld›. Gerçekleflen hibridizasyonu gösterecek boya-ma ifllemlerinden sonra oluflan lekeler otoboya-matik analiz
siste-mi “SlideReader software” (LCD-Analysis package, Chipron, Germany) ile de¤erlendirililerek HPV tipleri belirlendi.
‹mmünohistokimya
Doku örneklerinin hematoksilen-eozin preperatlar› gözden geçirildi ve seçilen dokulara Ki-67, p21 ve bcl-2 monoklonal antikorlar› ile immünohistokimyasal teknik uyguland›. ‹m-münohistokimyasal boyama deparafinizasyon, dehidrasyon ve tamponlu sitratta inkübe edilerek uyguland›. Ultra Vision Polyvalent, HRP-AEC kiti (Neomarkers-Biogen, Lab Vision Corp. USA) kullan›larak Ki-67 (rabbit), p21 (mouse) ve bcl-2 (mouse) proteini ile antijen boyama yap›ld›. Farkl› mikrosko-bik alanlarda X400 büyütmede en az 1000 hücre say›larak de¤erlendirildi. ‹mmünboyanma, pozitif boyanan hücrelerin yüzdeleri temel al›narak hesapland›. Buna göre;
0: Boyanma yok
1 (Hafif): <%10 pozitif hücre 2 (Orta): %10-50 pozitif hücre 3 (fiiddetli): >%50 pozitif hücre
Verilerin istatistiksel analizinde Kruskal-Wallis, Ki kare, Pear-son korelasyon kullan›ld›, p< 0.05 istatistiksel olarak anlam-l› kabul edildi.
Bulgular
PCR sonuçlar›BHK tan›s› alm›fl olan dokular›n, yaln›zca iki tanesinde HPV DNA pozitifli¤i saptand› (fiekil 1). Pozitif olan dokular tiplen-dirildi ve her iki dokuda da HPV 16 tespit edildi.
‹mmünohistokimya sonuçlar›
Hastal›klara göre Kruskal-Wallis varyans analizi ile saptanan hücre say›lar›n›n ortalama de¤erleri (mean rank) Tablo 1’de gösterildi.
Hastal›klara göre proliferasyon belirleyicilerinin immünopo-zitiflik oran›n›n fliddeti tablo 2’de gösterildi. SK doku örnek-lerinde Ki-67 ile yedi doku bazal ve/veya suprabazal seviye-de, iki doku tam kat olarak boyan›rken; p21 ile bazal taba-kada boyanma tespit edildi. bcl-2 ile genellikle tam kat
bo-fiekil 1.
M- Molecular size marker 100 bp DNA ladder (Biotools, Ispain)
1- Negatif hasta; özgül olmayan amplifikasyon olmad›¤›n› göstermektedir. 2- Pozitif hasta; HPV’ye özgül amplifikasyon ürününü içermektedir. 3- Negatif kontrol; herhangi bir kontaminasyon olmad›¤›n› göstermektedir. 4- Pozitif kontrol; spesifik bölgenin (~170 bp) amplifiye oldu¤unun göstergesi.
M M 5 50000 bbpp 4 40000 bbpp 3 30000 bbpp 2 20000 bbpp 117700 bbpp 1 1 22 33 44
yanma saptand› (Resim 1). KA doku örneklerinde Ki-67 ile zay›f immünopozitiflik saptand›. bcl-2 ile tam kat, p21 ile bazal tabakada ve tam kat olarak boyanma tespit edildi. Ki-67 BHK dokular›nda tümör periferinde boyanma gösterir-ken (Resim 2), p21 ve bcl-2 (Resim 3) tam kat olarak boyan-d›. HPV DNA’s› pozitif olan BHK dokular›n›n her ikisinde de bcl-2 fliddetli boyan›rken, p21’de boyanma saptanmad›. Ki-67 ile bir dokuda hafif boyanma saptan›rken, di¤erinde bo-yanma tespit edilmedi. AK’da Ki-67 ve p21 ile bazal ve sup-rabazal tabakada, bcl-2 ile tam katta pozitiflik saptand›. SHK’da Ki-67 ile iki doku örne¤i bazal, bir doku örne¤i ise tam kat olarak boyan›rken, p21 ile bazal ve suprabazal taba-kada (Resim 4), bcl-2 ile tam katta boyanma saptand›. SK, KA, BHK, AK aras›nda proliferasyon belirleyicileri yönün-den korelasyon tespit edilmezken, SHK’da p21 ile bcl-2 ara-s›nda pozitif korelasyon saptand› (r=0.90, p<0.001, Pearson korelasyon)
Lezyonlar, benin (SK, KA), premalin (AK), ve malin (BHK, SHK) olarak s›n›fland›r›larak proliferasyon belirleyicileri kar-fl›laflt›r›ld›¤›nda ise, premalin lezyonlar›n malin lezyonlara göre p21 ekspresyonunda istatistiksel olarak anlaml› oranda art›fl saptan›rken (p<0.05), di¤erleri aras›nda istatistiksel ola-rak anlaml›l›k tespit edilmedi.
Tart›flma
‹nsan papilloma virüsleri, kutanöz ve mukokutanöz epiteli enfekte eden küçük DNA virüsleridir. Kutanöz, mukozal ve epidermodisplaziya verrüsiformis (EV) tipleri olmak üzere üç taksonomik gruba ayr›l›r7. HPV’ler insan karsinogenezinde
giderek artan s›kl›kta saptanmaktad›r. Baz› tipleri benin ge-nital verrülere (HPV 6 ve 11) neden olurken, bir grup yüksek riskli tipler ise (HPV 16, 18, 31, 33, 35, 58) servikal ve di¤er anogenital karsinom geliflimi ile ilgilidir8. HPV’nin melanom
d›fl› deri kanserinde etyolojik rolü oldu¤una dair en anlaml› kan›t, nadir bir hastal›k olan EV ile ilgili yap›lan çal›flmalar-dan gelmektedir. Yayg›n deri verrüleri ile karakterize olan bu hastal›kta, hastalar›n yaklafl›k %30’unda SHK geliflir8.
Be-nin, premalin ve malin deri lezyonlar›nda HPV DNA’s›n›n var-l›¤›n› saptamaya yönelik yap›lan çal›flmalarda farkl› sonuçlar elde edilmifltir. Yap›lan bir çal›flmada prekanseröz lezyonla-r›n %60.4’ünde, SHK’n›n %59.7’sinde, BHK’n›n %27.8’inde HPV DNA’s› saptan›rken, bir di¤er çal›flmada bu oranlar SHK’da %69, BHK’da %52, AK’de %41, KA’da %22, normal deride ise %16 olarak belirlenmifltir9,10. Forslund ve
arkadafl-lar› AK, SHK ve BHK’dan al›nan deri biyopsilerinin %44’ün-de HPV DNA’s› tespit etmifllerdir. A ncak HPV tipi ile malinite aras›nda iliflki saptanmam›flt›r8. Bir baflka çal›flmada SK’l›
has-talar›n %76’s›nda EV ilgili HPV saptanm›fl ve SK patogene-zinde rolü olabilece¤i ileri sürülmüfltür11. Lu ve arkadafllar›
100 adet AK dokusunun hiçbirinde HPV DNA’s› saptamam›fl-lard›r1. Renal transplant al›c›lar›nda yap›lan bir çal›flmada
SHK’da 24 dokunun beflinde, yedi AK dokusunun ikisinde, befl KA’n›n birinde HPV DNA’s› saptan›rken, BHK’da saptan-mam›flt›r12. Kawashima ve arkadafllar› ise 314 benin,
prema-lin ve maprema-lin lezyonun sekizinde HPV DNA’s› saptam›fllard›r13.
Çal›flmam›zda ise iki BHK dokusu d›fl›nda HPV DNA’s› tespit edilmedi. Yap›lan çal›flmalarda elde edilen sonuçlar›n birbi-rinden farkl› olmas›n›n nedeni, çevresel veya ›rksal faktörler gibi nedenlere ba¤l› olabilir.
Tablo 2. Proliferasyon belirleyicilerinin hastal›klara göre boyanma fliddetleri K
Kii--6677 pp2211 bbccll--22
Y
Yookk HHaaffiiff OOrrttaa fifiiiddddeettllii YYookk HHaaffiiff OOrrttaa fifiiiddddeettllii YYookk HHaaffiiff OOrrttaa fifiiiddddeettllii ((nn)) ((nn)) ((nn)) ((nn)) ((nn)) ((nn)) ((nn)) ((nn)) ((nn)) ((nn)) ((nn)) ((nn)) SK 3 4 5 0 6 0 5 1 3 0 0 9 %25 %33.3 %41.7 %50 %41.7 %8.3 %25.0 %75.0 KA8 2 0 0 4 6 0 0 5 0 4 1 %80 %20 %40 %60 %50 %40 %10 BHK 10 6 2 4 20 1 1 0 12 0 2 8 %45.5 %27.3 %9.1 %18.2 %90.9 %4.5 %4.5 %54.5 %9.1 %36.4 A K 2 6 0 0 2 0 6 0 4 2 2 0 %25 %75 %25 %75 %50 %25 %25 SHK 2 6 2 0 4 0 6 0 2 0 4 4 %20 %60 %20 %40 %60 %20 %40 %40 Toplam 25 24 9 4 36 7 18 1 26 2 12 22 %40.3 %38.7 %14.5 %6.5 %58.1 %11.3 %29.0 %1.6 %41.9 %3.2 %19.4 %35.5
Tablo 1. Hastal›klara göre proliferasyon belirleyicilerinin immünopozitifli¤i (Ortalama de¤erler verilmifltir)
H
Hüüccrree SSaayy››ss›› n n KKii--6677 pp2211 bbccll--22 SK 12 40.42 37.00 44.75 KA10 16.65 31.20 25.60 BHK 22 30.14 21.23 27.86 AK 8 34.63 42.00 23.00 SHK 10 36.15 39.40 36.30 Toplam 62
Çal›flmam›zda iki BHK dokusunda saptanan HPV DNA’s›, tip 16 olarak tespit edildi. Mukozal tip olan HPV 16 melanom d›fl› deri kanserlerinde de saptanabilmektedir. Derinin yük-sek riskli genital HPV tipleri ile persistan infeksiyonunun, im-münitesi sa¤lam populasyonda melanom d›fl› deri kanseri için bir risk faktörü olabilece¤i ileri sürülmektedir9.
bcl-2, normal eriflkin insan epidermisinde keratinositlerin bazal tabakas›nda eksprese edilir. bcl-2’nin BHK’da afl›r› ekspresyonu, bazal ve/veya totipotent kök hücre keratinosit-lerinden köken almas› nedeni ile olabilir2. Proto-onkojen
olan bcl-2, apoptotik hücre ölümünü inhibe ederek hücre ço¤almas›n› düzenler14. Çal›flmam›zda, SK dokular›n›n
%75’inde bcl-2’nin pozitif oldu¤unu ve pozitifli¤in daha çok bazal ve suprabazal tabakada oldu¤unu saptad›k. Ko ve ar-kadafllar› ile Hussein ve arar-kadafllar› SK’da bcl-2’yi pozitif tes-pit ederlerken, Nakagawa ve arkadafllar› ise nadiren ekspre-se edildi¤ini saptam›fllard›r15-17. Çal›flmam›zda, KA
dokular›-n›n yar›s›nda boyanma saptarken, Lu ve arkadafllar› bcl-2’yi negatif olarak tespit etmifllerdir1. AK’da bcl-2 pozitifli¤inin
yüzdesi hakk›nda genel bir görüfl birli¤i yoktur. Çal›flmam›z-da AK olgular›n›n yar›s›nÇal›flmam›z-da boyanma saptad›k. Stanimorovic ve arkadafllar›, AK dokular›nda bcl-2’yi pozitif olarak saptar-ken, Alan ve arkadafllar› negatif bulmufllard›r18,14.
Çal›flma-m›zda, SHK dokular›n›n %80’i boyanma gösterdi. Boyanan-lar orta ve kötü diferensiye olanBoyanan-lard›. Bu sonuçBoyanan-lar, Coflkun ve arkadafllar›n›n sonuçlar› ile uyumluydu19. Nakagawa ve
arka-dafllar›, pozitifli¤in lezyon içeren bölgelerde s›n›rl› oldu¤unu bildirmifltir17. Ancak yap›lan di¤er çal›flmalarda SHK’da bcl-2
pozitifli¤i saptanmam›flt›r2,20,21. BHK’da ‹lter ve arkadafllar› ile
Tucci ve arkadafllar› bcl-2’yi kuvvetli pozitif olarak saptarlar-ken, Coflkun ve arkadafllar› BHK’l› olgular›n yar›s›nda orta-fliddetli düzeyde bcl-2 pozitifli¤i tespit etmifllerdir19-21.
Çal›fl-mam›zda da benzer olarak BHK dokular›n›n yaklafl›k yar›s› pozitifti ve tam kat olarak boyand›.
Resim 2. Bazal hücreli karsinomda tümör adalar›nda ve epi-dermisin bazalinde nükleer Ki67 pozitifli¤i (Ki67 X200) Resim 1. Seboreik keratoz olgusunda epidermisde sitoplazmik bcl-2 immünekspresyonu (bcl-2 X400)
Resim 4. Skuamöz hücreli karsinomda epidermal hücrelerde p21’in nükleer pozitifli¤i (P21 X 400)
Resim 3. Bazal hücreli karsinomda sitoplazmada bcl-2 immünekspresyonu (bcl-2 X 400)
p21 proteini, siklba¤›ml› protein kinaz komplekslerini in-hibe ederek DNA replikasyonunun bafllamas›n› engeller ve böylece hücre döngüsünün kontrolünü etkiler1,211.
Çal›flma-m›zda, SK ve KA dokular›n›n yar›s›nda p21 pozitifli¤i saptan-d›. Orta-fliddetli derecede ve daha çok bazal tabakada im-münopozitiflik tespit edildi. Yap›lan bir çal›flmada SK ve KA’da bazal ve suprabazal tabakada p21 pozitifli¤i tespit edilirken, bir di¤er çal›flmada SK’da eksprese edilmedi¤i gös-terilmifltir22,23. AK dokular›m›z›n bazal ve suprabazal
tabaka-lar›nda p21 pozitifli¤i saptad›k. Lu ve arkadafllar› AK doku-lar›n›n %25’inde orta-fliddetli derecede pozitiflik tespit ederken, Tucci ve arkadafllar› zay›f pozitif olarak saptam›fl-t›r1,21. Bir di¤er çal›flmada p21 pozitifli¤inin daha çok üst
spi-nöz tabakada oldu¤u bildirilmifltir22. SHK’da p21’in
zay›f-or-ta derecede pozitiflik gösterdi¤i sapzay›f-or-tanm›flt›r1,2,21. Tucci ve
ar-kadafllar›, çal›flmam›zda oldu¤u gibi SHK’da p21’in daha çok bazal ve suprabazal tabakada eksprese edildi¤ini göstermifl-lerdir21. p21 proteinin SHK’da art›fl›n›n, skuamöz hücre
karsi-nogenezinde erken bir olay oldu¤u ileri sürülmüfltür. Ayr›ca Lu ve arkadafllar› çal›flmalar›nda prekanseröz lezyonlarda da p21 proteinini saptam›fllard›r1. Çal›flmam›zda premalin
lez-yonlarda p21 ekspresyonu, malin lezyonlara göre anlaml› oranda yüksek olarak saptand›. Bu sonuç, premalin lezyon-lar›n ço¤almas›nda belirgin oranda art›fl oldu¤unu göster-mektedir. Çal›flmam›zda BHK’da nadiren pozitiflik saptad›k ve elde etti¤imiz sonuç, yap›lan di¤er çal›flmalar›n sonucu ile uyumluydu22,23.
Ki-67 immünoreaktivitesi, hücre ço¤almas› ile iliflkilidir1.
Ça-l›flmam›zda, KA dokular›n›n %20’sinde pozitiflik saptad›k. Yap›lan çal›flmalarda %83’e varan oranlarda Ki-67 pozitifli¤i saptanm›fl ve pozitifli¤in daha çok bazal tabakada gözlendi-¤i bildirilmifltir1,2. Lu ve arkadafllar› AK’da orta-fliddetli
dere-cede tüm epidermiste Ki-67 pozitifli¤i saptam›fllard›r1.
Çal›fl-mam›z bu sonuçlar ile uyumluydu. SHK’da ise farkl› sonuçlar elde edilmifltir: Lu ve arkadafllar›, Mansoor ve arkadafllar›, Tucci ve arkadafllar› pozitif olarak saptarlarken, Wrone-Smith ve arkadafllar› ile ‹lter ve arkadafllar› negatif olarak bildirmifllerdir1,2,20,21,24. Çal›flmam›zda, dokular›n %80’inde
po-zitiflik saptand›. Coflkun ve arkadafllar› SHK dokular›nda de-¤iflik oranlarda Ki-67 pozitifli¤i tespit etmifllerdir19. AK ve
SHK’da Ki-67’nin yüksek seviyede olmas›, bu lezyonlar›n pa-togenezinde proliferatif aktivitenin olmas› ile aç›klanabilir21.
Çal›flmam›zda, BHK dokular›n›n yaklafl›k yar›s›nda immüno-pozitiflik saptad›k. Chang ve arkadafllar› da benzer olarak BHK’da Ki-67 pozitifli¤i saptam›fllard›r25. Coflkun ve
arkadafl-lar› BHK’l› 20 dokunun ikisinde Ki-67 pozitifli¤i tespit etmifl-lerdir19.
Sonuçlar›m›z, deri karsinogenezinde HPV’nin do¤rudan et-kisi olmad›¤›n› göstermektedir. Ayr›ca yap›lan çal›flmalarda HPV’nin s›kl›¤› konusunda farkl› sonuçlar elde edilmifltir. Bu durum ›rksal ve co¤rafik konum gibi çeflitli etkenlere ba¤l› olabilir.
Proliferasyon belirleyicileri aras›nda daha önce benzer konu-da yap›lm›fl olan yurtiçi ve yurtd›fl› çal›flmalar aras›nkonu-da farkl› sonuçlar al›nd›¤› görüldü. Bizim bulgular›m›z da baz› yazar-lar›n sonuçlar› ile uyumlu olmakla birlikte, proliferasyon be-lirleyicilerinin prognostik de¤er, malinite ya da premalin
lez-yonlar›n göstergesi olarak çok fazla güvenilir olmad›¤› sonu-cuna vard›k. Bu da, proliferasyon belirleyicilerinin standart hematoksilen-eozin ile birlikte de¤erlendirildi¤inde anlaml› oldu¤unu göstermektedir. Bu konuda “survey” takibinin ya-p›ld›¤› prospektif çal›flmalara ihtiyaç vard›r.
Kaynaklar
1. Lu S, Tiekso J, Hietanen S, Syrjanen K, Havu VK, Syrjanen S: Exp-ression of cell-cycle proteins p53, p21 (WAF-1), PCNA and Ki-67 in benign, premalignant and malignant skin lesions with implica-ted HPV involvement. Acta Derm Venereol 1999;79:268-73. 2. Wrone-Smith T, Bergstrom J, Quevedo ME, Reddy V,
Gutierrez-Steil C, Nikoloff BJ: Differential expression of cell survival and cell cycle regulatory proteins in cutaneous squamoproliferative lesi-ons. J Dermatol Sci 1999;19:53-67.
3. Murphy M, Mabruk MJEMF, Lenane P, Liew A, McCann P, Buckley A, Flatharta CO, Hevey D, Bilet P, Robertson W, Javed S, Leader M, Kay E, Murphy GM: Comparison of the expression of p53, p21, Bax and the induction of apoptosis between patients with basal cell carcinoma and normal controls in response to ultraviolet ir-radiation. J Clin Pathol 2002;55:829-33.
4. Berhane T, Halliday GM, Cooke B, Barnestson RSC: Inflammation is associated with progression of actinic keratoses to squamous cell carcinomas in humans. Br J Dermatol 2002;146:810-5. 5. Harwood CA, Surentheran T, Sasieni P, Proby CM, Bordea C,
Le-igh IM, Wojnarowska F, Breuer J, McGregor JM: Increased risk of skin cancer associated with the presence of epidermodysplasia verruciformis human papillomavirus types in normal skin. Br J Dermatol 2004;150:949-57.
6. Termorshuizen F, Feltkamp MCW, Struijk L, Gruijl FR, Bavinck JNB, Loveren H: Sunlight exposure and (sero)prevalence of epider-madysplasia verruciformis-associated human papillomavirus. J In-vest Dermatol 2004;122:1456-62.
7. De Villiers EM: Taxonomic classification of papillomaviruses. Pa-pillomavirus Report 2001;12:57-63.
8. Forslund O, Reid C, Higgins G: A broad spectrum of human papil-lomavirus types is present in the skin of Australian patients with non-melanoma skin cancers and solar keratosis. Br J Dermatol 2003;149:64-73.
9. Iftner A, Klug SJ, Garbe C, Blum A, Stancu A, Wilczynski SP, Iftner T: The prevalence of human papillomavirus genotypes in non-melanoma skin cancers of nonimmunsuppressed individuals identifies high-risk genital types as possible risk factors. Cancer Res 2003;63:7515-9.
10. Meyer T, Arndt R, Christophers E, Nindi I, Stockfleth E: Importan-ce of human papillomaviruses for the development of skin can-cer. Cancer Detect Prev 2001;25:533-47.
11. L› Y-H, Chen G, Dong X-P, Chen H-D: Detection of epidermodysp-lasia verruciformis-associated human papillomavirus DNA in nongenital seborrhoeic keratosis. Br J Dermatol 2004;151:1060-5. 12. Tieben LM, Berkhout RJ, Smiths HL, Bouwes BJN, Vermeer BJ,
Bruijn JA, Van der Woude FJ, Ter SJ: Detection of epidermodysp-lasia verruciformis-like human papillomavirus types in malignant and premalignant skin lesions of renal transplant recipients. Br J Dermatol 1994;131:226-30.
13. Kawashima M, Favre M, Obalek S, Jablonska S, Orth G: Premalig-nant lesions and cancers of the skin in the general population: evaluation the role of human papillomaviruses. J Invest Der-matol 1990;95:537-42.
14. Mills A: Solar keratosis can be distinguished from superficial basal cell carcinoma by expression of bcl-2. Am J Dermatopathol 1997;19:443-5.
15. Ko CJ, Shintaku P, Binder SW: Comparison of benign keratoses using p53, bcl-1, and bcl-2. J Cutan Pathol 2005;32:356-9.
16. Hussein MR, Al-Badaiwy ZH, Guirguis MN: Analysis of p53 and bcl-2 protein expression in the nontumorigenic, pretumorigenic, and tumorigenic keratinocytic hyperproliferative lesions. J Cutan Pathol 2004;31:643-51.
17. Nakagawa K, Yamamura K, Maeda S, Ichihashi M: bcl-2 expres-sion in epidermal keratinocytic diseases. Cancer 1994;15:1720-4. 18. Stanimirovic A, Cupic H, Bosnjak B, Kruslin B, Belicza M:
Expres-sion of p53, bcl-2 and growth hormone receptor in actinic ker-atosis, hypertrophic type. Arch Dermatol Res 2003;295:102-8. 19. Coflkun BK, Çobano¤lu B: Bazal hücreli karsinoma ile skuamöz
hücreli karsinoman›n histokimyasal özelliklerinin Bax, Bcl-2 ve Ki-67 ile belirlenmesi. TÜRKDERM 2005;39:185-8.
20. ‹lter N, Poyraz A, Dursun A, Akyol G, Gürer MA: Melanom d›fl› deri kanserlerinde bcl-2 ve p53 protein ekspresyonu. T Klin Der-matoloji 2001;11:191-4.
21. Tucci MG, Offidani A, Lucarini G, Simonelli L, Amati S, Celini A, Biagini G, Ricotti G: Advances in the understanding of malignant transformation of keratinocytes: an immunohistochemical study. J Eur Acad Dermatol Venereol 1998;10:118-24.
22. Ahmed NU, Ueda M, Ichihashi M: p21WAF1/CIP1 expression in non-melanoma skin tumors. J Cutan Pathol 1997;24:223-7. 23. Tanikawa E, Mari O, Hachisuka H, Sasai Y: Expression of ras
proto-oncogene related protein p21 in normal human skin and cutaneous tumours. Acta Histochem 1992;93:282-9.
24. Mansoor A, McKee PH, Simpson JA, McGuine B, Hobbs C: Prog-nostic significance of Ki-67 and p53 immunoreactivity in cuta-neous squamous cell carcinomas. Am J Dermatopathol 1996;18:351-7.
25. Chang CH, Tsai RK, Chen GS, Yu HS, Chai CY: Expression of bcl-2, p53 and Ki-67 in arsenical skin cancers. J Cutan Pathol 1998;25:457-62.
