Dirilen ince bir sanatimiz

M i n y a t ü r

D i r i l e n i n c e b i r s a n a t i m i z

Y a z a n : A. S ü h e y l Ü n v e r

Güzel Sanatlar Akademisi profesörlerinden

E s k i T ü r k M i n y a t ü r c ü l ü ğ ü

T ü r k i y e d e C u m h u r i y e t d e v r i h e r ş e y d e o l d u ğ u gibi G ü z e l S a n a t l a r ı n i n k i ş a f ı n o k t a s ı n d a n d a ç o k m e s ut b i r d e v r e n i n b a ş l a n g ı c ı o l m u ş t u r . B i r ç o k es-ki v e i n c e s a n ' a t l a r ı m ı z v e ş a r k t e z y i n i s a n ' a t l a r ı d a b u m e y a n d a m ü h i m b i r i l e r l e m e h a m l e s i g ö s t e r m i ş tir. O s m a n l ı i m p a r a t o r l u ğ u n u n s o n a s r ı n d a yazılı e -s e r l e r d e g ö r ü l e n ş a r k t e z y i n i -s a n ' a t ı a n c a k m a h d u d e l l e r d e p e k m ü ş k ü l a n l a r g e ç i r m i ş t i r . Bu a s ı r d a g a r p r e s i m u s u l ü m e m l e k e t i m i z e g i r d i ğ i c i h e t l e e s k i ş a r k r e s m i t a m a m e n ö l m ü ş t ü r . B u n u n e n g ü z e l n ü m u n e l e r i n i s a k l a y a n k ü t ü p h a n e v e m ü z e l e r i m i z t a -r a n m a d ı ğ ı için -r e s i m s a n ' a t ı t a -r i h i m i z i n k a -r a n l ı k n o k t a l a r ı a y d ı n l a t ı l a m a d ı . A v r u p a d a ş a r k d a n g a r b e i n t i k a l e d e n s a n ' a t e s e r l e r i n d e n A c e m m i n y a t ü r ü d i y e b a h s e t t i l e r . H a t t â ş a r k a d a i r s a n ' a t e s e r l e r i y a -z a n m e r a k l ı -z e v a t t a n b a -z ı l a r ı b i l e T ü r k l e r d e r e s s a m o l m a d ı ğ ı n d a n d e m v u r d u l a r ( 1 ) . M u h t e l i f v a k ı f l a r ı n b a z ı eski v a k ı f m ü e s s e s e l e r d e açtığı H ü s n ü h a t tedrisi c i h e t l e r i v a k ı f ş a r t l a r ı -n a r i a y e t o l u -n m a m a s ı h a s e b i l e i h m a l o l u -n m u ş v e - ni-h a y e t b u n l a r ı n v a r i d a t ı b i r a r a y a g e t i r i l e r e k g e ç e n U m u m î H a r b i n b i d a y e t i n d e M e d r e s e t ü l H a t t a t i n a çılmıştır. B u r a d a Ş a r k t e z y i n i s a n ' a t l a r ı v e m ü t e n e v v i ' eski y a z ı l a r e n m u k t e d i r ü s t a d l a r t a r a f ı n d a n g ö s -terilmiştir. Z i r a o z a m a n l a r d a b i l e m i n y a t ü r ü n y a l n ı z b u g ü n k ü İranlı m a n a s ı n a a l ı n a n v e A r a b ı n g a y r ı m i l l e t m a n a s ı n a g e l e n b i r i f a d e ile A c e m l e r e h a s o l d u ğ u s ö y l e n m i ş v e y a z ı l m ı ş t ı r . Biz d e b u m e k t e b i n m ü d a v i m l e r i n d e n o l d u k . Y e n i k ö y l ü Nuri, H a t t a t H a k k ı v e I r a n î T a h i r z a d e H ü s e y i n b e y l e r d e n t e z h i b ö ğ r e n d i k . B u k a d a r m e r a -k ı m ı z a r a ğ m e n M i n y a t ü r ü g ö s t e r e n o l m a d ı , y a l n ı z h o c a m ı z T a h i r z a d e n i n y a p t ı k l a r ı n ı g ö r ü r d ü k . O b i -z e b u n u n p e k -z o r o l d u ğ u n u s ö y l e d i .

(1) A. Thalasso - L'art ottoman. Les Peintres de Turquie Paris. (Mukaddimeden) Depuis la fondation de l'Empire ot-tcıman, Jusqu'en 1874; il n'a pas existe de peinture et de pe-intre turcs. Mes recherches en ce sens n'ont abouti q'uâ la decouverte de deux seul noms d'artistes. Sous Mourad III: le poete Negari fit quelques tableaux qui ne valaient guere mieux, parat il que ses vers... Kara - Djafer.. C'est tout.

1 — Nuriye Agar: Eski portrelerin kopyelerinde çok muvaf-fak olmaktadır. Şimdiye kadar yaptığı 21 Minyatür arasın-da çok iyi olanları vardır. Derslere tâ biarasın-dayettenberi devam etmiş ve minyatür pratiğini ilerletmiştir. Çalışmakta devam ederse bu sahada tamamen yetişmiş sayılabilir. (Şekil: 1).

-İarını s o k d u l a r , h e r ş u b e a y r ı b i r a t ö l y e y e v e y ü k s e k bir ü s t a d a k a v u ş t u , b u m e y a n d a y ü k s e k ü s t a d h a t tat v e m ü z e h h i b İ s m a i l H a k k ı A l t u n b e z e r ' i n g ö s t e r -diği l ü z u m ü z e r i n e M a a r i f V e k â l e t i 1 9 3 6 s e n e s i n d e T ü r k m i n y a t ü r ü a t ö l y e s i n i d e a k a d e m i d e k u r d u . Bu eski T ü r k r e s m i n i i h y a e d e n C ü m h u r i y e t d e v r i m i z o l m u ş t u r . O s m a n l ı i m p a r a t o r l u ğ u n u n s o n d e v i r l e r i n d e g ö -rülen s a n ' a t a k a r ş ı a l â k a s ı z l ı k C ü m h u r i y e t d e v r i n d e k a l k m ı ş t ı r . T ü r k ü n n e f i s s a n ' a t l a r d a i l e r l e m e s i n i n m e m l e k e t r u h v e h i s l e r i n d e y a p t ı ğ ı v e y a p a c a ğ ı t e -sirleri C ü m h u r i y e t d e v r i m i z b i z e i d r a k e t t i r m i ş t i r . C ü m h u r i y e t h ü k ü m e t i m i z s o n s a n ' a t k â r l a r ı b i r a r a y a t o p l a y a r a k k e n d i l e r i n e b e n z i y e c e k y ü k s e k r u h l u v e ince s a n ' a t k â r l a r y e t i ş t i r m e l e r i ş a r t i l e e s k i n e f i s san'-a t l san'-a r san'-a k san'-a r ş ı m e m l e k e t i m i z d e r san'-a ğ b e t i san'-a r t t ı r m ı ş t ı r . G ü z e l S a n ' a t l a r A k a d e m i s i n d e ş a r k t e z y i n i s a n ' a t l a r ı a t ö l y e l e r i n i i d a r e e d e n l e r i n b e ş s e n e d e b a ş a r d ı k l a r ı p r o ğ r a m ı n m u v a f f a k o l m u ş s a f h a l a r ı n ı b i l d i r m e l e r i n i o n l a r d a n b e k l i y e l i m . Biz b u r a d a A k a d e -m i d e tesis e d i l e n T ü r k -m i n y a t ü r ü a t ö l y e s i n i n tesi-s i n d e n b e r i g e ç e n 5 tesi-s e n e d e natesi-sıl b i r p r o ğ r a m l a çalış-tığını v e ç a l ı ş m a l a r ı n ı n v e r i m i n i a n l a t a l ı m : A t ö l y e m e s a i m i z e o r a d a ö ğ r e t i l m e s i l â z ı m o l a n t e k n i k esasları t a m a m e n g ö s t e r d i k t e n s o n r a T ü r k ü n ş a h e s e r l e r i n i m a h a l l e r i n d e t e s b i t için m u a y y e n za • m a n l a r d a İ s t a n b u l M ü z e v e k ü t ü p h a n e l e r i n i m ü d ; v i m o l a n l a r l a g e z m e k te d a h i l d i . Bu m e y a n d a 1 9 3 7 1 9 3 8 1 9 3 9 s e n e l e r i n d e Ü n i v e r s i t e , M i l l e t , A y a s o f -y a , T o p k a p ı s a r a -y ı n d a h a z i n e , T ü r k i -y a t , t ı b t a r i h i E n s t i t ü s ü k ü l ü p h a n e l e r i l e T o p k a p ı s a r a y ı , i s l â m v e T ü r k e s e r l e r i m ü z e l e r i , a s a r ı a t i k a m ü z e s i İ s l â m î kısm ı n d a kısm a h f u z o l a n eşlerler d i k k a t l e t a r a n kısm ı ş v e o -r a d a t e s b i t o l u n a n e-r.e-rle-rin f o t o ğ -r a f l a -r ı a l ı n a -r a k ü z e r l e r i n d e çalışılmıştır. V e b u z i y a r e t l e r t e k e r r ü r e t -miştir. E v v e l â a y d a b i r g ü n b u r a l a r ı d o l a ş ı l m ı ş v e T ü r k m i n y a t ü r ü t a l e b e s i İ s t a n b u l h a z i n e l e r i n i y e r l e -r i n d e t a n ı m ı ş l a -r v e g ö -r g ü l e -r i n i a -r t t ı -r m ı ş l a -r d ı -r ki b u s a n ' a t t a i n k i ş a f l a r ı n a ç o k m ü e s s i r o l m u ş t u r . A y n i z a m a n d a ş a r k t e z y i n î s a n ' a t l a r ı n ı n t a r i h î seyri h a k k ı n d a n a z a r î v e a m e l î m a l û m a t e d i n m i ş l e r -dir, v e eski r e s i m t e k n i ğ i n d e k i t e n e v v ü ü y a k i n e n g ö r m ü ş l e r v e b u a r a d a e n z i y a d e T ü r k ü n r e s i m k u d -reti h a k k ı n d a k i fikirleri e s a s l a n m ı ş t ı r . Bu a r a d a a t ö l y e m i z e m ü d a v i m t a l e b e a y d a b i r gün d e T o p k a p ı s a r a y ı h a z i n e k ü t ü p h a n e s i n d e b i r g ü n ü d o l d u r a c a k m e s a i d e b u l u n m u ş l a r v e o r a d a b i r ç o k m ü s t e s n a ş a h e s e r l e r i k o p y e e t m i ş v e b ü t ü n h a -zine m i n y a t ü r l e r i n i d i k k a t l e g ö z d e n g e ç i r m i ş l e r v e b u suretle b ü t ü n T ü r k m i n y a t ü r l e r i n i n e v s a f ı n ı iyi t a -nımışlardır. B i l h a s s a b u m e s a i m i z e k a r ş ı b ü y ü k b i r a l â k a v e m ü z a h a r e t g ö s t e r e n T o p k a p ı s a r a y ı M ü z e s i M ü d ü r ü B a y T a h s i n Ö z ' ü n h i m a y e s i y l e p e k k o l a y -laşmıştır. M e s a i m i z i n a r z u e t t i ğ i m i z b i r p r o ğ r a m l a d e v a m ı n a ç o k m ü s a i t d a v r a n a n G ü z e l S a n ' a t l a r A k a -demisi M ü d ü r ü B. T o p r a k ' m a l â k a s ı n d a n d a b u r a d a m e m n u n i y e t l e b a h s e t m e k l â z ı m d ı r . A k a d e m i n i n v e T o p k a p ı s a r a y ı m ü z e s i m ü d ü

-2 — Ferit Apa: 1937 senesinde devam etmiştir, minyatür tekniğine tiyi vukufu vardır. "T;<b tarihimize ait şayanı dikkat bir minyatür yap-mıştır. Tıb tarihi enstitüsü müzesine hediye

etmiştir. (Şekil: 2).

3 — Melâhat Cerc Mütenevvi mevzu-larda çalışmıştır. Ta bidayettenbeı-i derslere devam edeı. 21 minyatür yapmıştır. İçinde muvaffak olanları çoktur. Minyatür pratiğini ilerletmiştir. Eğer böyle muttarid çalışmakta devam ederse inkişafını ilerletebilir.

4 — Mübeccel Duygu: Minyatür der-sine devam ettiği müddetçe muvaffak olmuş kopy eleri vardır. Bu tekniği

öğ-renmiştir. 6 minyatür yapmıştır. (Şekil: 4)

5 — Neriman Epiker: Mnyatür dersi-ne son iki sedersi-nedir devam ediyor. Şimdiye kadar 6 minyatür yapmıştır. Çok dikkatli çatışmaktadır. Kopyeler-de çok muvaffak oluyor. Eğer bu me-saiye devam edecek olursa Türk min-yatürcülerimiziıı en iyilerinden

olma-ğa namzettir. (Şekil: 5).

bağlılığı i n k â r o l u n m ı y a c a k d e r e c e d e k u v v e t l i v e ö rijinal m o d e l l e r v a r d ı r . Bu m e k t e b i n d e g ü z e l e s e r -lerine y i n e T o p k a p ı s a r a y ı n d a t e s a d ü f e d i l m i ş t i . B u n l a r ı t a n ı m a k g ü ç t ü r . F a k a t tarihlileri v e S e l ç u k larla a l â k a l a r ı t e s b i t o l u n a b i l e n l e r e l d e g ü z e l bir m i y a r o l m a k d a d ı r . S e l ç u k t e z y i n a t ı b u a r a d a t a m a -m e n t o p l a n -m ı ş t ı r . B u n l a r e l i -m i z d e ç o k k u v v e t l i m a l z e m e d i r . B u m a l z e m e d e t a l e b e ile b e r a b e r t e t k i k e d i l d i ğ i c i h e t l e o n l a r d a b u k ı s ı m d a b i r ç o k esasları ö ğ r e n m i ş b u l u n m a k t a d ı r l a r . c — O s m a n l ı l a r d a r e s i m v e t e z y i n a t ç o k ş a y a n ı d i k k a t t i r . T e z y i n a t b i d a y e t t e S e l ç u k t a r z ı n d a d ı r . O s m a n l ı r e s m i a y r ı c a haizi d i k k a t t i r . B i l h a s s a İ s t a n b u lun T ü r k l e r t a r a f ı n d a n z a p t ı n ı m ü t e a k i b h u s u l e g e -len t e z y i n a t m e k t e b i S e l ç u k m e k t e b i n i n t e m a d i s i d i r . A v r u p a r e s m i b i z d e p e k a z tesir y a p m ı ş t ı r . L â k i n İ s t a n b u l u n f e t h i n d e n s o n r a b i z i m k u v v e t l i b i r r e s i m m e k t e b i m i z t e e s s ü s e t m i ş t i r . B u n u n k e z a e n iyi ö r -n e k l e r i T o p k a p ı s a r a y ı -n d a b u l u -n m a k t a d ı r . N i g â r î , H ü n e r n a m e c i O s m a n v e b i l â h a r a L e v n i n i n m i n y a türleri T ü r k m i n y a t ü r ü n o k t a s ı n d a n b i r e r ş a h e s e r d i r -ler. B u n l a r ı n e n g ü z e l ö r n e k l e r i t a l e b e ile b e r a b e r y a p ı l m ı ş v e b u r e s s a m l a r ı n s a n ' a t h u s u s i y e t l e r i n i k o p -y e e t t i k l e r i b u e s e r l e r d e n ö ğ r e n m i ş l e r d i r . İ s t a n b u l u n f e t h i n d e n s o n r a a y r ı b i r vasıf a l a n t e z h i b v e t e z y i n a t ü z e r i n d e d e ç a l ı ş a n t a l e b e h e m b u d e v r i iyi t a n ı m ı ş l a r h e m d e m ü t e a k i p a s ı r l a r ı n k l a s i k t e z y i n a t ı h u s u s u n d a m ü t a l â a v e m ü m a r e s e s a h i b i o l -m u ş l a r d ı r . N i t e k i -m -m i n y a t ü r t a l e b e s i A c e -m v e T ü r k m i n y a t ü r ü f a r k l a r ı n ı v e t e z y i n a t t a k i f a r k l a r ı v e m u h telif m i l l e t l e r e m e n s u p s a n ' a t k â r l a r ı n z e v k f a r k l a rını p e k iyi b i l m e k t e r ü s u h s a h i b i o l m u ş l a r v e b u n ları h e p iş ü z e r i n d e ö ğ r e n m i ş l e r d i r . O s m a n l ı T ü r k -l e r i n i n h e r s a h a d a k i r e s i m n ü m u n e -l e r i ü z e r i n d e d e z a m a n z a m a n ç a l ı ş m ı ş l a r d ı r . d — T ü r k i y e C ü m h u r i y e t i z a m a n ı n d a eski T ü r k r e s m i v e t e z y i n a t ı : T a l e b e y e şu t e l k i n e d i l m i ş tir ki y a l n ı z eski e s e r l e r i n t a k l i d i m a k s a d ' a k â f i d e ğ i l d i r . E v v e l â b u l â z ı m d ı r : Esaslı k o p y e l e r y a p ı l m a l ı d ı r . V e y a p ı l m a k t a d e v a m o l u n a c a k v e b u h u s u s t a ç o k d e r i n b i r h a s s a s i y e t m u h a f a z a e d i l e c e k tir. Zirfa, b u d a b a ş l ı b a ş ı n a b i r iştir, v e b u n d a b i h a k -kın m u v a f f a k o l m a l ı d ı r . B u n l a r y a p ı l ı r k e n m u h t e l i f d e v i r v e t a r z l a r ı n y a p ı l ı ş t e k n i k l e r i a r a s ı n d a f a r k l a r a n l a ş ı l a c a k t ı r . İşte b u t e k n i ğ i n e s a s l a r ı b o z u l m ı y a r a k y e n i n ü m u n e l e r o r t a y a k o n a c a k t ı r . B u n l a r ı n t e z y i n a t ı eski e s e r l e r d e n d e v i r l e r i v e t a v ı r l a r ı a y r ı l a r a k t ° p l a n a n m a l z e m e d e n p e k y e n i b i r t a r z m e y d a -n a ç ı k a c a k t ı r . Ö y l e b i r t a r z ki eski ü s l û b v e t e k -n i k y a ş ı y a c a k t ı r , v e t a l e b e y e b u n u n e s a s l a r ı d a g ö s t e r i l -m i ş v e o n l a r a y e n i -m e v z u l a r d a e s k i t e k n i k v e üs-l û b d a m i n y a t ü r v e t e z y i n a t v a z i f e üs-l e r i v e r i üs-l m i ş t i r . E s e r l e r i n d e h i ç b i r u y d u r m a t a v ı r b u l u n m ı y a c a k t ı r . T ü r k i y e C ü m h u r i y e t i n i n t ü r k t a r i h i v e T ü r k s a n ' a t ı s a h a s ı n d a r e h b e r l i ğ i y l e h u s u l e g e l e n y e n i v e m i l l î z e v k l e r i k a r ş ı l a y a c a k v a s ı t a l a r h a z ı r l a n m ı ş t ı r . B u s u r e t l e e l i m i z d e t a k d i m e t t i ğ i m v e b u y o l d a ç a l ı ş a c a k y e n i s a n ' a t l a r ı m ı z v a r d ı r . G a r p t e z y i n a t ı n ı n esası

G — Günseli Gökay: Minyatür şubesine pek az devam etmiş ve yaptığı 6 kop-yada muvaffak olmuştur. Eğer bu şu-bede ıtıümaresesini arttırmakta devam

edebilirse inkişafını tnmamlıyabilir. Sekil: 6).

7 _ piraye İz: Muntazaman 3 senedir minyatür şubesine devam etmektedir. Dikkatli çalışmaktadır. 9 minyatür yapmıştır; ve kopyalarda muvaffak ol-maktadır. Tekniği iyi öğrenmiştir. Yal-nız mümaresesini arttırmak ile iyi bir

8 — Nazmiye Moralıoğlu: Bidayette 2 sene minyatür derslerine devam et-miş ve 10 minyatür yapmıştır. Çalış-makta devam ederse iyi minyatür yap-mağa namzet talebedendir. Muvaffak

oldıığıı kopyeleri vardır. (Şekil: 8).

9 — Zclda Saiıbalıar: 93Y ve 938 de iki sene kadaı- minyatür şubesine devam etmiş ve 18 minyatür yapmıştır. Eski resim tekniği çok kuvvetlenmiştir. Min-yatür şubesinde miimaresesini arttırırsa çok muvaffak olacaktır. Muvaffak olmuş

eserleri vardır. (Şekil: 9).

-tıkları e s e r l e r d e m u v a f f a k ' o l a n l a r 1 v a r d ı r . " M e s e l â G ü n s e l i G ö k a y , Ş ü k r a n , E m i n , S a i d , F e r i d A p a , N i h a d T a y l a r v e N i m e t T a y l a r , S e l i m T u r a n , M ü reccel D u y g u , N a z m i y e M o r a l ı o ğ l u , Z e l d a S a n b a -h a r ' ı s a y a b i l i r i z . B u n l a r ı n a r a s ı n d a n G ü n s e l i ' n i n b i r e s e r i n e i m z a m ı z d a k o n m u ş t u r . B u g ü n b e ş i n c i s e n e d i r b e n i m l e ç a l ı ş a n l a r d a n M i h r i b a n S ö z e r , M e l â h a t C e n , N u r i y e A g a r v e s o n s e n e l e r d e b i z e i l t i h a k e d e n N e r i m a n E p i k e r v e P i r a y a İz v a r d ı r ki b u n l a r ç o k ş a y a n ı t a k d i r b i r s u r e t te y e t i ş m i ş l e r d i r . E s k i T ü r k m i n y a t ü r ü n ü n m e ş ' a l e sini e l l e r i n d e t u t t u k l a r ı m ü d d e t ç e s ö n d ü r m i y e c e k l e -rine k a n i b u l u n u y o r u m . M i h r i b a n S ö z e r , N u r i y e A» g a r v e N e r i m a n E p i k e r e s e r l e r i n d e n p e k i y i l e r i n e t a k d i r m a k a m ı n d a i m z a m ı z d a a t ı l m ı ş t ı r . H a l e n g e r e k d e v a m e t s i n v e g e r e k d e v a m e'.m e s i n h e p s i i l e r i d e ç a l ı ş a c a k l a r v e b u y o l u b ı r a k -m ı y a c a k o l u r l a r s a 1 T ü r k i y ö C ü m h u r i y e t i n d e e s k i T ü r k r e s i m v e t e z y n a t s a n ' a t ı n ı n a l e m d a r ı o l a -bilirler. M e k t e p l e r i n d e o n l a r a b u s a n ' a t ı n t e k n i k e-sasları v e k ü t ü p h a n e v e m ü z e l e r d e n e s u r e t l e çalış a b i l e c e k l e r i g ö s t e r i l m i çalış t i . Y a l n ı z ç a l ı çalış ı l m a d ı ğ ı m ü d -d e t ç e b u k a -d a r m a l û m a t s a n ' a t m i l e r l e m e s i n e k â f i d e ğ i l d i r . S e n e l e r c e b u y o l d a ç a l ı ş m a l a r ı l â z ı m d ı r . A y n i z a m a n d a k e n d i l e r i n e h a y a l t a ç a l ı ş m a l a r ı v e m u v a f f a k o l m a l a r ı y o l l a r ı d a ö ğ r e t i l m i ş t i r . B u s a n ' a t ı a r t ı k i d e a l l e r i n i s b e t i n d e i l e r l e t i p i l e r l e t m e m e l e r i v e

10 Mihriban Sözer: 5 senedir minyatür şubesine devam etmektedir. Türk minyatürü tezyinatı ve tarihi sahasın-da ihtisasını ikmâl etmiştir. 38 min-yatür yapmıştır. Hepsi muvaffak ol-muş est-r ve kopyalardır. Bugiin bizde yetişmiş ilk Türk minyatüristi mütehassıslarıınızdandır. Minyatür saha -sıııda çok dikkatli ve ince bir zevki

ve deriıı bir hassasiyeti vardır. (Şekil: 10-11).

11 — Nimet Taylar: Bidayette iki sene minyatür şubesine devam etmiştir. İyi kopyaları vardır. Minyatür sahasında çalışacak olursa çok inkişaf edecek-tir. Halen renkli hurdebini müstahzarların büyiitülıuesinde ve aynen y a -pılmasında bize yetişmiş yegâne

T ü r k inceliğinin ilânihaye timsali olup b u zevki her-kese d u y u r u p d u y u r m a m a l a r ı k e n d i l e r i n e m u h a v v e l b u l u n m a k t a d ı r . İçlerinde b u y o l d a sebat e d e n l e r şüphesiz m u v a f f a k olacaklardır. Yalnız bunların e-saslarını bilmeleri v e biraz d a eserlerin kopyelerini