BABADAĞ İLÇESİ GÜNDOĞDU MAHALLESİ HEYELAN AFETİ UYGULAMASI VE YASAL SÜREÇ
Kasım Kayıhan1, Recep Demirci1
SUMMARY
Babadağ is situated between two valleys in the southern side of river basin of Menderes and a hill. Through the years, this region is qualified as area and has its original structure and known as a textile center. Gündoğdu district is in the left side of Gökdere and because of the danger of its geological structure. By the geological study report that has been prepared according to the 7269 disaster law, this land-slide disaster is found “influential to the life” and fort his region “exposition to disaster” decision has been taken. 452 houses, 145 places of employment and 19 official buildings will be affected by this possible disaster.
ÖZET
Babadağ ilçesi Menderes havzasının güney yamaçlarında ki iki vadi arasında ve tepede kurulmuştur. Yıllarca heyelan bölgesi olarak nitelendirilen bölgede kendine has yapı ve tekstil işletmeciliği ile tanınmaktadır. Gökdere sol yamaçlarında bulunan Gündoğdu mahallesinin jeolojik yapısı nedeniyle heyelan tehlikesi görülerek mahallenin nakledilmesi uygun bulunmuştur. 7269 sayılı afet kanunu uyarınca hazırlanan jeolojik etüt raporları ile heyelan afeti “genel hayata etkili” bulunarak “afete maruz bölge” kararı alınmıştır. Muhtemel heyelan afetinde 452 ev, 145 işyeri, 19 resmi bina etkilenmektedir.
1. GİRİŞ
Heyelan, insanoğlunun sıkça karşılaştığı doğal afetlerden olup ülkemizde depremden sonra % 15 ile ikinci sıradadır. Denizli’de bu oran % 20’dir. Bunlardan en önemlisi Babadağ ilçesi Gündoğdu Mahallesi heyelanıdır.
Babadağ, Büyük Menderes havzasının Çürüksu çöküntü havzasına birleştiği Sarayköy ilçesinin 13 km güneyinde kurulmuş 4500 nüfuslu bir ilçedir. Geçim kaynakları dokumacılıktır. İlçe Denizli’nin batısında ve Denizli merkeze 30 km mesafededir.
1 Bayındırlık ve İskân Müdürlüğü, DENİZLİ
26 28 30 32 34 36 38 40 42 36
38 40 42
Babadağ
Karacasu
Sarayköy
Tavas
Serinhisar Denizli
Buldan
K
Denizli
0 10 20 km
Şekil 1. İnceleme alanının yer bulduru haritası.
Babadağ ilçesi, Büyük Menderes havzasının güney sırtlarında kurulmuştur. Doğu ve batısı dar ve derin vadileri kesilmiş yüksek eğimli, bazen sarp yarlarla çevrili tepe ve yamaçlarda kurulmuştur. Denizli’nin de yer aldığı çöküntü havzasını sınırlayan Kuzeybatı.-Güneydoğu doğrultulu fay ve fay segmentlerinin oluşturduğu depremlerin etkisi altında kalmaktadır. Heyelana maruz Gündoğdu Mahallesi ise Babadağ merkezin kuzeydoğusunda Gökdere sol yamacında bulunmaktadır. Gökdere’ye doğru krip şeklinde kaymaktadır (Şekil 2).
Şekil 2. Gündoğdu mahallesinden bir görünüm.
ilan edilerek yapılaşmaya ve ikamete kapatılan saha yaklaşık 94.350m2 ve yapılaşmaya kapatılan alan ise 10.630 m2 dir. Afet işleri Genel Müdürlüğünün 19.9.2006 tarihli Jeolojik Etüt Raporuna göre Afete Maruz Bölgede 452 konut, 145 işyeri ve 19 resmi yapıyı tehdit etmektedir. Bu konut ve işyerleri 7269 sayılı Afet Kanunu 2.madde uyarınca nakillerine karar verilmiştir.
2. ÇALIŞMA BÖLGESİNİN GENEL JEOLOJİSİ:
Babadağ ilçesinin önemli bir bölümü, genellikle marn, marn-kumtaşı ve çakıltaşı ardalanmasından oluşan Erken Pliyosen yaşlı (Taner, 1974), Kolonkaya formasyonu (Şimşek, 1982) üzerinde kurulmuştur. Bu formasyon ile temeli oluşturan metamorfik kayalar arasında KB-GD doğrultusunda Babadağ fayı ile sınırlıdır (Özpınar vd., 1999).
Tabakalanma Gökderenin akışına dik olup, 14°-25° arasında ve GD’ya eğimlidir. Marn tabakalarına dikey iki düşey eklem takımları görülürken zayıf az pekişmiş su geçirgenliği yüksek kumtaşında eklem takımlarına pek rastlanmamaktadır. Denizli grabenini güneyden sınırlayan KB-GD doğrultulu normal faylar metamorfik birimler ile Erken Pliyosen yaşlı tortul birimler arasındaki dokunağı oluşturmaktadır (Kumsar vd., 2004). Bölgede listrik fayların etkisi ile tortul birimler güneye doğru devrilmiş ve fay yüzeyine yaslanmıştır (Kumsar vd., 2004). Paleozoik yaşlı Babadağ Metamorfikleri, bunlar kuvars-muskovit şistlerden oluşmaktadır. Metamorfikler üzerine faylı ve örtü şeklinde Üst Miyosen-Alt Pliyosen yaşlı Sazak Formasyonuna ait Hisar Kireçtaşı Üyesi ve geçişli olarak Alt Pliyosen yaşlı Kolonkaya Formasyonu üstlenmektedir. Kolonkaya Formasyonu birbiriyle geçişli ve uyumlu olarak kiltaşı ve killi marn ile temsil edilen Ahıllı marn üyesi, kumtaşı ve marn ardalanması ile temsil edilen Babadağ Kumtaşı- Marn üyesi ile temsil edilmektedir. Kumtaşları, mikalı kumtaşları olup, dayanımları çok zayıftır. Gündoğdu Mahallesi tabaka eğimlerinin dereye doğru olduğu kiltaşı-marn litolojik birimler üzerinde kurulmuştur.
Şekil 3. Babadağ ve yakın çevresinin jeolojisi (Çevik, 2003).
3. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ve ÇALIŞMA YÖNTEMİ 3.1. Resmi İnceleme ve Araştırmalar
Babadağ Heyelanı, ilk etüdü 1940’lı yılında Afet İşleri Genel Müdürlüğünce yapılmıştır. İkinci ve resmi kayıtlı etüt 1966 ve 1967 yıllarında yapılmıştır. Bu etütlerde kaymanın önlenemeyeceği ancak belediyesince bazı önlemler alınabileceği belirtilerek genel hayata etkili bulunmamıştır. Yine 1968 yılında meydana gelen yangın afeti nedeniyle düzenlenen raporda heyelandan etkilenen istiklal, Gündoğdu, M. Fevzi Çakmak, Atatürk ve G.İsmet mah. Afetzedelerin Sarayköy’e taşınması uygun görülmüştür. O tarihte bucak olan Babadağ yapılacak resmi (okul, sağlık ocağı, jandarma vb.) yapılarda Bayındırlık ve İskân Bakanlığı ve çeşitli üniversiteler tarafından heyelan etütleri yapılmıştır.
1978 yılında ise; Bucak müdürü, Belediye Bşk ve ilçe Kaymakamlığının düzenlediği tutanakla beldenin taşındığı takdirde sosyo-ekonomik açıdan Babadağ dokumacılığın duracağı ve yapılan yatırımların heder olacağı ileri sürülerek nakil işlemlerinden vazgeçilmiştir. Bunun üzerine belde de okullar, hastane vb. kamu yapıları inşa edilmiştir. Bu inşaatlarda da Bayındırlık ve İskân Bakanlığınca heyelan etütleri ve zemin iyileştirme yapılmıştır.
Yıllar geçtikçe nüfus artışı ile yapılaşma artmış ve yeterli önlemler alınamamış ve altyapı sorunları artmıştır. Heyelan tehlikesinin arttığı Pamukkale Üniversitesi ve Müdürlüğümüzce 2000 yılında yapılan etütlerden anlaşılmıştır (Ulusay, 2006).
3.2. Bilimsel İnceleme ve Araştırmalar
Pamukkale, Hacettepe, Nihon ve Tokai Üniversitelerinin 2000 yılında ortaklaşa başlattıkları çalışmada; bölgenin temel jeolojisinin yanında heyelana maruz kalan sahada bilimsel çalışmalar yapılmıştır. Bu bölgede gözlem istasyonları, akustik emisyon ölçümü, hidrojeolojik gözlem, permeabilite ve sızdırma deneyi yapıldığı ve mevcut dokuma tezgahlarının titreşiminin etkisi araştırılmıştır. Ayrıca Harita Komutanlığı vasıtası ile de yer değiştirme hareketi ölçülmüştür.
Akustik emisyon ölçümlerine göre, hareketin yönünü izleme verisinden belirlenen hareket yönüyle uyum içindedir. Yağışa ve süzülmeye bağlı olarak, aşırı yağışlı zamanlarda gözenek suyu basınçlarında ani değişimler olmakta, buda efektif gerilmeyi azaltarak kaya malzemelerinin ve tabakalanma düzlemleri ile birlikte deformabilite özelliklerinin de azalmasına yol açmaktadır. Bölgede meydana gelen depremlerin ilçedeki harekete etkisi olabileceğini göstermektedir. Harekete maruz kalmış olan alan için en kritik koşul; deprem yüklerinin yüksek gözenek suyu basıncının, dokuma tezgâhlarından kaynaklanan titreşimler ile tabaka düzlemlerinin dayanımındaki azalmanın birlikte etkileyecekleri bir durumdur.
2000 yılından İtibaren ortaklaşa yürüttükleri bilimsel projede, kumtaşı-kiltaşı ve marn üzerindeki heyelanın hareket miktarı, yağışın ve kuyulardaki yeraltı suyu etkisi araştırılmıştır. Gündoğdu mah. çatlak ve oturma yerleri belirlenerek Heyelanın krip+düzlemsel türü kayma şeklinde seyrettiği tespit edilerek sınırları da yaklaşık çizilmiştir. Krip türü heyelanın gözlem istasyonlarında yapılan lazerli yer değiştirme ölçümlerine göre yıllık kayma hızı 3-15 cm arasında değişerek yaklaşık 1.417.500 m3 lük heyelan kütlesi Gökdereye doğru kaydığı tespit edilmiştir ( Aydan vd. 2006).
Şekil 4. Babadağ ve çevresindeki heyelanların genel görünümü.
3.3. 7269 Sayılı Afet Kanunu ve Uygulaması
Üniversitelerin Ortak Araştırma Raporuna istinaden Müdürlüğümüz ön raporu ile 2004 yılında resmi süreç yeniden başlamıştır. Afet İşleri Genel Müdürlüğü teknik elemanları (Altaylı vd. 2006) yerinde inceleme ve etüt yapılmıştır. 19.9.2006 tarihli Jeolojik Etüt Raporuna göre heyelanın önlenemeyeceği belirtilerek, afete maruz alan sınırları tespit edilmiştir. Afetzede ailelerin nakledilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.
Bunun üzerine 7269 sayılı Afet Kanunun 1. maddesine göre muhtemel heyelan afeti için Bayındırlık ve iskân Bakanlığınca 24.11.2006 gün ve 52/20407 sayılı olur ile
“Genel Hayata Etkilik Oluru” alınmıştır. Böylece Afet Kanunu kapsamında nakledilmeleri kesinleşmiştir. Rapor ve ekleri (Afete maruz alan ile afetzede listesi) mahallinde 15 günlük süre ile ilan edilerek itiraz süresi verilmiştir. Bu süre içindeki İtirazlar değerlendirilmiştir. Ayrıca afetzedeleri bilgilendirmek ve sosyal durumu belirlemek amacı ile Valilik ve Müdürlüğümüz kanalı ile 08.01.2007 tarihinde mahallinde toplantı düzenlenerek afet durumu ve yasal süreci anlatılmıştır.
Vatandaşların sorularına cevap verilmiştir.
Jeolojik etüt raporuna göre (itirazlarla birlikte) afete maruz bölgede 452 konut, 145 işyeri ve 19 resmi yapı bulunduğu tespit edilmiştir (Altaylı vd. 2007).
Aynı kanunun 2. mad. uyarınca heyelanın etkilediği alan Bakanlar Kurulunun 6.02.2007 tarih ve 11684 sayılı kararı ile “Afete Maruz Bölge” ilan edilmiştir. Böylece 94.350 m2 lik bu bölgede yapılaşma ve iskân yasağı getirilmiştir (Şekil 5 ). 14. madde göre de heyelandan etkilenerek hasar gören tehlikeli konutlar Kaymakamlık ve Belediye tarafından yıktırılacaktır.
Şekil 5.Babadağ ilçesi Kadastro Paftasında Afete Maruz Bölge
7269 sayılı Afet Kanunu 29. ve ilgili “Afet sebebiyle haksahibi olanların tespiti hakkında Yönetmelik” uyarınca afetzede listesi 26.8.2007 günü ilan edilerek afetzedelerin haksahibi olmalarına yönelik 60 günlük yasal süre verilmiştir. Bu sürede Talep ve Taahhütname vererek Kanunun 40. maddesine göre Ziraat Bankasına ön borçlanmalarını yapan afetzedeler, yönetmeliğin 20. mad.’sine göre kurulan mahalli hak sahipliliği komisyonunca incelenerek (afet konutu yapılacak) kesin hak sahipleri listesi belirlenecektir. Halen bu çalışma devam etmektedir.
Bakanlıkça Yıllık Yatırım programına alındıktan sonra yer seçimi yapılan yerlerde ihale ile çok katlı veya afetzedelerin kendi yerine E.Y.Y. metodu ile kalıcı afet konutları yapılır veya yaptırılır. Afet konutları hak sahiplerine Noter kurası ile dağıtılır. Kanunun 40. maddesine göre konutların inşaat maliyeti+kamulaştırma bedeli üzerinden kesin borçlanması yapılır ve banka lehine ipotek konur. Konut tesliminden sonra 2 yıl ödemesiz 18 yıl vadeli faizsiz geri ödemeler başlatılır. Afet bölgesindeki konutlar da yıktırılır. Bankaya geri ödemeler bitince apartmanda kat mülkiyeti ile diğerlerinde müstakil tapuları verilir.
4. YENİ YERSEÇİM ÇALIŞMALARI
Gündoğdu mahallesinin afete maruz bölgedeki afetzedelerin nakledileceği yeni yerleşim alanı Kanunun 16. madde ve Afet işleri genel müdürlüğün 2007/2 nolu genelgesine göre yer seçimi yapılmaktadır. 19.9.2006 tarihli raporda, Babadağ civarında yerleşime uygun yer olmadığı tespit edilmiştir (Altaylı, 2006).
Yeni yer seçim çalışmalarında maliye hazinesi öncelikli (maliyetin düşük olması için), gelişmeye uygun yeterli sahalar araştırılır. 2007/2 nolu genelgeye göre alternatif
olumlu uygun görüşü alındıktan sonra, orman durumu, su durumu, arkeolojik durumu, enerji hattı, tarımsal alan sınıfı ile sağlık ve çevresel faktörler dikkate alınarak yer seçim protokolü tanzim edilir. Protokol Bakanlıkça da onaylanarak Kanunu 16.madde oluru alınır ve afetzedelerin taşınacağı yer kesinleşir.
Yukarıda belirtilen şartlara uygun ve yeterli büyüklükte yeni yerleşim alanı olarak 2 ayrı alternatif alan bulunmuştur. Bunlar;
1- Sarayköy ilçesi Gerali Köyü Seyitler mevkiindeki hazineye ait 759 parsel ve civarı
2- Merkez Yeşilyayla Köyü çamköy mahallesinde hazineye ait 384, 416,418 ve 420 nolu parseller ve civarı
Bu alternatif sahaların yer seçiminin yapılması; afetzedelerin kendi topraklarından alınarak başka bir yerde iskâna tabi tutulması ekonomik, sosyal ve hatta kültürel sorunları da beraberinde getirmektedir. Bu nedenle yer seçimi esnasında afetzedelerin heyelan afeti tehlikesini anlatarak nakil gereği bilincini oluşturmak gerekmiştir. Yeni yerleşim alanın da yeni duruma alışmaları ve hayatlarını idame ettirmelerin sağlanması önemli sorunlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle afet bölgelerinin nakil işlemlerinde en önemli sorun yeni yer seçimi olmaktadır. Yer seçimi yaparken afetzedelerin sosyolojik ve psikolojik durumları iyi analiz edilerek gerekirse yer seçimi anket çalışmaları yapılmalıdır.
5. SONUÇLAR
Babadağ Gündoğdu Mahallesi heyelanı 60 yıldan buyana takip edilen yaklaşık 100 yıllık bir heyelandır. Mahalle Neojen yaşlı kiltaşı, siltli kum ve killi marn biriminden oluşan Kolonkaya Formasyonu üzerinde kurulmuştur. Babadağ Gündoğdu krip türü heyelanı 1990 yılına kadar yavaş seyrederken yapılaşma, nüfus artışı ve alt yapı sorunlarından dolayı artış göstermiştir. Yılda yaklaşık ortalama 3–15 cm./yıl kayarak Gökdereye doğru kaymaktadır. Afet İşleri Genel Müdürlüğünce hazırlanan jeolojik etüt raporuna göre heyelan afeti, 7269 sayılı Kanun uyarınca genel hayata etkili bulunarak mahallenin nakline karar verilmiştir. Heyelan sahasında 452 konut, 145 işyeri ve 19 resmi yapı bulunmaktadır. Bakanlar Kurulunun 06/02/2007gün ve 11684 sayılı kararı ile “Afete Maruz Bölge” ilan edilmiştir. Saha yapılaşmaya ve iskâna kapatılmıştır.7269 sayılı Afet Kanunu 29. madde ve 40. madde uyarınca afetzedelerin talep ve taahhütname vererek hak sahibi olabilmeleri için 60 günlük süre verilmiştir. Ayrıca bu sürede ilgili bankaya ön borçlanma yapmaları gerekmektedir. Yeni yer seçimi çalışmaları Babadağ içinde uygun yer bulunmadığından uygun maliye hazinesi parselleri araştırılmıştır. Bu araştırma sonucu 2 ayrı alternatif alan tespit edilmiş ve çalışmaları devam etmektedir.
6. KAYNAKLAR
1. Altaylı, K., Şeren, İ., İleri, N., Yılmaz, S., 2006. Babadağ ilçesi Gündoğdu mahallesi Jeolojik Etüt Raporu. Afet İşleri Genel Müd., Ankara.
2. Kumsar, H., Aydan, Ö., Tano H. ve Atak, O., 2004. Uzun süreli Babadağ (Denizli) heyelanının kaya mekaniği açısından incelenmesi. 7. bölgesel Kaya mekaniği sempozyumu bildiriler kitabı, 277–287, Sivas.
3. Özpınar, Y., Koralay, K., Çobanoğlu, İ., Köseoğlu, M., Sabaz, Ü., 1999. Babadağ ve yakın çevresinin petrografik-jeolojik ve uygulamalı jeoloji açısından incelenmesi. 1. Babadağ Sempozyumu Bildiri Metinleri Kitabı, 1-23, Denizli.
4. Şimşek, Ş., 1982. Denizli Sarayköy-Buldan alanının jeolojisi ve jeotermal olanakları. İ.Ü. Yer Bilimleri Fakültesi Yayın organı, 3/1–2, 145–162, İstanbul.
5. Taner, G., 1974. Denizli bölgesi Neojeni’nin paleontolojik ve stratigrafik etüdü, MTA dergisi, 83, 145-177.
6. Ulusay, R., Ayadan, Ö., Tano, H., Kumsar, H., 2006. Babadağ Gündoğdu mah.
Krip türü heyelanın araştırılması ara raporu. Ankara
