TARIM & GIDA POLİTİKASI ARAÇLARI (2) PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU

(1)

TARIM & GIDA

POLİTİKASI ARAÇLARI

(2)

PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU

(2)

2

Amaç:

• Temel (stratejik) ürünlerin fiyatlarının politik olarak kabul edilemeyecek bir düzeye çıkmasının ve ürünlerde kıtlık yaşanmasının önlenmesi

Sistem:

• Hükümetlerin fiyatların çıkabileceği maksimum düzeyi belirler (Pc: Tavan fiyat)

– Enflasyonun çok arttığı zamanlar, savaş ve kıtlık zamanları

• Hükümetler, fiyatların işlevini görecek başka vasıtalara (ürün satışının karneye bağlanması gibi) ihtiyaç duyabilir.

– Karne uygulamasına gidilmez ise kuyruklar ve karaborsa oluşabilir.

TAVAN FİYAT POLİTİKASI (1)

(3)

TAVAN FİYAT POLİTİKASI (2)

Müdahalenin etkisi:

• Fiyatlar düşer

• Mal arzı azalır

• Kıtlık daha da artabilir

• Karaborsa oluşur

0 P1

Q1

S

D

Qs Fiyat

Miktar Pc

Qd

(4)

4

İHRACATTA GÜMRÜK VERGİSİ POLİTİKASI (1)

• Genellikle gelirlerden veya kazançlardan vergi

alınmasının kısıtlı olduğu, ham madde üreten ve ihraç edilen malda tekel konumunda olan ülkelerce devlete gelir sağlamak amacıyla uygulanır.

• Yurt içinde tüketimi istenen bir ürünün uluslar arası talebini azaltır.

• Çeşitli şekilleri söz konusudur:

– İhraç edilen her bir birim maldan alınabilir.

– FOB (free on board/gemi güvertesinde teslim) ihraç fiyatının belli bir yüzdesi olarak alınabilir.

– FOB ihraç fiyatlarını artıracak şekilde kademeli bir oranda alınabilir (Bundan, genellikle yurt içi üretici fiyatlarındaki istikrarsızlığı azaltmada yararlanılır. Örn. Fındık)

(5)

• Pd: İç piyasa fiyatı

• Pw: İhracat fiyatı

• İhracat vergisi= Pw-Pd Müdahalenin etkisi:

• Yurt içi fiyatlar düşer (üreticiler cezalandırılır)

• Üretim azalır

• İhraç fiyatları düşer

• İhracat azalır

0 Pw

Q2

S

D

Q1 Fiyat

Miktar Pd

Q3

İHRACATTA GÜMRÜK VERGİSİ POLİTİKASI (2)

Q4

(6)

6

İHRACATI TEŞVİK POLİTİKASI (1)

Amaç:

• Malları iç piyasada oluşan fiyattan daha düşük bir fiyatla dünya piyasalarına sürülerek ihracatın artırılması

• İhracatçıya rekabet gücü kazandırılması

• Üreticiler üzerindeki rekabet baskısının azaltılması ve üretim fazlalığının elden çıkartılması

Sistem:

• İhraç ürünlerin birim miktarına (adet, kg, kental veya ton) belli miktarda teşvik (prim) verilmesi

• İç piyasa fiyatları ile dünya fiyatları arasındaki farkın ihraç edilen birim ürün başına ihracatçıya verilmesi (iç fiyatların dünya

fiyatlarından daha yüksek olduğunda uygulanabilir)

• Ürünlerin üretim ve işlenmesi aşamasında devlet tarafından tahsil edilen vergilerin ihracat sonrası ihracatçıya iade edilmesi (ihracat iadesi)

• Girdi teşvikleri

• Devlet pazarlama yardımları

• Döviz kuru politikası PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU

(7)

• Arz fazlası= Q2-Q1

• İhracat iadesi=Pd-Pw Müdahalenin etkisi:

• Arz fazlası azalır

• İç fiyatlar artar

• İhracat fiyatı düşer

• Gelir elastikiyeti nispeten yüksek olan üreticiler kazanç sağlar

• Tüketici talebinin artmasına bağlı olarak pazarlama firmalarının

kazancı artabilir

• Diğer rakip ülkelerin ihracatı azalır.

0 Pd

S

D

Q1 Fiyat

Miktar Pw

Q2

İHRACATI TEŞVİK POLİTİKASI (2)

(8)

8

İTHALATTA GÜMRÜK VERGİSİ POLİTİKASI (1)

• Gümrük vergisi:

– Bir maldan gümrük geçişinden alınan vergi ve harçlar

• Genellikle yurt içi fiyatları dünya fiyatları üstüne çıkartmak için kullanılan bir politika aracıdır.

• Çok farklı ithalat vergileri söz konusudur.

– CIF (cost, insurance and freight/ürünün fiyatı, sigortası ve nakliye masrafı) ithalat değerinin bir yüzdesi (advolerem vergi) olarak alınabilir.

– İthal edilen birim üründen belli bir miktar para (spesifik vergi) alınabilir.

– Belirlenen bir minimum ithal fiyatı ile değişen dünya fiyatları arasındaki fark kadar bir değişken vergi (levy/prelevman) alınabilir.

• İç tüketim ve üretimin koruma politikalarından etkilenme derecesi arz ve talep eğrilerinin eğimine bağlıdır.

• Hükümetler, ithalat kotalarını lisanslara bağlayıp gümrük vergisi uygulamaz ise herhangi bir gelir elde edemeyebilir.

– Yükselen fiyatlardan ihracatçı ülkeler kazanç sağlarlar.

(9)

• Pd: İç piyasa fiyatı

• Pw: Dünya fiyatı

• Gümrük vergisi = Pw-Pd Müdahalenin etkisi:

• Yurt içi fiyatlar dünya fiyatlarının üstüne çıkar

• Yurt içi üretici dışa karşı korunmuş olur ve kazanç elde ederler

• Üretim artar

• İthalat azalarak ödemeler dengesi iyileşir

• Hükümetin gümrük gelirleri artar

• Tüketiciler gümrüklerin tamamını karşılar (tüketici fiyatları artar,

zarara uğrarlar)

0 Pd

Q2

S

D

Q1 Fiyat

Miktar Pw

Q3 Q4

İTHALATTA GÜMRÜK VERGİSİ POLİTİKASI (2)

(10)

10

İTHALATTA KOTA POLİTİKASI (1)

Sistem:

• Devletin ithal edilen mal miktarına veya değerine bir sınırlandırma getirmesidir.

Kota çeşitleri:

– Global kota: Kota sınırları içinde her ülkeden ithalat yapılabilir (Örn: 2006 yılında 3000 otomobil kotası) – Seçici kota: Kota uygulaması ülkelere göre yapılır.

– Tarife kotası: İthal malın miktarına veya değerine

konulan limit çerçevesinde düşük gümrük tarifesinin

uygulanması (1 milyon ton buğday ithalatına %27

gümrük vergisi, 1 milyon tondan fazlasına ise %34

gümrük vergisi uygulanması)

(11)

Serbest ticaret:

• Pw: İç piyasa fiyatı

• Q1: Yurt içi arz

• İthalat miktarı= Q3-Q1 İthalat kotası = Q4-Q2

• Yurt içi fiyat= Pd

• Yurt içi arz= Q2

• Yurt içi fiyat artar

• İthalat azalır

• Yurt içi üretim artar

• Tüketicilerin mal seçim hürriyeti kısıtlanır ve tüketim azalır, tüketici refahı azalır.

0 Pd

Q2

S

D

Q1 Fiyat

Miktar Pw

Q3

İTHALATTA KOTA POLİTİKASI (2)

S’

Q4

Kota PROF.DR. MEHMET BOZOĞLU

(12)

12

İTHALAT (/GIDA) SÜBVANSİYONU POLİTİKASI (1)

• Tüketicilerin tümüne gıda yardımı sağlanmasının maliyeti çok yüksek olduğundan, genellikle kırsal kesimdeki belirli hedef gruplara yapılmaktadır.

• Gelişmekte olan ülkelerde yaygın olan bir politika aracıdır ve değişik şekillerde uygulanmaktadır.

Sistem:

• Devlet, ithalat fiyatlarını sübvanse etmek suretiyle piyasa fiyatlarını düşürebilir ve tüketicilere fayda sağlayabilir.

• Bu yöntem, sadece ithalat sübvanse edildiğinden dolayı caziptir.

• Fakat sübvanse edilen ithalat fiyatı tüm yurt içi piyasalar için başlıca fiyat olur.

(13)

İthalat sübvansiyonu (devletin harcaması)= Pw-Pd) x (Q4-Q1)- (Q3-Q2)

• Üretici ve tüketici fiyatları düşer

• Üretim azalır

• Talep artar

• İthalat artar

0 Pw

Q2

S

D

Q1 Fiyat

Miktar Pd

Q3 Q4

İTHALAT (/GIDA) SÜBVANSİYONU POLİTİKASI (2)

(14)

14

1.1. Tarıma Yönelik Altyapı Çalışmaları √

1. Ekonomik altyapı yatırımları:

– Su, elektrik, ulaşım imkanlarının sağlanması

2. Sosyal altyapı yatırımları:

– Hizmet sektörü ve sosyal güvenlik kuruluşları

3. Kültürel altyapı yatırımları:

– Eğitim, öğretim ve kültürel faaliyetlerle ilgili kuruluşlar

• Çiftçiler, tarımsal üretim ve pazarlama

faaliyetlerini daha verimli yürütme, gelirlerini ve refah seviyelerini artırma imkanına

kavuşabilmektedir.

• Tarım kesiminin ekonomik ve sosyal gelişiminin

sağlanması

(15)

Tarımda çalışanlar (asıl geçim kaynağı):

1. Tam zamanlı (full-time) çalışma:

– İşletme dışı iş gelirlerinin toplam iş gelirlerindeki payı %10’un altındadır.

2. Tarım dışı işlerden yan gelir sağlama:

– İşletme dışı iş gelirlerinin toplam iş gelirlerindeki payı %10-50 arasındadır.

3. Tarımdan ek gelir sağlama:

– İşletme dışı iş gelirleri toplam iş gelirin %50’sinden daha azdır

Tarımda İstihdam ve Sosyal Güvenlik Konuları √

(16)

16

Tarım Sektöründe Çalışanlar: √

• Kamu kurumları-Ücretli tarım işçileri

• Özel sektör-Devamlı veya geçici tarım işçileri

• Kendi hesabına çalışan çiftçiler

– İşletme sahibi – Ortakçı

– Kiracı

• Ücretsiz aile işçileri

• İşverenler

*

Tam istihdam, iktisaden aktif nüfusun %2-5’inin işsiz olması durumunda sağlanır.

Tam istihdamın sağlanabilmesi için, çalışanların kendi yetenek ve eğilimlerine uygun yeter geliri sağlayacak iş olanakları bulabilmeleri gerekmektedir.

İ Ş S İ Z L İ K*

(17)

Tarımda tam istihdama erişmeyi engelleyen faktörler: √

• İş alanlarının sınırlı olması,

• Gelişmekte olan ülkelerde genellikle

örgütlenmiş bir iş pazarının olmaması,

• Tarımda bazı mevsimlerde yoğun işgücüne ihtiyaç duyulması,

• Tarımda tam zamanlı çalışanların gelirlerinin artırılması

(18)

18

– Yeni iş olanaklarının oluşturulması (tarıma dayalı sanayi, el zanaatları, kırsal turizm vb tarım dışı sektörlerin geliştirilmesi)

• Yatırım teşvikleri,

• Krediler

• Tarım dışı mesleki eğitim

– Tarımsal üretimde çeşitliliğin sağlanması – Çalışma saatlerinin saptanması

– İş kazalarına karşı işçilerin korunması – İşçi barınaklarının yaptırılması

– Sosyal güvenliğin (sigorta ve Bağ-Kur) sağlanması

• Riskler: Hastalık, iş kazası, iş göremezlik, yaşlanma, aileyi geçindirenin ölümü, doğum vb

– Kıdem tazminatı uygulanması

– Yukarıdaki önlemler sayesinde tarım üreticilerinin gelirlerinde artış ve güvence sağlanabilecektir.

1.2. İstihdam ve Sosyal Güvenliğe Yönelik Araçlar

√

(19)

• Ekonominin tarıma dayalı olduğu ülkelerde çiftçilerin geleceğini garantiye alması, yeterli toprağa sahip olunmasıyla sağlanabilir.

• Sosyal güvenlik sisteminin olmadığı veya etkin bir biçimde çalışmadığı ülkelerde, arazinin mirasçılar arasında eşit paylaşılması zorunlu olmaktadır

(toprak= tek güvence)

– Çiftçi yaşarken toprağını mirasçısına bırakmamaktadır, – Artan nüfusa karşılık toprakların genişletilememesi,

– İşletmelerin küçülmesi;

• İlerideki dönemlerde topraksız kitlelerin oluşması (tek güvenceleri işgüçleridir)

• Bu güvence, gelişmiş ve modern sosyal güvenlik kurumlarının oluşturulmasıyla da sağlanabilir.

– Örn. Gelişmiş ülkelerde miras geleneği, arazinin/tarım işletmesinin parçalanmadan tek bir mirasçıya devri şeklinde sürdürülebilmektedir.

(20)

20

• Devletin, belirli bir sektörü korumak

amacıyla, o sektörden belirli bir süre vergi almaması veya vergileri düşük tutması

– Devlete mali yük getiren fakat, söz konusu sektörü destekleyen bir sübvansiyondur.

– Bu desteğe karşılık, ilgili sektörün gelişmesi amaçlanmaktadır.

1.3. Vergi Kolaylıkları

^√

(21)

• Gelirlerinin artırılması veya gelir azalışının telafi

edilmesi amacıyla kırsal kesim halkına veya çiftçilere doğrudan parasal yardım yapılması

• Bu yardımların, belirli bir amacın gerçekleştirilmesi ile ilişki kurularak verilmesi gerekmektedir.

• Doğrudan gelir yardımları, ürün fiyatı ve üretim miktarı ile bir ilişki kurulmadan verilirler.

– Eğer bu faktörlerle ilişki kurulursa, üretim artışı teşvik edilebilir veya bu yönde bir etki yaratılabilir.

• Çiftçilere doğrudan gelir desteğinin verilmesi, tarımsal açıdan bir yönlendirme yapılabiliyor ise bir tarım politikası aracıdır. Aksi halde, düşük gelirli ailelerin gelirlerini artıracak genel sosyal politika aracıdırlar.

1.4. Doğrudan Gelir Yardımları

^{(1) √}

(22)

22

1. Telafi edici ödemeler

– Ulusal fiyatlar veya destekleme fiyatları ile dünya fiyatları arasındaki farkın/gelir kaybının ödenmesi (üretime bağlı olmadan yapılan ödemeler)

2. Ekiminden/üretiminden vazgeçilen ürünlerin üreticilerine yapılan ödemeler

3. Rekabet gücü düşük ürünlerin üreticilerine verilen yardımlar

4. Avantajsız bölgelerde çiftçilik yapanlara verilen yardımlar

5. Yeni bir üretim biçimine geçmesi nedeniyle bir süre gelir kaybına uğrayacak çiftçilere yapılan yardımlar

1.4. Doğrudan Gelir Yardımları

^{(2) √}