TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI

(1)

Haziran 2009

TÜRKİYE

CUMHURİYET MERKEZ BANKASI

Samsun Ticaret ve Sanayi Odası Sunumu Durmuş Yılmaz

Başkan

(2)

2

I. Küresel Kriz ve Son Gelişmeler

II. Türkiye Ekonomisine İlişkin Göstergeler

III. Yakın Döneme İlişkin Öngörüler Enflasyon Görünümü IV. Para Politikası Duruşu

V. Uluslararası Banka Hesap Numarası (IBAN) VI. Finansal Eğitim

I. Küresel Kriz ve Son Gelişmeler

II. Türkiye Ekonomisine İlişkin Göstergeler

III. Yakın Döneme İlişkin Öngörüler Enflasyon Görünümü IV. Para Politikası Duruşu

V. Uluslararası Banka Hesap Numarası (IBAN) VI. Finansal Eğitim

Sunum Planı

(3)

I. Küresel Kriz ve Son Gelişmeler

(4)

4

Küresel Kriz

2008 yılının son çeyreğinden itibaren küresel krizin dünya ekonomileri üzerindeki etkisi hızlı ve yıkıcı bir şekilde ortaya çıkmıştır.

Kaynak: IMF, TCMB

Seçilmiş Ülkelerin 2009 Yılı Büyüme Tahminleri

(yüzde)

Kaynak: IMF, TCMB

Bölgelere Göre Büyüme Oranları

(2002 1.Ç – 2009 1.Ç, yüzde)

-5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5

2002Ç1 2003Ç1 2004Ç1 2005Ç1 2006 Ç1 2007Ç1 2008Ç1 2009Ç1

ABD

Avrupa Birliği OECD

-15 -10 -5 0 5 10

Çin Hindistan Endonezya Şili Kolombiya G.Afrika Brezilya Arjantin Bulgaristan ABD Macaristan Malezya Çek Cum.

Hırvatistan Meksika İngiltere İtalya Turkiye Almanya Rusya Japonya Ukrayna Singapur Estonya İzlanda

(5)

Risk İştahı Endeksi

(2 Ocak 2006 – 1 Haziran 2009)

Kaynak: Credit Suisse, TCMB -8

-6 -4 -2 0 2 4 6 8 10

2006 2007 2008 2009

Aşırı İyimserlik

Panik

Finansal Piyasalarda Son Gelişmeler

Son dönemde küresel finans piyasalarında göreli bir iyimserliğin yaşandığı görülmektedir.

51 445

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500

01-07 04-07 07-07 10-07 01-08 04-08 07-08 10-08 01-09 04-09

3 Ay Vadeli LIBOR Faiz Oranı ile ABD Hazine Bonosu Getirisi Arasındaki Fark (TED Spread)

(2 Ocak 2007 – 3 Haziran 2009, baz puan)

Kaynak: Bloomberg, TCMB

(6)

6

20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70

01-04 05-04 09-04 01-05 05-05 09-05 01-06 05-06 09-06 01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09 05-09 -8

-7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4

Güven Endeksleri ve Öncü Göstergeler

Finans piyasalarında yaşanan bu olumlu hava, reel kesime ilişkin göstergelerde de gözlenmektedir. Son dönemde küresel ekonomiye ilişkin beklentilerde

kısmi de olsa bir toparlanma yaşanmaktadır.

Küresel Satın Alma Yöneticileri Endeksi ve Öncü Göstergeler

(Ocak 2004 – Mayıs 2009)

Kaynak: Bloomberg, Goldman Sachs, TCMB

Küresel Satın Alma Yöneticileri Endeksi (sol eksen)

Küresel Öncü Göstergeler (sağ eksen)

Baltık Kuru Yük Taşımacılık Endeksi

(Ocak 2004 – Mayıs 2009)

0 2,000 4,000 6,000 8,000 10,000 12,000 14,000

2004 2005 2006 2007 2008 2009

(7)

62,7 64,4

51,5

50 52 54 56 58 60 62 64 66

06Ç4 07Ç1 07Ç2 07Ç3 07Ç4 08Ç1 08Ç2 08Ç3 08Ç4

Kaynak:Amerikan Merkez Bankası, TCMB

Küresel Ekonomiye Etkileri

ABD’de Hanehalkı Varlıkları

(2006 4.Ç – 2008 4.Ç, trilyon ABD Doları)

Bununla birlikte yaşanan krizin dünya ekonomilerinde çok büyük bir tahribata yol açtığı unutulmamalıdır. Varlık fiyatlarında görülen sert düşüşler ve geleceğe

ilişkin olumsuz beklentiler, ihtiyati tasarruf eğilimini de artırarak şiddetli bir talep daralmasına neden olmuştur.

5,7

-1 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

ABD’de Hanehalkı Tasarrufunun GSYİH’ye Oranı

(Ocak 1990 – Nisan 2009, yüzde)

Kaynak:Amerikan Merkez Bankası, TCMB

6 aylık hareketli ortalama

Değer Kaybı:

11.2 trilyon ABD doları

(8)

8

Küresel Ekonomiye Etkileri

Yaşanan tahribatın boyutu göz önüne alındığında, dünyada finansal koşullardaki sıkılığın kısa vadede ortadan kalkması ve küresel talebin yakın dönemde kalıcı bir şekilde canlanması ihtimali düşük görülmektedir. Merkez Bankası olarak öngörümüz, küresel ekonominin potansiyel üretim düzeyine ulaşmasının uzun bir süre alacağı yönündedir.

Küresel Bankacılık Kesiminin Açıklanan Zararları

(2007 2.Ç – 2009 1.Ç, milyar ABD doları, birikimli)

0 200 400 600 800 1000 1200 1400 1600 1800

2007 Ç3 2007 Ç4 2008Ç1 2008 Ç2 2008 Ç3 2008 Ç4 2009 Ç1

ABD Avrupa

Dünya

Finansal Koşullar Endeksi

(Ocak 2005 – Mart 2009)

Kaynak: Goldman Sachs, TCMB

ABD

AB

Sıkı

Gevşek

97 98 99 100 101 102 103

2005 2006 2007 2008 2009

(9)

II. Türkiye’de Finansal Piyasalar ve

Reel Kesime İlişkin Göstergeler

(10)

10 Büyümenin Bileşenleri

(2007 1.Ç – 2008 4.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde katkı)

Kaynak: TÜİK, TCMB -8

-6 -4 -2 0 2 4 6

07 Ç1 07 Ç2 07 Ç3 07 Ç4 08 Ç1 08 Ç2 08 Ç3 08 Ç4 Devletin Nihai Tüketim Harcamaları

Net Dış Ticaret

Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu Stok Değişmeleri

Yerleşik Hanehalkının Tüketimi

Küresel Krizin Türkiye Ekonomisine Etkileri

GSYİH

(2004 1.Ç – 2008 4.Ç, mevsimsellikten arındırılmış, 1998 sabit fiyatlarıyla, 2008 1.Ç = 100)

93,5 100,0

70 75 80 85 90 95 100 105

04 Ç1 04 Ç2 04 Ç3 04 Ç4 05 Ç1 05 Ç2 05 Ç3 05 Ç4 06 Ç1 06 Ç2 06 Ç3 06 Ç4 07 Ç1 07 Ç2 07 Ç3 07 Ç4 08 Ç1 08 Ç2 08 Ç3 08 Ç4

Kaynak: TÜİK, TCMB

2007 yılının ikinci yarısından itibaren ortaya çıkan küresel kriz, finansman imkanlarını ve dış talebi olumsuz etkileyerek, diğer gelişmekte olan ülkeler gibi

Türkiye’de de iktisadi faaliyette belirgin bir yavaşlamaya yol açmıştır.

(11)

0 100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000

01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09 05-09

Türkiye’de Finansal Gelişmeler

Son zamanlarda küresel risk algılamalarında gözlenen toparlanma eğilimi Türkiye’nin risk primine, yurt içi piyasa faizlerine ve döviz kurlarındaki

oynaklığa olumlu yönde yansımıştır.

Risk Göstergeleri

(1 Ocak 2008 - 2 Haziran 2009, baz puan)

EMBI+Türkiye EMBI+

21,7

12,0 12,1

5,3

0.00 0.02 0.04 0.06 0.08 0.10 0.12

0 5 10 15 20 25

01-08 04-08 07-08 10-08 01-09 04-09

Döviz Kuru Oynaklığı ve Gösterge DİBS Faizi

(Ocak 2008 - Mayıs 2009, aylık ortalama, yüzde)

TL/ABD Doları Oynaklığı (sağ eksen)

Gösterge DİBS Faizi (nominal, sol eksen)

* 12 ay sonrasının enflasyon beklentilerine göre Kaynak: BBDK, TCMB

Gösterge DİBS Faizi (beklenen reel*, sol eksen)

(12)

12

Alınan önlemler sonucunda, Türkiye’deki finansal koşulların, benzer durumdaki ekonomilere kıyasla son dönemde daha ılımlı bir seyir izlediği görülmektedir.

Kredi Piyasası

(Ocak 2008 – Mayıs 2009, 4 haftalık hareketli ortalama, yüzde)

* BB kredi notuna sahip ABD firmalarının ihraç etmiş olduğu tahvillerin faiz oranları Kaynak: JP Morgan, TCMB

TL Cinsi Ticari Kredi Faizleri

ABD’de BB Kredi Notuna Sahip Firmalara Uygulanan Faiz Oranları* (ABD doları cinsi)

16,7

9,3

14,2 22,3

18,2

15,1

8 10 12 14 16 18 20 22 24

01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09

Türkiye’de Finansal Gelişmeler

(13)

60 65 70 75 80 85

01-05 07-05 01-06 07-06 01-07 07-07 01-08 07-08 01-09 90 95 100 105 110 115 120 125

Üretim Gelişmeleri ve Sipariş Beklentileri

Kapasite Kullanım Oranı (Sol Eksen)

Sanayi Üretim Endeksi (Sağ Eksen)

* Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB

Sanayi Üretim Endeksi* (Ocak 2006 – Mart 2009)

ve Kapasite Kullanım Oranı* (Ocak 2006 – Nisan 2009)

Mevcut göstergeler, gelecek 3 ay içinde beklenen siparişlerde bir toparlanma yaşandığına ve 2009 yılının ikinci çeyreğinde sanayi üretiminin istikrar kazanacağına

işaret etmektedir.

-60 -40 -20 0 20 40 60

01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09

0 10 20 30 40 50 60 70

Talep Göstergeleri

(Ocak 2007 – Nisan 2009)

* PMI: Satın Alma Yöneticileri Endeksi, mevsimsellikten arındırılmış

** İktisadi yönelim anketi

İYA Gelecek Üç Aydaki İç Piyasa Sipariş Beklentisi**

(sol eksen)

PMI Yeni Siparişler Endeksi* (sağ eksen)

(14)

14

İç Talep Göstergeleri

Vergi indirimlerinin etkisiyle Mart ayından itibaren stok eritme sürecinin hızlandığı gözlenmektedir. Bununla birlikte, iç talepte gözlenen canlanmanın bir bölümünün,

tüketim talebinin öne çekilmesinden kaynaklandığı unutulmamalıdır.

50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150

01-07 04-07 07-07 10-07 01-08 04-08 07-08 10-08 01-09 04-09 70 80 90 100 110 120 130

Yurt İçine Yapılan Beyaz Eşya ve Otomobil Satışları

(Ocak 2007 – Nisan 2009, mevsimsellikten arındırılmış 3 aylık hareketli ortalama, 2007=100)

Kaynak: BESD, OSD, TCMB

Otomobil Satışları

Beyaz Eşya Satışları

(15)

50 60 70 80 90 100 110 120

01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09 05-09 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105

Güven Endeksleri ve Öncü Göstergeler

Bunun yanı sıra, reel kesim güven endeksinin ve tüketici güven endeksinin artış eğilimine girmesi, önümüzdeki dönemde iktisadi faaliyette kısmi bir toparlanma

yaşanabileceğine işaret etmektedir.

Tüketici Güven Endeksi (Ocak 2007 – Nisan 2009)ve Reel Kesim Güven Endeksi (Ocak 2007 – Mayıs 2009)

Kaynak: TCMB

Tüketici Güven Endeksi (sol eksen)

Reel Kesim Güven Endeksi

(sağ eksen)

Öncü Göstergeler

(Ocak 1992 – Nisan 2009)

Kaynak: TCMB

75 80 85 90 95 100 105 110 115

92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09

(16)

16

100 105 110 115 120 125 130 135 140 145

07-07 10-07 01-08 04-08 07-08 10-08 01-09 04-09 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150

Dış Talep Beklentileri

İhracat Miktar Endeksi* (Temmuz 2007 – Mart 2009)

ve İhracat Beklentileri** (Temmuz 2007 – Nisan 2009)

* İş günü sayısına göre düzeltilmiş ve mevsimsellikten arındırılmış

** İktisadi yönelim anketi ihracat beklentilerinde artış ile azalış arasındaki fark (iki ay ileri kaydırılmış)

Yurt Dışı Sipariş Beklentisi (sağ eksen)

İhracat Miktar Endeksi (altın hariç, sol eksen)

Nominal olarak hem ihracatta hem ithalatta yüksek oranda düşüşler yaşanmıştır.

Ancak mevsimsellikten arındırıldığında, miktar bazında (reel) ihracatın son dönemde istikrarlı bir eğilim sergilediği, dış talebe ilişkin beklentilerde bir toparlanma yaşandığı

görülmektedir

-28,6 -41,6 -50

-40 -30 -20 -10 0 10 20 30 40 50

07-07 10-07 01-08 04-08 07-08 10-08 01-09 04-09

ABD Doları Bazında İhracatta ve İthalatta Değişim

(Temmuz 2007 – Nisan 2009, bir önceki yılın aynı dönemine göre 3 aylık hareketli ortalama, yüzde)

İhracat

İthalat

(17)

-1,5 -1,0 -0,5 0,0 0,5 1,0 1,5

01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09 05-09

Kredi Gelişmeleri

2008 yılı Kasım ayından itibaren gerileyen tüketici kredileri, son haftalarda ılımlı bir artış eğilimine girmiştir. Ancak zayıf seyreden yatırım eğilimi nedeniyle işletme kredilerinin gerilemeye devam ettiği ve toplam kredi hacmindeki düşüşün Mayıs

ayında da sürdüğü görülmektedir.

Yurt İçi Reel Kredi Hacmi

(Ocak 2006 – Mayıs 2009, Eylül 2008=100)

Kaynak: BDDK, TCMB

İşletme Kredileri Tüketici Kredileri

Kaynak: BDDK, TCMB

Şirket ve Tüketici Kredilerinin Aylık Değişimi

(Ocak 2008 – Mayıs 2009, 6 haftalık hareketli ortalama, yüzde)

100,0

91,0

50 60 70 80 90 100 110

01-06 06-06 11-06 04-07 09-07 02-08 07-08 12-08 05-09

(18)

18

III. Yakın Döneme İlişkin Öngörüler

(19)

İktisadi Faaliyette Toparlanma

Son dönemde politika faizlerindeki indirimler ve alınan mali tedbirler sonrasında, içinde bulunduğumuz yılın ikinci çeyreğinde ülkemizde yurt içi talebin göreli olarak

istikrar kazanabileceğini ve son çeyrekten itibaren büyümenin pozitif olacağını öngörmekteyiz.

Merkez Bankasının Çıktı Açığı Tahminleri

(2008 4.Ç – 2012 1.Ç)

Kaynak: TCMB -9.0

-8.0 -7.0 -6.0 -5.0 -4.0 -3.0 -2.0 -1.0 0.0

08 Ç4 09 Ç1 09 Ç2 09 Ç3 09 Ç4 10 Ç1 10 Ç2 10 Ç3 10 Ç4 11 Ç1 11 Ç2 11 Ç3 11 Ç4 12 Ç1

(20)

20

Rusya

Şili Çek Cumh.

G.Kore

Polonya

G.Afrika Meksika

Macaristan

Hindistan Kolombiya Brezilya

Türkiye -50

-25 0 25 50 75 100 125 150 175

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

CDS Değişimi (baz puan)

S&P Kredi Notları (1=A+, 9=BB-) 0,011 0,013 0,015 0,017 0,019 0,021 0,023

Brezilya G.Kore G.Afrika Polonya Macaristan Türkiye Y.Zelanda Çek Cum.

Meksika Kolombiya Şili

Bankacılık Sektörü

Kriz boyunca Türkiye’nin finans piyasalarındaki oynaklık sınırlı kalmış, Türkiye’nin risk priminde gerçekleşen artış, diğer bir çok yükselen piyasa ekonomisinin gerisinde kalmış ve Türkiye’nin finans sistemi krize, kredi notunun ima ettiğinden

çok daha fazla direnç göstermiştir.

Döviz Kuru Oynaklığı

(Eylül 2008 - Mayıs 2009, döviz kurlarının günlük değişimlerinin standart sapması)

Ülkelerin Kredi Notları ve Risk Primlerindeki Değişim

(12 Eylül 2008 – 29 Mayıs 2009 arası)

Not: Eğilim eğrisi Türkiye hariç ülkeleri kapsamaktadır.

Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB

(21)

21 Finansal Stres Endeksleri*

(Ocak 1997 – Mayıs 2009) Finansal Stres Endeksi–Türkiye’nin Bileşenleri

(Ocak 2007 – Mayıs 2009)

Kaynak: TCMB, IMF

Endekslerin standardize edilmiş üç aylık hareketli ortalama değerleridir. Türkiye Kaynak: TCMB, IMF

Türkiye’nin Finansal Stres Endeksindeki bozulma diğer gelişmekte olan ülkelere göre daha sınırlı olmuştur. Bir çok ülkenin bankacılık sektörünün, bu ülkelerin finansal sistemleri üzerinde yüksek oranda baskı oluşturduğu, Türkiye’de ise bu

baskının düşük seviyelerde kaldığı görülmektedir.

Finansal Stres Endeksleri

-1.5 -1.0 -0.5 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5

01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09 05-09

Ülke Kredi Riski Hisse Senedi Piyasası İma Edilen Oynaklık Bankacılık Sektörü Döviz Piyasası Finansal Stres Endeksi -2

-1 0 1 2 3 4

01-97 10-97 07-98 04-99 01-00 10-00 07-01 04-02 01-03 10-03 07-04 04-05 01-06 10-06 07-07 04-08 01-09

Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Türkiye Lehman Brothers

iflası

Asya krizi

T ürkiye bankacılık

krizi Rusya krizi

LT CM iflası Enron ve World Com

skandalları

İkinci Irak Savaşı

(22)

22

Bankacılık Sektörü

Küresel kriz karşısında ekonomimizin dayanıklılığını artıran temel unsur finansal sistemimizin sağlam ve istikrarlı yapısıdır.

Yabancı Para Net Genel Pozisyonu

(2000 1.Ç – 2009 2.Ç*, milyar ABD Doları)

-7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2

2000 Ç1 2001 Ç1 2002 Ç1 2003 Ç1 2004 Ç1 2005 Ç1 2006 Ç1 2007 Ç1 2008 Ç1 2009 Ç1

* 22 Mayıs 2009 itibarıyla Kaynak: BDDK, TCMB

Kredi Şoklarının Sektörün SYR’sine Etkileri

4 6 8 10 12 14 16 18 20

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Mevcut

Durum TGA Dönüşüm Oranı Artış Puanı

Eylül 2008 Aralık 2007

Mart 2009

Yasal sınır yüzde 8

(23)

0 4 8 12 16 20 24

07-07 09-07 11-07 01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09

Bankacılık Sektörü

Bankalarımızın bilançolarında sorunlu yabancı menkul kıymetlerin bulunmaması, sermaye yeterlilik rasyolarının ve likidite yeterlilik oranlarının yüksek seviyesi,

Türkiye’de kredi piyasalarının dünyadaki örneklerine göre, daha erken normalleşmesine destek verecektir.

0 50 100 150 200 250 300

01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09 05-09

Kısa Vadeli Yabancı Para Likidite Yeterlilik Rasyoları

(1 Ocak 2008 – 15 Mayıs 2008, yüzde)

Yasal sınır yüzde 80

1 aya kadar 0-7 gün

Kaynak: BDDK, TCMB

Sermaye Yeterlilik Oranı

(Temmuz 2007 – Nisan 2009, yüzde)

Hedef oran yüzde 12 Yasal sınır yüzde 8

Kaynak: BDDK, TCMB

(24)

24

0 100 200 300

Lüksemburg Çek Cum. Slovakya Yunanistan Belçika Türkiye Polonya Bulgaristan İngiltere Romanya Almanya AB27 Euro Bölgesi Hollanda İspanya Avusturya Macaristan Portekiz Fransa Malta Letonya Finlandiya İrlanda Slovenya Litvanya İtalya Estonya İsveç Danimarka

Türkiye’de Kredilerin Mevduata Oranı

(Ocak 2001 – Nisan 2009, yıllık yüzde)

Kaynak: BDDK, TCMB

Bankacılık sektörünün derinliğinin ve bankaların aracılık fonksiyonlarının gelişiminin bir göstergesi olarak değerlendirilen, kredilerin mevduata oranı, küresel kriz sırasında bir risk unsuru olarak ön plana çıkmıştır.

Bankacılık Sektörü

Seçilmiş Ülkelerde Kredilerin Mevduata Oranı

(2007, yüzde)

62.8 72.9

24.8

0 10 20 30 40 50 60 70 80

01-01 07-01 01-02 07-02 01-03 07-03 01-04 07-04 01-05 07-05 01-06 07-06 01-07 07-07 01-08 07-08 01-09

Kaynak: IMF, BDDK, TCMB

(25)

8 10 12 17

23

28

55 56 56

0 10 20 30 40 50 60 70

2005 2006 2007

Hanehalkı

Hanehalkı Yükümlülüklerinin GSYİH’ye Oranı

(2005 – 2007, yüzde)

Avrupa Birliği (AB27)

Doğu Avrupa Türkiye

Kaynak: Avrupa Merkez Bankası, TCMB

Önümüzdeki dönemde Türkiye ekonomisinin göreli olarak daha hızlı toparlanmasına destek verecek diğer bir unsur, Türkiye’de hanehalkı borçluluk oranının ve dövize duyarlı tüketici kredilerinin, bir çok yükselen piyasa ekonomilerine kıyasla düşük bir

düzeyde olmasıdır.

Döviz Cinsi Kredilerin Toplam Kredi Hacmi İçindeki Payı

(2008 , yüzde)

0 20 40 60 80 100

Letonya Estonya Bulgaristan Macaristan Litvanya Hırvatistan Ukrayna Peru Romanya Polonya Türkiye Arjantin Rusya Çek Cumh. Meksika

Kaynak: IMF, TCMB

(26)

26 69,7

72,2

68.5 69.5 70.5 71.5 72.5

03Ç1 03Ç3 04Ç1 04Ç3 05Ç1 05Ç3 06Ç1 06Ç3 07Ç1 07Ç3 08Ç1 08Ç3 09Ç1 -10

0 10 20 30 40 50 60

Hanehalkı

* Mayıs 2009 itibarıyla Kaynak: TÜİK, TCMB

2006 yılı ortasından itibaren uygulanan basiretli para politikasının da desteği ile Türkiye’de kredi genişlemesi, diğer ülke örneklerine göre daha ılımlı gerçekleşmiş

ve bu durum hanehalkının tüketim talebini ertelemesine neden olmuştur.

Yerleşik Hanehalkı Tüketiminin GSYİH İçindeki Payı (2003 1.Ç – 2008 4.Ç, yüzde)ve Tüketici Kredilerinin Çeyreklik Değişimi (2003 1.Ç – 2009 2.Ç*, reel, yüzde)

Özel Tüketim/

GSYİH (sol eksen)

Tüketici Kredileri (sağ eksen)

(27)

Reel Sektör

46

78 81 86 87 83

72

100 108 117 129 139

154 167 172 161

68 73 63 66

-100 -50 0 50 100 150 200

2005 2006 2007 Ç1

2007 Ç2

2007 Ç3

2007 Ç4

2008 Ç1

2008 Ç2

2008 Ç3

2008 Ç4

Firmaların Yabancı Para Varlık ve Yükümlülükleri

(2005 – 2008 4.Ç, milyar ABD Doları)

YP Cinsi Varlıklar

YP Cinsi Yükümlülükler

Kaynak: TCMB

Net YP Pozisyonu

Banka dışı kesimin yabancı para açık pozisyonu, 2008 yılının son çeyreği itibarıyla 78 milyar ABD dolarıdır. Sektörün kısa vadeli açık pozisyonu, Ocak ayı itibarıyla

5 milyar ABD dolarıdır.

Firmaların Uzun Vadeli Dış Borçlarının Vade Kompozisyonu*

(Mart 2009, milyar ABD Doları)

31,9

23,6

18,5

59,4

0 10 20 30 40 50 60 70

2009 2010 2011 2012 Sonrası

* Vadeye kalan gün sayısı Kaynak: TCMB

(28)

28

31,4 58,0

(3,3) 17,9

-10 0 10 20 30 40 50 60 70

01-05 07-05 01-06 07-06 01-07 07-07 01-08 07-08 01-09

Dış Finansman İhtiyacı

Dış Ticaret Dengesi

(Ocak 2005 – Nisan 2009, milyar ABD doları)

Dış Ticaret Açığı

Enerji Hariç Dış Ticaret Açığı

2008 yılının 3. çeyreğinden bu yana dış ticaret açığının önemli ölçüde gerilediği ve cari açığın kapanması ile birlikte finansman ihtiyacının hızla azaldığı görülmektedir.

Merkez Bankası rezervlerinin seviyesi, Türkiye’nin kısa vadeli dış borcunu karşılayacak seviyededir.

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200

96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08

Merkez Bankası Rezervlerinin Kısa Vadeli Dış Borçlara Oranı

(1996 – 2008 4.Ç, yüzde)

Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB

(29)

Riskler

Dış finansmana erişim imkanlarının sınırlı kalmaya devam etmesi, ihracat

pazarlarımızda toparlanmanın daha geç ve kademeli olması ve ihracatımızda dış talebe duyarlı dayanıklı tüketim ve sermaye mallarının yüksek payı, Türkiye ekonomisindeki

toparlanmanın, alışılagelmiş tecrübelerimizden farklı olacağını göstermektedir.

İhracat İçinde Yatırım ve Dayanıklı Tüketim Mallarının Payı

(1996 - Nisan 2009, yüzde)

Büyüme Tahminleri

(2006 – 2011*, yüzde)

-6 -4 -2 0 2 4 6 8 10

2006 2007 2008 2009 2010 2011

Kaynak: IMF

*2009 ve sonrası tahmin

Dünya

Gelişmekte Olan Ülkeler

AB

6 aylık hareketli ortalama

5 10 15 20 25 30

01-96 10-96 07-97 04-98 01-99 10-99 07-00 04-01 01-02 10-02 07-03 04-04 01-05 10-05 07-06 04-07 01-08 10-08

(30)

30

Yatırım ve İstihdam Beklentileri

Yatırım ve istihdam göstergeleri, 1994 ve 2001 krizlerinin ardından iktisadi faaliyette gözlemlediğimiz hızlı toparlanmanın aksine, mevcut krizden çıkışın yavaş ve kademeli olacağına, kısa vadede toplam talepte belirgin bir ivmelenme

yaşanmayacağına işaret etmektedir.

İşsizlik Oranları*

(Ocak 2000 - Şubat 2009, yüzde)

4 8 12 16 20

01-00 01-01 01-02 01-03 01-04 01-05 01-06 01-07 01-08 01-09

*Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB

Tarım Dışı İşsizlik Oranı

İşsizlik Oranı Yatırım Harcamaları

(2006 1.Ç – 2009 1.Ç, yüzde)

* Yatırım malları üretimi ve ithalatı verileri kullanılarak oluşturulan endeks

** Ocak-Şubat Dönemi Kaynak: TÜİK, TCMB

(31)

31

Gerçekleştirilen faiz indirimlerine rağmen finansal koşullardaki ek sıkılık kısmen devam etmektedir. Merkez Bankasının sağladığı likidite imkanlarının, piyasadaki likidite sıkışıklığını hafifletmekle beraber, bankaların vade açısından daha önce kullandıkları

fon kaynaklarının yerini tutamayacağı unutulmamalıdır.

Faiz Oranları

(Temmuz 2007 – Nisan 2009, yıllık yüzde)

Ticari Kredi Faizleri ve Tüketici Kredi Faizleri ile Mevduat Faizleri Arasındaki Farkı*

(Temmuz 2007 – Nisan 2009, yıllık yüzde)

* Ağırlıklı ortalama akım faiz oranlarıdır.

Kaynak: TCMB

* Ağırlıklı ortalama akım faiz oranları. Tüketici kredisi faizleri; taşıt, konut ve ihtiyaç kredilerinin ağırlıklı ortalamasıdır.

* Bankalararası mevduat hariç.

Finansal Sıkılık Göstergeleri

8 10 12 14 16 18 20 22 24 26

07-07 09-07 11-07 01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09 0

2 4 6 8 10

07-07 09-07 11-07 01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09

Ticari Kredi - Mevduat Faizi Tüketici Kredi si –

Mevduat Faizi Tüketici Kredi Faizi*

Ticari Kredi Faizi*

Merkez Bankası Politika Faizi Mevduat Faizi**

(32)

32

Kredi Eğilim Anketleri, son dönemde yatırım kaynaklı kredi talebinin belirgin bir şekilde azaldığını, kredi talebinin esas olarak firmaların mevcut kredilerini yeniden yapılandırma isteklerinden kaynaklandığını, bankaların kredi standartlarını sıkılaştırmalarında ekonomiye

ilişkin risk algılamalarının önemli bir rol oynadığını göstermektedir.

Kredi Eğilim Anketi Sonuçları

Kredi Arzını Etkileyen Unsurlar

(Haziran 2004- Mart 2009.)

-100 -80 -60 -40 -20 0 20 40

06-04 12-04 06-05 12-05 06-06 12-06 06-07 12-07 06-08 12-08

Sektör ve Ekonomiye İlişkin Algılamaların Etkisi

Rekabet Baskısının Etkisi Bankaların Likidite ve Sermaye Kısıtlarının Etkisi

Kaynak: TCMB

(33)

3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 5.5 6.0

12-07 02-08 04-08 06-08 08-08 10-08 12-08 02-09 04-09

* Nisan 2009 itibarıyla Kaynak: BTOM , TCMB

6.8

5.6

6.0

5.2 5.5

7.9

7.2

4 5 6 7 8 9

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009*

Kredilerin tahsili gecikmiş alacak dönüşüm oranında, 2008 yılı Eylül ayından itibaren gözlenen artış eğilimi devam etmektedir.

Tahsili Gecikmiş Alacaklar

Karşılıksız Banka Çek Adetinin Takas Odasına İbraz Edilen Toplam Çek Adetine Oranı

(2003 – Nisan 2009, yıllık yüzde)

KOBİ Kredileri

Firma Kredileri

Firma ve KOBİ Kredilerinin TGA’ya Dönüşüm Oranı

(Aralık 2007 – Nisan 2009)

Kaynak: TCMB

(34)

34

IV. Enflasyon Görünümü

(35)

100 200 300 400 500 600

01-06 05-06 09-06 01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09 05-09

Dünya Emtia Fiyatları

Küresel büyümedeki yavaşlamaya paralel olarak emtia fiyatları düşük seviyelerini korumaktadır.

Emtia Fiyatları

(1 Ocak 2006 – 2 Haziran 2009, 2001 = 100)

Tarım

Enerji

Kaynak: Bloomberg

Metal

(36)

36

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

01-07 04-07 07-07 10-07 01-08 04-08 07-08 10-08 01-09 04-09

Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri

Mayıs ayında tüketici fiyatları yıllık enflasyonu yüzde 5,2 olarak gerçekleşmiştir.

Gıda ve Enerji Dışı TÜFE Gıda ve Enerji TÜFE

Tüketici Enflasyonu

(Ocak 2007 – Mayıs 2009, yıllık yüzde değişim)

Gıda ve Enerji Enflasyonu

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

01-07 04-07 07-07 10-07 01-08 04-08 07-08 10-08 01-09 04-09

(37)

0 5 10 15 20 25

01-07 03-07 05-07 07-07 09-07 11-07 01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09

Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri

Mal ve Hizmet Fiyatları

Hizmet Grubu

Mal Grubu

Hizmet grubu yıllık enflasyonunda son iki çeyrektir devam eden yavaşlama eğilimi Mayıs ayında da sürmüştür. Fiyatların artış hızındaki yavaşlama, tüm alt gruplarda

gözlenmeye devam etmektedir.

Hizmet Fiyatları

Kira

Diğer Hizmetler Ulaştırma

Lokanta ve Oteller

4 6 8 10 12 14

01-07 03-07 05-07 07-07 09-07 11-07 01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09 05-09

(38)

38

Stok ve Maliyet Gelişmeleri

Firmaların stok eritme sürecinde sona yaklaştıkları ve önümüzdeki dönemde de talepteki artışın devam etmesi halinde, bu durumun üretime olumlu yansıyabileceği

düşünülmektedir.

Mamul Stok Seviyesi*

(Ocak 2007 – Mayıs 2009)

* İktisadi yönelim anketinde yer alan normal üstü mamul stok seviyesi ile normal altı stok seviyesi farkıdır.

Kaynak: TCMB

-15 -10 -5 0 5 10 15 20 25

01-07 04-07 07-07 10-07 01-08 04-08 07-08 10-08 01-09 04-09

(39)

Enflasyon Beklentileri

Enflasyon Beklentileri

24 Aylık Beklenti 12 Aylık Beklenti

Açıklanan enflasyon verilerinin Merkez Bankası’nın faiz indirimlerini destekler nitelikte olması, beklentileri olumlu etkilemiş, özellikle Ocak ayından itibaren orta

vadeli enflasyon beklentilerinde kayda değer bir iyileşme gözlenmiştir.

6.5

6.3

4 5 6 7 8 9 10

01-06 05-06 09-06 01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09 05-09

(40)

40

Enflasyon ve Çıktı Açığı

İktisadi faaliyetteki toparlanmanın zaman alacağı, enflasyon üzerindeki aşağı yönlü baskıların süreceği, kısa vadede enflasyondaki düşüşün hızlanacağı tahmin

edilmektedir.

Enflasyon ve Çıktı Açığı Tahminleri

(2008 4.Ç – 2012 1.Ç)

Kaynak: TCMB

-8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8 10 12

4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1

2008 2009 2010 2011 2012

Yüzde

Tahmin Aralığı* Çıktı Açığı

2009 için Belirsizlik Aralığı Yıl Sonu Enflasyon Hedefleri

Kontrol Ufku

(41)