MEDENİYETLERİN MERKEZİ ANADOLU
NELER ÖĞRENECEKSİNİZ
Bu bölümde Anadolu’da geçmişten günümüze
kadar kurulmuş olan medeniyetleri ve bu medeniyetlerin özelliklerini öğreneceksiniz.
Kazanım: 11.3.4. Türkiye’nin tarih
boyunca medeniyetler merkezi olmasını
konumu açısından değerlendirir.
Orta kuşağın Ekvator'a yakın kısmında yer alan, iklim şartlarının uygun olduğu, verimli toprakların
bulunduğu su kaynaklarına yakın alanlara sahip olan Anadolu toprakları, çok eski yerleşim alanları
ile ilk kurulan uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır.
Paleolitik Çağ'da avcılık ve toplayıcılıkla yaşamını devam ettiren insanlar, hayvan ve bitki türleri
bakımından zengin olan Anadolu’yu yurt edinmiştir. Bu dönemde mağara ve ağaç kovuklarında
yaşayan insanlara ait izlere Anadolu’nun çeşitli yerlerinde rastlanmaktadır.
Yarımburgaz (İstanbul), Tekkeköy (Samsun), Karain, Beldibi ve Belbaşı (Antalya) mağaraları Anadolu topraklarında kullanılmış ilk yerleşme alanlarına örnek verilebilir.
Yarımburgaz Mağarası
Neolitik Çağ’da ise Anadolu’nun sulak alanları ile verimli toprakları çevresinde yerleşmeler kurularak tarımsal üretime geçilmiştir. Bu döneme ait Anadolu’da bilinen ilk yerleşme alanlarına da Çatalhöyük (Konya), Hacılar (Burdur), Çayönü (Diyarbakır) ve Göbeklitepe (Şanlıurfa) örnek verilebilir.
Çatalhöyük (Temsili Çizim)
Anadolu'da İlk Çağ'da Kurulan Medeniyetler
HİTİTLER: Anadolu’da kurulan ilk medeniyet olan Hititler; Kızılırmak Nehri çevresinde
yaşamış, bölgenin coğrafi şartlarına bağlı olarak tarım, hayvancılık ve ticaretle uğraşmıştır.
FRİGLER: Ankara yakınlarındaki Gordion’u başkent yaparak tarih sahnesine çıkmış, tarım ve
hayvancılıkta ciddi gelişmeler kaydetmiştir.
İYONLAR: Verimli topraklar ve elverişli iklim şartları sayesinde döneminin en önemli
uygarlığı hâline gelmiştir. İyonlar, sahip olduğu coğrafi konumun sunduğu avantajlarla
Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında koloniler kurarak deniz ticaretinde gelişmiştir. Efes ve Milet
gibi önemli şehirlere sahiptir.
Efes
Antik Kenti
LİDYALILAR: Gediz ve Küçük Menderes nehirleri çevresinde kurulan Lidyalılar ise ticaretle
uğraşmanın yanı sıra parayı bularak ticarette takas yöntemini kaldırmıştır.
BİLGİ NOTU
Lidyalılar; Basra Körfezi kıyılarındaki Susa şehri ile Manisa yakınlarındaki Sard şehrine kadar uzanan Kral Yolu’nu yapmışlardır.
KRAL YOLU
URARTULAR: Doğu Anadolu'da kurulan Urartular, Van yakınlarındaki Tuşpa’yı başkent
yapmışlardır. Bölgenin coğrafi şartlarına bağlı olarak hayvancılık ve madencilik ile
yaşamlarını devam ettirmiştir.
Anadolu uygarlığının gelişmesinde Büyük İskender’in yanı sıra Roma İmparatorluğu’nun da büyük katkısı olmuştur.
Romalılar, Anadolu’nun birçok yerinde ticareti geliştirmek amacıyla yollar inşa etmiştir. Ayrıca hamam, tiyatro, saray, su kemerleri ve köprüler Romalıların mimaride nasıl bir gelişme gösterdiğinin de açık bir göstergesidir.
Anadolu, Romalılardan sonra Doğu Roma olarak bilinen Bizans İmparatorluğu’nun uzun süreli hâkimiyetine girmiştir. Bu imparatorluğun başkenti olan İstanbul, dönemin en önemli kültür ve sanat merkezi hâline gelmiştir.
Anadolu Yarımadası, Selçuklu Devleti ve Beylikler Dönemi'nde yeni bir kültürle tanışmış ve bu kültürün etkisiyle Anadolu medeniyeti şekillenmeye devam etmiş ve Türklerin yaşadığı en önemli coğrafya hâline gelmiştir.
Anadolu’nun coğrafi konumu ile sahip olduğu maddi ve manevi zenginlikleri çok iyi kullanan Osmanlı Devleti, bu topraklarda büyük bir medeniyet kurmuştur. Bursa, Edirne, İstanbul gibi şehirler Osmanlıya başkentlik yapmıştır.
Anadolu kültürünün oluşması; Osmanlı Dönemi'ne ait köprü, han, hamam, su kemeri, saray, köşk vb. mimari yapılar ile Orta Asya’dan Anadolu’ya getirilerek şekillenen gelenek, görenek gibi değerler sayesinde gerçekleşmiştir
Topkapı
Sarayı
• Anadolu’da tarih boyunca birçok medeniyetin kurulmasında etkili olan coğrafi faktörleri açıklayınız.
Cevap: İklim şartlarının uygun olması, verimli toprakların bulunması ve su kaynaklarının varlığı.
• Anadolu’da kurulan Türk-İslam devletlerinden olan Anadolu Selçukluları kaç numaralı bölgeyi merkez olarak seçmiştir? Türklerin Anadolu'yu yurt edinmelerinde etkili olan özellikler nelerdir?
Cevap: Anadolu Selçuklu Devleti’nin merkezi 7 numaralı bölgede yer alan Konya’dır. Türklerin Anadolu’yu yurt edinmelerinde iklim şartları, verimli toprakların varlığı ve su kaynakları etkili olmuştur. Ayrıca Anadolu ile Orta Asya arasındaki benzerliğin de etkisi bulunmaktadır.
• 6 numaralı alanı merkez olarak seçen uygarlıkları belirtiniz. Bölgenin hangi özellikleri buradaki uygarlıkların gelişmesinde etkili olmuştur?
Cevap: 6 numaralı bölgede yer alan İstanbul’u Roma İmparatorluğu, Bizans İmparatorluğu ve Osmanlı Devleti merkez olarak seçmiştir. Çünkü İstanbul, Karadeniz’i Akdeniz’e bağlayan su yolu olmasının yanı sıra Asya ile Avrupa arasında köprü vazifesi görmesi gibi coğrafi konum avantajlarıyla önemli bir merkezdir.
• Madencilik ve yeryüzü şekillerinden dolayı hayvancılığın en önemli ekonomik faaliyet olarak yer aldığı medeniyetin merkezi kaç numarayla gösterilmiştir?
Cevap: 5 numaralı bölgede yer alan Urartular.
• Kaç numaralı alan denizcilik alanında gelişmiş bir uygarlığa ait merkezdir? Bölgenin hangi özelliği bu uygarlığın denizcilik faaliyetine yönelmesinde etkili olmuştur?
Cevap: 1 numaralı bölgede kurulan İyonlar. İyonlar, sahip olduğu coğrafi konumun sunduğu avantajlarla Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında koloniler kurarak deniz ticaretinde gelişmiştir.
• Akarsu boylarında kurularak tarımın en önemli ekonomik faaliyet olduğu uygarlığa ait yerleşmeler hangi numaralar ile gösterilmiştir?
Cevap: 4 numaralı bölgede kurulan Hititler; Kızılırmak Nehri çevresinde yaşamış, bölgenin coğrafi şartlarına bağlı olarak tarım, hayvancılık ve ticaretle uğraşmıştır.
3 numaralı bölgede kurulan Frigler, Ankara yakınlarındaki Gordion’u başkent yaparak tarih sahnesine çıkmış, tarım ve hayvancılıkta ciddi gelişmeler kaydetmiştir.
2 numaralı bölgede kurulan Lidyalılar ise Gediz ve Küçük Menderes nehirleri çevresine yerleşmişlerdir.
Türkiye arazisi, sahip olduğu coğrafi özelliklere bağlı olarak dünyadaki ilk yerleşim yerlerinden ve en eski medeniyetlerin kurulduğu bölgelerden biri olmuştur.
Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdakilerden hangisinin etkisi diğerlerinden daha azdır?
A) Verimli toprakların bulunması
B) Uygun iklim koşullarının bulunması C) Çeşitli madenlere sahip olması
D) Su kaynaklarının yeterli olması
E) Topoğrafik çeşitliliğinin bulunması
2015 – LYS3
• Antik Dönem’in önemli liman kentlerinden biridir.
• Frig uygarlığına başkentlik yapmış olan bir merkezdir.
• Anadolu’daki en eski imparatorluklardan olan Hitit İmparatorluğuna başkent olmuş bir merkezdir.
• Anadolu’da ilk yerleşik hayatın başladığı merkezlerden biridir. Bu yönüyle yerleşim tarihi açısından oldukça önemlidir.
Buna göre yukarıda, hangi tarihî merkeze ait bilgi verilmemiştir?
A) Efes B) Gordion C) Hattuşa D) Çatalhöyük E) Tuşpa
2016-LYS3
Aşağıda, haritada bazı tarihî merkezler ve bu merkezlerin dördüne ait bazı özellikler verilmiştir.
