1935Dördüncü hesap senesi hakkında

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

27 Nisan 1936 tarihinde toplanacak

H i s s e d a r l a r U m u m î H e y e t i n e

1935

Dördüncü hesap senesi hakkında

o

i d a r e M e c l i s i R a p o r u

v e

M u r a k ı p l a r R a p o r u

Biiânço ve Kâr ve Zarar Hesabı

A N K A R A

1 9 3 6

Alelâde Umumî Heyetin Müzakere Ruznamesi

1 — B an k an ın 1935 yılı İ d a r e M e c li s i r a p o r u n u n tetkiki,

2 — M iira k a b e K o m i s y o n u r a p o r u ü z e r i n e b il a n ç o n u n ta sd ik i v e te m e t- tüatın te k lif v e ç h i l e t e v z i in i n tasvibi,

3 - - İdare M e c lis in in ib r a s ı,

4 — M ü d d etleri biten m u r a k i p l e r d e n :

I — “ B „ v e “ C „ sınıfı h i s s e l e r i n e sah ip B an k ala r v e Ş i r k e t l e r t a ­ ra fın d a n bir m u r a k ip s e ç i l m e s i ,

II — “ D „ sınıfı h i s s e l e r i n e sah ip h is s e d a r l a r tarafından b ir m u r a ­ kip s e ç ilm e s i.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası

1935 Dördüncü hesab devresine aid idare Meclisi Raporu

H e s a p l a r ı n ı k a p a m ış b u l u n d u ğ u m u z 1935 y ılı h a d i s e l e r i v e b a n k a m ı z m u a m e l e l e r i h a k k ın d a y ü k s e k to p la n t ın ız a a ş a ğ ı d a k i izah atı s u n u y o r u z :

C i h a n G e n e l D u r u m u :

1935 yılı iç i n d e , h e y e t i u m u m i y e s i itib a r ile d ü n y a s t o k la rı a za lm ış, belli b aşlı m e m l e k e t l e r d e istihsal e ı ı d e k s ’ le r i c a n l a n m a k l a b e r a b e r fiatlar y ü k s e lm i ş , i ş s i z l e r m iktarı da b u h ran ın şid de tli s e n e l e r i n e n is b e t le hayli a za lm ış, ziraî m a h su lâ t ile sınai m a m u la t fiatları a r a s ın d a k i n is b e t s i z li k le r hafifle m iş, b e y n e l m i l e l tica re t m ü b a d e l e s i r a k a m l a r ı , bu s e n e y e k a d a r g ö s ­ te r d iğ i su ku t v e inhitatları t e v k i f ettikten b a ş k a k a b a r m a ğ a d o ğ r u m e y i l l e r k a y d e y l e m i ş , a le lu m u m b o r ç l a r ı n sıkleti şu v e y a bu ş e k i l d e a za lm ış , t e d iy e m ü v a z e n e l e r i y e n i d e n t e e s s ü s e b a ş la m ış g ö r ü l ü y o r .

Bütün bu a lâ im e b a k a r a k , c ih a n b u h r a n ın ın 1935 y ılın d a h a y li h a fifle m iş v e y e r in i az ç o k m ü t e b a r iz bir k a l k ın m a y a t e r k e y l e m i ş o l d u ğ u n a dair, lıa- disatı ta kip e d e n l e r a r a s ı n d a a deta ittifak m e v c u t o lm a k la b e r a b e r g ö r ü le n salalı e m a r e l e r i n in h e m e n h e r y e r d e ittihaz e d il e n t e d b i r l e r l e , iktisadi b ü n y e y e n e v ’ a m a v e r il e n m iin e b b ih i lâ ç l a r l a istihsal o l u n d u ğ u n a k a n a a t e d e n l e r de p e k ço k t u r .

D e v le t l e r i n teslihat y o l u n d a k i d e v a m lı f a a li y e t l e r i , b ü t ç e l e r i n i n iş y a r a t ­ m a ğa m atuf d iğ e r fasılla rın da n sarfiyatları, h ü k ü m e t le r in nakit v e k r e d i ü z e r i n d e k i m ü te m a d i t e s ir le r i, 1935 de d e d e v a m etmiştir.

İş s iz lik is t a tis t ik le r d e a z a lm ış g ö r ü n s e de bu te n a k u s u n n o rm a l bir f a a ­ liy e t te n d o ğ d u ğ u n a v e b in a e n a le v lı t a m a m e n h akikî o l d u ğ u n a k an a at m e v c u t d e ğ il d ir . K e z a , a rsıu lusal t ic a r e tt e k ıy m e t itib a r ile y e n i d e n in k iş a fa d o ğ r u bir t e m a y ü l m ü ş a h e d e e d il s e d e - milli v e y a b e y n e l m i l e l p ara, k re d i, ticaret t a k y id a t ı m u v a c e h e s i n d e - hakiki bir k iışayişe aid a lâ m e t le r m efk uttu r.

İk tisadî sıkıntıların y a n ı b a ş ın d a s iy a s î s a h a l a r d a t e k e v v ü n e d e n h a d i­

s e le r , bunun ü z e r i n e alınan t e d b ir le r d e n d o ğ a n g e r g i n l i k l e r , a k s a yı ş a r k t a sulh v e s ü k û n e hadim v a s ıta la r la y ü r ü m e y e n s iy a s î ve hatta a s k e r î m ü d a ­ h a l e le r , 1935 s e n e s in i a y r ı c a b ih u z u r e y l e y e n d i ğ e r n e v i â m ille ri te ş k il e y ­ lem iştir.

Bir m e r k e z b a n k a s ı z a v i y e s i n d e n en z i y a d e c a l ib i d ik k at o la n p a r a v a ­ z iy e t i d e 1935 y ılın d a h u z u r v e is t i k r a r a e r i ş e b i l m e k t e n u z a k d ü ş m ü ş t ü r .

S e n e z a r fı n d a g e r ç i d o l a r s a b it k a ld ı, İs te r lin a şa ğ ı y u k a r ı istikrarını m u h a f a z a e y l e d i ; fakat, 1931 d e n b e r i bütün d ü n y a p a r a l a r ın a arız o l a n s u ­ kutlar, k a ra rsız lık la r, 1935 y ı lı n d a d a d u r m a d ı. L ü k s e n b u r g f r a n ğ ı % 10, D a n z i g flo rin i % 42, B e l g a % 28 nisbetintle k ı y m e t le r in d e n k a y b e t t i l e r . A lm a n y a d a m a h su r m a rk namı a ltın da ç e ş i t ç e ş i t p e y d a o la n p a ra la r bu s e n e d e bir m i k t a r d a h a düştü. L e y , P e n g o , L iret, altına n a z a r a n biraz daiıa k ıy m e t z a y ia tın a u ğ r a d ı. L i t v a n y a , d ö v i z ta k y id a t ı k o y a n m e m l e k e t l e r a r a s ın a girdi. Bu t a k y id a t ile z a t e n m e l û f m e m l e k e t l e r i n h e m e n k â f f e s i ta ky id atı y a sıkı sıkı m u h a f a z a e y l e d i l e r v e y a h u t b i r a z d ah a sıkıştırdılar. A m e r i k a n ı n ta k ip e y l e d i ğ i g ü m ü ş s iy a s e t i d o la y ı s i le Çin, g e ç i r ­ diği b u h r a n la r a ra sın d a g ü m ü ş para e s a s ın ı bu yıl z a r fın d a b ı r a k m a ğ a m e c ­ b u r k aldı. A ltın e s a s ın a s a d a k a t te n a y r ı lm a y a n F r a n s ız , İ s v i ç r e , H o lla n d a p a r a la r ı d a istikrarlarını, m ü h im m ik ta r d a altın zayiatı b a h a s ı n a 1935 d e m u h a fa za e d e b i ld il e r .

M e r k e z b a n k a la r ı v e y a D e v l e t l e r h i ç bir z a m a n k a s a la r ı n a bu g ü n k ü k a d a r altın id d ih a r e t m e m i ş le r d i [*] . F a k a t, altının bu g ü n k ü k a d a r da e s a s v a z if e s i n d e n u z a k l a ş m ı ş o l d u ğ u g ö r ü lm e m i ş t ir . H a le n altın, y a m e r k e z b a n k a la r ı k a s a la r ı n d a k a p a lı k a l m a k t a v e y a h u t m a ru z o l a g e l d i ğ i bir takım sarsıntılar y ü z ü n d e n n e z i î l e r e u ğ r a m a k t a , v e n e t i c e itib arîle filî v e y a h ü k m î te d a v ü lü tabiîsini k a y b e t m i ş b u lu n m a k ta d ır.

Altının e s k i ta bii m e d d ü c e z r i y e r i n e , bu g ü n i ç i n k a im olan şu g a yri tabiî h aller, İktisadî b ü n y e d e s e n e l e r d e n b e r i y e r l e ş e n v e m ü z m in le ş e n hastalığın b ir b a ş k a n e v i ’d e n f a k t ö r le r in i te şk il e tm e k t e d ir .

İşte bütün bu m ü ş a h e d e v e m ü lâ h a z a la r d a n d o l a y ı d ı r ki, 1935 s e n e s i n in m ü te b a r iz k a l k ın m a a lâ m e t le r in e r a ğ m e n dahi, b e ş e r iy e tin bu m e b h a s t e t e r e d d ü t v e e n d i ş e d e n h e n ü z t a m a m e n k u rtu la m a m ış bulu n m asını tabiî v e za r u rî g ö r m e k lâz ım g e lir .

B i z d e G e n e i d u r u m :

C ih a n d a g ö r ü le n n is b î s alâh v e k a lk ın m a y ı, H ü k ü m e t i m i z c e ittihaz e d il e n t e d b i r l e r y a r d ı m i l e m e m l e k e t i m i z d e daha c a n lı b u lu y o r , b uh ran s e n e l e r i n e v e b ir s e n e e v v e l i n e n is b e t le 1935 s e n e s i v a z i y e t i n i d a h a v e r im li v e f e y iz l i g ö r ü y o r u z :

M u h telif s a h a la r d a k i takyidattan, tica re tin sıkıntı ç e k m e s i tabiî o l m a k l a b e r a b e r , 1935 tica re ti h â r i c i y e m i z , g e r e k idh alât g e r e k ih racat itib a r ile bir a z d a h a d ü z e lm iş tir.

Ziraat, bu s e n e b i r a z d a h a g e n i ş n e î e s a l m ı ş d ı r : 1934 r e k o l t e s i n e n is ­ b e tle ziraî m a h s u l le r im i z d e n b u ğ d a y , arpa, mısır, p a n c a r , z e y t i n y a ğ ı , p a l a ­ mut g ib i bir ta k ım m a h s u lle r n o k s a n v e r m i ş i s e de, a fy o n , ü z ü m , p a m u k ,

[ '] 1913 de 13,2 bin, 1925 de 15,4 bin tona m ukabil 1935 de 20,1 bin ton.

ya pağı, tiftik g i b i d i ğ e r b ir ta k ım m a h s u l le r im i z d e f a z la l ık la r g ö s t e r m iş t i r . M e m le k e t z ir a a t ı itib arile 1935 s e n e s i n in bir s e n e e v v e l i n e v e d a h a e v v e l k i buhran y ılla r ın a n a z a r a n fa rik a s ı, zirai m a h s u lâ t î ia tla r ın d a k e n d i n i g ö s t e r e n e h e m m iy e t li fiat y ü k s e l m e s i o lm u ştu r . B u ğ d a y , a rp a, ç a v d a r , yu laf, i n c ir , fındık, p a m u k , z e y t i n y a ğ ı, tiftik, y ü n , h a y v a n i m a h s u l â t g ib i m a ll a r ım ı z e s a s lı te re îîü le r k a y d e y le m i ş t ir . Bu fiat t e r e f f ü l e r i n d e n h a r i c e satışla rım ız d a ş ü p ­ hesiz h a y li m ü s t e fid o lm u ş d u r .

B e ş s e n e li k sa n a y i p r o g r a m ı tatbik atın a, k a y d a d e ğ e r bir g a y r e t v e h a s s a ­ s iyetle d e v a m e d il m iş t i r :

S ü m e r B a n k ın K a y s e r i b e z k o m b i n a s ı n ı n 16 E y l ü l d e k ü şa d ı y a p ılm ış , E re ğ li p a m u k v e İzm it k â ğ ıt f a b r ik a la r ın ın inşa atları 1935 s e n e s i i ç i n d e b it m iş ­ tir. Y in e p a m u k lu is ti h s a l â t m a iştirak e d e c e k o l a n Nazilli f a b r ik a s ın ın v e y ü n lü m e n s u c a t istih sa lin e tah sis e d i l e c e k b u lu n a n B u rs a M e r i n o s fa b rik a s ın ın te ­ m e l le r i 1935 i ç i n d e atılmışdır. S ü m e r B a n k ’ la İş B an k asın ın m ü ş t e r e k e n k u r m u ş o ld u k la rı K e ç i b u r l u K ü k ü r t f a b r i k a s ı n isa nd a , İsp arta G ü l y a ğ ı f a b r i k a s ı d a m a - yıs d a i ş l e m e ğ e , İş B a n k a s ın ın m ü n fe r id e n te sis e y l e d i ğ i P a ş a b a h ç e Cam îa b ri k ası ile Z o n g u l d a k ’ ta S ö m i k o k f a b r ik a s ı y i n e 1935 s e n e s i z a r fın d a ç a l ı ş m ı y a b a ş la m ış la r d ır . Bir m e m l e k e t in r e f a h ı n d a v e h a t tâ m ü d a f a a s ın d a m ü h im r o l o y n a y a n m a d e n s e r v e t i n o k t a s ı n d a n t e t k i k e ş a y a n z e n g i n l i k l e r e m a z h a r b ulu n an m e m l e t i m iz i n bu s e r v e t le r in i a r a ş t ı r m a k v e v a lo r iz e e t m e k v e bu su retle m ü b a d e l e v a s ıta la rım ız ı g e n i ş l e t m e k e m e l l e r i l e bir “ M a d e n tetk ik v e a r a m a enstitüsü „ v e y u r d u u c u z e le k tr ik e n e r j i s i n e k a v u ş d u r m a k v e bu işle ri v e r im li v e r a s y o n e l b ir y o l a s o k m a k n ıa k sa tla r ile b ir “ E le k tr ik iş le ri Etüd İd a r e s i „ te şk il o l u n m u ş v e b u iki m e v z u u fin a n s e e t m e k l e d e iştiga l e y l e m e k ü z e r e tesisi t e k a r r u r e d e n “ Eti B a n k „ s e n e n ih a y e t i n e d o ğ r u f a a l i y e g e ç m iş t i r .

T ü r k ziraa tın ı T ü r k s a n a y ii l e ta n ıa m lı y a r a k T ü r k e k o n o m i s i n i ik i ana t e m e l ü z e r i n d e m u v a z e n e l i b ir ş e k i l d e k u rm a k , T ü r k i y e C ü m h u r iy e t i e k o n o m i s iy a s e t in i n baş ş iarı o l a r a k tan ın m ış b u ln n m a k t a d ır . Z ir a a t le s e n a y i i h e m - a h e n k o l a r a k i le r l e t m e k y o l u n d a g ü d ü le n bu s iy a s e t in 1935 s e n e s i n e ait tatbikatı c ü m l e s i n d e n o l m a k ü z e r e : B e z f a b r i k a l a r ım ı z ın m ü h t a ç oldu k la rı u z u n e l y a f l ı m ü t e c a n i s p a m u k y e t i ş t ir il m e s in e , K a m g a r n fa b r ik a s ı i h t iy a c ın ı tem in için , y e n id e n g e tir t ile n d a m ız lık la rla B u rs a v e K a r a c a b e y h a v a l is i n d e m e r i n o s ü re t ilm e s in e dah a h ızla ça lış ılm ış, b in a v e h a y v a n v e r g i le r in i n i n d i ­

rilm esi, z ir a i b o r ç l a r ı n taksitlere b a ğ l a n m a s ı k a n u n la r ı ile tarım satış k o o p e ­ ra tifleri i ç in y e n i v e tarım k r e d i k o o p e r a t i f l e r i i ç i n d e m u a d d e l k an u n la rın intişarı, tuz fiatının u c u z la t ı lm a s ı, ü z ü m m a h su lü îia tların ı k o r u m a k g a y e s i l e b ir t e ş e k k ü l v ü c u d a g e t i r i l m e s i , 1935 s e n e s i n d e D e v l e t i n z ir a î m e v z u d a k i y a r d ım la r ın ı tesbit e d e n h a d i s e l e r i n b a ş lı c a la r ı d ır .

E k o n o m ik p o litik a d a h e d e f , h e m istihsal v e h e m de istihlâ ki m u v a z i o la ra k a rttırm a k dır. Millî e n d ü s tr in in satış îiatları bu b a k ım d a n b ü y ü k b ir a lâ k a ile ta kib o lu n a r a k , ş e k e r fa b r ik a la r ı bir e l d e to p la n m a k v e H ü k ü ­ m e t ç e d e f e d a k â r lı k g ö s t e r i l m e k s u re tile ş e k e r i n v e bun dan g a y r ı k ö m ü r ü n , ç i m e n t o n u n îiatları h a y li u cu zla ştırılm ıştır.

M e m le k e t h a r i c î t ic a r e t i 1935 d e g e r e k idlıa lâ t v e g e r e k i h r a c a t b a k ı ­ m ın d a n g e n i ş l e m e k l e b e r a b e r , ti c a r e t i n h e r s a f h a s ın d a da az ç o k b ir h a r e ­ ket v e f a a l i y e t g ö r ü l m ü ş t ü r :

H a r i c î tic a r e t

1933 d e 170 838 000 Lira

1934 de 178 939 000 „

1935 d e 184 6*85 000 „ tutm uştur.

T e z a y i i d , h e m idh alât, h e m ih r a c a t c i h e t i n d e d i r :

İdhalât î h r a c a t

1933 d e 74 676 000 L ir a 96 162 000 L i r a

1934 de 86 790 000 „ 92 149 000 „

1935 de 88 823 000 „ 95 861 000 „ idi.

T o n i t ib a r il e i h r a c a t v e idhalât 1935 s e n e s i n d e ilk d e îa bir t e v a k k u f v e h at tâ bir t e n a k u s gö s te r ir . N e t i c e itib arile b e h e r to n a is a b e t e d e n k ı y m e t l e r i n s e y r i n d e d e b u h r a n d a n s o n r a 1935 y ılın d a ilk d e fa b ir t e z a y ü d k a y d e d i l m i ş ­ tir. Bu t e z a y ü d ü n s e b e b i, k ö m ü r g ib i fiğır e ş y a d a b ir t e v a k k u f hasıl o l d u ğ u h a l d e tütün, ü z ü m , fındık, p a m u k , incir, c e v iz , a fy o n g ib i d i ğ e r n e v i e ş y a m i k d a r l a r m d a k i a rtm a la rd ır.

1935 M a y ıs ın d a b ite n 1934 - 1935 yılı D e v l e t b ü t ç e s i n d e , 184 m i ly o n l u k ta h m in a ta m u k a b il 196 m i l y o n l u k b ir tahsilât y a p ılm ış , 1935-1936 b ü d c e s i n e aid m ü te a k ip a yla rd a d a bu ta h silâ t m u h a m m e n a t ı n f e v k i n d e v e a y n i h ız la y ü r ü m e k t e b ulunm uştur.

E r z u r u m - S ivas hattı istik ra zın ın ilk iki m i l y o n l u k k ıs m ı, s e n e n i n ilk a y ın d a , i k i n c i 4,5 m i ly o n l u k k ıs m ı da T e ş r i n i s a n i - K â n u n u e v v e l i ç i n d e i h r a ç

o lu n m u ş v e d e r h a l k a p a t ılm ış tır. ■

M e m l e k e t i n m ü d a f a a s ı k a d a r m a m u rlu ğ u n u d a tem in e tm e k t e o la n d e m ir y o l u s iy a s e t i ç o k fe yiz li fa a li y e t l e r i n i 1935 d e d e d e v a m ettirmiştir. Y ıl i ç i n d e Ç ankırı - E s k ip a z a r hattı b a ğ l a n a r a k k ö m ü r y o lu ta m a m e n i ş l e t m e y e a çılm ış , Y o lç a t ı d a ı ı a ş a ğ ı y a d o ğ r u in e n b a k ır hattı D i y a r b e k i r i tutmuş, c e n u p t a A f y o n - İs p a r ta a rası ik m a le d ilr a iş, şark ta S i v a s - E r z u r u m g ü z e r g â h ı n d a i n ş a a t v e d e m i r fe r ş iy a t ı h a y li ile rle m iştir.

A l t ı n v e d ö v i z V a z iy e ti, t e d a v ü l d e k i B a n k n o t l a r :

B il h a s s a k lir in g u s u lü n ü n 1935 s e n e s i n d e d a h a b a ş k a D e v l e t l e r l e a k d e y - l e d i ğ i m i z itilâfla ra d a t e ş m il e d il m e s i ü z e r i n e g e r e k m e m l e k e t e g i r e n d ö ­ v i z l e r v e g e r e k d ö v iz m u a m e lâ t ı bu yıl b ir az d a h a daralm ıştır.

11 n u m a r a l ı d ö v i z k a r a r n a m e s i n e 1935 te i l â v e o lu n a n ta kyid at da, d ö v iz m e n a b iin in g e n i ş l e m e d i ğ i n i g ö s t e r m e y e kâfidir. E s a s e n 1934 teki 49 m i l y o n ­ luk d ö v i z m ü s a a d e l e r i n i n 1935 d e 35,7 m i l y o n a i n m e s i bu ta ky id atın tesir d e r e c e s i n i g ö s t e r i r .

1934 s o n u n d a e l im i z d e 27,5 m i ly o n lir alık, 19.522 k ilo altın va rd ı. S e n e z a r fı n d a g e l e n altınlarla b u n la rın m e c m u u s e n e s o n u n d a 29,5 m i l y o n l ir a y a b a l iğ o l m u ş ise d e 1935 d e d e m e z k û r a ltın la rd a n bir kısmı va k it v a k it t e r ­ hin e d il m e k s u re tile d ö v i z t e d a r ik i n e tahsis olun m u ştu r. Altın te r h in i s u r e -

tile ya p tığım ız istikrazların e n y ü k s e k s e v i y e s i 9 t e ş r i n i s a n i d e g ö r ü lm ü ş t ü r ki miktarı 5,65 m i l y o n liradır. B o r ç s u z k a l d ı ğ ı m ı z d e v r e a n c a k s e n e n i n ilk ayında olm u ştu r. S e n e s o n u n d a b o r c u m u z 663.349,92 lira idi.

1934 s o n u n d a k a s a la r ım ız d a k i b a n k n o t la r ı da ş a m il o l m a k ü z e r e

164 613 285 L ir a lık m ü t e d a v i l b a n k n n o t la r a 14 006 324 L ira lık d ah a i n z i m a m e d e r e k M e v c u d b u lu n an

1935 z a r fın d a Hasıl olan

Y in e 1935 z a r f ı n d a v e s e n e s o n u n d a

b a k i y e o l a r a k 171 840 578 L ira lık b a n k n o t k alm ıştır.

Bilfiil p iy a s a d a m ü t e d a v il b a n k n o tla r ı te s b it e d e b i l m e k i ç i n y u k a r ik i B a k i y e y i te ş k il e d e n 171 840 578 L ira d an

178 619 609 L i r a lık y e k û n a m u k a b il

6 779 031 L i r a lık b a n k n o t t e d a v ü l d e n ç e k i l m i ş

S e n e s o n u n d a k a s a la r ı ­ m ızd a ki

S e n e s o n u n d a bilfiil t e d a v ü l d e

sine va rırız .

9 086 951 L ir a y ı t e n z il e d e r s e k

162 753 627 L i r a lı k b a n k n o t b u l u n d u ğ u n e t i c e -

S e n e z a r fın d a , a s g a r î h ad , 17 a ğ u st o sta , 137,7 m ily o n , a za m î had, s e n e son un d a 162,8 m i l y o n lira o l a r a k görü lü r. 1935 te, 1934 e n a z a r a n 4,6 m i ly o n liralık b ir f a z l a l ı k v a rd ır .

Filî t e d a v ü l d e k i b u b a n k n o t la r ı n m ü fr e d a tı e v v e l k i s e n e l e r i n r a k a m la r ile b irlik te a ş a ğ ık i c e d v e l d e g ö r ü lü r :

19^5

1

5

10

50

100

500

1000

L ira lık 16 846 252 37 109 355 26 772 020 40 831 000

5 469 500 24 944 500 10 781 000

20 429 168 33 104 315 25 409 520 41 741 200

7 598 700 22 029 000

7 845 000

20 670 048 29 988 265 24 435 140 37 441 850 11 859 300 16 587 500

5 844 000

22 064 263 27 865 330 23 683 900 29 989 8( 0 27 764 900 11 758 000 5 456 000 Y e k û n 162 753 627 158 156 Ü03 146 826 103 148 582 193

Y üz l ir a lık la r d a k i m ü t e v a li t e n a k u s bu p a r ç a la r ı n B a n k a m ız ta ra fın da n iltiz a m e n t e d a v ü l d e n ç e k i l m e s i n d e n v e b ir lir a l ık la r d a k i te n a k u s ta g ü m ü ş p a r a la r ın t e d r i c e n b u n l a r y e r i n e k aim o lm a k ta b u lu n m a s ın d a u d ır.

T e d a v ü l d e b ulu n an b a n k n o t la r ı m ız g i t t i k ç e y ı p r a n m a k t a o l d u ğ u n d a n b un ların y e n i d e n b astırılm ası m a s r a f ı n a k a r şılık o l m a k ü z e r e bu s e n e de 75.000 liralık b ir p r o v i z y o n y a p ılm ış tır.

S e n e s o n u n d a taah h iidatım ızı te ş k il e d e n :

tutarı o la n

Y in e s e n e so n u n d a k a s a la r ı m ız d a v e h a r i c î m u h a b ir - l e r i m i z e d e

b u n la r ın tutarı

162 753 627,— L i r a lık m ü t e d a v il b a n k n o t la r i l e 14 563 176,29 liralık m e v d u a t ın

177 316 803,29 l i r a y a m u k a b il

23 303 611,08 liralık

6 190 738,81 lira lık altın ile

812 535,80 liralık altına filen kabili ta h vil d ö v iz m e v c u d idi ki

30 306 885,69 lir a y a va rır.

Bu m e v c u d a t t a n b ir k ısm ı d ö v iz li istik ra za t v e m e v d u a t a k a r ş ı l ı k m a h i ­ y e t i n d e d i r .

Bu itib arla

teşk il e d e n g e r i y e k alan yu k arık i

30 306 885,69 1 318 273,39 28 988 612,30 177 316 803,29

l ir a d a n d ö v iz ta ah h iid atım ızı lir a y ı t e n z il e d ip de

lir a y ı l i r a y a

n is b e t e y l e d i ğ i m i z ta k d ird e % 16,35 h a r ic i k ıs m e tin i b ulu ru z.

G e ç e n s e n e y e n a z a r a n bu n is b e lt e °j0 1,48 d e r e c e s i n d e h asıl o l a n f a r k s ir k ü l a s y o n u n 1935 d e kab arm ış v e d i ğ e r taraftan altın d ö v iz i m iz i n d e b ir miktar inm iş b u lu n m a s ın d a n ileri g e l m e k t e d ir .

1930 d an b eri istikrara m a z h a r olan m illî p a r a bu k ıy m e t in i 1935 de d e en u fa k b ir sarsıntıy a m a r u z o l m a k s ız ı n m u h a fa za e y l e m i ş t i r .

¥ ¥

S e n e z a r fın d a b a n k a m ız ın m u a m e le l e r i n e g e l i n c e :

A ktifim izde:

K a s a m u a m e l â t ı

1934 s o n u m e v c u d u 1935 z a r fın d a k i m a k b u z a t

s e n e s o n u n d a k i z im m e t y e k û n u s e n e z a r fın d a k i

1935 b a k i y e s i

26 773 106,90 594 283 529.56 621 056 636,46 588 354 759,30

32 701 877,16

lira olup

lir a y a b a liğ o l m a k s u r e tile lira o lm u ş v e

liralık m e d fu a t n e t i c e s i n d e lir a d a n ib a re t b u lu n m u ştu r .

A v a n s l a r

B i l a n ç o m u z d a 5.261.263,26 lir a l ık b a k i y e g ö s t e r e n a v a n s la r ın m ü f r e d a t ı ş ö y le d ir :

26 959,79 lira altın m u k a b il i a v a n s la r , 4 616 473,47 „ ta h v ilâ t m u k a b il i a v a n s la r ,

617 830,— „ T ü r k lirası m u k a b ili d ö v i z a v a n s la rıd ır .

E v r a k ı n a k d i y e k a r ş ı l ı ğ ı H a z i n e t a h v i l â t ı

B an ka k a n u n u n u n 5 v e 6 i n c i m a d d e le r i m u c i b i n c e m ü d e v v e r e v r a k ı n a k d i y e d e n d o l a y ı H â z in e n i n B a n k a y a k arşı m ü t e a h h it o l d u ğ u b o r ç v a z iy e t i ş ö y l e d i r :

M ü d e v v e r e v r a k ı n a k d i y e d e n 1934 s o n u n d a D e v le t i n B a n k a y a b o r c u 148.925.285 lir a i k e n 1935 s e n e s i z a r fı n d a v a k i 1.084.707 liralık itfa ü z e ­ rine bu b o r ç s e n e s o n u n d a 147.840.578 l i r a y a inmiştir. S e n e z a r fın d a k i bu 1.084.707 liralık itfanın :

249.344 lirası 1934 te m e t t ü le r in d e n ,

835.363 lirası d a k u p o n ta h sila tınd a n olm u ştu r . G e ç e n s e n e l e r e n is b e t le bu s e n e y e ait itfa m i k d a r m d a k i t e n a k u s , B a n k a k a n u n u n u n tadil g ö r e n 8 in ci m a d d e s i m u c i b i n c e D e v l e t b ü d c e s i l e m ü lha k v e m a h a llî b ü d c e l e r y ü z d e b ir ­ lerinin D e v l e t tahvilâtı m ü b a y a a s ı n a tah sis e d i l e b i l m e s i n d e n d i r . 1935 yılın da y ü z d e b i r l e r d e n tahsilât m e c m u u 3 809.684,89 liradır.

E s h a m v e t a h v i l â t c ü z d a n ı

Bu h e s a b d a iki n e v i s e n e d a t m e v c u d o l u p biri e v r a k ı n a k d i y e k a r şılığ ı d iğ e r i d e k e n d i m ü b a y a a t ım ı z ı te şk il e d e n s e r b e s t s e n e d l e r d i r .

A ) K a r ş ıl ı k s e n e d a t — B i l a n ç o l a r ı m ı z d a s a b it r a y i ç l e r l e g ö s t e r i l e n hu s e n e d l e r i n b o r s a k ı y m e t l e r i 1932 g a y e s i n d e (7,9), 1933 g a y e s i n d e (9.5), 1934 g a y e s i n d e ( 1 0 , 7 ) m i l y o n lira idi. 1935 s o n u n d a k i k ı y m e t l e r i d e 13 m ily o n lira k a d a r d ır .

B ) B a n k a n ın k e n d i m alı o la n s e n e d a t a g e l i n c e : 1933 d e ( 1,2 ) m ily o n , 1934 d e ( 4 , 8 ) m i ly o n l ir a lık s e n e d a t a m u k a b il 1935 g a y e s i n d e 4 345 483,32 liralık s e n e t vardı.

I s k o n t o c ü z d a n ı :

1934 s o n u n d a m e v c u t o la n 13 046 484,30 l ir a lık s e n e d a t a

1935 z a r fın d a 82 147 411.77 liralık s e n e t i n z im a m e d e r e k s e n e s o n u n d a y e k û n 95 193 896,07 l ir a y a b a liğ o lm u ş

ve s e n e z a r f ı n d a 68 766 445,80 lira lık tahsilât n e t i c e s i n d e s e n e so n u bu h e s a p 26 427 450,27 lir a lık b ir b a k i y e bırakm ıştır.

S e n e d a t c ü z d a n ı g e ç m i ş s e n e l e r e n is b e tle 1935 d e daha f a z la h a r e k e t li ç a lış m ış v e s e n e s o n u n d a d a h a m ü h im bir b a k i y e v e r m iş tir.

G a y r i m e n k u l l e r i m i z :

B il â n ç o d a 1.481.004,03 lira o l a r a k g ö r ü l e n rakam , A n k a r a m e r k e z i , m i z l e İs ta n b u l. İzmir Ş u b e l e r i m i z b in a la rın ın v e M e r s in d e ş u b e b in ası y a p m a k için a ld ığ ım ı z g a y r i m e n k u lü n m a l i y e t b e d e l l e r i n d e n bu g ü n e k a d a r y a p ı l m ış a m o r t is m a n la r ç ı k d ı k t a n s o n r a k alan b a k iy e d i r .

M u h t e l i f

M uhtelifte g ö r ü n e n :

1 001 038,44 Lira d an ,

547 137,73 L irası M u v a k k a t B o rç lu la r ı, 446 520,38 » T r a n s it u v a r h e s a p la rı,

7 380,33 » E f e k l if d e p o s u n u , g ö s t e r ir .

Pasifimizde :

S e r m a y e h e s a b ı

1935 s o n u itib arile h is s e s e n e d a t ı v a z iy e t in i e v v e l k i s e n e l e r e d a i r r a k a m ­ larla b irlikte aşağıda, a r z e d i y o r u z :

1932 1933 1934 1935

A sınıfı 27 275 34 465 35 797 -86 897

B „ 51 853 55 949 56 088 56 421

c

„

D „ 55 872 44 586 43 627 43 513

150 000 150 000 150 000 150 000

Y u k a rıd a k i ra k a m la rın m u k a y e s e s i n d e n de a n la ş ıld ığ ı ü z e r e 1935 s e n e ­ s in d e h is s e d a r sınıfları a ra sın d a e h e m m i y e t l i bir h a r e k e t o lm am ıştır.

İ h t i y a t a k ç e s i

B a n k a n ın ihtiyat a k ç e s i 1 026 756,67 lira o l a r a k görü lü r. 1935 k ârın ın p a y l a ş ı lm a s ın a m ü te a llik t e k li f le r k a b u l o lu n d u ğ u t a k d ird e bu fasıl b e r v e ç h i ati 1 551 182,53 l i r a y a b a l iğ o l a c a k t ı r :

L ira

M e v c u t ih t iy a t a k ç e s i 1 026 756,67

S e n e t e m e t t ü iin d e n ayrılan k a n u n î ih tiya t a k ç e s i 419 589.90

S e n e te m e t t ü ü n d o n ayrılan f e v k a l â d e ihtiyat a k ç f s i 104 835,96 524 425,86

Y e k û n 1 551 182,53

T e v d i a t

1934 s o n u n d a 1935 z a r fı n d a

s e n e z arfın da

sene soDunda

17 891 456,61 771 682 578.03 789 574 034,64 775 010 858,35 14 563 176,29

l ir a d a n i b a r e t te v d ia t l ir a lık te s lim a t ile lir a y a b a l i ğ o l m u ş v e lir a lık is tird a t la r ile l i r a d a n i b a r e t b u lu n m u ştu r.

Bu te v d ia tın

3 308 439,22 9 506 309,68 1 314 354,75 150 279,82 283 792.82 o l u p tutarı 14 563 176,29

l ir a s ı M e r k e z d e

lirası İs ta n b u l ş u b e m i z d e lir a s ı İ z m i r „ l ir a s ı S a m s u n „ lir a s ı M e r s in „ liradır.

M u d il e r itib arile b u t e v d i a t ı n s u re ti t e v e z z ü ü d e a ş a ğ ı d a g ö s t e r il m iş t i r

3 282 598,41 lirası H â z in e n in v e ira d g e t i r e n r e s m i d a i r e l e r i n 1 434 620,18

1 791 063,91 5 761 304,17 1 190 492,17 555 793,45 547 304, 14 563 176,29

„ d i ğ e r r e s m î d a i r e l e r i n

„ Millî b an k aların

„ E c n e b i b a n k a l a r ın

„ Ş irk e t le r v e h u su sî m ü e s s e s e l e r i n

„ E fradın

„ E c n e b i m e m l e k e t l e r d e m ü e s s e s e ş h a s ın o l u b tutarı liradır.

M u h t e l i f

M u h te lifd e g ö r ü n e n :

50 202 834,49 34 409 907,56

4 652 4 0 0 , - 3 398 909,26 3 366 127,81 4 375 489,86

lir a s ı e v r a k ı n a k d i y e karşılığı e s h a m v e ta h v ilâ t b e d e l l e r i n i ,

lirası M â liy e n in te v d i ettiği altınların b e d e lin i, l ir a s ı ö d e n e c e k h a v a l e le r i,

lirası k lirin g d e p o l a r ın ı ,

lirası d i ğ e r m u h t e lif a la ca k lıla rı g ö s t e r m e k ­ tedir.

K â r v e Z a r a r

1935 s e n e s i m u a m e l e l e r i n i n B a n k a m ız i ç i n b ır a k m ış o l d u ğ u 2.097.949,50 lir a lık k â r ın , k a n u n u m u z u n 88 in ci v e N iz a m n a m e m i z in 94 ü n c ü m a d d e l e r i m u c i b i n c e p a y l a ş m a ş e k l i a ş a ğ ı d a g ö s t e r il m iş t i r :

1935 s e n e s i k â r ı o la n 2 097 949,50 lir a d a n y ü z d e y i r m i n is b e tin d e ihtiyat

a k ç e s i o l a r a k 419 589,90 lira v e h is s e d a r l a r ım ız a % 6

t e m e t t ü o l a r a k 630 000.— lira k i

c e m ' a n 1 049 589.90 lira ten zil e d i l ­

d ik te n s o n r a g e r i y e k a l a n 1 048 359,60 lir a d a n m e m u r ­ la r h is s e s i o l a r a k 39 178,03 lira

v e % 10 f e v k a l â d e ih ­

tiyat a k ç e s i o l a r a k 104 835,96 lir a k i

c e m ’ an 144 013,99 liran ın a y r ılm a s ı

i k t i z a e d e r .

B u n l a r d a n s o n r a y a k a la n 904 345,61 l ir a n ın y a r ı s ın ı t e ş k il e d e n 452 172,81 lira H â z i n e y e

v e d i ğ e r y a r ı s ı o l a n 452 172,80 l i r a d a h i s s e d a r l a r a aiddir.

B u h e s a p l a h is s e d a r l a r a is a b e t e d e n m e b l a ğ % 10,30 n is b e t in d e o l a r a k ( 452 172,80 + 630 000 ) = l 082 1 72,80 lira e d e r .

B u n d a n t e v k ifi lâ z ım g e l e n k a z a n ç v e b u h r a n v e r g i l e r i n i n ç ı k a r ı l m a ­ s ın d a n s o n r a k a la n 937 118.22 lira ( g e ç e n s e n e k â r ın d a n m ü d e v v e r 631,10 lira ile b i r l i k t e ) her h i s s e y e 625 k u ru ş d a ğ ıt ılm a s ın a m ü s a id d ir . B e h e r h is ­ s e y e k ü su r a ts ız tevziat y a p ı l m a k i ç i n 249,32 lira d a g e l e c e k s e n e h e s a p la r ın a d e v r e d ilm iş t ir .

K â rın bu s u re tle t e v z i i n e m ü s a a d e n i z i v e r u z n a m e d e k i d i ğ e r m a d d e l e r h a k k ın d a y ü k s e k k a r a r la r ı n ız ı s a y g ıl a r la b e k l e r i z .

R a p o r u m u z u i k m a l e t m e d e n ö n c e b i d a y e t i t e e s s ü s ü m ü z d e n b e r i H ü k ü ­ m e t i m i z i n h e r v e s i l e ile B a n k a m ı z a i b r a z ettiği y a r d ım v e h i m a y e l e r i n i li­

sanı ş ü k r a n la y a d e t m e ğ i b ir b o r ç b ilir iz .

B a n k a m ı z m e m u r la r ın ın h e r z a m a n o l d u ğ u g ib i bu s e n e d e m ü e s s e s e l e - rin e k a r ş ı, g a y r e t , s a d a k a t v e â z a m î m e r b u t i y e t l e v a z i f e l e r i n i y a p m ı ş o l ­ d u k la r ın ı m a r u z a t ı m ı z a n i h a y e t v e r i r k e n m u h t e r e m H e y e t i n i z e m e m n u n i ­ y e t l e a r z e y l e r i z .

İdare Meclisi

Türkiye Cümhuriyet Merkez Bankasının 1935 senesi dördüncü hesap devresine ait Mürakaba Kom isyonu raporu

T ü r k i y e C ü m h u r iy e t M e r k e z B a n k a s ın ın 1935 s e n e s i d ö r d ü n c ü h e s a p d e v r e s i n e m ü t e a llik b ütün m ı ıa m e lâ l ı B an k an ın k a n u n v e n i z a m n a m e s i v e T i c a r e t k a n u n u h ü k ü m l e r i n e g ö r e m e r k e z v e t a ş r a d a k i ş u b e l e r i n d e t a r a fı ­ mızdan te t k ik v e k o n t r o l ed ilm iştir.

Bu h e s a p d e v r e s i i ç i n İ d a r e M e c l i s i n c e v e r i l e n b i l â n ç o v e k â r ve z a r a r hesaplarının da b a n k a k a y ıt l a r ın a m u ta b ık b u lu n d u ğ u g ö r ü lm ü ş t ü r .

Z i k r e d i l e n h e s a p l a r ı n k a b u l i l e i d a r e M e c lis in in i b r a e d i l m e s i n i v e 1935 se n e si d ö r d ü n c ü h e s a p d e v r e s i n e ait o lu p b i l â n ç o v e k â r v e z a r a r h e s a p l a ­ rında g ö s t e r i l e n safî te m e tt ü ü n İ d a r e M e c lis in in k a n u n a v e e s a s n i z a m n a ­ m e y e u y g u n o la n teklifi v e ç h i l e t e v z i in e m ü s a a d e l e r i n i dileriz.

M u r a k ıp M urakıp M u r a k ıp Murakıp

Nurettin Cemil İ. Koni Avni

Aktif

T ü r k i y e C u m h u r i y e t 31 - 1 2 -1 9 3 5 tarihinde biten T ü rk L irası T ü r k L ira s ı

K a sa:

A ltın m e v c u d u “ ıMeskûk ve k ü lç e „

S afî Kg. 16.567,5b9 B a u k n o t

U faklık

D a h ild e k i m u h a b irle r:

T ü rk L ira sı

H a liç te k i m u a h a b i r l e r :

A ltın “ K ü lç e „ Safi Kg. 4.401,270 A ltın a tah v ili k a b il s e r b e s t D ö v iz le r

D iğ e r d ö v izle r v e b o rç lu K lirin g b a k iy e le r i

A v a n s la r

H a z in e b o n o la rı:

D e ru h te e d ile n e v ra k ı n a k tiy e k a rşılığ ı

E s h a m ve tah vilâ t c ü z d a n ı:

B a n k n o t k a rşılığ ı B a n k a m alı

İskonto c ü z d a n ı:

R e e sk o n t

Gayri m e n k d lle r D e m irb a ş

H is s e d a rla r M u h te lif

N a z ım h e s a p la r

23.303.6 J 1,08 9.086.951,—

311.315,08

6.190.738,81 812.535,80 8.394.562,16

34.409.907,56 4.345.483,32

32.701.877

133.639

15.397.836 5.261.263

147.840.578

Y ekûn

38.755.390

26.427.450

1.481.004 117.685 4.500.000 1.001.038 21.158.868 294.776 633

16

69

77 26

88

27

03 70

44

87

07

M e rk e z Bankası

Dördüncü hesap devresi bilançosudur. P asif

Türk Lirası Türk Lirası

Sermaye

ihtiyat akçeleri:

 di 868.397,62

F e v k a l â d e 158 359,05 1.026.756 67

Tedavüldeki banknotlar:

D e ru h t e e d ile n 147.840.578,—

Altın k arşılık lı 18.000.000,—

R e e s k o n t m u k a b ili 6.000.000,— 171.840.578

Tevdiat

Döviz ta a h h ü d a tı:

Altına tahvili k a b il d ö v i z l e r 1.318,273,39

D iğ e r d ö v i z l e r v e a la c a k l ı K l ir in g b a k i y e l e r i 17.568 195,86 18.886.469 25

M u h t e l i f :

M u v a k k a t a la ca k lıla r, d e p o z i t o l a r , h a v a l e l e r

v e s a i r e 10.403.319,74

D i ğ e r a la c a k l ı h e s a p la r 39 799.514,75 50.202.834 49

Kâr

Nazım hesaplar

Y e k û n 294.776.633 07

Zimmet

T ü rk iy e C u m h u r iy e t 31 -12 • 9 3 5 tarihindş

T ü r k L ira s ı

V e r i l e n faizle r 129.159 12

İd a r e m a srafları 821 558 30

A m o r t is m a n

. 94.926 98

P r o v i z y o n 98.145 67

M ü t e fe r r ik z a r a r v e m a sr a fla r 148.114 04

1935 s e n e s i k â r ı 2.097.949 50

Y e k û n 3.389.853 61

M e r k e z B ankası

Kâr ve z a ra r hesabı Matlup

A lı n a n f a i z l e r

K o m i s y o n v e A c y o l a r T a h v i l â t k â r la rı K a m b i y o k ârları M ü t e f e r r i k k â r la r

T ü r k L irası

2.131.708 43

46.555 31

317.895 61

867.109 12

26.585 14

3.389.853 61