Kesik Lif-

(1)

Kesik Lif- - -

Berat KIRAYOGLU Mak.Muh.

Sumerbank Holding A.5. SAGEM fgletmesi BURSA Giiney Bolgesi Aragtzrma Merkezi'nde son geligtirilmig olan pamuk kaplz/polyester kesik lif-ozlii ipliklerle

%100pamuk ipliklerin kargzlagtzrmasznl yapmak ama- czyla yapllan galzgmada bu ipliklerden ~egitli kumaglar dokunmug ve oriilmiigtur, Daha sonra dokuma kumag- lar; agznma dayanzmz, yzrtzlma ve kopma mukavemeti, orme kumaglar ise; patlama mukavemeti, hava ge~ir- genliki, pilling dayanzmz, boyutsal stabilite ve burug- maz apre oranz (termofikse edilmi~ kumag iizerinde ha- f i f bir burugmaz apre uygulamaszndan sonra) apsln- dan test edilmiglerdir. Pamuk ipliklerinden daha sag- lam olan kesik lif ozlii ipliklerle iiretilen kumaglarzn ozelliklerinin %100pamuk ipliklerle iiretilen kumagla- ra gore ~ o k daha iyi oldugu goriilm@tiir. Bu apdan ke- sik lif ozlii iplikler, mukavemet, @rlzk, dayanzklzlzk, q m - ma dayanlm~ boyutsal stabilite, kolay baklm ve rahatlz&n arandz& veya onemli oldu&yerlerde faydalz olmaktadzr.

COMPARISON OF FABRICS MADE WITH COTTON COVERED POLYESTER STAPLE- CORE YARN AND 100% COTTON YARN

Cotton covered/polyester staple-core yarns, recently de- veloped at the Southern Regional Research Center, and conventional 100% cotton yarns of equivalent size were woven and knitted into various fabrics for evaluation.

The woven fabrics were tested for abrasion resistance and tear tested for bursting strength, airpermeability, pilling and tensile strength. The knitted fabrics were re- sistance, dimensional stability, and DP rating (after a light application of DP finish on the heat set fabric).

*Textile Research Institute, @bat 1991 sayfa 71-74'te yaylnlanan A.P.S. SAWHNEY, R.J.HARPER, G.F.RUPPENICKER VE KQ.- ROBERT'a nit "Comparison of Fabrics Made with Cotton Covered Polyester Staple-Core Yarn and 100% Cotton Yarn" ad11 yazidan qevrilrnigtir.

staple-core yarns, which were only modestly stronger than equivalent 100% cotton yarns, produced fabrics re- markably improved in all the important properties when compared to the fabrics made with conventional 100% cotton yarns. Fabrics from staple-core yarns sho- uld therefore be useful where strength, weight, durabi- lity, abrasion resistance, dimencional stability, easy ca- re, and comfort are desirable or critical.

1.

G I R ~ ~

Hidrofil bir lif olan pamuktan yapllan giysiler hem

~ o k sagllkl1 olup hem de endustriyel ve askeri a m a ~ l l kullanlmlar i ~ i n pek gok kimyasal apreye son derece iyi cevap vermektedir. Bununla beraber, sentetik liflerle karglla@nldlklannda pamuk lifi zaylf ve daha dayanlk- slz olup boyutsal olarak stabil ve iiniform degdir. Ayn- ca ykama, utu vs. gibi ozellikleri daha kotudur. Oysa kuwetli ve uniform yapldaki agmmaya dayanddl sentetik liflerin boyutsal stabilitesi iyi olup b h m l kolaydlr.

Ancak sentetik kumaglarm nem emicilig, nefes ala- bilirlig, pilling dayanlml ve statik iletkenlig duguk olup, genelde bu tip kumaglar pek kullanlgll degldir.

Bilindig gibi tekstil lifleri istenen ozelliklerin bir ara- ya getirilmesi isin harmanlanmaktadlr [Duckett, Gros- wami ve Ramey, 1979; Gupta ve Shiekl, 19751. Farkh kesik liflerin harmanlanmasmda en yaygm uygulama tamamen tesadiifi harmanlama yontemidir. Ancak bu yontemle uretilen pamuk aii;lrllkll kanglm iplikler ge- nel olarak hem %I00 pamuk hem de %I00 sentetik ipliklerden daha zaylf ve daha dayanlkslzdlr. Bu ipliklerden yapllan kumaglarda, burugmaz apre, yanmay geciktirici apre ve diger kimyasal aprelerin uygulanma- sindan sonra, apnma dayanlmlannda, ylrhlma ve kopma mukavemetlerinde azalma olur [Yeadon, Walker ve Harper, 1980 ve 19781. Diger yandan, yaygn olan

%65 normal mukavemetli polyester/ %35 pamuk gibi sentetik lif a&rllkll harmanlardan yapllan kumaglar,

%I00 pamumn estetiBni ve rahatll&nl saglayamazlar.

Yuksek mukavemetli polyester ve pamuk harmanlan- nm ciddi pilling problemleri vardlr. Bu tip kumaglarda alev almayl geciktirici apre iqleminde kolayhkla bagan saglanamamaktadir.

Guney Bolgesi Aragtlrma Merkezi'nde iplikteki liflerin tercihli daii;lllmi konusundaki son araglxmamlzla, modifiye edilmig bir ring egrrne tezgahlnda sentetik kesik lif ozlu

/

pamuk sargh ipliklerin iiretimi ger~ek- legtirildi. Genellikle ozii yiiksek mukavemetli sentetik kesik lif olan iplikler tamam~yla pamukla kaplanmakta- dlr. fpli@n ozu, mukavemet, dayanlkllllk, boyutsal stabilite, kolay baklm ve diger fonksiyonel ozellikleri sagla- makta olup, pamuk s a r p ise pilling problemini orta- dan kaldn-maktadlr. Ayrlca pamumn goriinugunu ha- vasm ve rahatl@nl veren bu iplikler ozel kimyasal ap- relerden son derece iyi gekilde etkilenmektedir. Arag-

(2)

tirma Merkezi'nde geligtirilen ozlu iplikler, gorunug ve tutumda %I00 pamuk ipliklerini andirmakta, ancak daha kuwetli olmalannin yaninda istenen diger ozellikle- re de sahiptiler. Bu phgmada, aynl numarall %I00 pamuk ipliklerinden uretilen kumaglara oranla igleme ve kumag ozelliklerinin incelenmesi isin kesik lif ozlu iplikler dokunmug ve o r i i l m u ~ r . Pilling problemi olan ayni numarave yiiksek mukavemetli polyester kangim- 11 iplikler ozellikle bu cphgma kapsami diginda tutul- mugtur.

2. MATERYAL VE METOD

Pamuk kapli

/

polyester kesik lif ozlu iplikler ring egrme (Robert Arrow) tezgahina taIulan ozel bir oz sa- bitleme eubu&, kesikli lif-oz e a r m e cihaziyla "sand- vif prensibiyle uretildi. E a r m e iglemi igin gerekli olan pamuk ve polyester fitiller, Akala strict-middling 1 116" pamuk ve Eastman-Kodak 24 tipi yiiksek mukavemetli polyester (1 112"; 6.8 g/denye) kesikliflerden normal igletme gartlarinda klasik gekilde hazlrlandi. 28 tex (21 Ne) ve 35 tex (17 Ne) olarak uretilen ipliklerin harman kompozisyonu %65 pamuk ve %35 yuksek mukavemetli polyesterdi. Kargllagtirma amaciyla Akala lif- lerinden ayni bukum katsaylsl, e@rme parametreleri ve egrme gartlannda 28 tex ve 35 tex %I00 pamuk iplikler uretildi.

Kumqlar bezaya$, 311 sag dimi ve 5% saten dokularda 5 2 eninde Draper DLG armurlu dokuma tezga- hinda 37 tex (16 Ne) %I00 pamuk gozgii iplikleri ve 28 tex pamuk kapli/polyester kesik lif-ozlu atlu iplikleriy- le dokundu. Konstriiksiyonlan; bezayaD dokuda inete 52 cozgii x 52 a t h ve dimiyle saten dokularda 52 cozgii x 80 atlu idi. Yuvarlak orme makinasinda (20 geye) 35 tex pamuk kapli

/

polyester kesik lif-ozlu ipliklerle kumag oruldu. %I00 pamuk ipliklerden ayni gekilde kontrol ku maglari dokundu ve oriildu. Ham dokuma kumaglar aginma dayanimi ile yirldmave kopma mukavemetleri i ~ i n ASTM test standartlanna gore yalniz atlu yonunde test edildi [American Society of Testing Mate- rials designations]. Dokumada, pamuk cozgii iplig or- tak olarak kullanildi@ndan kumaglann cozgii yonunde testi yapilmadl.

0 r m e kumaglarda ise patlama mukavemeti, hava ge- girgenliii;i, pilling dayanlml, boyutsal stabilite mkama gekmesi) ve %3'luk hafif bir burugmaz apre uygulama- sindan once ve sonra burugmaz apre oram tesbiti igin testler yaplldi. %3 Dimetiloldihidroksietilenur (DMD- HEU), %1 magnezyum klorit hekzahidrat (MgCl26Hz0) ve %0.5 polietilen yumugatm iceren (pH 5.2) sulu fular banyosunda kumaglar 2 slkma, 2 daldlr- ma ile fularlandi, 6O"C'de 7 dakika kurutuldu ve 16O"C'de 3 dakika fikse edildi. Kumaglann 5 kez makina ylkamas~ ve silindirli kurutmadan sonra patlama

mukavemeti, hava gecingenlia ve pilling dayanimlari tesbit edildi. 1. ve 5. ylkamadan sonra boyutsal stabilite ve buruqmaz apre oram belirlendi.

3. SONUCLAR

VE

TARTI$MA

0zlu ipliklerin 16 g/tex'lik olan saglamllklan aynl numara %lo0 pamuk ipliklerden %14 oranlnda daha fazlaydi (Tablo 1). 0zlu ve %I00 pamuk ipliklerin her ikisi de randlmanh olarak dokundu ve herhangi bir zor- lukla kargllagilmadan oriildu.

maglar randlmanh olarak uretilmektedir.

Tablo 1. 65/35 Pamuk Kaplr/Polyester Kesik Lif dzlii iplikler ve Aynr Numarada 75100 Pamuk fpliklerin dzellikleri

I

^Bezaya61 ^Dimi ^Saten

~ z e l l i k l e r Fiili Numara (Tex) Kopma mukavemeti (g) Saglarnllk (g/tex) Kopma uzamasi (%) Duzgiinsiizliik (%CV) Goriiniim (USDA derecesi)

I

^Kerik if-&lii Kumag

la

^%I00Parnuk Kvrnag

8 e k i l 1 . Polyester Kesik Lif 0zlu ve %I00 Pamuklu Duz, Dimi ve Saten Dokuma Kurna~larln Apnrna Dayamrm

281

0zlu ipliklerden dokunmug kumaglann, %I00 pamuklu kumaglara gore aglnma d a y m m , ylrhlma ve kopma mukavemetleri daha iyiydi (Qekil 1, 2, 3). 28 tex ozlu ipli- a n kopma mukavemetindeki ortalama %14'liik arhg; sa- ten kumqlann q m m a d a y m m n d a %300, ywtdma mu- kavemetinde %69 ve kopma mukavemetinde Y'o47'lik bir iyilegme elde edildi. %I00 pamuk ipliklerine oranla daha saglam olan ozlu ipliklerin kumiilatif etkilerinden dolayl k u m q ozelliklerinde iyilegme @lan&.

0zlu ipliklerle oriihug kumqlann %3 DMDHEU uy- gulamasindan once ve sonra, patlama mukavemeti, hava gegrgenlia ve pilling daymrnlan kontrol kumaglama g&

re daha iyiydi (Tablo 2). Boyutsal stabilite ve burugmaz apre o m gibi ozellikler icin de durum aymy&.

4. SONUCLAR

Guney Bolgesi Araghrma Merkezi'nde geligtirilen polyester kesik lif-ozlu ipliklerle, dokuma ve orme ku-

Kesik Lif 0zli.

27.7 471.5

16.8 8.4 15.9

B

%I00 Pamuk 28.3 417.9

14.8 7.7 16.5

B

(3)

Bezayagt _._- Dimi Saten Kesik La blir Kumag 5100 Pimuk Kumag

saten Dokuma Kunuqlann Y* Mukavepeti

sinmesine cevap verecek gekilde fitil uretim kapasitesi bir miktar arlhnlabilir.

Sonuq olarak bu Wgmada; ozlii ipliklerle iiretilen ham kumqlann, %lo0 p m u k ipliklerden iiretilen ben- zer ozellikte kumaglara oranla aginma dayaniml, ylrhl- ma ve kopma mukavemeti, boyutsal stabilite ve burugmaz apre oram gibi ozelliklerinin qok daha iyi oldurn goriildii. Polyester kesik lif-ozlii ipliklerden yapilan kumqlar ozellikle, mukavemet, aarhk-performans ora- ni, dayanikhlik, boyutsal stabilite, pilling dayanim, go- riinug ve konforun wand@ ku'llanlm alanlan iqin ga- yet uygun olmakta&r. bugiin, endiistriye teknoloji transferi ifin harcanan pbalar devam ettik~e, kesik lif-ozlu ring egrme teknolojisi kavrarm vb gibi yenilik- ler ticari uygularna alanlan bulabilecektir.

KAYNAKCA

$ekil2. Polyester Kesik Lif Ozlu ve %I00 Pamuklu Diiz, Dini ve - American Sbciety of Testing Materials Designations D1424-83 (1983), D- 1682-64 (1975), D- 1425-81 (1981), D- 2256-80 (1980),

1

D2255-79 (1979) and D- 3108-76 (1976)

Bezayagl Dimi . . Saten

;ik Lif &lu Kumag %I00 ~ a r n ~ k Kumatj

-

CAMPAGNA, F.E., and SAWHNEY, ~ P . s . ; The ABC's of Com- posite Yarns, Textile Ind. 141 (I), 64, 68,72 (1977).

-

^DUCRETT,^KE.;GOSWAMI, B.C., and RAMM, H.H. Jr.; Mecha- nical Properties of Cotton / Polyester Yarns, Textile Res. 5.49, 262-267 (1979).

-

Encyclopedia of Chemical Technology, 3rd ed., vol.10 John Wiley and Sons, New York, N.Y., 1980, p.439.

-

^GUPTA,^hK.,and SHIEKL, A.E.; The Mechanics of Blended Yarns, Appl. Polym. Symp. 27,295-315 (1975).

-

SAWHNEY, A.P.S., RUPPENXCKER, G.F., and ROBERT, ICQ.;

Cotton Covered Nylon-Core Yarns and Greige Fabrics, Textile Res. J. 59, 185-190 (1989).

-

SAWHNEY, A.P.S., ROBERT, K.Q., and RUPPENICKER, G.F., Device for Producing Staple-Core / Cotton- Wrap Ring-Spun Yarns, Textile Res.J. 59 (9), 519-524 (1989).

-

YEADON, D.A., and HARPER, R.J., Jr., Weathering of Experi- mental Phosphorous

-

Nitrogen Fire Retardants on Outdoor Cot- ton Fabrics, J.Fire Sci. 7, 228-242 (1980)

-

^-YEADON, D.A., and HARPER, R J . , Jr., Weathering Durability of Cotton Duck Fabric with Methylolphosphonium -type Fire- re-

Sekil3. Polyester Kesik if 0zlii ve %TOO Pamuklu Duz, Dirni ve tardant Finishes, J. ^Fire ^{Chem. 5,}^49-62(1978) Saten Dokuna Kumaglann Kopma Mukavemeti

Kesik lif-ozlii/sarma ipliierin

@me

maliyeti, ayni ^BeratK W A Y O ~ L U numaradaki normal iplik earme maliyeti ile kaqrla@- ¹⁹⁵⁶Mugla d o m u . Orta obenimini istan-

nlabilir. Earme makinasinda ozlu iplik egirmede kulla- bul Kandilli Ku Lisesi'nde tarnamladiktan

nllan cihazin basit ve ekonomik olmasmn yaninda ^soma^i?I%Makina Fakiiltesi'nden 1980 p- ring egrme tezgahma kolayllkla adaptesi mumkun- h d a mezun oldu. Bir siire ozel sektorde do-

kuma ve iplik konusunda phgbktan soma

dur. T i w i pratikte, lif hazirlama igleminde bazi ek 1986 y h d a Siirnerbank SAGEM'de giireve

masraflar gerekebilir. goyle ki, kesik lif-ozlu iplik ear-

i . d. ba5ladi. 1988'den bu yana Marnul Geligtirne

me igleminde nisbeten daha ince numaada fitil gerek- Sefi olarak gijrevine devarn etnektedir.

Tablo 2. dzlu ve P a n u k fuliklerle (iriilmtis Kumaslarm Ozellikleri ^I

%DMDHEU Yikana S a p 1 Patlama Hava Ge@genli@ Pilling Dir. (Oran) Boyutsal Deg*. (%) Bur. Apre

Muk. (kg) (m3/m2/s) 30 dk. 60 dk. C A O r m

Kesik Lif 5 30.3 34.1 6.0 4.7 -3.0 (0.7) -1.2 (0.3) 3.7 (3.9)

0 5 43.9 35.1 4.0 3.5 -5.0 -8.0 3.5

0zlii

1 -0.7 -0.3 3.9

K u m q 0 1 -3.2 -5.2 3.4

3 5 21.7 47.3 6.0 4.7 t 7 . 0 -11.5 3.2

%loo

5 36.1 36.6 1.2 -3.2 -15.7 2.9

PanuMu

3 1

+

^9.2 ^-8.5 ^3.7

K u m ~ 0 1 ' -2.5 -13.7 3.3

* Parantez icindeki rakarnlar %3'liik DMDflEU uygulamaslndan once 66 saniyelik 193"'de k u n a a ternofiksajh deBrleri belirti. ,