YÖNETİCİ YETİŞTİRME. Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN

(1)

Ünite 5

YÖNETİCİ YETİŞTİRME Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN

Bu ünitede okul güvenliği ve sağlığı ile ilgili temel kavramlar açıklanmıştır.

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİ Eğitim yönetiminin Türkiye’deki gelişimine ve durumuna bakıldığında, bazı dönüm noktalarının alanın gelişimini etkilediği bilinmektedir.

Türk eğitim tarihinde cumhuriyetten önceki dönemde ilköğretim okulu müdürlerinin seçilmesi, atanması ve yetiştirilmesiyle ilgili uygulamalara ilişkin doğrudan bilgiye ulaşılamamıştır.

Osmanlı Dönemi

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİ Osmanlı Devletinde her tür ve düzeydeki kurumun yöneticileri, medreseler ve 1455 yılında Fatih Sultan Mehmet döneminde açılan Enderun okullarında

yetiştirilmekteydi.

(2)

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİ

Bu dönemde yönetici adaylarında;

• eşitlik,

• hak,

• adalet

• hoşgörü duygularına sahip olmak gibi özellikler aranırdı.

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİ Zaman içerisinde, geleneksel eğitim kurumları olan medreseler ve enderun okulları, yeni gelişmelere uyum göstermekte başarısız kalınca , yöneticileri çağdaşlaşma aracı gördükleri batının eğitim sistemi ile yetiştirmek istemişlerdir.

Bu bağlamda geleneksel okulların yanında yeni okulların açılması ve eğitim işlerinin devletin sorumluluğuna verilmesi II. Mahmut döneminde olmuştur.

II. Mahmut’un yeni açılan okulların başına birer

“nazır-bakan” ünvanıyla okul müdürü atadığı görülmüştür.

Bursalıoğlu'na göre bu unvan okul müdürünün statüsünü yükseltmek amacını taşımıştır.

Tanzimat ile birlikte başlayan laik eğitim anlayışının devamı olarak I839'da yönetim görevlerinin kadılardan alınarak bürokratlara verilmesi, ayrıca modernleşme çabalarını sürdüren bir ordunun gereksinmeleri, merkezi bir eğitim örgütünü gerekli kılmıştır.

Bu kapsamda I847'de Genel Okullar Bakanlığı Osmanlı Dönemi

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİ Türk eğitim tarihinde 1869'da yayımlanan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi önemli bir dönüm noktası niteliğindedir.

Milli Eğitim Bakanı Saffet Paşa bu nizamname ile bugünkü eğitim sistemimize temel olan Osmanlı Eğitim Sisteminin ilk ayrıntılı planını yapmıştır.

(3)

Maarif-i Umumiye Nizamnamesi, 1870'te açılan Darülmuallimat'ın (Kız Öğretmen Okulu) bir kadın müdürü olacağı hükmünü getirmiştir. Böylece İlk kadın müdür 1881'de göreve getirilmiştir.

Ancak 1895'te Abdülhamit döneminde yayımlanan Darülmuallimat Talimatnamesinden, bu okulun bir erkek müdürü, onun maiyetinde de bir kadın müdürü olacağı belirtilmiştir.

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİ Daha sonra kadın müdürü, erkek müdürün maiyetine vererek 1869 sayılı Nizamnamenin getirdiği yetki ve sorumlulukları büyük ölçüde kısıtlamıştır.

Cumhuriyet Dönemi

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİ Cumhuriyetin ilk dönemlerinde, başta Atatürk olmak üzere Cumhuriyet’in kurucu kadrosu eğitimi kalkınmanın temel hedefi olarak görmüş, bu kapsamda dağınık olan eğitim sistemini birleştirmiş.

Bu anlamda ilk girişim olarak 3 Mart 1924'te Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Öğretim Birliği Kanunu) çıkarılarak tüm eğitim kurumları tek bir merkezi yönetim çatısı altında toplanarak milli bir eğitim sisteminin temelleri atılmıştır.

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİ 1926 yılında çıkarılan 789 sayılı “Maarif Teşkilatına Dair Kanunun” 12. Maddesinde yer alan “Meslekte asıl olan Muallimliktir” anlayışının üzerinden 90 yıl geçmesine rağmen halen yürürlüktedir.

(4)

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİ En son 10 Haziran 2014 yılında yayınlanan MEB’e bağlı Eğitim Kurumları Yöneticilerinin

Görevlendirilmelerine İlişkin Yönetmeliğinin 1.

maddesinde;

“Bu yönetmeliğin amacı, Millî Eğitim Bakanlığına bağlı eğitim kurumları yöneticiliklerini ikinci görev olarak

yürüteceklerin görevlendirilmelerine ilişkin usul ve esasları düzenlemektir.” denilerek

Yöneticiliğin öğretmenliğin doğal ve kaçınılmaz bir uzantısı olduğunu belirterek yöneticilikte asıl olan öğretmenlik anlayışını korumaktadır

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİ Türkiye’de okul müdürü seçme ve atamanın tarihi süreci incelendiğinde eğitim ve okul yönetimi görevleri, öğretmenlerin, ek bir yönetim

formasyonu gerektirmeksizin yapabilecekleri görev olmaktan öte gidememiştir.

Böylece 1926 yılından günümüze kadarki okul yöneticisi yetiştirme anlayışına bakıldığında çeşitli şekilde bu alanda akademik vb. şekilde yetişmiş insan gücü adeta yok sayılarak yeterlik, liyakat ve kariyer gibi yönetimin temel ilkeleri görmezlikten gelinerek okul yöneticiliği sorunu güncelliğini korumaya devam etmektedir.

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİ Cumhuriyet’in kurulmasıyla birlikte 1924’te kabul edilen Tevhid-i Tedrisat Kanunu, John Dewey’in Türkiye ziyareti ve yazdığı rapor, 1926’da öğretmen yetiştirmek amacıyla Orta Muallim Mektebinin (şimdiki Gazi Eğitim Fakültesi) açılması, 1964’te Ankara Üniversitesi’nde Eğitim Fakültesi’nin kurulması ve sonra yurt genelinde açılan ilgili fakülte ve bölümler, MEB Şuraları, Yükseköğretim

Kurulu’nun kurulması ve aldığı kararlar, yıllar içinde kanun ve yönetmelik değişiklikleri okul yöneticisi seçme, atama ve yetiştirilmesi alanına olumlu veya Cumhuriyet Dönemi

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİ Türkiye de yöneticilerin seçilme, yetiştirilme ve atanmalarına ilişkin ilk yasal düzenlemeler incelendiğinde; 1953 yılında Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü (TODAİE)’nin kurulması, Türkiye’de kamu yönetiminin ve onun bir alt alanı olarak eğitim yönetiminin ayrı bir alan olarak ele alındığı görülmektedir.

1962 yılında Merkezi Hükümet Teşkilâtı Araştırma Projesi (MEHTAP) raporu hazırlanmıştır.

(5)

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİ MEHTAP raporunda eğitim yöneticiliğinin özel bir uzmanlık işi olması gerektiği, bu alanda yöneticiler yetiştirmek üzere üniversitelerde bölümler açılması önerilmiştir.

Üniversitelerde okul yöneticiliği ile ilgili ilk açılan fakülte, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesidir. 1965-1966 öğretim yılında öğretime başlamış olan Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi, bu dönemde alanında süresi dört yıl olan ve türündeki tek fakültedir.

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİ Bu fakültede EYTEP Anabilim Dalı’nda Eğitim Yönetimi ve Teftişi Bilim Dalı ve Eğitim Ekonomisi ve Planlaması Bilim Dalı kurulmuştur. Sonra başka üniversitelerde bu bölümler açılmıştır.

Bu fakülteler Türk Eğitim sisteminin ihtiyacı olan yönetici, denetici ve uzman ihtiyacını karşılamıştır.

Ancak 1997’de YÖK kararı ile eğitim fakültelerinin ilgili bölümleri kapatılmış, bu programlar sadece yüksek lisans ve doktora eğitimi seviyesinde eğitim vermeye başlamıştır.

TÜRKİYE’DE OKUL YÖNETİCİSİ YETİŞTİRMENİN TARİHİ SÜRECİ İlk defa istenen koşullara sahip tüm öğretmenlerin eşit olarak katılabildikleri sınav sistemi, MEB’e Bağlı Eğitim Kurumları Yöneticilerinin Atama ve Yer Değiştirmelerine İlişkin Yönetmelikle (MEB 1998) birlikte uygulanmaya başlanmıştır.

Çıraklık Modeli:

Usta-çırak tarzıyla yetişen ya da pişen öğretmenler merkezi yönetimin doğrudan müdahalesi ile okul yöneticiliğine atanmaktaydı ve bu model 1970’li yıllara kadar özü çok fazla değişmeden uygulanmıştır.

Çıraklık Modeli bazı Avrupa ülkelerinin yönetici yetiştirme modeliyle de benzerlik göstermektedir.

Cumhuriyet Dönemi Yönetici Yetiştirme Modelleri

(6)

Çıraklık Modeli:

Fransız, İtalyan, İsveç ve Danimarka yönetici yetiştirme modelleri bu benzerliğe uygun örneklerdir (Şimşek, 2003). Çıraklık modeli Türk Eğitim Sistemini merkeziyetçi temeller üzerine oturtmuştur. "meslekte asıl olan öğretmenliktir"

vurgusu da bunu işaret etmektedir.

Eğitim bilimleri modeli:

1970’li yıllarda Türkiye’de Eğitim Fakülteleri’nin kurulması, eğitimin çeşitli alanlarında bilimsel çalışmaların yapılmaya başlanması ile birlikte Eğitim Bilimleri alanını kuran eğitimcilerin önderliğinde eğitimin pek çok alt alanında (program geliştirme, ölçme ve değerlendirme, eğitim yönetimi, psikolojik danışma, vb.) lisans programları açılmaya başlanmıştır.

Uzun yıllar Türkiye’de eğitim fakültelerinin birincil görevi öğretmen yetiştirmekten ziyade eğitim bilimlerinin yukarıda adı verilen alanlarında profesyoneller yetiştirmek olarak algılanmıştır.

1970’lerin ortalarından itibaren Eğitim Yönetimi lisans programlarından mezun olan adayların okul yöneticisi olarak atanması konusunda üniversitelerin Eğitim Bilimleri camiasından MEB’e yönelik ciddi bir kulis faaliyeti ve baskı grubu girişimi ortaya çıkmış, MEB bu kulis ve baskılara direnerek bu mezunların büyük sayılarla okul yöneticisi atanması uygulamasını hiç başlatamamıştır.

(7)

Ancak sonuçta Eğitim Bilimleri modeli eğitim ve okul yöneticiliğinin belirli bir yönetim

formasyonu gerektirdiği ve yapılan işin profesyonel ve bilimsel bir iş olduğu konusunda bir alt yapı oluşturulmasına da hizmet etmiştir (Şimşek, 2004).

Atamalarda Bazı Ek Nitelikler Modeli:

1999’da MEB tarafından uygulamaya konan yönetici atamalarında bazı ek niteliklerin -yüksek lisans- gibi atamalarda tercih nedeni olarak kullanıldığı modeldir (Şimşek, 2002).

Doksanlı yılların sonunda atanan okul

müdürlerinin genel sınav sonrası belirli bir süre eğitim programlarıyla yetiştirilmesi, müdürlerin eğitiminde uygulanan en yaygın yöntem olarak kullanılırken bugün bu durum uygulamadan kaldırılmıştır.

OKUL MÜDÜRÜNÜN DEĞİŞEN ROLLERİ VE BEKLENTİLER İletişim ve bilgi teknolojilerine bağlı olarak hızla değişen toplumsal, sosyal ve siyasal yapı okulun yapısında, işlevlerinde ve çevre ile ilişkilerinde değişmelere neden olmuştur.

Sürekli değişim içinde olan ve kimi zaman da değişimin kaynağı konumunda olan okulların yönetimi özellikle yöneticilerin seçilmesi, yetiştirilmeleri yeterlilikleri ve standartları konusunu güncelliğini korumaktadır.

OKUL MÜDÜRÜNÜN DEĞİŞEN ROLLERİ VE BEKLENTİLER Okul yöneticilerinin seçilmesi, atanması ve

yetiştirilmesi konularında çağın gereklerine uygun liderlik yeterlilikleri ve bazı standartların olması gerektiği tüm araştırmalarda vurgulanmaktadır.

Araştırmalarda , değişimin etkileri ile müdürlerin rollerinin değiştiği belirtilmiştir.

Değişimler ve çeşitli kesimlerin okuldan

beklentilerinin artması ve çeşitlenmesi karşısında okul müdürünün baskı altında kaldığı vurgulanmıştır.

(8)

OKUL MÜDÜRÜNÜN DEĞİŞEN ROLLERİ VE BEKLENTİLER Okul müdürünü geleneksel rolünden kurtarıp lider eğitim yöneticisi olarak yetiştirmek için belirli yeterlilikler ve bu yeterliliklere dayalı standartlar geliştirilerek bu baskının azaltılabileceğine dikkat çekilmiştir.

• Küreselleşme,

• okul çevresinde değişme,

• okuldan beklentilerin artması,

• hesap verebilirlik,

• rekabet,

• saydamlık

gibi süreçler okul müdürlerinin rollerinin değişmesine sebep olmuştur.

OKUL MÜDÜRÜNÜN DEĞİŞEN ROLLERİ VE BEKLENTİLER Bu kapsamda okul müdürünün yeni rolleri;

• Program geliştirme,

• etkili planlama,

• öğrenci başarısını izleme,

• verilere dayalı yönetim,

• müfredat ve karar vermeye dayalı paylaşım,

• etkili iletişim,

• farklılıkların yönetimi,

• insan kaynaklarının geliştirilmesi,

• etkin teknoloji kullanımı,

• öğrenme ortamını yönetme,

• olumlu kurum kültürü oluşturma,

• organizasyon,

• dönüt sağlama

• liderlik etme

OKUL MÜDÜRÜNÜN DEĞİŞEN ROLLERİ VE BEKLENTİLER Fakat bu rolü gerçekleştirmede okul

müdürlerinin ne derece yeterli oldukları tartışmalıdır.

Okul algısındaki bu değişimlerin okul yöneticisi algısını da değiştirdiği gibi okul yöneticilerinden beklentileri de arttırdığı söylenebilir .

OKUL MÜDÜRÜNÜN DEĞİŞEN ROLLERİ VE BEKLENTİLER Bu anlamda müdürlerin değişim ve rekabet karşısında;

• varlıklarını sürdürebilmek,

• farklı çevrelerin beklentilerine yanıt verebilmek,

• sürekli öğrenme ve gelişmeye odaklanan,

• iş birliği ve paylaşıma dayalı etkili okul yönetimini gerçekleştirebilmek için yöneticilik anlayışından çok liderlik anlayışı

doğrultusunda seçilmesine ve yetiştirilmesine ihtiyaç vardır.

(9)

OKUL MÜDÜRÜNÜN DEĞİŞEN ROLLERİ VE BEKLENTİLER Thomas ve Bainbridge (2001) okula ve müdüre baskının çeşitli nedenlerle arttığını ifade etmiştir. Bu baskının nedenlerini okullara ayrılan finansal desteğin azalması, artan hesap verebilirlik, ihtiyaçların çeşitliliği ve farklılıklar, politika zıtlıkları ve teknoloji olarak açıklamıştır.

Müdürlerin ulusal (TEOG, YGS, LYS vb.) ya da uluslararası düzeyde (PISA, TIMMS, PIRLS vb.) yapılan sınavlarda öğrenci başarısı konusunda öğrencilere, velilere ve üst yönetime hesap verme konularında rolleri tartışılmaya başlanmıştır.

OKUL MÜDÜRÜNÜN DEĞİŞEN ROLLERİ VE BEKLENTİLER Karip’e (2007) göre söz konusu bu sınavların sonuçları Türkiye’de okullar arasında önemli ölçüde başarı farklılığının olduğunu göstermektedir.

Okullar arasındaki bu farklılığın nereden

kaynaklandığına ilişkin gerek velileri gerekse diğer ilgilileri tatmin edecek cevapların bulunamaması, okul müdürünü baskı altına almaktadır.

Okula ve eğitime ait hangi sorun olursa olsun ilk sorumlu tutulan ve hesap sorulan kişiler okul müdürleri olmaktadır.

OKUL MÜDÜRÜNÜN DEĞİŞEN ROLLERİ VE BEKLENTİLER Ancak müdürlerin bu yeni durumlar karşısında hangi stratejileri kullanacağına ait gerek hizmet öncesinde gerekse hizmet içinde bir yetiştirme programı ve standart bulunmadığı düşünüldüğünde okul müdürlerinin işinin ne kadar zor ve karmaşık bir hâl aldığını söylemek yanlış olmayacaktır.

Müdürün yeni durumlarla ve sorunlarla başa çıkabilmesi için etkili liderlik yapabilecek çeşitli yeterlilikleri olmalıdır. Yeterlilikler neler olmalıdır sorusuna verilen cevaplar genelde teknik, insancıl ve kavramsal yeterlilikler olarak açıklanır. Ancak bu yeterlilikler tek başına yeterli değildir.

OKUL MÜDÜRÜNÜN DEĞİŞEN ROLLERİ VE BEKLENTİLER Okul yönetme yeteneğinden yoksun, sorunlara sağlıklı çözümler üretemeyen, insan ilişkileri zayıf vb. özelliklere sahip okul yöneticilerinin görev alması engellenerek okul müdürlüğünü lider okul müdürü şekline dönüşmesi için (Bülbül, 2006) okul yöneticisinin seçimi, yetiştirilmesi ve atanmasında standartlarının belirlenmesine ihtiyaç vardır.

Türkiye’deki okul müdürü adaylarının atanmasında ve iş sürecinde performanslarının standartlara bağlanamaması nedenleriyle okul müdürlüğü hep tartışmalı ve politik bir konumda kalmıştır .Bu durum şu an itibariyle Türkiye’de içinden çıkılmaz kaotik bir duruma dönüşmüştür.

(10)

OKUL MÜDÜRÜNÜN DEĞİŞEN ROLLERİ VE BEKLENTİLER Okul yönetimlerinde yaşanan sorunların giderilmesinde müdürlerin nitelikleri önemli bir etkendir.

Türkiye’de eğitim sisteminde yönetici yetiştirme felsefesi ve yapısı tam oturmadığından okul müdürü olarak atanacak müdür adayları için yeterliliklerin ve standartların ne olması gerektiği de

belirlenememiştir.

OKUL MÜDÜRÜNÜN DEĞİŞEN ROLLERİ VE BEKLENTİLER MEB’in çeşitli çalışmalarına rağmen okul

yöneticilerinin hizmet öncesinde ve sonrasında nasıl yetiştirileceği, müdür alımlarının ve atamalarının nasıl yapılacağı konusunda ulusal ve uluslararası geçerliliği olan bir standart yoktur.

Bugünkü müdür seçim sistemi tutucu bir kontrol mekanizması olarak düzenlenmiştir.

EĞİTİM YÖNETİCİSİNİN YETERLİĞİ

Yönetici yeterlikleri ve liderlik kavramları en fazla araştırma yapılan sosyal bilimler konuları arasında yer almaktadır.

Yeterlik;

uygunluk, karşılama, gerektiği gibi yapma, miktar, nitelik ya da derece açısından yeterli olma ve gereken niteliklere sahip olma olarak belirtilmektedir.

Eğitim yöneticilerinin yeterliklerinin belirlenmesi, yöneticinin etkililiği değerlendirilebilmesi, çeşitli baskı gruplarının ve güç odaklarının okul üzerindeki baskılarının dengelenmesi, yöneticilerin görev tanımlarının kesin bir şekilde ortaya konması, vb.

açıdan önem taşımaktadır.

Okul yöneticisi, bir eğitim lideri olarak okulda anlamların yönetimini sağlayabilecek bazı yeterliklere sahip olmalıdır.

(11)

EĞİTİM YÖNETİCİSİNİN YETERLİĞİ Yönetici;

okulun anlamını daha iyi anlayacak, bir takım sembolleri, okulların amaçlarının

gerçekleşmesinde etkili bir biçimde kullanabilmelidir

Eğitim sisteminde yapılan yeni uygulamalar, okul yöneticilerinin yeni yeterlilikler kazanmasını zorunlu kılmakta ve bu bağlamda yeterliklerin yeniden tanımlanması gerekmektedir .

Okul yöneticilerinin okulun rutin işlerini yerine getiren kişiler olmasından ziyade bir demokratik lider, öğretim lideri, araştırmacı, toplum lideri ve insan kaynakları yöneticisi olması beklenmektedir.

Ancak gelişmiş ülkelerde okul yöneticilerinin rolü öğretim liderliği bağlamında vurgulanırken, Türkiye’de okul yöneticilerinin daha çok bürokratik görevleri ön plana çıkmaktadır .

Yönetici yeterlikleri, örgütsel etkililiğin sağlanması için yöneticiden beklenen yeterlikler olup teknoloji kullanımı yeterliğinden iletişim ve liderlik

yeterliklerine kadar oldukça geniş bir alanı kapsamaktadır.

EĞİTİM YÖNETİCİSİNİN YETERLİĞİ Okul yöneticilerinin sahip olması gerektiği

düşünülen yeterliklerle ilgili en geniş tanım aralığına sahip yeterlik alanları ise Katz’ın (1955) liderlik yetenekleri kuramını ve Başar’ın (2000) yeterlik alanlarına ilişkin betimlemelerini temel alarak;

• teknik yeterlikler,

• insancıl yeterlikler ve

• kavramsal yeterlikler şeklinde sıralanmıştır.

EĞİTİM YÖNETİCİSİNİN YETERLİĞİ Kişinin çalışma alanına göre, somut olarak yapabileceği, uzmanlık bilgisine bağlı bilgi ve becerilerdir.

Bunlar;

• Yöneticinin, okul maliyesinin kuram ve ilkelerinde uzman olması,

• Okulun iç maliyesi ve işletme yönetimi,

• Okul binalarının bakımı ve hizmete hazır tutulması,

• Okul binalarının planlanmasıdır.

Teknik Yeterlikler

(12)

Etkili çalışma ve ortak çaba oluşturabilme, başkaları hakkındaki varsayım, inanç ve tutumları, bunların kullanılış yöntem ve sınırlarını görebilme, bireysel farklılıkları gözetme gibi insan ilişkilerine yönelik özellikler olarak görülebilir .

Bu yeterlikler birey, grupları anlama ve güdüleme yeterlikleri olarak da kabul edilebilir.

İnsancıl Yeterlikler

Okulu bulunduğu toplum, eğitim sistemi ve evrensel ölçütler içerisinde görebilme, okulun sosyal, kültürel ve ekonomik çevresini sürekli takip ederek,

meydana gelen değişmeler ve gelişmelere kolaylıkla uyum sağlayabilecek nitelikte bir öğrenen okulu oluşturabilme becerilerini içermektedir.

Bir başka sınıflandırmaya göre;

okul yöneticilerinin yeterlikleri yönetim süreçleri açısından ele alınarak; karar verme, planlama, örgütleme, iletişim, eşgüdümleme, etkileme ve değerlendirme yeterlikleri olarak sıralanmıştır.

Kavramsal yeterlikler

OKUL MÜDÜRLÜĞÜ LİDERLİK STANDARTLARI Okul müdürlerinin seçimi, yetiştirilmesi ve atanmalarında yaşanan sorunlar ve engeller bugün de devam etmektedir.

Bu sorunlar;

• meslekte aslolan öğretmenliktir anlayışı,

• okul yöneticiliğinin yeterlilik ve uzmanlık alanı olarak görülmemesi,

• okul yöneticilerini seçme, atama, yetiştirme sistemindeki rasyonel olmayan keyfî uygulamalar ve siyasi baskılardır.

OKUL MÜDÜRLÜĞÜ LİDERLİK STANDARTLARI Bu süreçte;

• net ölçütlerin, standartların olmadığı,

• genel ve belirsiz ifadelerin kullanıldığı,

• aynı hükümette hatta aynı bakan döneminde bile yönetici seçme ve atama işlemlerinin sürekli değiştirildiği ancak yönetici yetiştirme, atama ve seçmelerin öz itibari ile

değiştirilmeyerek dönemsel ve durumsal uygulamalara uygun ideolojik değişimlerin olduğu söylenebilir.

(13)

OKUL MÜDÜRLÜĞÜ LİDERLİK STANDARTLARI Türkiye’de okul müdürünün seçilmesi, yetiştirilmesi ve atanması için objektif bir standart programın

oluşturulmamasına rağmen, MEB;

• boş dolu konteyner makinesi operatörü yetiştirme,

• biçerdöver ve dozer operatörü yetiştirme,

• kaldırma ve yükleme iş makineleri operatörü yetiştirme,

• peynir üretim elemanı yetiştirme,

• hindi ve Pekin ördeği yetiştirme,

• masaj elemanı yetiştirme,

• emlakçılık, yağcılık, cilt bakımı ve güzellik elemanı, gemi güvenliği zabiti, bar servis elemanı yetiştirme

gibi pek çok alanda öğretim programı geliştirmiş ve bu programların standartlarını oluşturmuştur.

OKUL MÜDÜRLÜĞÜ LİDERLİK STANDARTLARI Bu programların amaçları, içerikleri ve asgarî yetiştirme için uygulanan eğitim süreleri

incelendiğinde belirli bir standardın ve yeterliliğin getirildiği söylenebilir.

Örneğin;

kaldırma ve yükleme iş makineleri operatörü yetiştirme için 72 saat, biçerdöver operatörü yetiştirmek için 78 saat, çırçır makineleri operatörü için 78 saat, boş-dolu konteyner operatörü için 120 saat, masaj elemanı yetiştirmek için 120 saat, hindi ve Pekin ördeği yetiştiriciliği için 96 saat, bar servis elemanı yetiştirmek için 150 saatlik toplam teorik ve uygulamalı eğitim almak ve eğitim sonunda yapılacak sınavlarda başarılı olmak koşulu getirilmiştir (MEB, 2011).

OKUL MÜDÜRLÜĞÜ LİDERLİK STANDARTLARI Bu programların içerikleri, sınav şekilleri, konu başlıkları, süreleri hatta kullanılacak araç-gereç ve kaynakları belirtilerek bir standart geliştirildiği söylenebilir.

Ülkelerin farklı sosyokültürel, politik ve ekonomik yapılarının onların yönetim biçimleri üzerinde belirleyici bir rol oynadığı gerçeği göz önüne alındığında bir ülkenin okul yöneticileri için belirlenen liderlik standartlarının bir başka ülke için de aynı ölçüde geçerli olmayacağı açıktır. Ancak küreselleşen dünyada ülkeler arasındaki etkileşimin artması ile birçok alanda benzer yapılaşmalara gidildiği de bir başka gerçektir.

OKUL MÜDÜRLÜĞÜ LİDERLİK STANDARTLARI Ülkeler arasında çeşitli bakımlardan farklılıklar olmasına rağmen eğitim sistemleri ve

uygulamalarının benzer yanlarının daha fazla olduğu görülmektedir.

Türkiye’nin okul müdürlüğüne ilişkin standartlarının ve bu standartların kazandırılmasına ait bir eğitim programının belirlenmesinde gelişmiş ülkelerin deneyimlerinden yararlanılabilir.

Geleceğin okullarının yaratılmasında okul müdürlerinin önemini kavrayan ülkeler müdür yetiştirme ve seçme sorununun çözümüne yönelik çalışmalar başlatarak uygulamaya koymuştur.

(14)

OKUL MÜDÜRLÜĞÜ LİDERLİK STANDARTLARI Bu anlamda ABD Eyalet Eğitim Müdürleri Konseyi bünyesinde kurulan Okul Liderleri Lisans

Konsorsiyumu (ISLLC) eyalet eğitim kurulu ve ulusal düzeyde faaliyet gösteren 13 eğitim birliğinin ortak çalışmasıyla 1996 yılında “Okul Müdürleri İçin Liderlik Standartları” belirlenmiş, sonra bu standartlar geliştirilerek 2008 ISLLC standartları oluşturulmuştur .

OKUL MÜDÜRLÜĞÜ LİDERLİK STANDARTLARI Bu standartların amacı;

eğitim politikalarını belirleyen kişilere amaçların belirlenmesinde, uygulamalarda, eğitim liderinin etkinliklerini değerlendirmede ve eğitimci yetiştirme sistemleri hakkında temel bilgiler sağlamaktır.

Oluşturulan standartlar havuzu kullanılarak okul müdürleri için belirli yeterlilik kriterleri

oluşturulabilir, oluşturulan standartlar, eğitim yöneticileri için ya da sistemin her kademesinde görev alacak bireyler için kullanılabilir.

OKUL MÜDÜRLÜĞÜ LİDERLİK STANDARTLARI Okul yönetimi için lider yetiştirmenin ilk adımını politika standartlarını belirlemek ve uygulamak oluşturur. Standartların temel amacı nihayetinde öğrencilerin başarılarını arttırmaktır.

Bu standartlar başarıyı artırma konusunda karar vericilere ve eğitim liderlerine yardımcı olabilir.

OKUL MÜDÜRLÜĞÜ LİDERLİK STANDARTLARI Okul liderliği standartlarına ilişkin literatürde farklı sınıflandırmalar vardır. Bunlardan en yaygın kullanılanı ABD Florida eyaletinde geliştirilen Florida Okul Müdürleri Liderlik Standartları’dır.

Bu standartlar okul liderlerinin belirlenen görevlerini başarılı şekilde gerçekleştirebilmeleri için gerekli yeterlilik ve becerileri göstermektedir.

(15)

OKUL MÜDÜRLÜĞÜ LİDERLİK STANDARTLARI Buna göre okul liderlerinden işin gerekleriyle ve sahip olunan yetkilerle uyumlu olacak şekilde şu standartları göstermeleri beklenmektedir:

• Öğretim liderliği (öğretim liderliği, öğrenme ortamının yönetimi, öğrenme, hesap verebilirlik ve değerlendirme)

• Operasyonel liderlik (karar verme stratejileri, teknoloji, insan kaynaklarının geliştirilmesi, etik liderlik)

• Okul liderliği (vizyon oluşturma, toplum ve paydaş iş birliği, farklılıkların yönetimi)

OKUL MÜDÜRLÜĞÜ LİDERLİK STANDARTLARI Sonuç olarak;

gerek ülkemizde okul yöneticilerinin yetiştirilmesi ve atamasına ait yeterliliklere dayalı bir standart oluşturulamamış, sürekli mevzuat değişimleri ile yönetici seçimleri ve atamaları yapılmıştır.

Ünite 5 Teşekkürler

Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN

YÖNETİCİ ATAMA YÖNETMELİKLERİ

MEB Yönetici Atama, Değerlendirme, Görevde Yükselme ve Yer Değiştirme Yönetmeliği (MEB, 1999) de Türk eğitim tarihinde eğitim yöneticilerinin hizmet öncesi yönetim alanında yetiştirilmesini öngören ilk yönetmelik olarak görülmektedir.

1999 yılında çıkarılan MEB’e bağlı Eğitim Kurumları Yöneticilerinin Atama ve Yer Değiştirmelerine İlişkin Yönetmeliğe göre yazılı sınavda 100 üzerinden 70 puan alanlar başarılı sayılmaktadır.

Başarılı olanlara üç haftalık yetiştirme eğitim verilir ve bu eğitimin sonunda 100 üzerinden 70 puan alanlar okul müdürlüğü yapmaya hak kazanırlardı.

1998-1999 ve Sonraki Müdür Atama Yönetmelikleri

(16)

Müdürlerinin seçlimesi, yetiştirilmesi ve atanması ile ilgili olarak ilk kez 1999 yönetmeliği ile yazılı sınav ve sınav sonrasında müdürlerin yetiştirilmesi eğitimini zorunlu hale getirilmiştir.

Ancak okul müdürlerinin seçilmesi ve atanması süreci 2002 yılından sonra tekrar sıkıntılı ve karmaşık bir hal almıştır.

Sadece 2004-2009 yılları arasında okul yöneticiliği seçilmesi ve atanması ile ilgili beş yönetmelik değiştirilmiştir. Neredeyse her iki yılda bir okul yöneticisi atama yönetmeliği değiştirilmiştir.

Örneğin;

13.08.2009 tarihinde yayımlanan yönetici atama yönetmeliği 29.08.2009, 10.09.2009, 15.05.2010, 09.10.2010, 09.08.2011 ve 21.07.2012

tarihlerinde olmak üzere 6 kez değişikliğe uğramış, nihayetinde 28.02.2013 tarihinde yeni yönetmeliğin yayımı ile yürürlükten kaldırılmıştır.

28.02.2013 tarihli yönetmeliğin ömrü de 5 ay olmuş ve bu süre zarfında neredeyse hiç

uygulama alanı bulamadan 04.08.2013 tarihinde uygulamadan kaldırılmıştır.

Bakanlıkça yönetmelikler yayımlanmakta akabinde hukuka aykırı hükümler sendikalarca davaya konu edilmekte, bu defa Bakanlık tarafından ya yönetmelik maddelerinde sürekli değişiklik yapılmakta veya yönetmelikler tamamen yürürlükten kaldırılmaktadır.

Daha sonra hepinizi görevden aldım şeklinde adlandırılabilecek olan kanun ile “14 Mart 2014 tarih ve 28941 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Milli Eğitim Temel Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair 6528 sayılı Kanunun 25. maddesi ile 652 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye eklenen Geçici 10 Madde'nin 8. fıkrasında yer alan :

(17)

"Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla halen Okul ve Kurum Müdürü, Müdür Başyardımcısı ve Yardımcısı olarak görev yapanlardan görev süresi dört yıl ve daha fazla olanların görevi, 2013-2014 ders yılının bitimi itibarıyla başka bir işleme gerek kalmaksızın sona erer.

Görev süreleri dört yıldan daha az olanların görevi ise bu sürenin tamamlanmasını takip eden ilk ders yılının bitimi itibarıyla başka bir işleme gerek kalmaksızın sona erer."

Hükümleri gereği tüm müdürler görevden alınmıştır 1998-1999 ve Sonraki Müdür Atama Yönetmelikleri

Daha sonra bu kanuna dayalı olarak “Milli Eğitim Temel Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 22. maddesiyle değiştirilen 652 Sayılı KHK'nın 37. maddesinin (8) numaralı fıkrasında:

"Okul ve Kurum Müdürleri, İl Milli Eğitim Müdürünün teklifi üzerine, Müdür Başyardımcısı ve Yardımcıları ise Okul veya Kurum Müdürünün inhası ve İl Milli Eğitim Müdürünün teklifi üzerine Vali tarafından dört yıllığına görevlendirilir. Bu görevlendirmelerin süre tamamlanmadan sonlandırılması, süresi dolanların yeniden görevlendirilmesi ile bu fıkranın uygulanmasına ilişkin diğer usul ve esaslar yönetmelikle düzenlenir. Bu fıkra kapsamındaki görevlendirmeler özlük hakları, atama ve terfi yönünden kazanılmış hak doğurmaz."

Şeklinde ekleme yapılmıştır.

Bu kanuna dayalı olarak 10 Haziran 2014 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan MEB’e Bağlı Eğitim Kurumları Yöneticilerinin Görevlendirilmelerine İlişkin Yönetmelik yayınlanmıştır.

Bu yönetmelikle görevlendirme süreleri dolanların yeniden görevlendirilmelerine ait usul ve esaslar belirlenmiştir. Bu esaslara göre Müdürlükte dört yıllık görev süresini dolduranlar ilgi yönetmelik ekinde yer alan" Görev Süreleri Uzatılacak Eğitim Kurumu Müdürleri Değerlendirme Formu" üzerinden değerlendirilmiştir.

Form üzerinden yapılan değerlendirme sonucunda 100 üzerinden 75 ve daha üstü puan almaları halinde, il milli eğitim müdürünün teklifi üzerine valinin onayı ile görev süreleri uzatılmıştır.

Okul müdürlerinin görev sürelerin uzatılması için kurulun komisyonlarda görev alan İl/İlçe Milli Eğitim Müdürleri ile Şube Müdürlerinin tamamına yakını yeni atandığından

değerlendirecekleri okul müdürlerinin büyük bir çoğunluğunu tanınamamaktadırlar.

(18)

YÖNETİCİ ATAMA YÖNETMELİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 1998 yılından 2014 yılına kadar toplam 7 yönetici atama yönetmeliği yayınlanmış, ayrıca onlarca da düzeltmeler şeklinde bazı maddeleri değiştirilmiştir.

Okul yöneticiliğinin meslekleşmesi konusunda 1998 yılında önemli bir adım atılmıştır.

1999 ve 2000 yıllarında güncelleştirilen bu yönetmelikle MEB’e bağlı eğitim kurumları

yöneticiliği için nesnel ölçütler belirlenmiş, 120 saat olarak düzenlenecek görevde yükselme eğitimi ve sınavı getirilmiştir.

YÖNETİCİ ATAMA YÖNETMELİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ İyi niyetle hazırlanmış ve Türkiye’de eğitim

yöneticiliğinin kurumsallaşmasına katkı

sağlayabilecek ve zamanla daha da iyileştirilmesi beklenen bu yönetmelik 2004 yılında iptal edilmiştir (Şişman ve Turan, 2004).

1999 yönetmeliği uyarınca bir üniversite bünyesinde yönetici yetiştirme kursu düzenlenmiş ve okul yöneticisi yetiştirme konusundaki eksiklik bu şekilde giderilmeye çalışılmış, ancak bu uygulama da kuramsal bir eğitim olmaktan öteye gidememiş, uygulama alanında hissedilen eksikliği

giderememiştir.

YÖNETİCİ ATAMA YÖNETMELİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Bursalıoğlu (1994) okul yöneticiliğinin bir meslek olarak ele alınmamasını ve profesyonel yönetici yetiştirme çalışmalarının yeteri kadar ilgi

görmemesini “meslekte asıl olan öğretmenliktir” ve

“yöneticiliğin okulu olmaz” anlayışlarına bağlamaktadır

“Meslekte esas olan öğretmenliktir” anlayışı ile

“öğretmenlikte başarılı olanların, okul

yöneticiliğinde de başarılı olacağı” inancı egemen olmuştur.

YÖNETİCİ ATAMA YÖNETMELİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Yönetici atamaya ilişkin yasalarda, atamalarda

“Yeterlik esastır” ibaresi bulunmasına karşın;

temelde öğretmenlikteki başarı ve kıdem, yönetici atamalarında ölçüt olarak benimsenmiştir.

Yöneticilik kadrolarına atamada gerekli yeterliklerin aranmaması, kaygı verici bir çelişkidir. Çünkü salt deneyim ve kıdem yeterli bir yöneticiyi ortaya çıkarmaz. Belli bir hizmeti yürütenlerin kıdem ve deneyimi, ancak yaptıkları işe ve mesleklerine katkı sağlar (Aydın, 1997).

(19)

YÖNETİCİ ATAMA YÖNETMELİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Yönetmeliklerdeki bu kadar birbirinin zıddı

değişiklikler ve eksik uygulamalar gerek akademisyenlerin gerekse eğitim sendikalarının tepkisini çekmiştir.

Bu tip hazırlanan yönetmeliklerin tamamen veya kısmen yürütülmesi idari mahkemelerce durdurulmuş, uzun süre okul müdürleri asaleten atanamamıştır.

Bu değişikliklerin bir geriye gidiş ya da geçmişe dönüş olduğu belirtilmiş (Şimşek, 2007) ve yapılan uygulamanın siyasi bir amaç (Tekışık, 2007) içerdiği yönünde eleştiriler getirilmiştir.

YÖNETİCİ ATAMA YÖNETMELİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 2004, 2007 ve 2008 yönetici atama

yönetmeliklerinde hem sınav şartı hem de hizmet içinde yetiştirilme şartı kaldırılmış, müdürlüğe atanmada temel ölçüt olarak mesleki kıdem öne çıkarılmıştır.

YÖNETİCİ ATAMA YÖNETMELİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Doksanlı yıllardan günümüze kadar Türkiye’de okul müdürlerinin atanması ve yetiştirilmesi süreci Şimşek’in (2002) de belirttiği gibi çıraklık, sınav, belirsizlik ve tekrar sınav döngüsünde devam etmektedir.

1999 Yönetmeliği ile olumlu olarak atılan adımlar kaldırılmış, tekrar eskiye dönüş olmuştur. Gelinen bu noktada dost, tanıdık ilişkiler ve politik eğilimler doğrultusunda keyfi uygulamaların artmasının yolu açılmıştır.

YÖNETİCİ ATAMA YÖNETMELİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Bu şekilde ataması yapılan okul yöneticilerinin ister istemez atanmasına yardımcı olan sendika, görüş, düşünce ve kişilere karşı adeta bir diyet ödeme psikolojisi içinde olabileceği düşünülebilir.

Diğer bir ifade ile okul müdürlerinin

atamalarında siyasi etkinin olduğu söylenebilir.

Binlerce yeniden atanamayan müdürler konuyu idari yargıya taşımışlardır. Davaların çoğunu MEB

kaybetmiştir. En son gelinen nokta da ise Danıştay İdari Davalar Dairesi Yönetici değerlendirme işlemlerini iptal etmiştir.

(20)

YÖNETİCİ ATAMA YÖNETMELİKLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Bir çok yönetmelik iptal edilmiş, ek olarak

mahkeme kararları ile yönetmeliklerde çok sayıda düzeltmelere gidilmiştir.

Mahkemelerin verdiği iptal gerekçelerinin ortak özellikleri aşağıda verilmiştir:

1) Yönetici seçiminde amirlere takdir hakkı veren düzenlemeler iptal edilmiştir.

2) Vekalet veya geçici görevde geçirilen sürelerin yöneticiliğe atamada

değerlendirme kriteri olarak kullanılması iptal gerekçesi oluşturmuştur.

3) Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Esaslarına Dair Genel Yönetmelik ‘te 2013 yılında yapılan değişikliğe ilişkin açılan iptal davası istisna tutulursa (yapılan yazılı ve mülakat sınavları sonucunda her iki değerlendirmenin de dikkate alınması), Mülakata dayalı değerlendirmeler iptal edilmiştir.

4) Yasal dayanağı olmayan kriter ve göstergelerin (ödüllendirme, teşekkür) yönetmeliklerde değerlendirme ölçütü olarak alınması iptal gerekçesi olarak gösterilmiştir.

5) Yönetmeliklerdeki eksik düzenlemeler iptal gerekçesini oluşturmuştur (Anadolu

6) Müktesep hakların yönetmeliklerde dikkate alınmaması (Örnek; yeniden atamalarda) iptal gerekçesi olarak gösterilmiştir.

2014-2015 Eğitim Öğretim yılının devlet okulları açısından bir hayli sıkıntılı geçtiği ve bu sıkıntının

(21)

MİLLİ EĞİTİM ŞÛRA KARARLARINDA EĞİTİM YÖNETİCİLİĞİ Günümüze kadar üçü Heyet-i İlmiye, ondokuz Eğitim Şûrası toplantısı yapılmıştır.

İlk Milli Eğitim Şurası 17-29 Temmuz 1939 tarihleri arasında toplanmıştır.

Şuralarda il olarak 1946 yılında toplanan Üçüncü Milli Eğitim Şûrası Komisyon Raporlarında,

“yöneticilerin, örgüt amaçlarını etkin bir şekilde gerçekleştirebilmesi, yönetim süreçlerini çok iyi bilmesi ve uygulaması dolayısıyla da yönetimle ilgili bir uzmanlık eğitimi alması gerekliliği”

üzerinde durulmuştur.

1921-1981 Yılları Arasındaki Milli Eğitim Şûraları

MİLLİ EĞİTİM ŞÛRA KARARLARINDA EĞİTİM YÖNETİCİLİĞİ Bu yönde yönetici yetiştirebilecek yönetici enstitüsü veya akademisi modeli kabul görmüştür.

Okullarda birkaç yıl başarı ile çalışmış, yöneticilik yeteneği saptanmış öğretmenlerin seçilerek, yönetsel işler konusunda yetiştirilmek üzere bu enstitü veya akademide iki yıllık bir eğitime alınmaları önerilmiştir.

Yedinci Milli Eğitim Şûrası 1962 yılında toplanmıştır.

MEHTAP raporunun yayınladığı dönemde yapılan bu Şûra’da yönetici yetiştirme konusunda ilk önemli görüşler ortaya konmuş, ancak seçme ve atama konularına değinilmemiştir.

1921-1981 Yılları Arasındaki Milli Eğitim Şûraları

MİLLİ EĞİTİM ŞÛRA KARARLARINDA EĞİTİM YÖNETİCİLİĞİ 1981 Haziran ayında toplanan Onuncu Milli Eğitim Şûrası’nda “meslekte esas olan öğretmenliktir”

görüşünün artık geçerliliğini yitirdiği görüşü savunulmuş, yönetici ve denetmen konusunda var olan uygulamalar eleştirilerek yöneticilik ve denetiçiliğin birer uzmanlık alanı olduğu ve bu nedenle de mesleksel deneyimin yanında bir uzmanlık eğitiminin koşul olduğu sonucuna varılmıştır.

1981-1993 Yılları Arasındaki Milli Eğitim Şûraları:

MİLLİ EĞİTİM ŞÛRA KARARLARINDA EĞİTİM YÖNETİCİLİĞİ On birinci Milli Eğitim Şûra’sı 1982 Haziran ayında toplanmış ve ilk defa Milli Eğitim hizmetlerinde, öğretmenlerin dışında eğitim uzmanlarının sorunlarını incelemiştir.

“Eğitim yöneticisi, değişik sistem, kurum ve kademelerde eğitim hizmetlerini yönetmeye yeterli olacak nitelikte kuramsal alanda ve uygulamada yetişmiş uzmandır.”

şeklinde tanımlanarak eğitim yönetimi bir uzmanlık alanı olarak kabul edilmiştir.

(22)

MİLLİ EĞİTİM ŞÛRA KARARLARINDA EĞİTİM YÖNETİCİLİĞİ Onyedinci Milli Eğitim Şûrası’nın hazırlık

dokümanlarında kurum kültürü oluşturmakta belirleyici bir rol oynayan okul yöneticisinin görev ve sorumlulukları yönetsel, finansal, eğitimsel ve halkla ilişkiler başlıklarında ele alınmıştır.

Bu görev ve sorumluluklar eğitim yöneticilerinin seçiminin büyük bir titizlikle yapılması gerektiğini ve bu kişilerin farklı alanlarda yetkin bir kimliğe sahip olması gerekliliğini öngörmektedir.

MİLLİ EĞİTİM ŞÛRA KARARLARINDA EĞİTİM YÖNETİCİLİĞİ 2010 yılında toplanan Onsekizinci Milli Eğitim Şurasında eğitim ortamları, kurum kültürü ve okul liderliği başlığı altında okul liderliği ve yöneticiliği tartışılmış ve kararlar alınmıştır.

Bu kararlardan bazıları;

Okul müdürlerinin eğitim- öğretim liderliği ve işletme yöneticiliği rolleri birbirinden ayrı düşünülmeli, okul yöneticileri genel idari hizmetler sınıfına alınmalı, yeni kadro ihdası yapılmalıdır.

MİLLİ EĞİTİM ŞÛRA KARARLARINDA EĞİTİM YÖNETİCİLİĞİ Okul müdürlerinin seçimi ve istihdamında portfolyo, süreç değerlendirme vb. alternatif seçme

yöntemleri esas alınarak geliştirilecek mesleki yeterlilikler dikkate alınmalı, standartlar getirilmeli, kadın yöneticileri atamada teşvikler sağlanmalıdır.

En son Aralık 2014 yılında tolanan 19. Milli Eğitim Şurasında ele alınan dört konu başlığından birisi de

“Eğitim Yöneticilerinin Niteliğinin Artırılması”

konusudur.

MİLLİ EĞİTİM ŞÛRA KARARLARINDA EĞİTİM YÖNETİCİLİĞİ Bir uzmanlık alanı olarak kabul gören eğitim yöneticiliği, ilk defa Onbirinci Milli Eğitim Şûrası’nda detaylı olarak incelenmeye çalışılmıştır. Bir uzmanlık alanı olarak eğitim yöneticilerinin daha önce belirlenen ölçütlere ilave olarak yüksek lisans eğitimi alarak uzmanlaşma şartı kabul görmüştür.

Ancak Onikinci Milli Eğitim Şûrası’nda alınan kararlara bakıldığında eğitim yöneticiliğini hizmet öncesi eğitim yerine işbaşında hizmet içi eğitimlerle geliştirilebilecek bir branş olarak gördüğü ve bir 1993-2014 Yılları Arasındaki Milli Eğitim Şûraları:

(23)

MİLLİ EĞİTİM ŞÛRA KARARLARINDA EĞİTİM YÖNETİCİLİĞİ Bugüne kadar yapılan Şûra kararlarından da anlaşılacağı gibi Milli Eğitim Sistemimizin yönetim kademelerinde uzmanlaşma tartışmasız kabul görmüş ancak alınan kararlar çoğunlukla uygulamaya konulamamıştır.

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Okul yöneticisi yetiştirme konusunda Türkiye’nin dünyadaki genel teamüllerin tersine hareket ettiği söylenebilir.

Bu bağlamda dünyanın en merkeziyetçi ülkelerinde bile okul yöneticisi yetiştirmede ademi

merkeziyetçilik ön plana çıkmaktadır.

Dünyanın en merkeziyetçi ve son yıllara kadar okul müdürlerinin bile doğrudan atandığı Çin’de bile adem-i merkeziyetçi yönelim göze çarpmakta.

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME

• Kanada, ABD, Avustralya gibi Anglo Amerikan;

• Hollanda gibi Batı Avrupa

• İsveç, Norveç, Danimarka, Finlandiya gibi İskandinav

ülkelerinde okul yöneticileri genellikle okulun yönetiminden sorumlu bir kurul, komite veya heyet tarafından, sürece yayılan danışma, makamın ilan edilmesi, ilana başvuranlar arasında mülakatın yanısıra pek çok nesnel ölçütün (önceki çalışmaları, okul yöneticisi olarak başarıları, eğitimi, referans mektupları vb.) yer aldığı bir süreçle seçilmektedir.

• Almanya,

• Fransa

• Çin’in Şangay Bölgesi,

• Güney Kore’de

yöneticilerin atanması yerel olmaktan çok daha merkezidir. Ancak hiçbirinde bizdeki kadar öznelliğe açık bir süreç yoktur.

Örneğin,

Almanya’da okulun yer aldığı ilin eğitim otoritesi, okul bölgesine ve temsilcilerine danışarak ve adaylardan bir örnek bir ders vermelerini de isteyerek atama hakkında bakanlığa bir öneri yapıyor ve son atama eyalet eğitim bakanlığı tarafından gerçekleştiriliyor.

(24)

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Fransa’da okul yöneticiliğine geçiş okul yönetimi konusundaki bir eğitim programına katılmakla başlamaktadır.

Bu programı bitirdikten sonra adayın çalışmak istediği okula ilişkin talepleri alındıktan sonra ilgili okuldan sorumlu eğitim otoritesi ve yerel unsurların görüşleri doğrultusunda aday Eğitim Bakanlığı tarafından o okula atanmaktadır.

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Çin-Şangay’da okul yöneticileri doğrudan yerel Komünist Parti yetkilileri tarafından atanmaktadır, ancak yerel ve okulla ilgili unsurlara daha çok söz hakkı verilmesi konusunda girişimler ileri aşamalara ulaşmıştır.

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Güney Kore’de yerel eğitim bölgesi yöneticisi okul yöneticisi olarak kimin atanması gerektiği konusunda bir öneri yapar ve ancak devlet

başkanının onayıyla kişiler okul müdürlüğüne atanır.

Güney Kore’de de seçim sürecine yerel unsurların daha etkin katılması, sürecin daha açık, şeffaf ve liyakate dayalı olarak yürütülmesi konusunda çalışmalar ileri düzeydedir.

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Yukarıdaki açıklamalar dikkate alındığında, Anglo- Amerikan modelin egemen olduğu ülkelerdeki uygulamalar genel hatlarıyla daha demokratik bulunmakta ve klasik anlamda merkeziyetçi geleneğin merkezi olarak adlandırılabilecek Fransa, Çin, Rusya ve Güney Kore gibi ülkelere de örnek olmaktadır.

Bu ülkelerde de yöneticiliğe atama süreçlerinin daha adem-i merkeziyetçi, demokratik ve şeffaf hale getirilmesi hakkında güçlü bir yönelim göze çarpmaktadır.

(25)

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Ancak, merkeziyetçiliği ile ünlü olan ülkelerin pek çoğunda okul müdürlerinin atanmasında mutlak siyasal motiflerin bizim ülkemizde olduğu kadar su yüzüne çıkmamaktadır.

Fransa’da, Güney Kore’de, İtalya’da, Almanya’da da okul yöneticileri belirli danışma mekanizmaları da dikkate alınarak büyük ölçüde merkeziyetçi yöntemlerle atanmaktadır.

Ancak son yıllarda bizde bu konuyu bu derece hassas hale getiren şey, atamaların genellikle ve şaşmaz şekilde belirli bir siyasal duruşa sahip bireyler lehine sonuçlanmasıdır.

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Hatta, belirli bir sendikaya üye olmanın okul yöneticiliğine atanmanın ön koşulu olduğu konusunda yaygın da bir kanı vardır.

Özellikle İngiltere’de 1986 yılında uygylanmaya başlanan Okulların Yerinden Yönetimi okullarda yönetim kurullarının oluşturulmasına yol açmıştır.

Eğitimin yerinden yönetildiği ülkeler başta olmak üzere, bugün Avrupa Birliği ülkelerinin tamamında okullarda okul yönetim kurulları ya da okul konseyleri bulunmaktadır (Çınkır, 2010 b).

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME 1990’lardan sonra Doğu ve orta Avrupa ülkeleri devlet bazlı ve tek merkezden yönetici yetiştirme yerine okul özerkliğini destekleyen bir sisteme geçmişlerdir.

Polonya’da okul müdürleri açık rekabet temeline göre işe alınır ve okul yönetim organı için beş yıllığına görevlendirilir. Okul yönetim organı komün ile işbirliği içerisinde çalışır.

Macaristan’da okulların yönetiminde okul kurulları vardır. Ancak kurulun oluşması yasal zorunluluk değildir. Okulların mali kaynakların kullanımına ait bir özerkliği yoktur. Müdür atamalarında okuldaki öğretmenler müdürün atamasını onaylarlar.

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Kenya ve Tanzanya da okul müdürü yetiştirme programlarının içeriğini planlama, koordinasyon, organizasyon, problem çözme ve yetkilendirme oluşturmaktadır.

Müdürler bu program içerikleri doğrultusun da uzun ve kısa süreli kurslara katılmak zorundadır. Kısa süreli kurslar üç aydan az olurken kısa süreli kurslar ise en az üç aylık bir süreyi kapsamaktadır.

Eğitimler genellikle yüz yüze yapılmakta ayrıca uzaktan eğitim ile de desteklenmektedir. Müdür yetiştirme programında müdür adaylarının teknolojiyi kullanmaları zorunludur.

(26)

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Kanada da ise okul müdürü olmak için yüksek lisansı bitirmek zorunludur.

Ayrıca müdür olmak için müdür adaylarının eğitim liderliği, müfredat, özel eğitim ve eğitim kurumlarını kapsayan bir alandan mezun olma zorunluluğu vardır.

İngiltere, Galler, İskoçya ve Kuzey İrlanda’daki okul yönetimleri farklılıklar göstersede benzer yanları daha fazladır.

Okulun geliştirilmesine ilişkin olarak müdürler, okul yönetim organı (İngiltere ve Galler) ve idare kurulu (Kuzey İrlanda) tarafından yönetilirler.

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Okul yönetim kurulu ;

• veli temsilcileri,

• müdür,

• öğretim ve diğer personel (müdür okul personeli tarafından seçilir),

• topluluk üyeleri,

• yerel makamlarca tayin edilen temsilci üye

• bazı okullarda vakıf veya dini temsilcilerin tayin ettikleri üyelerden oluşur.

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME İngiltere ve İskoçya’da müdür adaylarını hazırlamak amacıyla ulusal programlar geliştirilmiştir.

İngiltere ve İskoçya’da müdür olmak için gerekli temel ulusal şartlar (the National Professional Qualification for Headsip-NPQH; Scottish Qualification for Headsip -SQH) NPQH ve SQH tarafından belirlenir.

İngiltere’deki müdür yetiştirme programı (NPQH) devamlı yenilenen bölgesel kurullarca yürütülür.

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Üniversiteye girişi olmadığından programa ve adaylara ait ölçütler Okul Yöneticiliği İçin Ulusal Kurul (NCSL) tarafından belirlenmektedir.

Programın tamamlanması ortalama 6 aydan 15 aya kadar sürebilir. Bu süreyi adayların gelişim ihtiyaçları belirler. İskoçya’daki programın (SQH)

tamamlanması ise iki seneden fazla sürer.

Programın gerçekleşmesi için üç bölgesel kurul yetkilendirilmiştir. Bu kurullar üniversiteler, yerel otoriteler ve genel öğretim kuruludur.

(27)

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Fransa’da okul yönetim kurulu okulu yönetmede müdüre yardımcıdır. Bu kurul okulun karar ve tavsiye verici organıdır. Kurul yerel makam, okul yönetimi, seçilmiş personel ve veliler arasından seçilmiş temsilcilerden oluşur.

Okulun günlük işleri ile okul kurallarına ilişkin oy kullanır ve bütçeyi hazırlar. Okul müdürlerinin personel alımına ilişkin bir özerkliği

bulunmamaktadır.

İspanya’da da okul konseyi ve müdür okulu birlikte yönetir. Müdür okul konseyi ve farklı özerk topluluklar tarafından okuldaki resmi öğretmenler arasından seçilir ve okulu yönetir.

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Finlandiya, Hollanda ve Danimarka’da okullar konseyler ve kurullar kararı ile seçilen müdürlerce yönetilmektedir. Finlandiya’da okulların yönetimi belediye yönetimine bağlıdır.

Danimarka’da da benzer durum hakimdir. Okulların yönetsel organları ilgili yerel makamlarca verilen emirlere göre yönetilmekte, hizmet alımında ve öğretmen alımında okul özerk bir yapıya sahiptir.

Hollanda da okullar yönetimsel özerkliğe sahip olduklarından personel alımlarında karar verici makamlardır (Çınkır, 2010b).

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Yukarıda açıklanan ülkelerin müdür yetiştime programlarında son dönemlerde ISLLC’de belirtilen standartlara doğru bir yaklaşımın olduğu

söylenebilir.

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Yöneticilik eğitiminin en ileri durumda bulunduğu ABD'de bu eğitim, genellikle mezuniyet sonrası (lisansüstü) düzeyde yapılmaktadır.

Birçok okul müdürü, eğitim yöneticiliğine bir yüksek lisans ya da doktora derecesini tamamladıktan sonra geçer. Müdürler ve müdür yardımcıları, yöneticilik görevine atanmadan önce genellikle öğretmenlik deneyiminden geçerler.

Bazı öğretmenler doğrudan müdür olarak atanırken, bazıları da önce müdür yardımcılığı, okul ya da bölge düzeyinde yönetsel işlerde deneyim kazandıktan sonra atanırlar.

Amerika Birleşik Devletleri’nde Müdür Yetiştirme

(28)

ABD eğitim sisteminde müdürlük için lisansüstü derecesi bir zorunluluktur .

Eyaletlerin tümü her okul seviyesindeki müdürlük görevi için okul yönetimi üzerine sertifika

istemektedir . Bunun için de çoğu müdürlerin eğitim fakültesi mezunu olmaları ve öğretim deneyimi şartlarını aramaktadır.

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Çoğu eyalet eğitim fakültesi mezunu olma şartı aramasına rağmen, sekiz eyalet okul yönetiminde minimum sekiz kredi ders almış olan herhangi bir alan mezununu kabul etmektedir.

Stajyerliğin gerekli olmadığı durumlarda okul müdürlüğüne atanacaklar, müdür yardımcılığı görevlerinde sınanırlar.

BAZI ÜLKELERDE OKUL MÜDÜRÜ YETİŞTİRME Müdür yardımcılığı rolü müdürünkinden oldukça farklı olmasına rağmen, müdürlerin çoğu göreve gelmeden önce müdür yardımcılığı görevlerinde çalışmışlardır.

Güçlü bir yöneticinin yanında müdür yardımcısı olarak görev yapmak stajyerlik yerine

geçebilmektedir.

Hizmet Öncesi Eğitim

ABD eğitim sisteminde müdürlük için eyaletlerin çoğu eğitim fakültesi mezunu olmaları ve öğretim deneyimi şartlarını aramaktadır.

Okul yöneticilerinin hazırlanması lisans sonrası üniversitede otuz kredilik bir çalışmayı içerir . Üniversite ile ortaklaşa yürütülen müdürlerin yetiştirilmesi programı iki yıllık bir süreyi kapsar ve programa katılan her adayın bir mentor Amerika Birleşik Devletleri’nde Müdür Yetiştirme

(29)

Bu program süresince müdürlerin değişik konularda portfoliolar tamamlamaları, yazılı sınavlar, kayda alınan uygulamalar, materyal geliştirme, araştırma projeleri ve sözlü sunumlar yapmaları beklenmektedir.

Eğitim bölgeleri tarafından mali olarak desteklenen ve bir ya da iki yıl stajyer ve mentor olarak bu programı tamamlayanlar müdürlük görevlerine başlayabilirler.

Bu programın özelliği, programın müdür adaylarının çalıştıkları yerlerde verilmesi, sürecin ortak planlanması, programa katılanlara mentorlük uygulamasıdır.

Adayların en az üniversite mezunu olmaları, başvuru mektubu, özgeçmişi, birisi halen birlikte çalıştığı üst amirlerinden alınmak üzere iki referans mektubu ve transkript belgelerini sunmaları beklenmektedir.

Özellikle amirinden alınan referansta, başvuran adayın çalıştığı kurumda bir liderlik vasfının olup olmadığı önemle vurgulanmaktadır. Bu tür programlar değişik şekillerde verilir.

Yerinde Eğitim: Üniversiteler ve okullar arasındaki mesafenin uzak olduğu durumlarda eğitim, çalışılan yerde verilir. Bu programda katılımcıların 27 ders kredisi almaları ve 24 ay devam etmeleri zorunludur.

Ortak Gruplar: Program 24 aylık bir süreyi kapsar ve adayların diğer bölgeleri ziyaret etmelerine olanak tanınır.

(30)

Mentörlük: Bu yetiştirme eğitimi modelinde, her bir katılımcı özellikle halen görevde olan bir mentor müdür ile çalıştırılır. Üniversite öğretim elemanı bu süreçte programın ihtiyaçları karşılayıp karşılamadığını, stajyerlik standartlarını ve gerekliliklerini denetler Amerika Birleşik Devletleri’nde Müdür Yetiştirme

Bu tür programlar, teori ve uygulamanın birleştirilmesi için ayrıca bir öneme sahiptir.

ABD’de yöneticilerin hazırlanması sürecinde son zamanlarda üzerinde özellikle durulan

programlar Eyaletler Arası Okul Liderleri Lisans Konsorsiyumu (Interstate School Leaders Licensure Consortium-ISLLC) standartlarına sıkı sıkıya bağlıdır.

Bu amaçla düzenlenen eğitim yöneticiliği programları okul yönetimi, okul hukuku, okul muhasebesi ve bütçelendirme, program

geliştirme ve değerlendirme, araştırma projesi ve veri analizi, halkla ilişkiler, eğitim politikaları, danışmanlık ve liderlik gibi konuları içermektedir.

Hizmet öncesi eğitim sürecinde üniversite ile bölge işbirliğinin ayrı bir önemi bulunmaktadır.

Bu programlara kabul edilecek olan müdür adaylarında önceki 2 ya da 3 yıl içerisinde başarılı bir performans, öğretim stratejilerine dair güçlü bir bilgi birikimi ve etik değerlere bağlılıkları aranır.

(31)

Hizmet İçi Eğitim

Birçok müdürün belirttiği gibi, hizmet öncesi eğitim kendilerini hiçbir zaman tam olarak müdürlüğün gerekliliklerine göre

hazırlamamaktadır.

ABD'de okul müdürlerinin hizmet içi eğitimleri birtakım mesleki ve özel kuruluşlar tarafından gerçekleştirilmektedir. Bu kapsamda Amerikan Okul Müdürleri Birliği 1969 yılından beri, Okul Yöneticileri Ulusal Birliği aracılığıyla müdürlere hizmet içi eğitim vermektedir. Ders verenlerin dörtte birini üniversite öğretim elemanları oluşturmaktadır.

Hizmet İçi Eğitim

Yeni müdürlerin desteğe ihtiyaç duydukları yönetsel işler konusunda okul bütçesini planlama ve yönetme, yazılı olmayan kural, prosedür ve beklentileri anlama, eğitim ve öğretimdeki gelişmeleri planlama ve yönetme, beklentilerinin anlaşılması, işgörenin örgüte uyumunun

sağlanması, öğretim programının ve sonuçlarının değerlendirilmesi vb konularında eğitim

almaktadırlar

Meslektaş Destekli Liderlik

Okul müdürlerinin kendi liderlik davranışlarını, bir meslektaş yardımıyla önyargısız bir tavırla analiz etmelerine izin veren bir mesleki gelişim etkinliğidir.

Bir senelik süreç boyunca müdürler meslektaşları ile ilgili bilgi toplama becerilerini öğrenir, uygular ve bu bilgileri yararlı bir şekilde onlarla

paylaşırlar.

Meslektaş Destekli Liderlik

Bu eğitim altı haftalık aralıklarla ve altı tam günlük toplantı serisi olarak düzenlenmektedir.

Bu toplantılar esnasında eğitmenler, katılımcılara bilgi toplama ve analiz etme konusunda ders verirler.

Son toplantıda müdürler, meslektaşlarının öğretimsel yönetim etkinliklerinin örneklerini bütün gruba sunmak için hazırlık yaparlar.