Bitkilerin sıcaklık gereksinimlerine göre sınıflandırılması
Bitkiler sıcaklık isteklerine göre aşağıdaki şekilde sınıflandırılır.
Megaterm: 20 oC ve daha yukarı sıcaklıklarda yetişen bitkiler.
Mezoterm: 20 oC ile 15 oC arasında yetişn bitkiler.
Mikroterm: 14 oC ile 0 oC arasında yetişen bitkiler.
Hekistoterm: 0 oC ve daha düşük sıcaklıklarda yetişen bitkiler.
a: Megaterm bitkiler
Bu çeşit bitkiler yüksek bir optimal sıcaklığa gereksinim duyarlar. Örneğin bakteriler, çok özel hücre yapısına sahip organizmalar ( mavi-yeşil algler);
bunlardan Synechococcus lividus ve Cyanidium caldarium 60 – 80 oC’ de yaşayabilirler. Kaktüslerden Opuntia’ nın büyümesi, doku sıcaklığı 56-57 oC’
de başladığı tespit edilmiştir.
b: Mezoterm Bitkiler
Bu çeşit bitkiler orta derecede bir sıcaklığa gereksinim duyarlar. Birçok bitki, bu gruba dahil edilir ve bu bitkiler maksimum 45 oC’ a kadar dayanabilirler, buna karşılık bu bitkilerin minumum sıcaklık istekleri oldukça değişiktir. Örneğin bezelye çavdar ve buğday için bu minimum sıcaklık oldukça düşüktür (-2 ile 5
oC). Mısır ve kakao bitkileri için ise oldukça yüksektir.
c: Mikroterm Bitkiler
Bu gruptaki bitkiler düşük sıcaklığa (0 oC’ den aşağı olan) gereksinim duyarlar. Bunlar özel- likle bazı alglerdir. Örneğin Chlamydomonas nivalis gibi; bu bitkiler yüksek yerlerde kar üzerinde kırmızı renkte tabakalar meydana getirirler. Diğer bir kısmı ise Alp’ lerde gelişir.
Buna göre sıcaklık 10 oC’ nin altına düştüğünde gelişme gösterirler hücreler olgunlaşır.
d. Hekistoterm bitkiler
Kardelen, Doğu ladini, sarıçam
Ekstrem Sıcaklıklar
Aktif bir yaşam için sıcaklık sınırları oldukça dar olup genellikle 5 oC ile 35 oC arasında değişir. Ancak bazı istisnaları bu arada belirtmek gerekir. Bazı koniferler (kozalaklı bitkiler) 65 oC’ a kadar yaşayabilirler. Likenler -20 oC’ a kadar fotosentez yapabilirler.
Uyku halinde olan bir çok bitkide daha yüksek olabilir. Örneğin sporlar kuru bir ortamda 100 oC – 125 oC’ ye kadar dayanabilirler. Bazı tohumların nemli hava ile sıcaklığın düşürülmesi halinde (-191 oC) çimlenme yeteneklerini kaybetmedikleri görülmüştür.
Isı daima, sıcaklığı yani ortalama molekül enerjisi yüksek olan cisimden, düşük olana doğru akar; bu olay eşitlik sağlanıncaya devam eder.
Isı, cisimlerde mevcut potansiyel güç kuvvet, sıcaklık ise bu değerin kinetik olarak dışarı çıkmış şekli veya o gücün etkisidir.
Isı Taşınımı
Radyasyon (ışın yayma): Sıcaklığı yüksek olan güneş ya da güneş tarafından sıcaklığı yükseltilen bütün maddeler çevreye ısı yaymaktadır. Bu olaya radyasyon denmektedir.
Yeryüzüne ulaşan ışınlardan uzun dalga boyunda olanlar yansımaktadır ve atmosfer içerisinde bulunan su buharı ve katı parçacıklar tarafında tutularak atmosferin ısısını arttırır.
Kondüksiyon (Isı geçirme) : Işın yayılımı ile toprak moleküllerinin titreşimi artarak ısı, toprağın alt katmanlarına ve toprak yüzeyine yakın hava katlarına geçmesi olarak tanımlanmaktadır.
Konveksiyon (Isı Taşıma) : Sıcaklığı artan ve yoğunluğu azalan hava yukarı doğru hareket ederken. Bunun tam tersi olarak sıcaklığı azalan ve yoğunluğu artan hava ise aşağıya doğru hareket etmektedir. Bu şekilde ısının hareket etmesine taşınması konveksiyon olarak hesaplanır.
1.1. Optimum sıcaklık
Bitkilerin temel fizyolojik yaşam olayları üzerine en etkili iklim faktörü sıcaklıktır. Daha düşük ve daha yüksek sıcaklıklarda gelişmelerini sürdürebilen bitkiler bulunmasına rağmen, genellikle bu sınır 5-35 oC arasında değişmektedir. Tüm bitkisel üretim alan- larında amaç en yüksek verim ve kaliteyi sağlayacak optimum bir sıcaklık rejimi sağlan- malıdır. Bu optimum sıcaklık sınırı yada eşiği, bitki tür ve çeşitlerine göre değiştiği gibi, bitkilerin içinde bulunduğu gelişme devrelerine bağlı olarak değişmektedir.
Bitkilerin çoğunluğu gelişme dönemi içinde, gündüz sıcaklığından daha düşük bir gece sıcaklığına ihtiyaç duyarlar. Bu sıcaklık farkının yeterli olmadığı durumlarda, meyvelerin ve süs bitkilerinin kendilerine özgü renklerini kazanamadıkları, sebze fidelerinin pişkin- leşmedikleri şaraplık üzümlerde kaliteli şarap üretimi için büyük önem taşıyan asit oranının düştüğü görülmektedir.
KAYNAK
Ağaoğlu, S. ve ark. 1995. Genel Bahçe Bitkileri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Eğitim, Araştırma ve geliştirme Vakfı Yayınları No:4.
Dokuzoğuz, M. 1974. Meyve Ağaçları ve Çevre İlişkileri. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi yayınları, İzmir.
Top, N. ve Zincirlioğlu, Ö. 1987. Bitkilerin Ekolojik Girdi İstekleri.
Eser, D. 1997. Tarımsal Ekoloji. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayın No.1473, 176 s., Ankara.
Akman, Y., Güney, K. 2006. Bitki Ekolojisi Botanik, Palme Yayınları No: 345.
Akman, Y., Ketenoğlu, O., Kurt, L., Güney, K., Tuğ, M., Bitki Ekolojisi, Palme Yayınları No: 300.
