HARİTA BİLGİSİ ve PROJEKSİYON YÖNTEMLERİ

(1)

HARİTA BİLGİSİ ve PROJEKSİYON YÖNTEMLERİ

cografyahocasi.com

(2)

NELER ÖĞRENECEKSİNİZ

Bu bölümde harita ve kroki kavramlarını, harita elamanlarını, bilgilerin haritalara aktarılmasında kullanılan yöntemleri, projeksiyon yöntemlerini, harita çeşitlerini, CBS ve uzaktan algılama tekniklerini, Türk ve Müslüman haritacıları öğreneceksiniz.

Kazanım: 9.1.6. Haritayı oluşturan

unsurlardan yararlanarak harita kullanır.

Kazanım: 9.1.7. Bilgileri haritalara aktarmada

kullanılan yöntem ve teknikleri açıklar.

(3)

Yeryüzünün tamamının veya bir bölümünün kuş bakışı görünümünün belli bir ölçek dâhilinde küçültülerek düzlem üzerine aktarılmasıyla elde edilen

çizimlere harita adı verilir. Haritacılık bilimine Kartografya denir. Haritacılık bilimine Kartografya denir.

(4)

Bir alanın kuş bakışı görünümünün ölçek kullanılmadan düzlem üzerine aktarılmasına kroki denir.

KROKİ

(5)

1-Kuş bakışı görünüme sahip olması

Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için sahip olması gereken özellikler

2-Belirli bir küçültme oranının olması

3-Düzleme aktarılmış olması

(6)

HARİTANIN ELEMANLARI

(7)

BİLGİLERİN HARİTAYA AKTARILMASI

Noktalama Yöntemi: Mekânsal verilerin konumunun, dağılışının, sayısının ve yoğunluğunun noktalar ile gösterilmesidir. Bu yöntemle yerleşmeler, nüfus, sanayi tesisleri, tarım ürünlerinin dağılışı, okullar vb. gösterilebilir.

Çizgi Yöntemi: Akarsular, yollar, sınırlar, rüzgâr yönleri vb. özelliklerin harita üzerinde çeşitli biçimlerdeki çizgilerle gösterilmesidir.

Alan Yöntemi: Yeryüzünde geniş yer kaplayan göl,

ova, orman, idari bölge vb. alanların harita üzerinde

hücreler içine alınarak buraların farklı renk, işaret

ve tonlamalar ile gösterilmesi yöntemidir.

(8)

BİLGİLERİN HARİTAYA AKTARILMASI

Türkiye’nin Platoları Haritası

(9)

PROJEKSİYON YÖNTEMLERİ

Dünya küresel bir şekle sahip olduğu için hatasız bir şekilde düzlem üzerine aktarmak mümkün değildir.

Dünya’nın şeklinden kaynaklanan bu hataları en aza indirilebilmek için

projeksiyon yöntemleri

geliştirilmiştir.

Çok farklı yöntemler olmakla birlikte yaygın olarak kullanılan üç ana projeksiyon yöntemi geliştirilmiştir.

Düzlem Projeksiyon

Konik Projeksiyon

Silindirik Projeksiyon

Dünya’nın küresel şekline bağlı olarak haritalar

üzerinde bozulmalar meydana gelir.

(10)

SİLİNDİRİK PROJEKSİYON

Dünya’nın çevresinin silindir ile sarıldığı düşünülür ve Dünya’nın merkezinden ışık verilir. Silindirik projeksiyon ile çizilen haritalarda Ekvator çevresi doğruya en yakın şekilde çizilir. Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe bozulma artar.

Örneğin Avrupa kıtasının yaklaşık beşte biri kadar bir alana sahip olan Grönland Adası, yaklaşık Avrupa kıtası kadar gösterilmektedir.

(11)

KONİK PROJEKSİYON

Dünya yüzeyi koni şekline getirilen bir düzleme aktarılır. Bu yöntemle çizilen haritalar orta enlemler ve çevresindeki alanları doğruya en yakın gösterir. Kutuplara gidildikçe paraleller arası mesafe daraldığı, Ekvator’a gidildikçe ise hem paraleller hem de meridyenler arası mesafe fazla genişlediği için şekiller bozulur.

(12)

DÜZLEM PROJEKSİYON DÜZLEM PROJEKSİYON

Bu yöntemle çizilmiş haritalarda kâğıt, kürede haritası çizilmek istenen bölge üzerine temas ettirilir. Sonra kâğıdın temas ettiği bölgenin koordinatları ve şekilleri düzleme aktarılır. Seçilen alandan uzaklaşıldıkça hata oranı artar. Daha çok kutup çevresi haritalarının çiziminde kullanılır.

(13)



(14)

1) Aşağıdaki haritada kırmızı ile gösterilen yerlerin adlarını atlasınızdan yararlanarak bulunuz.

1) Grönland 2) Brezilya

3) Nijerya

4) Antarktika

5) Etiyopya 6) Türkiye

7) Kazakistan 8) Yeni Zelanda

(15)

2. Harita üzerinde kırmızı ile gösterilen alanların çiziminde kullanılabilecek en uygun projeksiyon yöntemini belirleyip noktalı yerlere yazınız.

Silindirik Projeksiyonla: ...

Konik Projeksiyonla: ...

Düzlem Projeksiyonla: ...

2) Brezilya 3) Nijerya 5) Etiyopya

6) Türkiye 7) Kazakistan 8) Yeni Zelanda 1) Grönland 4) Antarktika

(16)

(17)

Kullanım Amacına Göre Haritalar

Ölçeklerine Göre Haritalar

Genel Haritalar

Tematik Haritalar

HARİTA ÇEŞİTLERİ

Büyük Ölçekli Haritalar

Orta Ölçekli Haritalar

Küçük Ölçekli Haritalar

(18)

KULLANIM AMACINA GÖRE HARİTALAR

Kullanım amaçlarına göre haritalar, genel ve

tematik(özel) haritalar olmak üzere ikiye ayrılır.

(19)

GENEL HARİTALAR TEMATİK HARİTALAR

Genel haritalar, haritası hazırlanan bölgenin doğal unsurlarının (deniz, göl, akarsu, bitki örtüsü, arazinin engebelik durumu vb.) ve yapay unsurlarının (bina, köprü, yol vb.) kartoğrafik işaretler ile gösterilmesi yoluyla bilgi veren haritalardır. Türkiye fiziki haritası, Türkiye idari bölünüş haritası; genel haritalara örnek verilebilir.

Tematik haritalar; topoğrafik altlık harita üzerine bölge ile ilgili mekânsal verilerin (jeoloji, maden, ulaşım, sıcaklık, basınç, denizcilik, turizm vb.) aktarılmasıyla oluşan haritalardır. Türkiye toprak haritası, Mardin ilinin jeoloji haritası, Türkiye nüfus yoğunluğu haritası, Türkiye su ürünleri haritası;

tematik haritalara örnek olarak verilebilir.

Türkiye İdari Haritası Türkiye Bitki Haritası

(20)

ÖLÇEKLERİNE GÖRE HARİTALAR

BÜYÜK ÖLÇEKLİ HARİTALAR ORTA ÖLÇEKLİ HARİTALAR KÜÇÜK ÖLÇEKLİ HARİTALAR

1/200.000’den daha büyük

ölçekli

haritalardır.

1/200.000 ile 1/500.000 arası ölçekli haritalardır.

1/500.000’den daha küçük

ölçekli

haritalardır.

(21)

Topoğrafya haritası

I. Planlar: Ölçeği 1/20.000’e kadar olan haritalardır. Şehir imar planları ile kadastro haritaları bu türdendir.

II. Topoğrafya Haritaları: Büyük ölçekli haritaların önemli bir bölümünü oluşturan topoğrafya haritalarının ölçeği 1/20.000 ile 1/200.000 arasındadır. Jeolojik, morfolojik, topoğrafik haritalar ile ulaşım haritaları bu türdendir.

BÜYÜK ÖLÇEKLİ HARİTALAR

(22)

Büyük Ölçekli Haritalar Küçük Ölçekli Haritalar

Ölçek değeri 1 / 200.000’den büyüktür. Ölçek değeri 1 / 500.000’den küçüktür.

Ölçek paydası küçüktür. Ölçek paydası büyüktür.

Küçültme oranı azdır. Küçültme oranı fazladır.

Ayrıntı fazladır. Ayrıntı azdır.

Hata oranı azdır. Hata oranı fazladır.

Dar alanları gösterir. Geniş alanları gösterir.

Düzlem üzerinde daha geniş yer kaplar. Düzlem üzerinde daha az yer kaplar.

İzohipsler arası yükselti farkı azdır.

(10m, 20m gibi). İzohipsler arası yükselti farkı fazladır.

(100m, 200m gibi).

(23)

Ölçek ve Gösterilen Alan Arasındaki İlişki

Haritalarda kullanılan ölçek değiştikçe ayrıntıyı gösterme gücü de değişir. Bir bölgeyi bütünüyle görebilmek için araçla gökyüzüne yükselmek gerekir.

Ancak, yükseldikçe görülebilen alan büyürken ayrıntılar azalır ve harita

çiziminde kullanılan küçültme oranı artar.

(24)

Fazladır. Azdır.

Daha küçüktür. Daha büyüktür.

Azdır. Fazladır.

(25)

 



(26)

Bütün haritalardan yararlanılarak

 Konum belirlenebilir,

 Yön tayini yapılabilir,

 Uzaklık ve alan hesaplanabilir.

 Yükselti bulma, eğim hesaplama, profil çıkarma gibi işlemler ise yalnızca fiziki haritalarla yapılabilir.

BİLGİ NOTU

(27)

COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ (CBS)

CBS doğal ve beşerî sistemlere ait her türlü verinin bir veri tabanında toplanması; amaca göre bu verilerle çeşitli analizler yapılması; bu analizlerin sonuçlarının harita, tablo ve grafik şeklinde gösterilmesi için tasarlanmış olan bir bilgisayar sistemidir.

CBS’NİN BİLEŞENLERİ

Donanım Yazılım Veri Kullanıcı Yöntemler

(28)

Belediye, mühendislik uygulamaları, ormancılık, tarım, arazi kullanımı, rekolte tahmini, çevre, hidroloji, su kirliliği, jeoloji, ulaşım, navigasyon sistemleri, planlama, arkeoloji ve askerî uygulamalar CBS’nin kullanıldığı alanların başlıcalarıdır.

CBS’nin Çalışma Sistemi ve Yapısı

• Haritalama için toplanan mekânsal veriler, belirli bir düzen içinde depolanır ve saklanır.

• Sistemde depolanan bütün bilgiler mekânsal yani coğrafi tabanlı olarak bütün koordinatları ile birlikte depolanır.

• Depolanmış bilgiler istenildiği anda değiştirilebilir veya dönüştürülebilir.

• Bilgiler istenildiği anda sunulabilir, sorgulanabilir, analiz edilebilir ve kullanılabilir.

• Haritalama veya rapor oluşturma yapılabilir.

(29)

Bu sistem Dünya çevresinde farklı yörüngelerde sürekli dönen uydulardan oluşmaktadır. Günde iki defa Dünya'nın çevresinde dönen GPS uyduları, bu dönüş sırasında yeryüzüne, kullanıcının bulunduğu noktanın tam koordinatını bildirir. Belirlediği koordinatı ise elektronik ekran üzerinde bulunan haritada gösterir. Askerî amaçlı kurulan yön bulma, askerî çıkartma ve roket atışlarında kullanılmak üzere tasarlanan GPS, 1980’li yıllarda sivil kullanıma da açılmıştır. Günümüzde akıllı cep telefonları, araç takip sistemi, belediyecilik, haberleşme, lojistik, kargo, eğitim vb.

alanlarda yaygın olarak kullanılmaktadır.

Bu sistem Dünya çevresinde farklı yörüngelerde sürekli dönen uydulardan oluşmaktadır. Günde iki defa Dünya'nın çevresinde dönen GPS uyduları, bu dönüş sırasında yeryüzüne, kullanıcının bulunduğu noktanın tam koordinatını bildirir. Belirlediği koordinatı ise elektronik ekran üzerinde bulunan haritada gösterir. Askerî amaçlı kurulan yön bulma, askerî çıkartma ve roket atışlarında kullanılmak üzere tasarlanan GPS, 1980’li yıllarda sivil kullanıma da açılmıştır. Günümüzde akıllı cep telefonları, araç takip sistemi, belediyecilik, haberleşme, lojistik, kargo, eğitim vb.

alanlarda yaygın olarak kullanılmaktadır.

KÜRESEL KONUMLAMA SİSTEMİ (GPS)

(30)

HARİTACILIĞIN TARİHİ GELİŞİMİ

Bugün bilinen en eski harita benzeri kalıntı MÖ 6200’lü yıllara ait olan ve Konya’nın Çumra ilçesi yakınlarındaki Çatalhöyük’te bulunan şehir planıdır. Mısırlılara ait Nil Nehri’nin taşkın alanlarını gösteren çizimler ve Babillerden kalan Kerkük çevresinin gösterildiği çizimler diğer harita örnekleridir.

Çatalhöyük Şehir Planı

MÖ 484-424 yılları arasında yaşayan Heredot, yerin şeklini oval bir

düzlem kabul ederek bir dünya haritası çizmiştir. Bugün coğrafi

koordinat sisteminin elemanları olan enlem ve boylam kavramları

Heredot’un bu haritasına dayanmaktadır.

(31)

İskenderiyeli Ptolemaios (Batlamyus) MS II. yüzyılın

ilk yarısında Dünya'nın yuvarlaklığını hesaba katarak yaptığı haritada ilk

kez konik projeksiyon (iz düşüm düzlemi)

Sistemini kullanmış, boylam ve enlem dairelerini çizmiştir.

MS 100 yıllarında yaşamış Marinus, haritanın

konumları kesin matematik bağıntılara göre hesaplanan

paralel ve meridyen daireleri içermesi gerektiğini söyleyen ilk kişidir. Bugün “meridyen boyları koruyan silindirik projeksiyon” bu nedenle onun adı ile anılmaktadır.

Eski Romalılardan günümüze kalan en önemli kartografik eser; orduların savaşa gidiş yollarını, ticaret merkezlerini ve şifalı su kaynaklarını gösteren haritalardır. Bu haritalarda İstanbul başta olmak üzere Marmara Denizi çevresindeki yeryüzü şekilleri gösterilmiştir.

İstanbul Şehir Yerleşim Planı

(32)

TÜRK ve MÜSLÜMAN HARİTACILAR

Türkler, dünyada geniş bir coğrafyaya yayıldıkları için yaşadıkları yerlerin coğrafi özelliklerini araştırmış, bunlarla ilgili eserler ortaya koymuşlardır. Ayrıca yaşadıkları yerler, önemli ticaret yollarının geçtiği alanlarda bulunduğu için çeşitli kültürlerle etkileşime geçmişlerdir.

Bu durum Türklerde coğrafya biliminin ve haritacılığın gelişmesini sağlamıştır.

(33)

Dünya’nın Görünümü adlı eserinde,

Batlamyus’un Coğrafya adlı eserindeki bilgileri

güncellemiş ve geliştirmiştir.

Harizmi

Orta Çağ’da İslam dünyasında haritacılık alanında çalışma yapan bilim insanları

Dünya’nın boyutları, ve eksen eğikliği hakkında bilgi veren Kanun el Maksudi’yi yazmıştır. Jeodezinin

babası kabul edilir.

Biruni

Bilinen en eski Türk haritasını çizmiştir.

Bu harita, Divan-ı Lügati’t Türk adlı

eserinde yer almaktadır.

Kaşgarlı Mahmud İdrisi

Kitabu Roger adlı eseri vardır. Dairesel

bir dünya haritası çizmiş ve eserinde

iklim tiplerini

anlatmıştır.

(34)

İdrisi’nin çizdiği dünya haritası

(35)

1567’de yedi haritadan oluşan

bir atlas

oluşturmuştur.

Piri Reis

Piri Reis (1465- 1554) çizdiği dünya

haritası ve yazdığı Kitab-ı Bahriye isimli eserleriyle dünyaca tanınmıştır.

Katip Çelebi

Katîp Çelebi’nin yazdığı Cihannüma (Dünya’nın Aynası) en önemli coğrafya

eserlerindendir.

Evliya Çelebi

Orta Doğu, Avrupa ve Kuzey Afrika’da birçok

ülkeyi gezmiş, seyahatnamesinde gezdiği yerlerle ilgili

bilgileri detaylı bir şekilde anlatmıştır.

Ali Macar Reis

Yeni Çağ’da İslam dünyasında haritacılık alanında çalışma yapan bilim insanları

(36)

(37)

(38)



(39)

(40)

ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME

(41)

Bir bölgeyi ayrıntılı olarak inceleyebilmek için ... ölçekli haritalar kullanılmalıdır.

Haritacılık bilimine ……… adı verilir.

Haritalarda kullanılan sembollerin ne anlama geldiğini ifade eden bölüme

………. adı verilir.

Türkiye, Yunanistan ve Fransa gibi orta kuşakta yer alan ülkeleri haritaya aktarırken hata oranı azaltmak için …………..………. projeksiyon yöntemi kullanılır.

Büyük ölçekli haritalarda hata payı ………. azdır.

konik

Lejant

Kartografya

büyük

BOŞLUK DOLDURMA

(42)

Piri Reis çizdiği dünya haritası ve yazdığı Kitab-ı Bahriye isimli eserleriyle dünyaca tanınmıştır.

Haritada gösterilen alan genişledikçe hata oranı artar, ayrıntı azalır.

Haritalardaki küçültme oranına projeksiyon adı verilir.

Küçük ölçekli haritaların ayrıntıyı gösterme gücü fazladır.

Bir yerin kuş bakışı görünümünün kabataslak çizimine kroki denir.

DOĞRU-YANLIŞ

(43)

Bir kürenin çevresine şeffaf kâğıdın silindir şeklinde sarılmasıyla oluşturulan projeksiyona silindirik projeksiyon denir. Bu yöntemle çizilen haritalarda Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe alan bozulmaları artar, şekiller büyür.

1) Buna göre silindirik yöntemle hazırlanmış bir Dünya haritasında aşağıdaki ülkelerin hangisinde alan bozulması en az olur?

A) Rusya B) Brezilya C) ABD

D) Türkiye

E) İngiltere

(44)

Belli bir konuya yönelik olan ve daha çok o konudaki uzmanların yararlandığı haritalara özel haritalar denir. Özel haritalar bir anlamda mesleki haritalar sayılır.

2) Buna göre, aşağıdaki haritalardan hangisi özel harita grubunda yer almaz?

A) Maden haritası B) Jeoloji haritası C) Toprak haritası D) Fiziki harita

E) Basınç haritası

(45)

3) Dünya haritasında, numaralandırılarak verilen alanlarda hangi projeksiyon yöntemi kullanılırsa hata payı daha az olur?

I II III

A) Silindir Düzlem Konik

B) Düzlem Silindir Konik C) Silindir Konik Düzlem D) Konik Silindir Düzlem E) Düzlem Konik Silindir

Dünya’nın şeklinden dolayı haritalar

gerçeğine uygun olarak çizilemez. Bu

nedenle, gerçeğine yakın haritalar çizebilmek

amacıyla projeksiyon teknikleri kullanılır.

(46)

4) Bir haritanın ölçeğinin değişmesi durumunda aşağıdakilerden hangisinde değişme olmaz?

A) Ölçek paydasındaki sayıda B) Ayrıntıyı gösterme gücünde C) Haritadaki hata oranında

D) Haritanın kapladığı alanda

E) Bölgenin coğrafi koordinatlarında

(47)